آثار روان‌شناختی انتظار: تفاوت میان نسخه‌ها

==مقدمه==

*افزون بر این، مروری بر [[روان‌شناسی]] موفقیت -که در [[حقیقت]] همان مرتبه ارتقا در بهداشت روان است- معلوم می‌سازد که از مهم‌ترین ارکان آن، داشتن [[بینش]] مثبت، اهداف بلند و متعالی و نیز برنامه‌ای برای رسیدن به آنها است، مهم‌تر از اینها، تصحیح و تنظیم [[فکر]] و [[باورها]] برای رسیدن به اهداف و آرزوهای موردنظر است<ref>ر.ک: علیرضا آزمندیان، تکنولوژی فکر.</ref>.

*به‌طور کلی، در مواجهه با مسائل [[زندگی]] و رسیدن به موفقیت -به‌ویژه در مشکلات- به دو دسته از عوامل نیازمندیم: فراهم آمدن اسباب طبیعی؛ دوم، شرایط روانی خاصی که بتوانیم با مسائل بهتر روبه‌رو شویم که معمولا به [[اولیای الهی]] فراهم می‌گردد. گاهی [[سستی]] [[اراده]]، [[ترس]]، [[غم]]، [[اضطراب]] و عدم اشراف کامل بر موقعیت باعث می‌شود که نتوانیم از راه‌حل‌های ممکن به شکل مطلوب بهره ببریم. [[توسل]] و [[توکل]]، باعث [[تقویت اراده]] و عدم تأثیر عوامل مخلّ روانی می‌شود<ref>ام. رابین دیماتئو، روان‌شناسی سلامت، ج۲، ترجمه سید مهدی موسوی اصل و دیگران، ص۷۵۹- ۷۶۲.</ref>.

#'''[[ثبات شخصیت]]:''' [[اندیشه مهدویت]]، می‌‌تواند ایفاگر نقش بسیار مهمی در [[پیشگیری]] و درمان این اختلال عمیق شخصیتی باشد؛ زیرا با عرضه الگوی کامل، مطمئن و [[محبوب]]، شخصیت [[پایداری]] در فرد بنا می‌‌نهد و به شیوه‌های گوناگون، راه را بر اثرپذیری از الگوهای [[سست]] می‌‌بندد. [[وحدت]] شخصیت، بستر مناسبی برای [[شکوفایی]] فراهم می‌‌آورد و [[آدمی]] را برای آشنایی با مراحل عالی‌تر هوشیار و توانا می‌‌سازد<ref>[[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۸۲.</ref>.

#'''[[هویت‌بخشی]]:''' [[اعتقاد به مهدویت]]، تأثیر بسزایی در [[هویت‌بخشی]] به فرد و [[جامعه]] دارد. [[هویت‌بخشی]] به [[جامعه]]، از این‌رو که [[فرهنگ مهدوی]] مرزهای میان [[انسان‌ها]] را مبتنی بر مرزهای [[عقیدتی]] دانسته و مرزهای جغرافیایی را تنها به [[دلیل]] واقعیت‌های موجود به رسمیت می‌‌شناسد. قلمروزدایی با از بین بردن این مرزها مسیر پیش‌روی [[فرهنگ مهدوی]] را هموار کرده و راه را برای ترسیم [[هویت]] مذهبی می‌گشاید. [[هویت‌بخشی]] به فرد از این جهت که فرد و جامعه‌ای که در [[انتظار]] به‌سر می‌برد و به آینده‌ای درخشان که متفاوت از وضع موجود است [[باور]] دارد، الگویی از وضع مطلوب دارد و همواره موقعیت و [[منزلت]] خود را با آن می‌‌سنجد که نتیجه آن، تلاش برای ایجاد جامعه‌ای [[الهی]] و انسانی است تا [[آمادگی]] لازم [[انسان‌ها]] برای [[قرب الهی]] نیز فراهم آید و [[حیات]]ی با [[معنویت]] و به دور از پوچی و بی‌هویتی حاصل آید؛ پس [[انتظار]] با [[گرایش]] به [[معنویت]] و [[قرب الهی]] ترسیم می‌‌شود و از این‌رو، مهم‌ترین عامل [[معنابخشی]] [[زندگی]] و [[رهایی از پوچی]] و نیست‌انگاری است. حضور آن [[حقیقت]] متعالی در [[زندگی]] و توجه به او و رهایی از نیست‌انگاری، وضعیت مطلوب [[منتظر حقیقی]] است. از این‌ نظر، [[هویت]] یک [[شیعه]] با [[امام زمان]] خویش تعریف می‌شود. ما بدون [[مهدی]]{{ع}}گم‌شده‌ای بیش نیستیم<ref>[[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۱۱۳.</ref>.

#'''[[آرامش‌بخشی]] و احساس [[آرامش]] ([[پیشگیری]] از [[اضطراب]]):''' [[باور به مهدویت]]، از چند طریق بر [[آرامش روحی]] و [[آرامش روانی|روانی]] اثر می‌‌گذارد: نخست: از دیدگاه [[دین]]، تنها چیزی که نیاز به [[آرامش]] و [[امنیت روانی]] را برآورده می‌‌کند، یاد خداست.  دوم: یکی از عوامل [[افسردگی]]، [[اضطراب]] و [[نگرانی]] در [[آدمی]]، [[بدبینی]] و [[ترس]] از [[آینده]] خویش است. عده‌ای به [[سرنوشت]] و [[آینده بشر]] نگاه مأیوسانه و بدبینانه دارند؛ ولی رویکرد [[مهدویت]]، به [[آینده]] [[بشر]] بسیار مثبت و درخشان است و از این جهت در ایجاد [[آرامش]] مؤثر است. سوم: اصل [[اعتقاد به مهدویت]] با ویژگی‌های منحصربه فرد آن، در [[نظام اعتقادی]] [[شیعه]] است که موجب [[زدودن تردید]] از فضای [[زندگی]] [[انسان]] [[مسلمان]] و پشت‌گرمی و خاطرجمعی افراد [[معتقد]] به آن می‌‌شود.  سوم: [[خداوند]] برای [[مؤمنان]] [[وعده]] [[امنیتی]] [[حقیقی]]، ماندگار و زوال‌ناپذیر داده است؛ نه [[امنیت]] ظاهری که سطحی و بسیار شکننده است... [[انتظار ظهور]] [[منجی]]، مهدی‌باوری و [[اعتقاد]] به [[حضور امام]] در میان [[مردم]]، به تقویت برخورداری از چنین احساس [[امنیتی]] [[کمک]] می‌‌کند؛ زیرا ما [[امام عصر]]{{ع}} را [[خلیفه خداوند]] در [[زمین]] و تجلی‌بخش اسمای [[الهی]] می‌‌دانیم. چهارم: هرقدر [[انسان]] در دنیای [[پیشرفت]] فن‌آوری، در جلوه‌های [[زندگی مادی]]، [[رفاه]] ظاهری و ارضای خواسته‌های جسمانی خود [[غرق]] شود و از اندیشه‌های اصیل و [[فطری]] خویش فاصله بگیرد، افقی مبهم‌تر از گذشته فراروی خود مشاهده خواهد کرد، خود را تنهاتر از همیشه و جدا از واقعیت وجودی و [[معنوی]] خویش، در وادی هولناک بی‌پناهی، رها و سرگردان خواهد یافت. این احساس تنهایی و سردرگمی از یک‌سو وروبه‌رو شدن با پوچی‌های ناشی‌ از دور بودن از [[فطرت]] و [[طبیعت]] اصیل بشری، [[انسان‌ها]] را در انواع درهم‌ریختگی‌های [[فکری]] و مشکلات گوناگون روحی و [[رفتاری]] گرفتار کرده است؛ به‌گونه‌ای که او مهم‌ترین و آشکارترین ویژگی زمان را، حالت [[اضطراب]] و تنش عمومی ارائه می‌کند.

#'''احساس [[رضایت]] و [[شادی]] ([[پیشگیری]] از [[افسردگی]]):''' [[افسردگی]] خلقی یک [[بیماری]] و مشکلی است که در تمام روز یا بیشتر اوقات، مشکلات تمرکز ذهنی و اختلال در تصمیم گیری، احساس [[ناامیدی]]، کاهش مشخص رغبت یا [[لذت]] در تمام یا تقریبا همه ی فعالیت‌ها را با خود دارد. بدیهی است، این علایم در تقابل جدی با [[امیدواری]] و داشتن اهداف روشن، [[بینش]] مثبت و [[تفکر]] پویا و تلاش و برنامه ریزی در جهت دست یابی به آن است؛ به عبارت دیگر، [[انتظار]] - به ویژه ابعاد شناختی آن - یک شیوهی پیش گیرانه برای [[بیماری‌های روانی]] حاد، مثل [[افسردگی]] است و از این جهت، می‌‌تواند زمینه‌ساز بهداشت روانی باشد؛ زیرا اغلب [[اختلالات روانی]] مانند [[اضطراب]] و [[افسردگی]] ریشه شناختی دارند<ref>[[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، [[نقش انتظار در بهداشت روانی (مقاله)|نقش انتظار در بهداشت روانی]]، [[فصلنامه علمی پژوهشی بلاغ (نشریه)|فصلنامه علمی پژوهشی بلاغ]]، ص۱۲۳.</ref>.  

#'''احساس [[امنیت]] ([[پیشگیری]] از [[ترس]] و [[ناامنی]]):''' [[انسان]] [[منتظر]] در برابر [[اعتقاد به مهدی]] [[موعود]] و [[امام]] [[منتظر]]{{ع}} برای خود دو گونه [[مسئولیت]] و [[تکلیف]] را تعریف و خود را در برابر هردو نوع [[تکلیف]]، [[مکلف]] می‌داند: ۱. '''انجام [[وظایف]] و مسئولیت‌های متوجه [[منتظر]]'''؛ ۲. '''[[زمینه‌سازی برای ظهور]] [[امام]] [[منتظر]]'''. پس [[منتظر]] بودن دو دسته [[انتظار]] و به بیانی دو گروه [[مسئولیت]] را متوجه شخص [[منتظر]] می‌نماید. او هم باید انتظارات متوجه خودش را برآورد و هم انتظارات متوجه [[جامعه]] و اجتماع را با [[زمینه‌سازی]] محقق سازد. بر پایه این [[اعتقاد]] با مراجعه به [[آیات]] و روایاتی که بیانگر شرح [[وظایف]] و اوصاف انسان‌های [[منتظر]] است و [[وظایف]] آنها را بیان می‌کند و یا با مشاهده افرادی که وی آنها را [[منتظران واقعی]] می‌شمارد، الگوی عینی و تجسمی واقعی از شخص [[منتظر]] را در ذهن و [[دل]] خود درون فکنی می‌نماید و لحظه‌لحظه [[عمر]] و [[زندگی]] خود را در آرزوی [[منتظر واقعی]] بودن سپری می‌سازد و همیشه در پی تحقق این اوصاف و ویژگی‌ها در [[رفتار]] و [[اعمال]] و ذهنیات و... خود است. آن‌گاه که این اوصاف و ویژگی‌ها را در خود محقق می‌بیند احساس [[خرسندی]] و [[امنیت]] می‌کند. [[خرسند]] است از این‌روی که به آرزوی خویش رسیده است و آن‌گونه که آن الگوی [[الهی]] و آسمانی [[دوست]] می‌دارد و [[امام]] و مقتدای او خواسته [[زندگی]] می‌کند و به بیانی همانند انسانی [[زندگی]] می‌کند که انتظارش برآورده شده است. شخص [[منتظر]] هم به ندای [[دل]] و درون خود جواب داده و توقع درونی شده را برآورده است و خواسته خود را برآورده شده می‌بیند. این خواسته اگر بی‌بها باشد، تأمین و تحقق آن برای صاحبش مایه [[خرسندی]] و موجب احساس [[امنیت]] می‌گردد تا چه رسد به آن زمان که خواسته و آرزویی پربها و بی‌بدیل باشد. از جانب دیگر انجام [[مسئولیت]] [[زمینه‌سازی ظهور]] که خود [[انتظار]] درونی شده دیگر است عامل مستقلی برای تحصیل [[رضایت]] [[محبوب]] و رسیدن به [[امنیت]] خاطر می‌شود. بنابراین [[اعتقاد به امام مهدی]] و [[ظهور]] حضرتش{{ع}} به عنوان [[انتظار]] و [[عقیده]] درونی شده نه‌تنها موجب [[اضطراب]] نمی‌شود بلکه [[امنیت]] خاطر پایدار را برای افرادی که در مسیر این [[عقیده]] گام بردارند به ارمغان می‌آورد»<ref>[[علی زینتی|زینتی، علی]]،  [[گفتمان مهدویت سخنرانی و مقاله‌های گفتمان نهم ج۲ (کتاب)|گفتمان مهدویت سخنرانی و مقاله‌های گفتمان نهم ج۲]]، [[انتظار و امنیت روانی (مقاله)|انتظار و امنیت روانی]]، ص۳۲۴.</ref>.

#'''احساس [[قوت قلب]]، [[اعتماد به نفس]] و [[شجاعت]] ([[پیشگیری]] از احساس [[شکست]] و [[ضعف]]):''' [[اعتماد به نفس]] و [[خودشکوفایی]] تا حد زیادی‌ متوقف بر [[شناخت]] جنبه‌های مثبت شخصیتی و [[آگاهی]] از استعدادها و توانایی‌ها و قابلیت‌هاست. عدم [[اعتماد به نفس]] غالب افراد، بر اثر فقدان امکانات نیست، بلکه به [[دلیل]] عدم شناسایی خویشتن است. مکاتب [[روان‌شناسی]] با دیدگاهی کاملاً محدود به بررسی و مطالعه [[حقیقت انسان]] می‌‌پردازند و از آن اعتلایی که [[آدمی]] می‌‌تواند بدان دست یابد، غافل هستند و استعداد انسانی را نادیده می‌‌انگارند و با مطالعه جزئی‌نگر محدود بر [[انسان]]، به یافته‌ای ناچیز، کم‌بها و سطحی درباره او دست می‌‌یابند و چه بسا در [[شناخت]] وی دچار [[انحراف]] می‌‌شوند؛ چرا که نهایت [[همت]] آنها این است که به دید یک ماشین یا [[بیمار]]، [[ناتوان]] و درمانده به [[انسان]] بنگرند و از این دریچه درصدد [[شناخت]] او باشند<ref>دوان شولتس، روان‌شناسی کمال، ص۶-۸.</ref>»<ref>[[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۸۰-۸۱.</ref>.

#'''احساس [[عزت]] [[نفس]] و [[ارزشمندی]] ([[پیشگیری]] از احساس [[حقارت]]):''' یکی از ملاک‌های شخص سالم، داشتن [[عزت نفس]] واحترام به خود است؛ به‌گونه‌ای که بالابردن آن، می‌‌تواند از بسیاری [[ناراحتی‌ها]] و [[بیماری‌های روانی]] جلوگیری کند. [[عزت نفس]] (احساس [[ارزشمندی]])، یعنی مقدار ارزشی که [[انسان]] به خود، قائل است یا دیگران برای شخصیت او قائل‌اند. درواقع، [[عزت نفس]] از مجموعه [[افکار]]، احساسات، عواطف و تجربه‌های فرد در فرآیند [[زندگی اجتماعی]] ناشی می‌‌شود»<ref>[[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۱۱۳.</ref>.

====در بعد شناختی====

:۱. '''رشد [[روحیه]] [[هدف‌‌مندی]]''' (شامل: رشد [[روحیه]] [[دانش‌افزایی]] (از بین رفتن [[نادانی]]، [[بی‌خردی]]، فقدان [[بصیرت]])؛ رشد [[روحیه]] [[اخلاق‌مداری]]؛ [[تعدیل غرائز]]):   

:'''الف) [[دانش‌افزایی]]:''' یکی از اهداف بزرگ [[مکتب]] [[مهدوی]]، این است که کسب [[علم]] و [[معرفت]] و هم‌چنین [[فرهنگ]] [[تفکر]] و [[اندیشه]] در میان [[مردم]] [[جوامع]] نهادینه شود، [[انسان‌ها]] از بُعد شناختی و معرفتی به قله‌های [[تکامل]] و پیش‌رفت برسند و حقایق [[جهان هستی]] را به خوبی دریابند؛ چنان که [[امام باقر]]{{ع}} می‌فرمایند: "وقتی [[قائم]] ما [[قیام]] کند، [[خداوند]] دست رحمت‌اش را بر سر [[مردم]] می‌گذارد و با آن، [[عقل]] و [[اندیشه]] آنان را منسجم و متکامل می‌کند و بر [[حلم]] و اخلاق‌شان می‌افزایند" <ref>{{متن حدیث| إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ اللَّهُ يَدَهُ عَلَى رُءُوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ‏ بِهَا عُقُولَهُمْ‏ وَ كَمَلَتْ بِهِ أَحْلَامُهُمْ}}؛ کافی، ج۱، ص۲۵، ح۲۱. </ref>.

:'''ب) [[اخلاق‌مداری]]:''' در فرمایش [[امام صادق]]{{ع}} می‌بینیم: "هرکس [[دوست]] دارد از [[یاران حضرت قائم]]{{ع}} باشد، باید در [[انتظار]] او باشد و به نیکویی و [[پرهیزکاری]] [[رفتار]] کند؛ پس اگر به این حال، پیش از [[قیام]] او از [[دنیا]] برود، [[پاداش]] [[یاران مهدی]]{{ع}} را خواهد گرفت؛ بکوشید، جدیث کنید و [[چشم به راه]] باشید که بر شما گوارا [[باد]]" <ref>نعمانی، غیبت، ص۲۰۰. </ref><ref>[[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۹۴-۱۰۲.</ref>.