بحث:حج: تفاوت میان نسخه‌ها

حج بر سه قسم است :<ref> المبسوط، طوسى، ج 1، ص 306؛ الوسيله، ص 157.</ref> تمتع، قِران و اِفراد. تمتع حجى است که حجگزار در ماه‌هاى حج ( شوال، ذیقعده و ذیحجه ) ابتدا اعمال عمره را انجام داده، پس از خروج از احرام دوباره براى حج محرم مى‌شود <ref>  كشف الرموز، ج 1، ص 336؛ بداية المجتهد، ج 1، ص 267.</ref>  و از این رو به آن تمتع گفته‌اند که تمتع ( بهره بردن ) از بسیارى محرمات احرام از جمله زنان، میان عمره و حج حلال مى‌شود. از آنجا که ارتباط میان این عمره و حج تمتع به گونه‌اى است که به منزله یک عمل محسوب مى‌شوند، گویا این بهره‌بردارى در حج تمتع واقع شده است .<ref>  الروضة البهيه، ج 2، ص 204.</ref> به نظر بسیارى از فقیهان آیه 196 بقره / 2 بر مشروعیت این حج دلالت دارد : « فَمَن تَمَتَّعَ بِالعُمرَةِ اِلَى الحَجِّ فَمَا استَیسَرَ مِنَ الهَدىِ ».<ref> المجموع، ج 7، ص 153؛ الحدائق، ج 14، ص 320؛ مستند الشيعه، ج 11، ص 215.</ref> در روایات متعددى از پیامبر و اهل‌بیت علیهم‌السلام <ref> الكافى، ج 4، ص 291؛ تهذيب، ج 5، ص 24؛ مسند احمد، ج 1، ص 57.</ref>  نیز حج تمتع جایز شمرده شده است. در مقابل، از عمر و عثمان نقل شده است که از حج تمتع نهى کرده و آن را حرام شمرده‌اند ؛<ref>  مسند احمد، ج 1، ص 52؛ المجموع، ج 7، ص 151.</ref> ولى این نهى و تحریم برخلاف نص صریح قرآن کریم و سنت پیامبر صلى‌الله‌علیه‌و‌آله <ref> صحيح مسلم، ج 4، ص 49؛ سنن النسائى، ج 5، ص 151.</ref> و صحابه است ،<ref>  صحيح مسلم، ج 4، ص 45؛ مسند احمد، ج 3، ص 363؛ سنن الترمذى، ج 2، ص 158 ـ 159.</ref>  بر این اساس، بسیارى از مسلمانان از جمله فرزند عمر با این رأى مخالفت کرده، تمتع در حج را جایز شمرده‌اند .<ref>  وسائل الشيعه، ج 1، ص 19؛ سنن الترمذى، ج 2، ص 159.</ref>  فقیهان پیرو مذاهب چهارگانه اهل سنت نیز حج تمتع را جایز شمرده‌اند .<ref> المجموع، ج 7، ص 151؛ المغنى، ج 3، ص 237؛ بداية المجتهد، ج 1، ص 266.</ref>  بر اساس آیه 196 بقره / 2: « ذلِکَ لِمَن لَم یَکُن اَهلُهُ حاضِرِى المَسجِدِ الحَرامِ » و برخى روایات ،<ref> الكافى، ج 4، ص 299؛ وسائل الشيعه، ج 11، ص 239.</ref>  این حج وظیفه غیر مکیان است. رأى فقیهان شیعه <ref>  السرائر، ج 1، ص 519؛ المعتبر، ج 2، ص 783.</ref>  و برخى از فقهاى اهل سنت <ref>  المبسوط، سرخسى، ج 4، ص 169؛ المجموع، ج 7، ص 169.</ref>  نیز همین است؛ ولى بیشتر فقهاى اهل سنت انجام دادن حج تمتع را براى اهل مکه جایز دانسته‌اند .<ref>  الخلاف، ج 2، ص 272؛ المجموع، ج 7، ص 169.</ref>  رأى فقهاى شیعه و اهل سنت درباره مراد از « حاضِرىِ المَسجِد الحَرامِ » در آیه مذکور متفاوت است؛ نظر برخى از فقیهان شیعه آن است که آن‌ها کسانى‌اند که میان آنان و مسجدالحرام * از 4 جانب 12 میل ( هر میل یک سوم فرسخ )<ref> الاوزان والمقادير، ص 131؛ معجم الفاظ الفقه الجعفرى، ص 417.</ref> یا کمتر از آن باشد ؛<ref> السرائر، ج 1، ص 520؛ ذخيره‌المعاد، ج 1، ص 550.</ref> ولى مشهور فقهاى امامیه برآن‌اند که مراد کسانى‌اند که فاصله آنان با مسجدالحرام 48 میل و کمتر از آن باشد .<ref> الحدائق، ج 14، ص 322؛ مستند الشيعه، ج 11، ص 216؛ العروة الوثقى، ج 4، ص 441.</ref>  در برابر، فقهاى اهل سنت آراى متفاوتى بیان کرده و گفته‌اند: اینان تنها ساکنان محدوده حرم <ref> المغنى، ج 3، ص 502 ، 242؛ المحلى، ج 7، ص 146.</ref>  یا اهل مکه یا کسانى‌اند که از محل سکونت آنان تا مکه نماز شکسته نمى‌شود، یا کسانى که در فاصله میان مواقیت احرام تا مکه ساکن‌اند <ref> المبسوط، سرخسى، ج 4، ص 169؛ بدائع الصنائع، ج 2، ص 169.</ref>  یا ساکنان مکه و ذى طوى یا کسانى که از محل سکونت آنان تا مکه یک روز یا دو شب راه است .<ref> المحلى، ج 7، ص 146.</ref> حج قِران، حجى است که حجگزار ابتدا حج و سپس عمره را انجام مى‌دهد و هنگام احرام حج، قربانى را به همراه خود مى‌آورد ؛<ref> مختلف الشيعه، ج 4، ص 24؛ منتهى المطلب، ج 2، ص 659.</ref>  ولى فقهاى اهل سنت برآن‌اند که حج قران آن است که حجگزار حج و عمره را با یک نیت و احرام انجام داده، محرمات احرام میان آن دو بر وى حلال نمى‌گردد .<ref>  المبسوط، سرخسى، ج 4، ص 25؛ الروضة البهيه، ج 2، ص 205.</ref> به نظر برخى از آنان آیه « واَتِمُّوا الحَجَّ والعُمرَةَ لِلّهِ » ( بقره / 2، 196 ) که حج و عمره را قرین هم ذکر کرده اشاره به این نوع از حج دارد ؛<ref>  المجموع، ج 7، ص 153؛ البحرالرائق، ج 2، ص 626.</ref> ولى عده‌اى دیگر دلالت آیه را بر این حج نفى کرده و گفته‌اند: جمع و قرین قرار دادن این دو در آیه، دلیلى بر وجوب جمع آن‌ها در عمل نیست .<ref>  المجموع، ج 7، ص 153.</ref>  فقهاى اهل سنت جمع میان حج و عمره را با یک احرام جایز دانسته‌اند ؛<ref>  تذكرة الفقهاء، ج 8، ص 69؛ البحر الرائق، ج 2، ص 625؛ الدرالمختار، ج 2، ص 583.</ref> اما فقهاى شیعه این عمل را جایز ندانسته و در صورت انجام دادن آن گفته‌اند که تنها حج منعقد مى‌گردد .<ref>  الخلاف، ج 2، ص 332؛ تحرير الاحكام، ج 1، ص 558.</ref>  دلیل برخى از فقهاى شیعه آیه مذکور است که مسلمانان را به کامل کردن هریک از حج و عمره فرمان داده و معناى کامل کردن حج این است که حجگزار ابتدا اعمال آن را انجام داده، از احرام خارج گردد و سپس به عمل دیگرى بپردازد .<ref>  الخلاف، ج 2، ص 333؛ تذكره‌الفقهاء، ج 8، ص 69.</ref>  به روایاتى از پیامبر و اهل بیت علیهم‌السلام نیز در این باره استناد شده است .<ref> الخلاف، ج 2، ص 332؛ ذخيره‌المعاد، ج 1، ص 556 ـ 557.</ref>  به نظر فقیهان شیعه، حج قران وظیفه ساکنان و مجاوران مکه ـ در محدوده یاد شده ـ است .<ref> الخلاف، ج 2، ص 272؛ تحرير الاحكام، ج 1، ص 557؛ غنية النزوع، ص 152.</ref> دلیل این امر آیه 196 بقره / 2 است که حج تمتع را وظیفه غیر مجاوران شمرده است .<ref> غنية النزوع، ص 152؛ تذكرة الفقهاء، ج 7، ص 169؛ كتاب الحج، گلپايگانى، ج 1، ص 24.</ref>  در این‌باره به روایات نیز استناد شده است ؛<ref>  تذكرة الفقهاء، ج 7، ص 169؛ كتاب الحج، گلپايگانى، ج 1، ص 24.</ref>  ولى بسیارى از فقهاى اهل سنت برآن‌اند که انجام هریک از سه نوع حج براى مجاوران مکه جایز است .<ref> تذكرة الفقهاء، ج 7، ص 170؛ بدائع الصنائع، ج 2، ص 169؛ بداية المجتهد، ج 1، ص 267.</ref>حج افراد، آن است که ابتدا حجگزار براى حج محرم شده، پس از خروج از احرام، عمره را به جا مى‌آورد .<ref> المعتبر، ج 2، ص 785؛ المغنى، ج 3، ص 247.</ref>  البته برخى انجام عمره پس از حج را مشروط به عدم انجام آن پیش از حج و نیز داشتن استطاعت آن دانسته‌اند .<ref> كتاب الحج، گلپايگانى، ج 1، ص 17 ـ 18.</ref>  برخى از فقهاى اهل سنت گفته‌اند: اِفراد آن است که حجگزار ابتدا قبل از ماه‌هاى حج، عمره را انجام دهد و سپس در ماه‌هاى حج، تنها حج را به جاى آورد <ref> حواشى الشروانى، ج 4، ص 146؛ مغنى المحتاج، ج 1، ص 514.</ref> یا ابتدا حج را به جا آورده، عمره را در غیر ماه‌هاى حج انجام دهد .<ref> المبسوط، سرخسى، ج 4، ص 25؛ روضة الطالبين، ج 2، ص 321.</ref>  به نظر برخى آیه « ولِلّهِ عَلَى النّاسِ حِجُّ البَیتِ مَنِ استَطاعَ اِلَیهِ سَبیلاً » ( آل عمران / 3، 97 ) به این نوع از حج اشاره دارد ؛<ref> المجموع، ج 7، ص 153؛ البحرالرائق، ج 2، ص 626.</ref>  ولى این رأى صحیح به نظر نمى‌رسد، زیرا آیه مذکور بر اصل وجوب حج بر مسلمانان دلالت دارد و از نوع حج سخنى به میان نیاورده است. به نظر علماى امامیه این نوع از حج وظیفه اهل مکه و مجاوران آن است .<ref> تذكرة الفقهاء، ج 7، ص 169؛ سلسلة الينابيع، ج 7، ص 171.</ref> دلیل این امر آیه 196 بقره / 2 و برخى روایات است ؛<ref> تذكرة الفقهاء، ج 7، ص 169؛ كتاب الحج، گلپايگانى، ج 1، ص 9.</ref> ولى اهل سنت انجام این حج را نیز براى همه افراد جایز شمرده‌اند .<ref> تذكرة الفقهاء، ج 7، ص 169 ـ 170؛ المجموع، ج 7، ص 153؛ المغنى، ج 3، ص 232.</ref> این سه نوع حج هرچند در اصل اعمال با هم اشتراک دارند، تفاوت‌هاى متعددى با یکدیگر دارند ؛<ref> الروضة البهيه، ج 2، ص 204 ـ 208؛ جواهرالكلام، ج 18، ص 75.</ref>  همچنین در اینکه کدام یک از حج‌هاى یاد شده افضل و داراى پاداش بیشترى است علماى اسلامى آراى متفاوتى دارند؛ به نظر علماى امامیه <ref> الخلاف، ج 2، ص 266؛ تذكرة الفقهاء، ج 7، ص 172.</ref> و برخى از فقیهان اهل سنت <ref> المجموع، ج 7، ص 150؛ المغنى، ج 3، ص 233.</ref> تمتع برتر از قران و افراد است. دلیل این امر به نظر برخى آن است که قرآن به صراحت از حج تمتع یاد کرده است: «... فَمَن تَمَتَّعَ بِالعُمرَةِ اِلَى الحَجِّ فَمَا استَیسَرَ مِنَ الهَدىِ » ( بقره / 2، 196 )، در حالى که دیگر انواع حج به صراحت در قرآن نیامده‌اند <ref> تذكرة الفقهاء، ج 7، ص 172.</ref> و نیز به روایتى از پیامبر اکرم استناد شده است که پس از محرم شدن براى حج و نزول وحى بر آن حضرت فرمود: اگر قربانى * به همراه نیاورده بودم ابتدا عمره و سپس حج مى‌گزاردم .<ref> الخلاف، ج 2، ص 267 - 268؛ فتح العزيز، ج 7، ص 106 - 107.</ref> افزون بر این، در روایات اهل بیت علیهم‌السلام به صراحت بر برتر بودن حج تمتع تصریح شده است ؛<ref> تهذيب، ج 5، ص 29؛ وسائل الشيعه، ج 11، ص 251.</ref> از جمله امام صادق فرمود: اگر 1000 حج به جا آورم همه آن‌ها را به گونه تمتع به جا مى‌آورم .<ref> الكافى، ج 4، ص 292؛ تهذيب، ج 5، ص 29.</ref>  در روایتى راز مأمور شدن مکلفان به تمتع و برترى آن، آسانگیرى خداوند بر حجگزاران و حفظ آنان از گناه با طولانى نشدن مدت احرام *، و انجام دادن طواف مستحب در بین اعمال حج دانسته شده است .<ref> علل الشرايع، ج 1، ص 274؛ وسائل الشيعه، ج 11، ص 232.</ref> برخى حج قران را داراى فضیلت بیشتر دانسته‌اند، زیرا قرآن در آیه « واَتِمُّوا الحَجَّ والعُمرَةَ لِلّهِ » از حج قران یاد کرده و نیز بدان جهت که پیامبر صلى‌الله‌علیه‌و‌آله حج قران انجام داد <ref> بدائع الصنائع، ج 2، ص 174 ـ 175.</ref> و برخى نیز حج افراد را افضل شمرده‌اند. برخى نیز هر سه حج را داراى فضیلت یکسان دانسته‌اند<ref> المجموع، ج 7، ص 152.</ref>  و برخى گفته‌اند: اگر حجگزار قربانى به همراه آورده قران و گرنه تمتع بهتر است، زیرا پیامبر چون قربانى به همراه آورده بود حج قران به جا آورد .<ref> ا لمغنى، ج 3، ص 232 ـ 233.</ref>