مقام ولی نعمت: تفاوت میان نسخه‌ها

==واژه شناسی لغوی==

نخست باید دید معنای «اولیا» و «نعم» چیست؟ و مقصود از این که این ذوات مقدّسه «اولیای نعمت‌ها» هستند به چه معناست؟

استعمال این کلمه به معنای «سرپرست» و «دوست» و مانند اینها از همین جاست. «ولایت» به معنای «سرپرستی» این معنا را در خود دارد، «ولیّ» به معنای «سرپرست» در حقیقت عهده‌دار تدبیر «مولّی علیه» است و با او قریب و نزدیک بوده و رابطه «ولایت» با زیر مجموعه را دارد:

«خداوند، ولیّ مؤمنان است آنان را از تاریکی‌ها به سوی نور هدایت می‌کند».

سرپرست و رهبر شما فقط خداست و پیامبر او و آنان که ایمان آورده‌اند و نماز را برپا داشته و در حال رکوع، زکات می‌پردازند».

واژه «اولیا» در مورد «رابطه دوستی» و «محبّت» هم به کار رفته است:

«آگاه باشید! دوستان خداوند، نه ترسی دارند و نه اندوهگین می‌شوند».

اولیای خدا کسانی هستند که میان آنان و خدا حایل و فاصله‌ای نیست حجاب‌ها از قلبشان کنار رفته و در پرتو نور معرفت و ایمان و عمل پاک، خدا را با چشم دل چنان می‌بینند که هیچ‌گونه شک و تردیدی به دل‌هایشان راه نمی‌یابد و به خاطر همین آشنایی با خدا که وجود بی‌انتها و قدرت بی‌پایان و کمال مطلق است، ماسوای خدا در نظرشان کوچک، کم ارزش، ناپایدار و بی‌مقدار است.

معنای واژه نِعَم

«نعم» جمع «نعمت» است که به معنای «رفاه، خوشی و آسایش زندگی» است؛ چه در عرصه مادّی و چه در عرصه معنوی.

«چهره‌هایی در آن روز شاداب و باطراوت است (چون غرق نعمت هستند)».

«نعیم» نیز از همین ریشه است.

«نعیم، نعمت بسیار است».

«مسلّماً ابرار در نعمت فراوانی هستند».

در قرآن جمع «نعمت» «نِعَم» و «اَنعُم» آمده است.

«نعمت‌های ظاهری و باطنی خویش را فراوان بر شما فرو ریخت».

«خداوند برای آنان که کفران نعمت می‌کنند مثلی زده است؛ منطقه آبادی را که امن و آرام و مطمئن بوده و همواره روزی‌اش به طور فراوان از هر مکانی فرا می‌رسید، اما نعمت خدا را کفران کردند و خداوند به خاطر اعمالی که انجام دادند لباس گرسنگی و ترس را بر اندامشان پوشاند».

نعمتهای خداوند در قرآن و وظایف انسان در برابر آنها

در قرآن کریم، هم از نعمت‌های فراوان خداوند سخن گفته شده و هم از وظایف انسان در برابر نعمت‌ها. آن قدر خداوند انسان‌ها را غرق نعمت خویش ساخته است که نمی‌توان آنها را به شماره در آورد:

«و اگر بخواهید نعمت‌های او را بشمارید، توان شمارش آنها را ندارید».

اصولاً سر تا پای وجود انسان غرق نعمت‌های اوست؛ در هر نفس که فرو می‌رود و بر می‌آید، نه تنها دو نعمت بلکه هزاران نعمت موجود است؛ هر دقیقه‌ای که از عمر ما می‌گذرد، حیات و سلامت ما مدیون فعالیت میلیون‌ها موجود زنده در درون بدنمان و میلیون‌ها موجود جاندار و بی‌جان در بیرون بدنمان است که بدون فعالیت آنها ادامه حیات حتی برای یک لحظه هم ممکن نیست، تنها در بدن انسان به‌طور متوسط ده میلیون میلیارد سلول زنده است که هرکدام یک واحد فعال بدن ما را تشکیل می‌دهد، این عدد به قدری بزرگ است که اگر ما بخواهیم این سلول‌ها را شماره کنیم، صدها سال طول می‌کشد و تازه اینها تنها بخشی از نعمت‌های ذات مقدس ربوبی است.

1- نعمت‌های مادّی خداوند

در قرآن کریم از دو نوع نعمت خداوند سخن گفته شده است که یکی از آنها «نعمت‌های مادّی خداوند» است. سوره نحل، سوره تبیین این نعمت‌هاست و اگر نام این سوره را «سوره نعمت‌های مادّی خداوند» بگذاریم، سخنی به گزاف نگفته‌ایم. در این سوره حدود چهل نعمت از نعمت‌های حضرتش آمده است. فهرست این نعمت‌ها عبارتند از:

۲- آفرینش زمین.

۳- آفرینش چهارپایان.

۳۷- وجود پناهگاه‌های مطمئن در کوه‌ها.

۳۸- انواع لباس‌هایی که انسان را از سرما و گرما حفظ می‌کند.

اینها تنها بخشی از نعمت‌های مادّی خداوند است که در «سوره نحل» آمده است.

«خدایا! ما را هدایت کن به راه کسانی که به آنان نعمت دادی».

این نعمت داده شدگان، در قرآن چنین معرفی شده‌اند:

«و کسی که خدا و پیامبر را اطاعت کند (در روز رستاخیز) همنشین کسانی خواهد بود که خداوند، نعمت خود را بر آنان تمام کرده؛ از پیامبران و صدیقان و شهدا و صالحان و آنان رفيق‌های خوبی هستند».

برخی از نعمت‌های معنوی خداوند عبارتند از:

الف - نعمت نبوّت و بعث رُسُل

«نبوّت و بعث رُسُل» یکی نعمت الهی است؛ نعمتی که با آن، برترین نعمت‌ها به انسان داده شده و آن عبارت است از: «نعمت هدایت»:

«خداوند به مؤمنان نعمت بزرگی بخشید هنگامی که در میان آنان پیامبری از خودشان برانگیخت...».

واژه «منّت» از «مَنّ» به معنای «سنگ‌هایی است که با آن وزن می‌کنند» و به همین دلیل، هر نعمت سنگین و گرانبهایی را «منّت» می‌گویند که اگر جنبه عملی داشته باشد؛ یعنی کسی عملاً نعمت بزرگی بدهد، کاملاً زیبا و ارزنده است و اما اگر کسی کار کوچک خود را با سخن، بزرگ کند و به رخ افراد بکشد، کاری است بسیار زشت؛ بنابراین، منّتی که نکوهیده است به معنای «بزرگ شمردن نعمت‌ها در گفتار است» اما منّتی که زیبنده است، همان «بخشیدن نعمت‌های بزرگ» است.

«صالحین» افراد شایسته و برجسته‌ای هستند که با انجام کارهای مثبت، سازنده، مفید و پیروی از اوامر انبیا، به مقامات برجسته نایل شده‌اند، آیه شریفه فوق اینان را «نعمت داده شده» معرفی می‌کند تا نعمت در بینش دین‌باوران، تنها نعمت‌های مادّی نباشد.

ب - نعمت ولایت

«امروز دین شما را کامل کرده نعمت خود را بر شما تمام نمودم...».

ج - نعمت وحدت

قرآن کریم «وحدت» را نیز از نعمت‌های معنوی خداوند دانسته و چنین می‌فرماید:

«... و نعمت خدا را بر خود به یاد آرید که چگونه دشمن یکدیگر بودید، او میان دل‌های شما الفت ایجاد کرد و به برکت نعمت او برادر شدید و شما بر لب حفره‌ای از آتش بودید، خدا شما را از آن نجات داد، این چنین خداوند آیات خود را برای شما آشکار می‌سازد، شاید پذیرای هدایت شوید».

د- نعمت کتاب و قانون

«نعمت کتاب و قانون» دیگر نعمت معنوی خداوند است که قرآن از آن چنین یاد می‌کند:

هـ- نعمت نجات از شرّ طاغوتیان

«نجات از شرّ طاغوتیان» نیز از دیگر نعمت‌های معنوی خداوند است که مورد تذکّر قرآن می‌باشد:

و - نعمت دفع توطئه‌های دشمن

«دفع توطئه‌های دشمن» نیز از نعمت‌های معنوی پروردگار متعال است که قرآن، مسلمانان را دعوت به یادآوری آن می‌کند:

ز - نعمت امدادهای غیبی

«نعمت امدادهای غیبی» از دیگر نعمت‌های معنوی خداوند است؛ چنان که قرآن کریم می‌فرماید:

اینها برخی از نعمت‌های معنوی خداوند بود که در قرآن کریم از آنها یاد شده است.

شکرگزاری، وظیفه ما در قبال نعمت‌های خداوند

ناسپاسی، نه تنها سبب از دست رفتن نعمت می‌شود بلکه موجب آن می‌شود که انسان، مستحق مجازات الهی گردد:

مراحل شکرگزاری

۱- شناخت منعم

اولین مرحله شکر، «شناخت منعم» است.

«کمترین شکر این است که نعمت را از خدا بدانی بی آن‌که قلب تو مشغول به آن نعمت شود و خدا را فراموش کنی».

«الشكر صرف العبد جميع ما انعمه الله تعالی فيما خلق لاجله».

«شکر آن است که بنده جمیع آنچه را خداوند به او عنایت کرده، در راهی صرف کند که برای آن خلقت شده است».

«شکر نعمت، دوری از گناهان است».

تفسير «أَوْلِياءَ النِّعَم»

اصولاً امامان معصوم عليهم السلام واسطه تمام فیض‌های مادّی و معنوی بر انسانند؛ چرا که آنان «غایت خلقت‌اند» و علّت فاعلیّت فاعل هم غایت است، از این روست که در «دعای عدیله» درباره امام زمان(عج) می‌خوانیم:

« به برکت او خلق، روزی می خورند و به وجود او آسمان و زمین پابرجاست».

آری، آنان «اولیاء نعم»اند؛ نعمت‌های مادّی از طفیل وجود آنان است که بر بندگان ریزش می‌کند و مهمتر از نعمت‌های مادّی، نعمت‌های معنوی است که به برکت وجود آنان به انسان‌ها داده می‌شود.

یعنی: «ما ساخته مستقیم پروردگار و پرورش یافته دست او هستیم و نظام هستی، ساخته شده و پرورش یافته دست ماست».

شارح معتزلی در شرح این جمله می‌گوید:

«این مقام بزرگی است که ظاهرش همان است که شنیدی، اما باطن این کلام این است که آنان بنده خدا و مردم بنده آنان هستند».

خداوند همه ما را از پیروان شایسته آنان مقرّر بدارد آمین یا ربّ العالمين.

 

[[رده: مقام معصوم]]