ابر در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

# '''سما:''' از "سموّ" به معنای [[رفعت]] و بلندی است و بر هر چیزی، از جمله ابر که بر [[انسان]] [[سایه]] افکند، اطلاق می‌شود. <ref>الصحاح، ج ۶، ص ۲۳۸۲، "سمو".</ref> برخی اطلاق آن را بر ابر، مجازی و برخی دیگر، [[حقیقی]] دانسته‌اند. <ref>مقاییس، ج ۳، ص ۹۸، "سمو".</ref> به گفته برخی، مقصود از "سماء" در جمله {{متن قرآن|وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً }}<ref>« و از آسمان، آبی فرو فرستاد » سوره بقره، آیه ۲۲.</ref> که در قرآن چندین بار به کار رفته، همان ابر است. <ref>المنار، ج ۸، ص ۴۶۸.</ref>.<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[ابر (مقاله)|مقاله «ابر»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

#'''ارسال باد:''' پس از تبخیر آب، [[خداوند]] بادها را برای [[برانگیختن]] و تشکیل ابر می‌فرستد: {{متن قرآن|اللَّهُ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ فَتُثِيرُ سَحَابًا }}<ref>«خداوند است که بادها را می‌فرستد که ابرها را برمی‌انگیزد » سوره روم، آیه ۴۸.</ref> برانگیختن ابر به وسیله باد، بدین صورت است که ذرّات آب معلّق در هوا را جمع و آن را به صورت ابر ظاهر می‌کند. <ref>التفسیر العلمی للایات، ص ۳۶۶؛ الاشارات العلمیه فی الآیات، ص ۶۶. </ref> [[قرآن]] در [[آیات]] {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي أَرْسَلَ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا}}<ref>«و اوست که بادها را نویدبخشی پیشاپیش رحمت خویش  فرستاد و از آسمان، آبی پاک فرو فرستادیم» سوره فرقان، آیه ۴۸.</ref> و {{متن قرآن|أَمَّنْ يَهْدِيكُمْ فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَنْ يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ أَإِلَهٌ مَعَ اللَّهِ تَعَالَى اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ}}<ref>«یا آن کسی که شما را در تاریکی‌های خشکی و دریا، رهنمایی می‌کند و کسی که بادها را پیشاپیش، مژده‌آور رحمت خویش (باران) می‌فرستد؛ آیا با خداوند، خدایی (دیگر) هست؟ فرابرترا که خداوند است از آنچه (برای او) شریک قرار می‌دهند» سوره نمل، آیه ۶۳.</ref> نیز به مسأله ارسال باد اشاره کرده است؛ افزون بر این، حمل و بالا بردن ابرها نیز به وسیله باد انجام می‌گیرد: {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ حَتَّى إِذَا أَقَلَّتْ سَحَابًا ثِقَالًا سُقْنَاهُ لِبَلَدٍ مَيِّتٍ فَأَنْزَلْنَا بِهِ الْمَاءَ فَأَخْرَجْنَا بِهِ مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ كَذَلِكَ نُخْرِجُ الْمَوْتَى لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ}}<ref>«و اوست که بادها را پیشاهنگ رحمت خویش (باران)، نویددهنده می‌فرستد تا چون ابری بارور را برداشت آن را به سرزمینی بایر برانیم و از آن، آب فرو فشانیم و با آن از هر گونه میوه برآوریم؛ به همین گونه مردگان را بر می‌انگیزیم باشد که پند گیرید» سوره اعراف، آیه ۵۷.</ref> اقلال به معنای برداشتن و بالابردن است <ref>المعجم‌الوسیط، ص ۷۵۶، "قلّ".</ref> که پس از تبخیر آب‌های سطحی کره زمین، بادها [[مأمور]] بالابردن ابرها به سوی [[آسمان]] هستند. <ref> باد و باران، ص ۱۲۴.</ref> قرآن در آیه‌ای دیگر می‌گوید: خداوند به آن‌چه از آسمان فرود می‌آید و آن‌چه بالا می‌رود، [[علم]] دارد: {{متن قرآن|يَعْلَمُ مَا يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَمَا يَخْرُجُ مِنْهَا وَمَا يَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ وَمَا يَعْرُجُ فِيهَا وَهُوَ الرَّحِيمُ الْغَفُورُ}}<ref>«آنچه را که در زمین درون می‌رود و آنچه از آن برون می‌آید و آنچه از آسمان فرود می‌آید و آنچه بدان فرا می‌رود می‌داند و او بخشاینده آمرزنده است» سوره سبأ، آیه ۲.</ref> یکی از مصادیق آیه پیشین، رفتن ابرها است <ref> نمونه، ج ۱۸، ص ۱۰.</ref> که به وسیله باد انجام می‌گیرد. <ref>باد و باران، ص ۱۲۴.</ref> قرآن در [[آیه]] {{متن قرآن|وَالذَّارِيَاتِ ذَرْوًا}}<ref>«سوگند به بادهای ابرگستر» سوره ذاریات، آیه ۱.</ref> به بادهایی که ابرها را برانگیخته، آن را به [[آسمان]] بالا می‌برد، [[سوگند]] یاد کرده است.

# '''[[نزول]] [[باران]]:''' {{متن قرآن|فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ }}<ref>پس دانه‌های باران را می‌بینی که از لابه‌لای آن بیرون می‌آید؛ سوره نور، آیه ۴۳.</ref> خروج باران از لابه‌لای ابرها نیز به نیروی باد انجام می‌گیرد. چنان‌که [[روایت]] شده است، بادها چند دسته‌اند: برخی ابر را برمی‌انگیزانند. برخی آن را میان [[آسمان]] و [[زمین]] نگه می‌دارند و برخی ابرها را می‌فشارند تا باران با اجازه [[خدا]] از میان آن بیرون ریزد. <ref>البرهان، ج ۳، ص ۳۳۸.</ref> در روایتی از ابن‌عبّاس {{متن قرآن|الْمُعْصِرَاتِ}} در [[آیه]] {{متن قرآن|وَأَنْزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ مَاءً ثَجَّاجًا}}<ref>«و از ابرهای فشرده آبی ریزان فرو فرستادیم» سوره نبأ، آیه ۱۴.</ref> به بادها [[تفسیر]] شده است؛ بنابراین، معنای آیه این است که به وسیله فشار دهنده‌ها= بادها آبی فراوان فرو فرستادیم <ref>مجمع‌البحرین، ج ۳، ص ۱۹۱، "عصر".</ref>.<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[ابر (مقاله)|مقاله «ابر»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

# '''نزولات:''' [[قرآن]]، نزولات ابر را گاهی باران ذکر می‌کند: {{متن قرآن|فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ }}<ref>«آنگاه دانه‌های باران را می‌نگری که از میان آن بیرون می‌آید » سوره نور، آیه ۴۳.</ref> گاهی نیز برف یا تگرگ را از نزولات ابر نام می‌برد: {{متن قرآن| وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ جِبَالٍ فِيهَا مِنْ بَرَدٍ }}<ref>« از ابرهایی کوه پیکر که در آسمان است  تگرگ فرو می‌فرستد» سوره نور، آیه ۴۳.</ref>

# '''[[سایه]] گستری:''' قرآن، سایه‌بانی ابر را از [[نعمت‌ها]] و معجزه‌های ارائه شده به [[قوم موسی]] بیان کرده، می‌گوید: {{متن قرآن|وَظَلَّلْنَا عَلَيْكُمُ الْغَمَامَ }}<ref>«و ابر را سایه‌بان  شما کردیم » سوره بقره، آیه ۵۷.</ref> و نیز {{متن قرآن|وَقَطَّعْنَاهُمُ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ أَسْبَاطًا أُمَمًا وَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى إِذِ اسْتَسْقَاهُ قَوْمُهُ أَنِ اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْحَجَرَ فَانْبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُنَاسٍ مَشْرَبَهُمْ وَظَلَّلْنَا عَلَيْهِمُ الْغَمَامَ وَأَنْزَلْنَا عَلَيْهِمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَى كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَكِنْ كَانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ}}<ref>«و آنان را به دوازده سبط که هر یک امتی بود بخش کردیم و چون قوم موسی از وی آب خواستند به موسی وحی کردیم که با چوبدست خود به (آن) سنگ بزن! و دوازده چشمه از آن فرا جوشید هر گروهی آبشخور خویش بازشناخت، و ابر را بر آنان سایه‌بان کردیم و بر آنها ترانگبین و بلدرچین فرو فرستادیم (و گفتیم:) از چیزهای پاکیزه‌ای که روزیتان کرده‌ایم بخورید و آنان به ما ستم نورزیدند که بر خویشتن ستم می‌کردند» سوره اعراف، آیه ۱۶۰.</ref>. روایت شده: در مدّت چهل‌ سالی‌ که [[بنی‌اسرائیل]] در بیابان سرگردان بودند، با [[پناه]] بردن به زیر سایه ابرها از گرمای سوزان [[خورشید]]، خود را محافظت می‌کردند <ref>قرطبی، ج ۱، ص ۲۷۶.</ref>

# '''شکافتن [[آسمان]]:''' [[آیات]] متعدّدی تصریح دارند که در [[آستانه قیامت]]، آسمان شکافته می‌شود و در یک‌جا، عاملِ شکافته‌ شدن آسمان را ابر دانسته، می‌گوید: {{متن قرآن|وَيَوْمَ تَشَقَّقُ السَّمَاءُ بِالْغَمَامِ وَنُزِّلَ الْمَلَائِكَةُ تَنْزِيلًا}}<ref>«و (از) روزی (یاد کن) که آسمان با ابر بشکافد و فرشتگان با فرو فرستادنی ویژه، فرو فرستاده شوند» سوره فرقان، آیه ۲۵.</ref> در این که مقصود از شکافته شدن آسمان با ابر چیست، [[مفسّران]] بر یک [[رأی]] نیستند: برخی گفته‌اند: گازها و ابرهای نابود کننده است که در آن [[روز]]، [[آسمان]] به وسیله آن از بین می‌رود و در [[آیه]] {{متن قرآن|فَارْتَقِبْ يَوْمَ تَأْتِي السَّمَاءُ بِدُخَانٍ مُبِينٍ}}<ref>«پس به روزی چشم بدوز که آسمان دودی آشکار برمی‌آورد» سوره دخان، آیه ۱۰.</ref> نیز بدان اشاره شده است<ref>الفرقان، ج ۱۸و۱۹، ص ۲۹۱.</ref>. برخی دیگر آیه را [[تأویل]] برده و گفته‌اند: در آن روز، آسمان از ابر شکافته و جدا خواهد شد یا در آن روز، آسمانِ ابری، شکافته خواهد شد. <ref>مجمع‌البیان، ج ۷، ص ۲۶۲ و ۲۶۳.</ref> [[زمخشری]] می‌گوید: چون هنگام انفجار [[آسمان‌ها]] از میان آن [[دود]] و ابر خارج می‌شود، گویا آسمان با ابر شکافته می‌شود<ref> الکشّاف، ج ۳، ص ۲۷۵.</ref>.<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[ابر (مقاله)|مقاله «ابر»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

برخی با استناد به آیه {{متن قرآن|وَجَعَلْنَا فِيهَا رَوَاسِيَ شَامِخَاتٍ وَأَسْقَيْنَاكُمْ مَاءً فُرَاتًا}}<ref>«و در آن کوه‌هایی فرازمند پدید آوردیم و به شما آبی شیرین و گوارا نوشاندیم» سوره مرسلات، آیه ۲۷.</ref> گفته‌اند: تقارن جمله {{متن قرآن|وَأَسْقَيْنَاكُمْ مَاءً فُرَاتًا}} به‌دنبال کوه‌های مرتفع در این آیه، به تأثیر این کوه‌ها در تشکیل ابر و [[نزول]] [[باران]] اشاره دارد؛ زیرا برخورد بادهای افقی با این کوه‌ها، باعث [[تغییر]] مسیر بادها به طرف آسمان می‌شود؛ سپس برودت طبقه‌های فوقانی جو، بخار آب موجود در این بادها را به ابر تبدیل می‌کند؛ هم‌چنین گذر ابرهای پراکنده از قله‌های پوشیده از برف سبب می‌شود که برودت هوای موجود در قلّه‌ها در این ابرها تأثیر گذاشته، موجب متراکم شدن ابرها و در نتیجه [[نزول]] [[باران]] شود<ref>التفسیر العلمی للآیات، ص ۳۸۰.</ref>.<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[ابر (مقاله)|مقاله «ابر»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

#نقش باد در انتشار و پراکندن ابرها: پهن شدن و انتشار ابرها در [[آسمان]] نیزبه وسیله بادانجام می‌گیرد: {{متن قرآن|اللَّهُ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ فَتُثِيرُ سَحَابًا فَيَبْسُطُهُ فِي السَّمَاءِ كَيْفَ يَشَاءُ وَيَجْعَلُهُ كِسَفًا فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ فَإِذَا أَصَابَ بِهِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ إِذَا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ}}<ref>«خداوند است که بادها را می‌فرستد که ابرها را برمی‌انگیزد و آن را در آسمان هر گونه خواهد می‌گسترد و آن را پاره‌پاره می‌گرداند و آنگاه باران پیاپی را می‌نگری که از لابه‌لای آن بیرون می‌زند و چون (خداوند) آن را به کسانی از بندگانش که بخواهد برساند ناگهان شاد می‌شوند» سوره روم، آیه ۴۸.</ref> و در آیه‌ای دیگر به بادهایی که ابرها را می‌پراکنند، [[سوگند]] یاد کرده است: {{متن قرآن|وَالنَّاشِرَاتِ نَشْرًا}}<ref>«و به بادهای گستراننده (ابرها)،» سوره مرسلات، آیه ۳.</ref>.<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[ابر (مقاله)|مقاله «ابر»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>