حج در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

حج در [[اسلام]] * جایگاه و اهمیت والایی دارد. [[قرآن]] در [[آیه]] ۹۷ [[آل عمران]] / ۳ حج را [[حق]] خاص [[خداوند]] دانسته است: «ولِلّهِ عَلَیالنّاسِ حِجُّ البَیتِ» که بر همه [[انسان‌ها]] اعم از [[زن]] و [[مرد]]<ref>الخلاف، ج ۲، ص۴۳۲ - ۴۳۳.</ref> و [[کافر]] و مسلمان <ref> تذکرة الفقهاء، ج ۷، ص۹۲.</ref> [[واجب]] است، هرچند راه آنان بسیار دور باشد یا پیاده این راه را بپیمایند: «یَأتوکَ رِجالاً وعَلی کُلِّ ضامِرٍ یَأتینَ مِن کُلِّ فَجٍّ عَمیق». ([[حجّ]] / ۲۲، ۲۷) در آیاتی دیگر قرآن [[کعبه]] را عامل [[هدایت]] جهانیان: «اِنَّ اَوَّلَ بَیتٍ... وهُدًی لِلعــلَمین» (آل عمران / ۳، ۹۶) و سبب قوام و سامان یافتن امور انسان‌ها شمرده است: «جَعَلَ اللّهُ الکَعبَةَ... قِیـمـًا لِلنّاسِ والشَّهرَ الحَرامَ والهَدیَ والقَلدَ». ([[مائده]] / ۵، ۹۷) به نظر برخی [[مفسران]] مراد از «قِیـمـًا لِلنّاسِ» هم [[اصلاح]] [[زندگی دنیوی]] انسان‌ها <ref>مجمع البیان، ج ۳، ص۴۲۴؛ التفسیر الکبیر، ج ۱۲، ص۱۰۰.</ref> و هم [[اصلاح]] [[دین]] و امر [[آخرت]] آنان است.<ref>احکام القرآن، جصاص، ج ۲، ص۶۰۳ ـ ۶۰۴؛ مجمع البیان، ج ۳، ص۴۲۴؛ فقه القرآن، ج ۱، ص۸۶.</ref> در آیه‌ای دیگر، [[خداوند]] از دو [[پیامبر بزرگ الهی]]، [[حضرت ابراهیم]] و اسماعیل [[عهد]] گرفته است که این [[خانه]] را برای طواف‌کنندگان، مجاوران و [[نمازگزاران]] در آن [[پاک]] کنند: «وعَهِدنا اِلی اِبرهیمَ واِسمـعیلَ اَن طَهِّرا بَیتِیَ لِلطّافینَ والعـکِفینَ والرُّکَّعِ السُّجود». (بقره / ۲، ۱۲۵؛ نیز [[حجّ]] / ۲۲، ۲۶) افزون بر این، محل انجام دادن این [[عبادت]] را [[امن]] قرار داده است: «واِذ جَعَلنَا البَیتَ مَثابَةً لِلنّاسِ واَمنـًا» (بقره / ۲، ۱۲۵) تا حجگزاران با خاطری آسوده [[حج]] بگزارند؛ همچنین در آیاتی دیگر از [[اعمال]] [[حج]] به عنوان [[شعائر الهی]] یاد <ref>جامع البیان، ج ۱۷، ص۲۰۶؛ مجمع البیان، ج ۷، ص۱۵۰.</ref> و [[مسلمانان]] به بزرگ شمردن و [[احترام]] آنها [[ترغیب]] شده‌اند: «ذلِکَ ومَن یُعَظِّم شَعـرَ اللّهِ فَاِنَّها مِن تَقوَی القُلوب» (حجّ / ۲۲، ۳۲) و در آیه‌ای دیگر آنان را از [[هتک حرمت]] و تعرض به شعائر الهی در حج، [[حرمت]] شکنی حجگزاران [[خانه خدا]] منع کرده است: «یـاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا لاتُحِلّوا شَعرَ اللّهِ... ولا ءامّینَ البَیتَ». ([[مائده]] / ۵، ۲) در آیاتی دیگر به روزهای حج، حتی به حیواناتی که با آنها حج گزارده می‌شود [[سوگند]] یاد شده است؛ از جمله [[قرآن]] در [[آیات]] ۱ - ۴ [[فجر]] / ۸۹ به فجر و شب‌های دهگانه و شَفْع و وَتْر سوگند یاد کرده است: «والفَجر * ولَیالٍ عَشر * والشَّفعِ والوَتر * والَّیلِ اِذا یَسر». طبق یک نظر مراد از «فجر» پگاه [[ذیحجه]] یا [[روز]] [[قربانی]] و مقصود از «ولَیالٍ عَشر» شب‌های دهه ذیحجه و مراد از «شفع» روز قربانی و از «[[وتر]]» [[روز عرفه]] است.<ref>جامع البیان، ج ۳۰، ص۲۱۱ ـ ۲۱۳؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۳۴۷؛ فقه القرآن، ج ۱، ص۲۸۰.</ref> این مطلب در روایتی از [[پیامبر]] نیز آمده است.<ref> مجمع الزوائد، ج ۷، ص۱۳۷؛ المستدرک، ج ۴، ص۲۲۰.</ref> بر اساس روایتی دیگر شفع [[روز ترویه]] و [[وتر]] [[روز عرفه]] است.<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۳۴۷؛ الصافی، ج ۷، ص۴۷۳.</ref> برخی نیز گفته‌اند: مراد از شفع و وتر کوچ اول و دوم [[حاجیان]] است که در [[آیه]] ۲۰۳ بقره / ۲ به آن اشاره شده است: «فَمَن تَعَجَّلَ فی یَومَینِ فَلاَ اِثمَ عَلَیهِ»؛ زیرا کوچ اول پس از دو [[روز]] است که زوج است و کوچ دوم پس از روز سوم است که فرد است <ref>جامع البیان، ج ۳۰، ص۲۱۳؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۳۴۸.</ref> و مراد از شبی که می‌گذرد: «والَّیلِ اِذا یَسر» طبق یک [[رأی]] [[شب]] مزدلفه دانسته شده که حاجیان از [[عرفه]] به سوی مزدلفه [[سیر]] می‌کنند.<ref>جامع البیان، ج ۳۰، ص۲۱۶؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۳۴۸.</ref> در آیه‌ای دیگر [[قرآن]] به [[شهادت]] دهنده و شهادت داده شده [[سوگند]] یاد کرده است: «وشاهِدٍ ومَشهود». (بروج / ۸۵، ۳) طبق برخی اقوال، [[شاهد]] [[روز جمعه]] و مشهود روز عرفه است.<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۳۱۵؛ التفسیر الکبیر، ج ۳۱، ص۱۱۵ ـ ۱۱۶؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۹، ص۲۸۳.</ref> این نظر در روایاتی از پیامبر و [[اهل بیت]] نیز آمده است،<ref>مسند احمد، ج ۲، ص۲۹۸؛ وسائل الشیعه، ج ۱۳، ص۵۴۸ ـ ۵۴۹؛ جامع احادیث الشیعه، ج ۱۱، ص۴۶۶.</ref> زیرا روز جمعه بر هر عملی که در آن روز از سوی افراد انجام شده [[گواهی]] می‌دهد و در روز عرفه [[مردم]] و [[ملائکه]] [[الهی]] برای [[مناسک حج]] حضور می‌یابند؛<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۳۱۵.</ref> نیز گفته شده است که «[[شاهد]]» روز ترویه، [[روز عید قربان]]، شب‌ها و روزها، ملائکه الهی، [[حجرالاسود]] *، [[امت اسلامی]]، و [[پیامبر اکرم]]{{صل}} است و «مشهود» قرآن، [[روز قیامت]]، حاجیان، سایر [[پیامبران]] و [[امیرمؤمنان]] است.<ref> التفسیر الکبیر، ج ۳۱، ص۱۱۵ ـ ۱۱۷؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۹، ص۲۸۴ ـ ۲۸۶.</ref> در آیاتی دیگر قرآن به حیوانات نفس زننده و سم‌هایشان و گرد و غباری که بر می‌انگیزند [[سوگند]] یاد کرده است: «والعـدِیـتِ ضَبحـا * فَالمورِیـتِ قَدحـا * فَالمُغیرتِ صُبحـا * فَاَثَرنَ بِهِ نَقعـا». (عادیات / ۱۰۰، ۱ - ۴) بیشتر [[مفسران]] مراد از [[آیه]] را حیواناتی دانسته‌اند که در [[جهاد]] شرکت می‌کنند؛<ref>جامع البیان، ج ۳۰، ص۳۴۵؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۴۲۳.</ref> ولی به نظر برخی، مراد شترانی‌اند که [[حاجیان]] را از [[عرفه]] به مزدلفه و از آنجا به [[منا]] می‌برند؛<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۴۲۳؛ التفسیر الکبیر، ج ۳۲، ص۶۳.</ref> همچنین [[قرآن کریم]] در آیاتی دیگر، [[حج]] را دارای [[پاداش]] و آثار زیادی شمرده تا آنجا که [[خداوند]] را [[شکرگزار]] [[عمل]]حاجیان و [[اعمال]] [[خیر]] دیگر آنان دانسته: «فَمَن حَجَّ البَیتَ اَوِ اعتَمَرَ... ومَن تَطَوَّعَ خَیرًا فَاِنَّ اللّهَ شَاکِرٌ [[عَلیم]]» (بقره / ۲، ۱۵۸)<ref>جامع البیان، ج ۲، ص۷۱.</ref> و [[گناهان]] حجگزاران را بخشوده شده شمرده است؛ چه زنده بازگردند <ref>من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص۲۱۵؛ وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص۲۷۶.</ref> و چه در [[حج]] از [[دنیا]] بروند: «فَمَن تَعَجَّلَ فی یَومَینِ فَلاَ اِثمَ عَلَیهِ ومَن تَاَخَّرَ فَلاَ اِثمَ عَلَیه». (بقره / ۲، ۲۰۳)<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص۴۸۰؛ وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص۲۸۱.</ref> بر اساس برخی نقل‌ها، [[میقات]] [[حضرت موسی]] که ۴۰ [[روز]] به طول انجامید: «ووعَدنا [[موسی]] ثَلـثینَ لَیلَةً واَتمَمنـها بِعَشرٍ» ([[اعراف]] / ۷، ۱۴۲) در ماه [[ذیقعده]] و ۱۰ روز نخست [[ذیحجه]] بود.<ref>تفسیر قمی، ج ۱، ص۲۳۹؛ جامع البیان، ج ۱، ص۴۰۰؛ مجمع البیان، ج ۱، ص۲۱۲.</ref> حج از عباداتی است که بسیاری از اصول و [[فروع دین]] و [[کارهای نیک]] را در خود جمع کرده است؛<ref>جواهرالکلام، ج ۱۷، ص۲۱۴؛ فرهنگنامه اسرار و معارف حج، ص۲۳.</ref> مانند [[توحید]] و [[نفی]] [[شرک]] که در نخستین عمل حج (تلبیه [[احرام]]: لبیک اللهم لبیک، لبیک لاشریک لک لبیک) متبلور بوده، تا پایان اعمال نیز وجود دارد و [[نبوت]] که در حج یاد [[ابراهیم]] و دیگر [[پیامبران الهی]] از جمله [[پیامبر اکرم]]{{صل}} زنده می‌شود، به ویژه اینکه در برخی [[روایات]]، اتمام [[حج]] در [[آیه]] ۱۹۶ بقره / ۲ به [[دیدار]] [[پیامبر]] و [[امامان]]{{عم}} [[تفسیر]] شده است <ref>الکافی، ج ۴، ص۵۴۹؛ من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص۵۷۸.</ref> و [[معاد]] که [[حاجیان]] با [[پوشیدن لباس]] [[احرام]] به [[یاد مرگ]] و [[قبر]]، [[حشر]] و [[قیامت]] می‌افتند <ref>بحارالانوار، ج ۹۶، ص۱۲۵؛ مستدرک الوسائل، ج ۱۰، ص۱۷۴.</ref> و نیز بسیاری از [[عبادات]] و [[اعمال نیک]]؛ همچون [[نماز]]: «واتَّخِذوا مِن مَقامِ اِبرهیمَ مُصَلًّی» (بقره / ۲، ۱۲۵)، [[روزه]]: «فَصِیامُ ثَلـثَةِ اَیّامٍ فِی الحَجِّ» (بقره / ۲، ۱۹۶)، [[هجرت]] در [[راه خدا]] و [[تحمل]] [[سختی]]: «یَأتینَ مِن کُلِّ فَجٍّ عَمیق» ([[حجّ]] / ۲۲، ۲۷)، [[جهاد]] که در روایات، [[حج]] [[جهاد]] [[ضعیفان]] شمرده شده است،<ref>الکافی، ج ۴، ص۲۵۹؛ وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص۱۰۰.</ref> [[قربانی کردن]]: «والهَدیَ والقَلدَ» ([[مائده]] / ۵، ۹۷)، [[اطعام]] به [[فقیران]]: «واَطعِموا الباسَ الفَقیر» (حجّ / ۲۲، ۲۸)، [[تبری]] از [[شیطان]] با [[رمی]] جمرات و نیز [[تبری]] از [[مشرکان]] و [[دشمنان خدا]]: «یَومَ الحَجِّ الاَکبَرِ اَنَّ اللّهَ بَرِی‌ءٌ مِنَ المُشرِکینَ» ([[توبه]] / ۹، ۳)، [[تولی]] و [[دوستی]] با [[اولیای الهی]] و امامان{{عم}}: «فَاجعَل اَفـ ٔ دَةً مِنَ النّاسِ تَهوی اِلَیهِم» ([[ابراهیم]] / ۱۴، ۳۷) که در روایات مراد آیه [[اهل بیت]]{{عم}} دانسته شده است که از [[نسل]] ابراهیم‌اند،<ref>نورالثقلین، ج ۲، ص۵۵۰؛ بحارالانوار، ج ۶۵، ص۸۵ ـ ۸۶.</ref>[[توبه]] و [[استغفار]]: «ثُمَّ اَفیضوا... واستَغفِروا اللّهَ» (بقره / ۲، ۱۹۹)، [[دعا]] و درخواست [[حاجت]] از [[خداوند]]: «فَاذکُروا اللّهَ... فَمِنَ النّاسِ مَن یَقولُ رَبَّنا» (بقره / ۲، ۲۰۰) و انجام دادن کارهای خیر دیگر: «فَمَن حَجَّ البَیتَ... ومَن تَطَوَّعَ خَیرًا فَاِنَّ اللّهَ شَاکِرٌ [[عَلیم]]». (بقره / ۲، ۱۵۸) در [[روایات اسلامی]] نیز حج از جایگاه و اهمیت فراوانی برخوردار است؛ از جمله در روایتی حج یکی از ۵ رکن [[اسلام]] شمرده شده است.<ref> الکافی، ج ۲، ص۱۸؛ من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص۷۴؛ صحیح البخاری، ج ۱، ص۸.</ref> در روایاتی دیگر [[حج]] [[برتر]] از [[نماز]] و [[روزه]] <ref> من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص۲۲۱؛ وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص۱۱۱ ـ ۱۱۲.</ref> [[[مستحب]]] و [[انفاق در راه خدا]] شمرده شده است، هرچند طلای سرخ و به اندازه [[کوه]] ابوقبیس باشد؛ همچنین ۱۰ [[روز]] نخست [[ذیحجه]]، [[پاک‌ترین]] روزها نزد [[خدا]] و [[عمل صالح]] در این روزها از محبوب‌ترین [[اعمال]] و دارای عظیم‌ترین [[پاداش]] شمرده شده است،<ref> وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص۲۷۳؛ جامع احادیث الشیعه، ج ۱۲، ص۱۹۳.</ref> از این‌رو [[معصومان]]{{عم}} در بهترین [[زمان]] یعنی [[ماه رمضان]] <ref> الکافی، ج ۴، ص۷۴؛ وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص۳۲۵.</ref> و پس از هر نماز در این ماه، [[توفیق]] انجام حج در همان سال و بلکه همه سال‌ها را از [[خداوند]] می‌خواستند <ref> اقبال الاعمال، ج ۱، ص۷۹؛ بحارالانوار، ج ۸۴، ص۳۱۸.</ref> و [[مؤمنان]] را به تکرار حج حتی تا ۵۰ بار و بیشتر از آن <ref> من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص۲۱۷؛ وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص۱۲۷.</ref> هرچند با [[قرض]] گرفتن باشد توصیه می‌کردند.<ref> تهذیب، ج ۵، ص۴۴۱ - ۴۴۲؛ وسائل‌الشیعه، ج ۱۱، ص۱۴۰.</ref> البته بر اساس روایاتی دیگر در صورتی این کار [[شایسته]] است که فرد توان پرداخت بدهی خود را پس از حج داشته باشد.<ref> تهذیب، ج ۵، ص۴۴۲؛ وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص۱۴۱.</ref> خود نیز مکرر این [[عبادت]] را به جای می‌آوردند؛ از جمله نقل شده که [[آدم]]{{ع}} ۷۰۰ بار،<ref>من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص۲۲۹.</ref> [[حضرت خضر]] در همه سال‌ها،<ref> مستدرک الوسائل، ج ۱۰، ص۴۳؛ جامع احادیث الشیعه، ج ۱۰، ص۲۰۰.</ref> [[پیامبراکرم]] ۱۰ یا ۲۰ بار، <ref>الکافی، ج ۴، ص۲۴۴ - ۲۴۵، ۲۵۲؛ وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص۱۲۴ - ۱۲۵.</ref> [[امام حسن مجتبی]] ۱۵ یا ۲۵ بار <ref>المستدرک، ج ۳، ص۱۶۹؛ مستدرک الوسائل، ج ۸، ص۲۹ - ۳۰.</ref> و [[امام زین‌العابدین]] ۲۰، ۲۲ یا ۲۵ بار حج گزارده‌اند <ref>وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص۱۲۵؛ مستدرک الوسائل، ج ۸، ص۳۰، ۴۸ ـ ۴۹.</ref> و [[صاحب عصر]]{{ع}} حضوری هر ساله در [[حج]] دارند.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص۵۲۰؛ وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص۱۳۵.</ref> از دیگر نشانه‌های اهمیت حج آن است که بر اساس برخی [[روایات]]، [[حاکمان]] [[اسلامی]] [[مأمور]] شده‌اند که در صورت [[ترک حج]] از سوی [[مسلمانان]]، آنان را با [[اجبار]] راهی حج کنند <ref>الکافی، ج ۴، ص۲۶۰؛ تهذیب، ج ۵، ص۲۳.</ref> و در صورت نداشتن هزینه [[سفر]]، آن را از [[بیت‌المال]] مسلمانان، بپردازند.<ref>الکافی، ج ۴، ص۲۷۲؛ من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص۴۲۰.</ref> بر اساس برخی روایات، [[حج]] از مصادیق «سبیل‌اللّه ‌» در [[آیه]] ۶۰ [[توبه]] / ۹ است که بر اساس آن [[حاکم اسلامی]] می‌تواند از [[زکات]] برای حج [[فقیران]] هزینه کند؛<ref>تفسیر قمی، ج ۱، ص۲۹۹؛ وسائل الشیعه، ج ۹، ص۲۱۲؛ جامع احادیث الشیعه، ج ۸، ص۱۷۲.</ref> همچنین ترک این عمل از سوی مستطیع، مساوی با [[کفر]] <ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص۳۵۶؛ وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص۳۱.</ref> و مردن به [[دین یهود]] یا [[نصارا]] <ref>وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص۳۰؛ مستدرک الوسائل، ج ۸، ص۱۸.</ref> و سبب هلاک شدن فرد،<ref>وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص۲۳؛ بحارالانوار، ج ۹۶، ص۱۹.</ref> [[محروم]] شدن وی از [[شفاعت]] و [[حوض کوثر]]، قرار گرفتن در زمره زیانکارترین [[مردم]]، پشیمان شدن هنگام [[مرگ]] و [[کور]] گردیدن در [[قیامت]] دانسته شده است.<ref>الحج والعمره، ص۱۶۹ ـ ۱۷۳.</ref>