جعفی: تفاوت میان نسخه‌ها

«بنو جُعف» از [[قحطانیان]] و از خاندان‌های مشهور [[سعد العشیره]] و از شاخه‌های [[قبیله مذحج]] است<ref>رجوع کنید به ابن‌حزم‌، جمهرة انساب العرب، ص‌ ۴۷۶ـ۴۷۷؛ زُبیدی، تاج العروس، ج۱۰، ص۱۸۲.</ref> که به‌ سبب‌ بزرگی‌ و اهمیتش‌، گاه‌ قبیله‌ هم‌ خوانده‌ شده‌ است‌<ref>رجوع کنید به ابن‌منظور، لسان العرب، ذیل‌ «جعف‌».</ref>. [[مردم]] این قبیله نسب از مردی به نام [[جُعفی ‌بن‌ سَعْد العَشیرة بن‌ مالک‌]]<ref>در باره اصل‌ واژه جعفی‌ و هیئت‌ منسوب‌ به‌ آن‌، اقوال‌ گوناگونی‌ذکر شده‌ است.‌ (رجوع کنید به ابن‌منظور، لسان العرب، ذیل‌ «جعف‌»؛ مرتضی‌ زبیدی‌، تاج العروس، ذیل‌ «جعف‌») بنا بر مشهور، جُعفی‌ هم‌ نام‌ پدر قبیله جعفی‌ است‌ و هم‌هیئت‌ منسوب‌ به‌ آن.‌ (رجوع کنید به سمعانی، الانساب، ج‌ ۲، ص‌ ۶۷).</ref> می‌‌برند<ref>ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۳۰۰ و ۳۰۳؛ جوهری، الصحاح‌ تاج ‌اللغة و صحاح‌ العربیه، ذیل‌ «جعف‌».</ref> که نسلش‌‌ از طریق‌ دو پسرش‌، «مَرّان‌» و «حَریم‌»، ادامه‌ یافته‌ است‌<ref>ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۳۰۳؛ ابن‌حزم‌، جمهرة انساب العرب، ص‌ ۴۰۹.</ref>.<ref> مریم سعیدیان جزی، قبیله جُعفی و نقش آن در تاریخ اسلام تا پایان خلافت امویان، فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش نامۀ تاریخ اسلام، ص۷؛ [[اصغر منتظرالقائم|منتظرالقائم، اصغر]]، [[نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت (کتاب)|نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت]]، ص۷۲.</ref>

جایگاه این قبیله را در [[غرب]] حضرموت و وادی جردان گفته‌اند<ref>حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۹۱، ۱۰۱-۱۰۲.</ref>. [[سرزمین]] «جُرْدان» دره بزرگی با روستاهای فراوان بود که تا [[صنعا]] چهل و دو فرسخ فاصله داشت و تا نزدیک [[حضرموت]] امتداد یافته بود. اندکی پیش از [[اسلام]] و در [[زمان]] [[حکمرانی]] [[حمیریان]] بر [[یمن]]، گروهی از [[مردم]] جعفی، مشهور به" [[اعراب]] ضاحیه"، از سرزمین آباء و اجدادی خود [[هجرت]] کرده، در [[حیره]] و مناطق [[فرات]] و [[انبار]] ساکن شدند<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۱، ص۴۳۹.</ref>.<ref>مریم سعیدیان جزی، قبیله جُعفی و نقش آن در تاریخ اسلام تا پایان خلافت امویان، فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش نامۀ تاریخ اسلام، ص۷.</ref>.

جعفی‌ها پیش از [[اسلام]] با [[بنی عدی]] ـ از شاخه‌های [[قریش]] ـ هم‌پیمان (حلیف) بودند و مناسبات گسترده‌ای با آنان داشتند<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۳۹۰-۳۹۱.</ref>. این مناسبات پس از [[پذیرش اسلام]] هم کماکان با قوت ادامه یافت چندان که برخی [[اخبار]] از [[ارتباط]] فراوان قبیله جعفی با [[عمر بن خطاب]] ـ در دوران خلافتش ـ خبر داده و از برقراری [[حمایت]] قبیله‌ای و پیوندهای [[ازدواج]] میان آنها گزارشاتی را به ثبت رسانده‌اند<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۲۳۸.</ref>.<ref>مریم سعیدیان جزی، قبیله جُعفی و نقش آن در تاریخ اسلام تا پایان خلافت امویان، فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش نامۀ تاریخ اسلام، ص۷-۸..</ref> همچنین آنان پیش از پذیرش اسلام هم¬پیمان بنی اعمام خود [[بنی زبید]] بودند برای همین پس از [[پذیرش اسلام]] و سپس [[ارتداد]] و [[شبیخون]] [[عمرو بن معدیکرب زبیدی]] به [[قوم]] [[ابی بن عثعث]] و [[غارت]] آنها، [[رسول خدا]]{{صل}} [[امام علی]]{{ع}} را با لشکری به سوی [[یمن]] فرستاد. وقتی که [[قبیله]] بنی جعفی از آمدن [[لشکر اسلام]] باخبر شدند، عده‌ای از آنها به قبیله [[بنی زبید]] پیوستند و رودررو با [[سپاه اسلام]] به [[فرماندهی]] علی{{ع}} شدند<ref>شیخ مفید، الارشاد، ج۱، ص۱۵۸-۱۶۱.</ref>.

مناسبات دیرینه [[فرهنگی]] و [[تجاری]] یمن با یثرب به‌ویژه پس از استقرار رسول خدا{{صل}} در [[مدینه]] و نیز رفت و آمدهای [[نمایندگان]] قبیله جعفی به این [[شهر]]، زمینه آشنایی آنها را با اسلام و [[دعوت]] رسول خدا{{صل}} و نیز امکان [[پرسشگری]] و [[گرایش]] به اسلام را در [[مردمان]] این قبیله را فراهم آورده بود. در گزارشی دیگر چنین نقل شده که گروهی از جعفی‌ها به مدینه رفتند و به حضور رسول خدا{{صل}} رسیدند. حضرت، آنان را به [[یکتاپرستی]] فراخواند و [[تکالیف]] [[ایمانی]] را بر ایشان [[ابلاغ]] کرد. رسول خدا{{صل}} در این [[دیدار]] دستور دادند تا برای قیس نامه‌ای نوشتند و او را بر [[قبایل]] «مُرّان» و «حَریم» و «کُلاب» و وابستگان آنان [[امیر]] کردند<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۲۴.</ref>. اگرچه به نظر می‌‌رسد [[هدف]] رسول خدا{{صل}} [[نفی]] [[ضلالت]] و [[عصبیت]] [[جاهلی]] و جایگزین کردن آن با [[ایمان]] و [[عمل صالح]] بود؛ اما این گروه همچنان بر [[تأیید]] رفتارشان از سوی [[پیامبر]]{{صل}} [[اصرار]] می‌‌ورزیدند. در نتیجه، دعوت رسول خدا{{صل}} را نپذیرفتند و فردی از [[مسلمانان]] را که با خود شتری از شتران [[زکات]] همراه داشت [[حمله]] برده، او را دست بستند و شتر را به [[غارت]] بردند. از همین رو مورد [[لعن]] [[رسول خدا]]{{صل}} قرار گرفتند<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۲۳-۳۲۷.</ref>. علاوه بر آن، برخی [[اخبار]] هم از ارسال نامه‌ای از سوی [[پیامبر]]{{صل}} برای سران [[قبیله جعفی]] حکایت دارد<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۶۸. </ref>. البته تا پیش از [[پذیرش اسلام]] عمومی در [[عام الوفود]]، قراینی بر [[مسلمان]] بودن برخی‌ از افراد این‌ قبیله‌ در دست است که از جمله آن حضور برخی از آنان در جنگ‌ [[بدر]] در کنار [[پیامبر اکرم‌]]{{صل}} بود<ref>مریم سعیدیان جزی، قبیله جُعفی و نقش آن در تاریخ اسلام تا پایان خلافت امویان، فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش نامۀ تاریخ اسلام، ص۸-۹؛ [[اصغر منتظرالقائم|منتظرالقائم، اصغر]]، [[نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت (کتاب)|نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت]]، ص۷۳.</ref>.

حضور جدی قبیله جعفی در تحولات دوران [[اسلامی]]، با آغاز [[خلافت عمر]] و مسئله فتوح گره خورده است؛ چرا که مردان این قبیله به واسطه فراخوان [[خلیفه دوم]]<ref>ابن عبدربه، العقدالفرید، ج۴، ص۱۰.</ref> در دو [[جبهه]] [[شام]] و [[عراق]] استقرار یافتند<ref>ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۲۳۵-۲۳۶.</ref>. با توجه به حضور مشاهیر جعفی در صحنه‌های مختلف فتوح، تصریح بر نام قبیله در برخی از میدان‌ها و در نهایت مشارکت گسترده اعراب [[یمنی]] در [[رویارویی]] با [[ارتش]] ساسانی و [[فتوحات]] شرقی، می‌‌توان دریافت که قبیله جعفی در نخستین فتوح حضور داشته است<ref>یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۱۵۱.</ref>. [[دلایل]] متعدد دیگری هم این ادعا را [[اثبات]] می‌‌کند<ref>مریم سعیدیان جزی، قبیله جُعفی و نقش آن در تاریخ اسلام تا پایان خلافت امویان، فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش نامۀ تاریخ اسلام، ص۹.</ref>.

بنی جعفی در [[نبرد قادسیه]] ([[سال چهاردهم هجری]]) در شمار نخستین گروه [[اعراب]] بودند که به [[ارتش]] ساسانی [[حمله]] بردند<ref>قمی، تاریخ قم، ص۲۶۷-۲۶۹.</ref>. پیش از این هم، آنها در [[جبهه]] [[شام]] و در [[نبرد یرموک]] نیز حضور داشتند<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۳، ص۴۴۱-۴۵۲.</ref> . با این حال، بیشترین و مهم‌ترین [[اخبار]] درباره حضور [[قبیله]] جعفی در [[فتوحات]]، متعلق به مشارکت آنان در [[لشکرکشی]] به [[گرگان]] و [[طبرستان]] است<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۵، ص۲۹۴-۲۹۶.</ref>.<ref>مریم سعیدیان جزی، قبیله جُعفی و نقش آن در تاریخ اسلام تا پایان خلافت امویان، فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش نامۀ تاریخ اسلام، ص۱۰.</ref>

لازمه توسعه ارضی و [[حفظ]] مناطق مفتوحه، حضور فعال فاتحان [[عرب]] [[مسلمان]] در محدوده [[مرزهای اسلامی]] و پیرامون آن بود و این جز از راه اسکان [[اعراب]] در سرزمین‌های مفتوحه امکان پذیر نبود. [[سیاست]] اسکان اعراب که از [[زمان]] [[خلیفه دوم]] آغازشده بود، اسباب استقرار اولیه [[قبایل]] [[عربی]] ـ از جمله قبیله جعفی ـ را در مناطق مفتوحه [[اسلامی]] فراهم آورد. بیشترین تمرکز جغرافیای [[انسانی]] قبیله جعفی در [[شهر کوفه]] بود<ref>سمعانی، الانساب، ج۵، ص۲۹۵-۲۹۶.</ref> و آنان به واسطه سکونت چهار تن از [[اصحاب رسول خدا]]{{صل}} ـ که از مشاهیر این قبیله بودند ـ بیش از پیش مورد توجه قرار گرفتند<ref>خلیفة بن خیاط، الطبقات، ص۲۲۶-۲۲۷.</ref>. علاوه بر کوفه، از جزیره<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۳۷۶-۳۷۷.</ref> [[خراسان]] و سیستان<ref>سمعانی، الانساب، ج۵، ص۵۷۱.</ref> سند و مرزهای غربی [[شبه قاره]] [[هند]]<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ج۳، ص۵۴۵.</ref>، [[اصفهان]]<ref>اصبهانی، ذکر اخبار اصبهان، ج۱، ص۲۷۰.</ref> و [[مصر]]<ref>خلیفة بن خیاط، الطبقات، ص۱۳۴؛ ابن یونس، تاریخ، ج۱، ص۱۱۱ و ج۲، ص۲۲۰.</ref> به عنوان مهم‌ترین مساکن و منازل‌گاه‌های قبیله جعفی در صدر دوران اسلامی یاد شده است<ref>مریم سعیدیان جزی، قبیله جُعفی و نقش آن در تاریخ اسلام تا پایان خلافت امویان، فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش نامۀ تاریخ اسلام، ص۱۰-۱۱.</ref>.

قبیله جعفی افزون بر [[همراهی با امام]] علی{{ع}} در دو [[نبرد جمل]] و [[صفین]]، در دفع [[شورش]] ناحیه خرَبتَا و دفع غارات معاویه در عراق حضور کارسازی داشتند<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۳، ص۵۵۷؛ کندی، الولاۀ و القضاۀ، ص۲۱-۲۴.</ref>.<ref>مریم سعیدیان جزی، قبیله جُعفی و نقش آن در تاریخ اسلام تا پایان خلافت امویان، فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش نامۀ تاریخ اسلام، ص۱۱-۱۲.</ref>. [[پس از شهادت علی]]{{ع}} و در دوران [[حکومت امام حسن]]{{ع}} هم، از معدود مواردی که نامی از این [[قوم]] در گزارشات [[تاریخی]] به ثبت رسیده است می‌‌توان به ارسال نامه‌ای از امام حسن{{ع}} به [[زحر بن قیس]] اشاره کرد<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۸، ص۴۸۸؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۳.</ref>.

#اداره ولایات و امور دیوانی: جهم بن زحر، سرشناترین دست پرورده امویان از میان بنی جعفی بود. جهم از کارگزاران «آل مُهلَّب» بود که هم‌زمان با [[امارت]] این [[خاندان]] در عراق و [[ایران]] وارد عرصه [[اداری]] و نظامی شد و مسئولیت‌های مهمی از جانب [[آل]] مهلب به وی واگذار شد<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ج۳، ص۴۱۴.</ref> که آخرین آن فرمانروایی [[گرگان]] بود<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۱۳، ص۲۵۱-۲۵۴.</ref>. او بر اثر [[شکنجه]] در سال ۹۸ درگذشت<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۵، ص۲۸۱.</ref>. جهم بن بکر، [[زائده بن خارجه]] و [[ولید بن عبدالله جعفی]]، هر سه [[والی]] گرگان<ref>سهمی، تاریخ جرجان، ص۵۴-۵۶.</ref> و [[عبدالرحمن بن سبره جعفی]]، والی [[اصفهان]] در [[زمان]] [[حجاج]]<ref>ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۴۰۹.</ref> از دیگر [[کارگزاران]] جعفی در دوره [[امویان]] بودند<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۵، ص۳۲۱.</ref>.<ref>مریم سعیدیان جزی، قبیله جُعفی و نقش آن در تاریخ اسلام تا پایان خلافت امویان، فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش نامۀ تاریخ اسلام، ص۱۳-۱۴.</ref>

# مواضع دوگانه بنی جعفی در [[قیام]] [[امام حسین بن علی]] {{ع}}: مواضع فردی و قبیله‌ای جعفی در این [[حماسه]] پرشکوه دو سویه بود. برخی از بزرگان این قبیله با این [[قیام]]، همراهی و گروهی دیگر در زمره [[فرماندهان]] عراق، در برابر با آن حضرت بودند. اما سهم ناچیز آنان از [[سرهای شهدای کربلا]] که تعداد آن را تنها هفت سر از جمیع [[سرهای شهدا]] گفته‌اند<ref>أبومخنف، مقتل الحسین{{ع}}، ص۲۳۳؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۵، ص۴۶۸؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۲۰۷.</ref>، حاکی از حضور اندک این دسته در عرصه میدان [[کربلا]] دارد و هر چند تعداد حاضران آنها هم در جمع [[یاران]] [[اباعبدالله الحسین]]{{ع}} هم چندان چشمگیر نیست. با وجود [[همراهی]] برخی از جعفی‌ها با [[امام]] [[حسین بن علی]]{{ع}}، مواضع قومی و [[اشرافیت]] قبیله‌ای در [[رویارویی]] با آن حضرت قرار داشت<ref>مریم سعیدیان جزی، قبیله جُعفی و نقش آن در تاریخ اسلام تا پایان خلافت امویان، فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش نامۀ تاریخ اسلام، ص۱۵-۱۶.</ref>.

#شورش [[عبیدالله جعفی]]: [[عبیدالله بن حر]]، از اشراف و نامداران [[عراق]] بود<ref>ابن اعثم، الفتوح، ج۶، ص۲۶۹-۲۷۰.</ref> و به گرایش‌های [[عثمانی]] [[شهرت]] داشت<ref>ابن خلدون، العبر، ج۳، ص۱۸۶.</ref>. احتمالاً همین گرایشات عثمانی او موجب حضور وی در سپاه‌ معاویه‌ در جنگ‌ صفّین‌ بود<ref>ابن‌حزم‌، جمهرة انساب العرب، ص‌۴۱۰.</ref>.‌ بررسی احوال وی روشن می‌‌سازد که عبیدالله فردی زیاده خواه و [[منفعت]] [[طلب]] بود<ref>ابن خلدون، العبر، ج۳، ص۳۳۱-۳۳۲.</ref>. [[تعصب]] عربی ـ قبیله‌ای داشت و از [[موالی]]، [[عجم]] و [[ایرانیان]] به شدت بیزار بود<ref>ابن خلدون، العبر، ج۳، ص۱۸۷.</ref>. قائل به [[فرمانبری]] و [[پیروی]] از یک فرد یا [[حکومت]] خاصی نبود و هیچ یک از [[استانداران]] عراق را [[شایسته]] گردن نهادن نمی‌دانست<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۷، ص۳۵.</ref>. عبیدالله در برابر [[قیام]] [[حجر]] و [[امام حسین]]{{ع}} [[بی‌طرفی]] پیشه کرده بود از این رو هنگامی که امام حسین{{ع}} او را به [[یاری]] فراخواند، از پذیرش این امر سر باز زد<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۵، ص۴۰۷.</ref>. سرانجام وی به [[امویان]] پیوست و به عنوان پیش قراول [[سپاه]] [[مروانیان]] در [[نبرد]] با [[فرماندار]] [[زبیری]] [[کوفه]] [[شکست]] خورد و کشته شد. و بدین ترتیب به تعبیر [[ابن کثیر]] [[مردم]] را از [[شر]] خود راحت کرد<ref>"استراح الناس منه". ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۸، ص۲۹۴.</ref>. کشته شدن عبیدالله دستاویزی شد تا [[شامیان]] به [[عراق]] [[حمله]] کنند و بار دیگر [[قدرت]] امویان در این بخش فراخ شود<ref>ابن اعثم، الفتوح، ج۶، ص۲۹۰-۳۱۶.</ref>.<ref>نک: محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۶، ص۱۲۸.</ref>.<ref>مریم سعیدیان جزی، قبیله جُعفی و نقش آن در تاریخ اسلام تا پایان خلافت امویان، فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش نامۀ تاریخ اسلام، ص۱۷-۱۸.</ref>

#مواضع دوگانه بزرگان جعفی در برابر [[دعوت عباسی]]: منابع موجود گزارش‌های کمی از حضور بنی جعفی در دعوت عباسی ارائه داده‌اند. با این حال به چگونگی حضور و [[همراهی]] [[رهبران]] جعفی با [[عباسیان]] در برخی منابع اشاره‌هایی رفته است. این همراهی از [[همکاری]] در میدان [[مبارزه فرهنگی]] و [[افشاگری]] مشاهیر جعفی در برابر [[امویان]] تا حضور در [[سپاه]] [[عباسی]] و [[جنگ]] با امویان در عراق را شامل می‌شود. <ref>یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۴۴.</ref>.<ref>مریم سعیدیان جزی، قبیله جُعفی و نقش آن در تاریخ اسلام تا پایان خلافت امویان، فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش نامۀ تاریخ اسلام، ص۱۸-۲۰.</ref>

قبیله جعفی دارای مسجدی در کوفه بودند که [[امام علی]]{{ع}} از آن به عنوان مسجدی مبارک یاد کرده است<ref>ثقفی کوفی، الغارات، ج۲، ص۴۸۴؛ صفری فروشانی، کوفه از پیدایش تا عاشورا، ص۱۴۱.</ref>.<ref>مریم سعیدیان جزی، قبیله جُعفی و نقش آن در تاریخ اسلام تا پایان خلافت امویان، فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش نامۀ تاریخ اسلام، ص۲۰-۲۲.</ref> مشهورترین‌ فرد این‌ خاندان‌ در میان‌ [[اصحاب‌]] [[امام‌ محمد باقر]]{{ع}} و [[امام‌ جعفر صادق‌]]{{ع}}‌، [[جابر بن‌ یزید جعفی‌]] است‌.