بحث:حج: تفاوت میان نسخه‌ها

یکى از تکالیف حاجیان در حج ذکر خدا و استغفار است که این تکلیف در مواردى واجب و در بیشتر موارد مستحب است. ذکر و یاد خدا از همان ابتداى حج با گفتن تلبیه آغاز مى‌گردد که بر اساس برخى روایات، آیه « فَمَن فَرَضَ فیهِنَّ الحَجَّ » ( بقره / 2، 197 ) به آن اشاره دارد .<ref>جامع‌البيان، ج 2، ص 357؛ الصافى، ج 1، ص 234.</ref> در تلبیه برخى ذکرها واجب و برخى مستحب شمرده شده است. ( احرام ) افزون بر احرام، در روایات اسلامى حاجیان به گفتن ذکرهایى خاص در طواف، نماز طواف، سعى صفا و مروه و تقصیر و طواف نساء و نیز در وقوف در عرفات و رمى جمرات ترغیب شده‌اند .<ref>ر. ك: وسائل الشيعه، ج 12، ص 375 - 564؛ ر. ك: ج 13؛ مستدرك الوسائل، ج 9، ص 177 - 452.</ref> پس از کوچ از عرفات به سوى مشعر نیز حاجیان به گفتن ذکر مأمور شده‌اند: « فَاِذا اَفَضتُم مِن عَرَفـتٍ فَاذکُروا اللّهَ عِندَ المَشعَرِ الحَرامِ واذکُروهُ کَما هَدکُم ». ( بقره / 2، 198 ) برخى این ذکر را مستحب شمرده ؛<ref>تذكرة الفقهاء، ج 8، ص 194؛ منتهى المطلب، ج 2، ص 723.</ref> ولى برخى با استناد به امر « فَاذکُروا » ذکر را در این مکان واجب شمرده‌اند .<ref>مجمع‌البيان، ج 2، ص 47؛ سلسلة الينابيع، ج 7، ص 113.</ref> در روایت نقل شده که پیامبر در مشعر پس از نماز صبح تا طلوع خورشید پیوسته تکبیر و تهلیل مى‌گفت .<ref> مستدرك الوسائل، ج 10، ص 53؛ جامع احاديث الشيعه، ج 11، ص 508 ـ 509.</ref> برخى از فقهاى اهل سنت مراد از ذکر اول در آیه را نماز مغرب و عشا دانسته‌اند که به صورت جمع خوانده مى‌شود .<ref>احكام القرآن، جصاص ، ج 1، ص 378 ـ 379؛ التفسير الكبير، ج 5، ص 195.</ref> قرآن در آیاتى به ذکر در هنگام قربانى نیز فرمان داده است: « والبُدنَ جَعَلنـها لَکُم مِن شَعـرِ اللّهِ ... فَاذکُرُوا اسمَ اللّهِ عَلَیها ». ( حجّ / 22، 36 و نیز 37 ) ( قربانى ) در آیاتى دیگر نیز حاجیان به ذکر الهى در روزهایى معین مأمور گردیده‌اند: « واذکُروا اللّهَ فى اَیّامٍ مَعدودتٍ ». ( بقره / 2، 203؛ نیز حجّ / 22، 28 ) مراد از ایام در این آیات به نظر بسیارى روزهاى یازدهم تا سیزدهم ذیحجه است .<ref>مجمع البيان، ج 2، ص 52؛ ج 7، ص 129؛ تفسير قرطبى، ج 3، ص 3.</ref> این مطلب در روایات اهل بیت نیز آمده است <ref>الكافى، ج 4، ص 516؛ وسائل الشيعه، ج 14، ص 271.</ref> و مقصود از ذکر در این ایام تکبیرهاى خاصى است که پس از هر نماز گفته مى‌شود .<ref>الخلاف، ج 1، ص 668 ـ 669؛ مجمع‌البيان، ج 2، ص 53؛ التفسير الكبير، ج 5، ص 211.</ref> پس از اتمام مناسک حج نیز خداوند به حاجیان فرمان داده است که خدا را همانند یادکردن پدران خود بلکه شدیدتر یاد کنند: « فَاِذا قَضَیتُم مَنـسِکَکُم فَاذکُروا اللّهَ کَذِکرِکُم ءاباءَکُم اَو اَشَدَّ ذِکرًا ». ( بقره / 2، 200 ) آیه درباره تفاخر اعراب جاهلى به افتخارات پدران خویش پس از انجام مراسم حج نازل شد که خداوند، آنان را به ذکر خدا همانند تفاخر به پدران فرمان داد .. <ref>جامع‌البيان، ج 2، ص 404؛ اسباب النزول، ص 39؛ مجمع‌البيان، ج 2، ص 50.</ref> برخى مقصود از این ذکر را همان تکبیرهاى ایام منا دانسته‌اند <ref>جامع‌البيان، ج 2، ص 407؛ مجمع‌البيان، ج 2، ص 50؛ الميزان، ج 2، ص 86.</ref> و مراد از ذکر شدیدتر: « اَشَدُّ ذِکرا » را یادآورى نعمت‌هاى خدا و شکر این نعمت‌ها در کنار ذکر خدا <ref>مجمع‌البيان، ج 2، ص 50؛ زبده‌البيان، ص 276.</ref> و نیز بیشتر یاد کردن صفات الهى دانسته‌اند، زیرا صفات الهى در برابر افتخارات اندک پدران، فراوان، بلکه نامتناهى است ؛<ref>التفسير الكبير، ج 5، ص 203.</ref> همچنین در آیه 199 بقره / 2 حاجیان به استغفار کردن در حج مأمور شده‌اند: « واستَغفِروا اللّهَ اِنَّ اللّهَ غَفورٌ رَحیم ». محل این استغفار در مشعر یا هنگام ورود به مشعر یا خروج از آن یا در عرفه ذکر شده است .<ref>زبده‌البيان، ص 273.</ref> بسیارى این استغفار را مستحب شمرده‌اند ؛<ref>زبده‌البيان، ص 275؛ مسالك الافهام، كاظمى، ج 2، ص 214.</ref> ولى برخى احتمال داده‌اند که مراد از آن استغفار واجب یا وجوب توبه باشد .<ref>زبده‌البيان، ص 275؛ مسالك الافهام، كاظمى، ج 2، ص 214.</ref>