|
|
| خط ۱۱۷: |
خط ۱۱۷: |
| ===برهان پنجم: نفس=== | | ===برهان پنجم: نفس=== |
| {{اصلی|برهان نفس}} | | {{اصلی|برهان نفس}} |
| یکی از راه‌های [[خداشناسی]]، برهان نفس است، به این معنی که انسان با [[تأمل]] و کنجکاوی در نفس خویش می‌تواند به خداشناسی دست یابد. این برهان، هم‌سنگ دیگر [[براهین عقلی]] و [[فلسفی]] در [[فلسفه]] و [[کلام]] مطرح نشده، اما در [[نصوص دینی]] به وفور به این مسأله تأکید شده و [[آیات]] و [[روایات]] متعدد هم‌صدا به این نکته تأکید دارند که برای [[شناخت خداوند]] و [[ایمان]] به [[مبدأ و معاد]] باید به نفس خود [[رجوع]] کرد و آن را به جدّ مورد [[تأمل]] و مطالعه قرار داد. مرحوم [[امام]] در توضیح چگونگی دلالت نفس بر [[شناخت]] در توضیح [[روایت]]: {{متن حدیث|من عرف نفسه عرف ربه}} مطالب ذیل را متذکر شده‌اند.
| |
|
| |
| ====نفس از لطائف [[صُنع الهی]]====
| |
| پیش‌تر در تبیین [[راه‌های شناخت خدا]]، به راه حسیون و طبیعت‌منشان اشاره شد که قلمرو مطالعاتی آنان تمام صنع و [[آفرینش الهی]] است. «نفس» به عنوان یکی از اعجوبات دستگاه [[آفرینش]] می‌تواند نقش مؤثری در [[شناخت خدا]] ایفا کند. اصل وجود تجردی، نحوه [[درک]] مفاهیم و مدرکات و [[حفظ]] آنها، چگونگی اداره [[بدن]] و [[دستورات]] لازم بر اعضاء و [[تبعیت]] اعضاء از آن و غیره که تأمل و [[تفکر]] در آنها، وجود [[آفریدگار]] [[خلاق]] و [[مدبر]] برای نفس را [[اثبات]] می‌کند. [[تذکر]] می‌دهد چنین [[معرفتی]] به [[خدا]] از این راه، [[معرفت]] [[اهل]] متوسط است<ref>امام خمینی، شرح جنود عقل و جهل، ص۱۱۸.</ref>.<ref>[[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[خداشناسی توحیدی (مقاله)| مقاله «خداشناسی توحیدی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۱۳۹.</ref>
| |
|
| |
| ====نفس [[انسانی]] [[مظهر]] الوهی====
| |
| نگاه دیگر به نفس و [[انسان]]، نه از منظر صنع الهی و [[افعال]] شگفت‌انگیز نفس، بلکه از منظر اینکه نفس مظهر و [[خلیفه الهی]] در اتصاف به صفات کمالی است. به تعبیر امام، وجود انسان، عصاره تمام عالَم و تمام موجودات است و وجودش یک نقشه کوچکی می‌باشد که از روی نقشه بزرگ عالم و کون کبیر از [[عقل اول]] تا آخرین نقطه وجود برداشته شده است و این وجود انسانی همانند یک نقشه کوچکی است که از وجود کل عالم کبیر برداشته شده است. در [[حق]] دارنده چنین نگره‌ای به انسان روایت {{متن حدیث|مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ عَرَفَ رَبَّهُ}} وارد شده است<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۰۳.</ref>. به تعبیر دیگر، [[مقام]] انسانی [[مقام خلافت الهی]] است که مظهر [[صفات جمال و جلال]] [[حق تعالی]] بوده و [[حقیقت]] وجودی‌اش، کون جامع تمام مراتب وجود ([[عقلی]]، مثالی و [[حسی]]) است که به فرمایش [[امام علی]]{{ع}} در آن عالم کبیر منطوی است<ref>امام خمینی، التعلیقة علی الفوائد الرضویة، ص۱۶۰؛ تقریرات فلسفه، ج۲، ص۲۶۱؛ شرح دعاء السحر، ص۷، ۵۴، ۱۴۷.</ref>. امام علی{{ع}} می‌فرماید:
| |
| {{متن حدیث|أ تزعم انّك جرم صغير *** و فيك انطوى العالم الأكبر}}.<ref>[[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[خداشناسی توحیدی (مقاله)| مقاله «خداشناسی توحیدی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۱۴۰.</ref>
| |
|
| |
| ====خروج از تعینات [[نفسانی]] و تجلی [[صفات الهی]]====
| |
| تقریر پیشین از [[مقام]] [[انسانی]] و رتبه نفس به [[قوس نزول]] مربوط می‌شد که [[نفس انسان]] دارای [[کمالات]] پیشین در [[صقع]] وجودی خود بود. تقریر دیگر [[حضرت]] [[امام]] به قوس صعود نفس مربوط می‌شود که چگونگی نشان دادن نفس وجود خداوندی در آخرین مرحله [[شهود]] و [[مکاشفه]] «مقام فناء» را تبیین می‌کند. بر اساس آن [[حقیقت]] [[معرفت]] [[رب]] با زوال تعینات و حجابات نفسانی میسر خواهد شد، به نحوی که صفات کمالی الوهی بر نفس قدسی [[انسان]] متجلی شده و انسان از طریق آن به معرفت [[ربوبی]] نایل آید {{عربی|عرفان النفس عين عرفان الرب}}<ref>امام خمینی، التعلیقات علی شرح فصوص الحکم، ص۷۱. {{عربی|و عندي انه اذا غلب حكم الحقيقة و اندكت جبال الأنيات عند ظهور نور الألوهية و تجلى الكمال الربوبي و انقهر حكم التعينات و لوازم الأمكانات عند قهر كبريائه تعالى و بروز أحديته شهد السالك نفسها مندكة متعلقة بعز قدسه مضمحلة تحت نور ربه و ذلك عند القيامة الكبرى و هذه التعبيرات أيضا من ضيق المجال و هذا سر قوله{{صل}} ما حكى اللهم أرني الأشياء كما هي و قوله من عرف نفسه عرف ربه فافهم}} (التعلیقات علی شرح فصوص الحکم، ص۲۹۷).</ref>.<ref>[[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[خداشناسی توحیدی (مقاله)| مقاله «خداشناسی توحیدی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۱۴۰.</ref>
| |
|
| |
|
| ===برهان ششم: حرکت=== | | ===برهان ششم: حرکت=== |
