حجاج بن عتیک بن حارث ثقفی: تفاوت میان نسخه‌ها

وی از [[قبیله ثقیف]] است که در نسبت افزون بر «ثقفی»، وی را «جشمی» نیز گویند؛ زیرا جشم بن ثقیف، شاخه‌ای از قبیله ثقیف است<ref>کحاله، ج۱، ص۱۸۸.</ref>. نام پدرش را نیز علاوه بر «[[عتیک]]»؛ «[[عبد]]»، «[[عبدالله]]»<ref>ابن حجر، ج۲، ص۲۸.</ref> و [[عبید]]<ref>طبری، ج۴، ص۶۹.</ref> گفته‌اند که به نظر می‌رسد «عتیک» درست بوده و موارد دیگر تصحیف آن است. چنان که در بیشتر منابع نام پدرش «عتیک» آمده است.

[[خلیفة بن خیاط]]<ref>خلیفه بن خیاط، ص۱۰۶.</ref> او را از [[صحابه]] [[مدینه]] آمده‌ای دانسته که بعدها و در پی [[فتوحات]] در [[بصره]] سکونت کرده و پس از آن به [[کوفه]] کوچیده است. خلیفة بن خیاط<ref>خلیفه بن خیاط، ص۳۱۱.</ref> در جای دیگر، در [[باد]] از صحابه‌ای که به بصره آمدند، از [[حجاج بن عتیک]] یاد کرده و گفته که وی بعدها به کوفه منتقل شد. او در بصره خانه‌ای داشت که در توسعه [[مسجد جامع]] بهره، ضمیمه آن [[مسجد]] شد<ref>خلیفة بن خیاط، ص۱۰۶.</ref>. [[ابن حجر]] نیز هم در قسم [[اول]]<ref>ابن حجر، ج۲، ص۲۸.</ref> و هم قسم سوم<ref>ابن حجر، ج۲، ص۱۴۲.</ref> شرح حال او را آورده است؛ هرچند در قسم اول توضیحات بیشتری داده و گزارش‌های مربوط به [[صحابی]] بودن وی را آورده است. براساس گزارش ابن شبه، حجاج بن عتیک از کسانی بود که در [[زمان]] [[ولایت]] [[عتبة بن غزوان]] ([[حدود]] ۱۴-۱۶) به بصره آمد و [[سرپرستی]] بخشی از نواحی آن سوی مسجد بصره را بر عهده گرفت. بعدها چون میان همسرش [[أم جمیل]] و [[مغیرة بن شعبه]]، [[کارگزار بصره]]، آن داستان مشهور پیش آمد (به ادامه مدخل بنگرید)، وی به کوفه کوچ کرد، سپس در زمان [[امارت]] [[ابوموسی اشعری]] (۲۳-۲۹) مجددا به بصره بازگشت و عهده دار برخی امور از سوی [[ابوموسی]] شد<ref>ابن حجر، ج۲، ص۲۹؛ این گزارش در چاپ موجود تاریخ المدینة المنوره، تحقیق فهیم شلتوت یافت نشد.</ref>. حجاج بن عتیک [[کارگزاری]] بخش [[فرات]] را در زمان [[عمر بن خطاب]] بر عهده داشت. در شعری که درباره [[کارگزاران]] [[عمر]]، خطاب به وی سروده شد، از او تقاضای بازخواست عاملان شده است. در این سروده نام عاملان عمر [[ذکر]] شده که از جمله ایشان، [[حجاج]] بن عتیک است. یک [[بیت]] این سروده چنین است:

[[همسر]] وی [[أم جمیل هلالیه]] بود که داستان [[روابط]] [[نامشروع]] [[مغیرة بن شعبه ثقفی]] به هنگام امارتش بر [[بصره]] با وی در کتب [[تاریخی]] مشهور است<ref>بلاذری، انساب، ج۱۰، ص۳۸۷؛ یعقوبی، ج۲، ص۱۲۶.</ref>. گفته شده [[مغیره]] پس از درگذشت [[حجاج بن عتیک ثقفی]] با همسر وی [[ام جمیل]] [[ارتباط]] برقرار کرده است<ref>طبری، ج۴، ص۶۹.</ref>، اما این [[سخن]] صحیح نیست؛ زیرا حجاج بن عتیک تا دوره [[زیاد بن ابیه]] (حک: ۵۳) زنده بود و هنگام بازسازی [[مسجد]] بصره [[مسئولیت]] تعمیر و توسعه آن را بر عهده داشت و ستون‌های آن را از کوه‌های [[اهواز]] آورد. حجاج بن عتیک از این راه اموال فراونی به دست آورد و [[مردم]] به همین مناسبت چنین سرودند:

یعنی: [[امارت]] چه نیکوست گرچه بر سنگ‌ها باشد<ref>بلاذری، فتوح، ص۲۷۲ و ۳۳۹؛ یاقوت حموی، ج۱، ص۴۳۳.</ref><ref>ماخذ: ابن حجر / الاصابه + بلاذری / أنساب الاشراف + خلیفة بن خیاط / کتاب الطبقات + طبری / تاریخ + یاقوت حموی / معجم البلدان +

بلاذری، احمد بن یحیی (م ۲۷۹)، فتوح البلدان، بیروت، مکتبة الهلال، ۱۹۸۸م؛ کحاله، عمر رضا، معجم قبائل العرب، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۳۸۸؛ یعقوبی، احمد بن واضح (م۲۸۴)، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر.</ref><ref>[[منصور داداش‌نژاد|داداش‌نژاد، منصور]]، [[دانشنامه سیره نبوی ج۳ (کتاب)|مقاله «حجاج بن عتیک بن حارث ثقفی»، دانشنامه سیره نبوی]] ج۳، ص: ۵-۶.</ref>.