پرش به محتوا

قسط در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

۴ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲۲ مهٔ ۲۰۲۲
جز
جایگزینی متن - 'افراط و تفریط' به 'افراط و تفریط'
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-==پانویس== +== پانویس ==))
جز (جایگزینی متن - 'افراط و تفریط' به 'افراط و تفریط')
خط ۶: خط ۶:
واژه [[قسط]] در [[قرآن]] ۲۳ بار به مناسبت‌های مختلف به کار رفته و در آن جنبه‌های مختلف معنایی در آن بیان شده است. تفاوت [[قسط]] با [[عدالت]] چیست‌؟ در لغت [[قسط]] به معنای حصّة و نصیب آمده است. {{عربی|یقال: أخذ کلّ واحد من الشرکاء قسطه و تقسّطوا الشیء بینهم: تُقسّمُوه علی العدل و السواء}}. اما تفاوتی که میان این واژه و [[عدل]] وجود دارد، [[قسط]] [[نصیبی]] است که از روی [[عدالت]] باشد، و جمع آن اقساط است. چنان‌که در [[آیه]]: {{متن قرآن|لِيَجْزِيَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ بِالْقِسْطِ}}<ref>«تا به آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند، دادگرانه پاداش دهد» سوره یونس، آیه ۴.</ref> به همین معنا به کار رفته است. قِسط (به کسر اول) به معنای [[عدل]] و به [[فتح]] آن، به معنای [[ظلم]] و [[انحراف]] است. راغب گفته: اقساط آن است که نصیب دیگری را بدهی و آن [[انصاف]] است، لذا گفته‌اند: {{عربی|اَقسَطَ: إذا عَدَلَ}}. {{متن قرآن|وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ}}<ref>«و دادگری ورزید که خداوند دادگران را دوست می‌دارد» سوره حجرات، آیه ۹.</ref> یعنی [[عدالت]] کنید که [[خدا]] برپاکنندگانش را [[دوست]] دارد؛ چنان‌که گفته شده، [[قسط]] از مصادری است که [[وصف]] واقع می‌شود، مفرد و جمع در آن یکسان است؛ در [[آیه]]: {{متن قرآن|وَنَضَعُ الْمَوَازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيَامَةِ}}<ref>«و روز رستخیز ترازوهای دادگری را می‌نهیم» سوره انبیاء، آیه ۴۷.</ref> [[قسط]] صفت [[موازین]] آمده است، یعنی در [[قیامت]] میزان‌های [[عدالت]] می‌نهیم<ref>مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۹، ص۲۵.</ref>.
واژه [[قسط]] در [[قرآن]] ۲۳ بار به مناسبت‌های مختلف به کار رفته و در آن جنبه‌های مختلف معنایی در آن بیان شده است. تفاوت [[قسط]] با [[عدالت]] چیست‌؟ در لغت [[قسط]] به معنای حصّة و نصیب آمده است. {{عربی|یقال: أخذ کلّ واحد من الشرکاء قسطه و تقسّطوا الشیء بینهم: تُقسّمُوه علی العدل و السواء}}. اما تفاوتی که میان این واژه و [[عدل]] وجود دارد، [[قسط]] [[نصیبی]] است که از روی [[عدالت]] باشد، و جمع آن اقساط است. چنان‌که در [[آیه]]: {{متن قرآن|لِيَجْزِيَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ بِالْقِسْطِ}}<ref>«تا به آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند، دادگرانه پاداش دهد» سوره یونس، آیه ۴.</ref> به همین معنا به کار رفته است. قِسط (به کسر اول) به معنای [[عدل]] و به [[فتح]] آن، به معنای [[ظلم]] و [[انحراف]] است. راغب گفته: اقساط آن است که نصیب دیگری را بدهی و آن [[انصاف]] است، لذا گفته‌اند: {{عربی|اَقسَطَ: إذا عَدَلَ}}. {{متن قرآن|وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ}}<ref>«و دادگری ورزید که خداوند دادگران را دوست می‌دارد» سوره حجرات، آیه ۹.</ref> یعنی [[عدالت]] کنید که [[خدا]] برپاکنندگانش را [[دوست]] دارد؛ چنان‌که گفته شده، [[قسط]] از مصادری است که [[وصف]] واقع می‌شود، مفرد و جمع در آن یکسان است؛ در [[آیه]]: {{متن قرآن|وَنَضَعُ الْمَوَازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيَامَةِ}}<ref>«و روز رستخیز ترازوهای دادگری را می‌نهیم» سوره انبیاء، آیه ۴۷.</ref> [[قسط]] صفت [[موازین]] آمده است، یعنی در [[قیامت]] میزان‌های [[عدالت]] می‌نهیم<ref>مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۹، ص۲۵.</ref>.


بنابراین ممکن است گفته شود مراد از [[قسط]] نصیب مناسب با شخص و یا در شرایط [[جامعه]] و [[درک]] خاص [[مردم]] از [[حق]] خودشان می‌باشد که در میان [[مردم]] متداول است، چون از روی [[عدالت]] است. بنابراین [[عدل]] بیشتر ناظر به رعایت موازنه و [[تعادل]] و حد وسط میان [[افراط و تفریط]] است، در حالی که [[قسط]] به معنای رعایت [[حق]] کردن و در مرحله بعدی [[ظلم]] نکردن به [[انسان‌ها]] و نوعی [[حکم]] است، قهراً [[قسط]] معنای خاص غیر از معنای [[عدل]] در ابعاد مختلف دارد. از سوی دیگر در آیاتی به جای [[عدالت]] از لفظ [[قسط]] استفاده شده و یا هر دو آنها آمده که این [[انتخاب]] اتفاقی نیست. در [[قرآن کریم]] با ارتکاز [[ذهنی]] و [[فهم]] طبیعی مخاطبان این معانی بیان شده و به شرح معنا نپرداخته است. چون گاه با واژه [[عدالت]]، و [[قسط]] و گاه با [[ظلم]] نکردن، [[دشمنی]] (شنأن) نداشتن، با [[ادبیات]] و لحن [[کلام]] در این مجموعه حکایت از اصل بودن [[عدالت]] و معقول بودن آن توجه می‌دهد. همچنین گاهی تحقق [[قسط]] توصیفی از [[آفرینش جهان]] است، گاه خطاب به [[مردم]] است و گاه این [[پیامبر]] است که از شرایط رسیدن به مرتبه [[امامت]] آن است که از [[ظالمان]] نباشد و یا می‌گوید به من [[فرمان]] به [[عدالت]] داده شده و گاه این [[خدا]] است که می‌گوید [[قسط]] وسیله [[تقرب]] [[الهی]] است: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ}}<ref>«که خداوند دادگران را دوست می‌دارد» سوره مائده، آیه ۴۲.</ref>، {{متن قرآن|وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ}}<ref>«و دادگری ورزید که خداوند دادگران را دوست می‌دارد» سوره حجرات، آیه ۹.</ref> البته این [[قسط]] شخصی نیست، [[اجتماعی]] است. {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ}}<ref>«ای مؤمنان! به دادگری بپاخیزید» سوره نساء، آیه ۱۳۵.</ref> گاهی در یک [[آیه]] میان [[قسط]] و [[عدالت]] [[ارتباط]] برقرار شده است. {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلَّا تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! برای خداوند بپاخیزید و با دادگری گواهی دهید و نباید دشمنی با گروهی شما را وادارد که دادگری نکنید، دادگری ورزید که به پرهیزگاری نزدیک‌تر است و از خداوند پروا کنید که خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره مائده، آیه ۸.</ref> از این همه [[آیات]] می‌توان نتیجه گرفت که [[قسط]] اصلی اساسی در [[نظام]] [[دینی]]، اعم از [[عقاید]]، [[احکام]] و [[اخلاق]] است.
بنابراین ممکن است گفته شود مراد از [[قسط]] نصیب مناسب با شخص و یا در شرایط [[جامعه]] و [[درک]] خاص [[مردم]] از [[حق]] خودشان می‌باشد که در میان [[مردم]] متداول است، چون از روی [[عدالت]] است. بنابراین [[عدل]] بیشتر ناظر به رعایت موازنه و [[تعادل]] و حد وسط میان [[افراط]] و [[تفریط]] است، در حالی که [[قسط]] به معنای رعایت [[حق]] کردن و در مرحله بعدی [[ظلم]] نکردن به [[انسان‌ها]] و نوعی [[حکم]] است، قهراً [[قسط]] معنای خاص غیر از معنای [[عدل]] در ابعاد مختلف دارد. از سوی دیگر در آیاتی به جای [[عدالت]] از لفظ [[قسط]] استفاده شده و یا هر دو آنها آمده که این [[انتخاب]] اتفاقی نیست. در [[قرآن کریم]] با ارتکاز [[ذهنی]] و [[فهم]] طبیعی مخاطبان این معانی بیان شده و به شرح معنا نپرداخته است. چون گاه با واژه [[عدالت]]، و [[قسط]] و گاه با [[ظلم]] نکردن، [[دشمنی]] (شنأن) نداشتن، با [[ادبیات]] و لحن [[کلام]] در این مجموعه حکایت از اصل بودن [[عدالت]] و معقول بودن آن توجه می‌دهد. همچنین گاهی تحقق [[قسط]] توصیفی از [[آفرینش جهان]] است، گاه خطاب به [[مردم]] است و گاه این [[پیامبر]] است که از شرایط رسیدن به مرتبه [[امامت]] آن است که از [[ظالمان]] نباشد و یا می‌گوید به من [[فرمان]] به [[عدالت]] داده شده و گاه این [[خدا]] است که می‌گوید [[قسط]] وسیله [[تقرب]] [[الهی]] است: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ}}<ref>«که خداوند دادگران را دوست می‌دارد» سوره مائده، آیه ۴۲.</ref>، {{متن قرآن|وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ}}<ref>«و دادگری ورزید که خداوند دادگران را دوست می‌دارد» سوره حجرات، آیه ۹.</ref> البته این [[قسط]] شخصی نیست، [[اجتماعی]] است. {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ}}<ref>«ای مؤمنان! به دادگری بپاخیزید» سوره نساء، آیه ۱۳۵.</ref> گاهی در یک [[آیه]] میان [[قسط]] و [[عدالت]] [[ارتباط]] برقرار شده است. {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلَّا تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! برای خداوند بپاخیزید و با دادگری گواهی دهید و نباید دشمنی با گروهی شما را وادارد که دادگری نکنید، دادگری ورزید که به پرهیزگاری نزدیک‌تر است و از خداوند پروا کنید که خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره مائده، آیه ۸.</ref> از این همه [[آیات]] می‌توان نتیجه گرفت که [[قسط]] اصلی اساسی در [[نظام]] [[دینی]]، اعم از [[عقاید]]، [[احکام]] و [[اخلاق]] است.
#{{متن قرآن|شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَالْمَلَائِكَةُ وَأُولُو الْعِلْمِ قَائِمًا بِالْقِسْطِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ}}<ref>«خداوند -که به دادگری ایستاده است- و فرشتگان و دانشوران گواهی می‌دهند که: هیچ خدایی نیست جز او که پیروزمند فرزانه است» سوره آل عمران، آیه ۱۸.</ref>.
#{{متن قرآن|شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَالْمَلَائِكَةُ وَأُولُو الْعِلْمِ قَائِمًا بِالْقِسْطِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ}}<ref>«خداوند -که به دادگری ایستاده است- و فرشتگان و دانشوران گواهی می‌دهند که: هیچ خدایی نیست جز او که پیروزمند فرزانه است» سوره آل عمران، آیه ۱۸.</ref>.
#{{متن قرآن|لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ}}<ref>«ما پیامبرانمان را با برهان‌ها (ی روشن) فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو فرو فرستادیم تا مردم به دادگری برخیزند و (نیز) آهن را فرو فرستادیم که در آن نیرویی سخت و سودهایی برای مردم است و تا خداوند معلوم دارد چه کسی در نهان، (دین) او و پیامبرانش را یاری می‌کند؛ بی‌گمان خداوند توانمندی پیروزمند است» سوره حدید، آیه ۲۵.</ref>
#{{متن قرآن|لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ}}<ref>«ما پیامبرانمان را با برهان‌ها (ی روشن) فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو فرو فرستادیم تا مردم به دادگری برخیزند و (نیز) آهن را فرو فرستادیم که در آن نیرویی سخت و سودهایی برای مردم است و تا خداوند معلوم دارد چه کسی در نهان، (دین) او و پیامبرانش را یاری می‌کند؛ بی‌گمان خداوند توانمندی پیروزمند است» سوره حدید، آیه ۲۵.</ref>
۲۱۸٬۲۲۷

ویرایش