اسلام در معارف و سیره رضوی: تفاوت میان نسخه‌ها

==مقدمه==

در اصطلاح هر کس به [[خدا]] و [[رستاخیز]] و [[پیامبری]] [[حضرت محمد]]{{صل}} [[باور]] داشته باشد، داخل در [[اسلام]] و [[مسلمان]] دانسته می‌شود.<ref>[[مهدی کمپانی زارع|کمپانی زارع، مهدی]]، [[اسلام - کمپانی زارع (مقاله)|مقاله «اسلام»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۲، ص ۱۹۶.</ref>

نقطۀ کانونی [[اسلام]] [[توحید]] است و همۀ اصول و [[فروع]] دیگر پیرامون آن شکل گرفته است. از این روست که در [[سخنان امام رضا]]{{ع}} به [[نقل]] از [[خداوند]] آمده است: {{متن حدیث|لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ}} دژ و [[حصن]] [[استوار]] [[الهی]] است که هر کس در آن وارد شود از [[عذاب]] [[خداوند]] ایمن گردد. در واقع [[اسلام]] [[فهم]] [[توحید]] و عمل بر اساس [[موازین]] و لوازم آن است و چنان که [[امام]] در ادامۀ [[حدیث]] متذکر می‌شود، تحقق این امر مشروط به شروطی از جمله [[ولایت]] و [[امامت]] است و آن کس که به این شروط و اصل آن توجه دارد، [[مسلمان]] [[راستین]] است<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۱۳۵.</ref>. اگر در آنچه گفته شد [[تأمل]] کنیم، متوجه این مطلب می‌شویم که [[اسلام]] را می‌توان هم به عنوان حقیقتی فراتاریخی مدنظر داشت و هم آن را به عنوان آیینی [[تاریخی]] در نظر گرفت. [[حقیقت اسلام]] که امری فراتاریخی است عبارت است از [[اطاعت]] و [[خشوع]] در مقابل [[خداوند]] که طی قرون متمادی توسط [[پیامبران]] متعدد به انحای گوناگون [[تشریع]] شده است، اما [[اسلام]] [[تاریخی]] آیینی است که در زمان خاص و توسط شخص خاصی [[تشریع]] شد و مختصات ویژه‌ای دارد. اینکه [[قرآن کریم]] [[ایمان]] به دیگر [[آیین‌ها]] و کتاب‌های نازل شده از سوی [[خداوند]] را شرط [[مؤمن]] بودن می‌داند {{متن قرآن|وَالَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَمَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ وَبِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ}}<ref> «و کسانی که به آنچه بر تو و به آنچه پیش از تو فرو فرستاده‌اند، ایمان و به جهان واپسین، یقین دارند» سوره بقره، آیه ۴.</ref>؛ {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالْكِتَابِ الَّذِي نَزَّلَ عَلَى رَسُولِهِ وَالْكِتَابِ الَّذِي أَنْزَلَ مِنْ قَبْلُ وَمَنْ يَكْفُرْ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا بَعِيدًا}}<ref>«ای مؤمنان! به خداوند و پیامبر او و کتابی که بر پیامبرش فرو فرستاده و کتابی که پیش از آن فرود آورده است ایمان بیاورید و هر کس به خداوند و فرشتگان او و کتاب‌های (آسمانی) وی و پیامبران او و به روز بازپسین کفر ورزد بی‌گمان به گمراهی ژرفی در افتاده است» سوره نساء، آیه ۱۳۶.</ref>؛ {{متن قرآن|لَكِنِ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ مِنْهُمْ وَالْمُؤْمِنُونَ يُؤْمِنُونَ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَمَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ وَالْمُقِيمِينَ الصَّلَاةَ وَالْمُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالْمُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ أُولَئِكَ سَنُؤْتِيهِمْ أَجْرًا عَظِيمًا}}<ref>«امّا استواران در دانش از آنان و آن مؤمنان بدانچه بر تو و آنچه پیش از تو فرو فرستاده شده است، ایمان می‌آورند و برپادارندگان نماز و دهندگان زکات و مؤمنان به خدا و روز واپسین؛ به آنان زودا که پاداشی سترگ دهیم» سوره نساء، آیه ۱۶۲.</ref>، آشکار می‌سازد که [[حقیقت اسلام]] امری فراتاریخی بوده است و همۀ [[پیامبران الهی]] متناسب با شرایط خود منادی آن بوده‌اند.

یکی از مباحث مهم دربارۀ "[[اسلام]]" که در عصر [[ائمه]]{{عم}} و از جمله [[امام رضا]]{{ع}} مطرح بوده است، بحث از رابطۀ "[[اسلام]]" و "[[ایمان]]" می‌باشد. این بحث از خود [[کتاب خدا]] ناشی می‌شود. در [[قرآن]] آمده برخی از [[بادیه‌نشینان]] گفتند که [[ایمان]] آوردیم [[خداوند]] به [[پیامبر]]{{صل}} و می‌فرماید: به ایشان بگو [[ایمان]] نیاورده‌اید، لکن بگویید: "[[اسلام]] آوردیم". و هنوز در دل‌های شما [[ایمان]] داخل نشده است {{متن قرآن|قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَلَكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا يَدْخُلِ الْإِيمَانُ فِي قُلُوبِكُمْ وَإِنْ تُطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَا يَلِتْكُمْ مِنْ أَعْمَالِكُمْ شَيْئًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref> «تازی‌های بیابان‌نشین گفتند: ایمان آورده‌ایم بگو: ایمان نیاورده‌اید بلکه بگویید: اسلام آورده‌ایم و هنوز ایمان در دل‌هایتان راه نیافته است و اگر از خداوند و پیامبرش فرمان برید از (پاداش) کردارهایتان چیزی کم نمی‌کند که خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره حجرات، آیه ۱۴.</ref>. در این [[آیه]] به صراحت میان [[اسلام]] و [[ایمان]] تفکیک و تمایز دیده می‌شود و [[ایمان]] در مقامی [[برتر]] از [[اسلام]] می‌نشیند.<ref>[[مهدی کمپانی زارع|کمپانی زارع، مهدی]]، [[اسلام - کمپانی زارع (مقاله)|مقاله «اسلام»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۲، ص ۱۹۸.</ref>

از [[امام رضا]]{{ع}} نیز [[نقل]] شده که [[ایمان]] درجه‌ای بالاتر از [[اسلام]] است <ref>الکافی، ج۲، ص۵۲؛ تحف العقول، ص۳۷۲.</ref>. این [[سخن امام]] ناظر به آیۀ مذکور است و مراد از آن وارد شدن ابتدایی به [[دین]] و قرار گرفتن در [[جامعۀ اسلامی]] است. پس از قوت یافتن [[دین]] [[پیامبر]]{{صل}} بسیاری خود را ناگزیر از این می‌دیدند که این [[دین]] را بپذیرند، از این‌رو خواسته یا ناخواسته اعلام [[مسلمانی]] می‌کردند، بی‌آنکه این [[دین]] را بشناسند و به اصول آن [[ایمان]] داشته باشند و نسبت به خدای آن [[خشیت]] و [[محبت]] بورزند. آنان در [[دین]] وارد می‌شدند و با گفتن [[شهادتین]] خود را بهره‌مند از دستاوردها و توانایی‌های آن می‌کردند. [[اسلامی]] که [[امام]] بر اساس [[آیۀ قرآن]] مرتبه‌ای [[پایین‌تر]] از [[ایمان]] می‌دانند، چنین [[اسلامی]] است.<ref>[[مهدی کمپانی زارع|کمپانی زارع، مهدی]]، [[اسلام - کمپانی زارع (مقاله)|مقاله «اسلام»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۲، ص ۱۹۸.</ref>

تفاوت سطوح و مراتب [[اسلام]] موجب آن می‌شود که میان [[مسلمانان]] تفاوت‌های بسیاری باشد و هر کس متناسب با [[علم]] و عمل خود در سطحی از [[مسلمانی]] قرار گیرد. به گونه‌ای که بنابر [[حدیث]] [[معصوم]]{{عم}} حتی میان [[ابوذر]] و [[سلمان]] نیز در مرتبۀ [[مسلمانی]] تفاوت است و [[ابوذر]] [[اسلام]] [[سلمان]] را [[درک]] نمی‌کند <ref>الکافی، ج۱، ص۴۰۱.</ref>. می‌توان با گفتن [[شهادتین]] به نخستین سطح از [[اسلام]] وارد شد، اما [[اسلام]] جواز ماندن در این سطح را به هیچ یک از [[مسلمانان]] نداده است. دعوت‌های مختلفی در این [[دین]] موجود است: [[دعوت به ایمان]]، [[تقوا]]، [[زهد]] و [[ورع]]، [[مکارم اخلاق]] و.... همۀ این دعوت‌ها در [[خدمت]] [[کمال یافتن]] [[مسلمانی]] است و اینکه همۀ بخش‌های مورد نظر [[اسلام]] با همدیگر طریق تعالی و کمال را بپیمایند. از [[پیامبر]]{{صل}} منقول جامه‌اش [[حیا]] و زیورش [[وقار]] و مردانگی‌اش [[عمل صالح]] و ستونش [[پارسایی]] است. همچنین فرمود: هر چیز اساس و شالوده‌ای دارد و [[اساس اسلام]]، [[محبت اهل بیت]]{{عم}} است<ref>الکافی، ج۱، ص۴۶؛ الأمالی، صدوق، ص۲۶۸.</ref>. [[امام رضا]]{{ع}} نیز دقیقاً چنین نگرشی به [[اسلام]] دارد و آن را شخصی می‌داند که باید به بخش‌های مختلف وجودش به دقت پرداخت. هیچ بخشی از [[اسلام]] نباید [[قربانی]] قسمت‌های دیگر شود<ref>[[مهدی کمپانی زارع|کمپانی زارع، مهدی]]، [[اسلام - کمپانی زارع (مقاله)|مقاله «اسلام»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۲، ص ۱۹۹.</ref>.

در باب [[اعتقاد]] به [[پیامبری]] [[حضرت محمد]]{{صل}} و [[کتاب خدا]] بودن [[قرآن]] نیز ایشان چنین طریقی را پیموده است. [[اسلام]] [[خالص]] مورد نظر ایشان [[اسلامی]] است که همۀ ابعاد آن ذیل [[تعلیم]] و [[تأیید]] [[امام]] [[معصوم]] صورت می‌پذیرد. از این روست که خود یکی از مهم‌ترین [[معتقدات]] [[اسلامی]] به شمار می‌آید. به بیان [[امام]]، یکی از اموری که هر [[مسلمان]] باید به آن [[باور]] داشته باشد این است که بعد از [[پیامبر]]{{صل}} [[حجت]] [[مؤمنان]]، [[قائم]] به امر [[مسلمانان]] و سخنگو از جانب [[قرآن]] و [[دانا]] به [[احکام]] آن، [[امام علی]]{{ع}} و یازده [[امام]] از [[فرزند]] ایشان‌اند و هر کس از ایشان [[پیروی]] نکند و [[ولایت]] آنان را نپذیرد، [[گمراه]] و [[گمراه کننده]] است و در صورت [[مرگ]] به [[مرگ جاهلیت]] از [[دنیا]] رفته است<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۱۲۲.</ref>. آنچه [[امام]] دربارۀ نقش مهم [[جانشینان]] [[معصوم]] [[پیامبر]]{{صل}} گفته است به این [[نامه]] محدود نمی‌شود. ایشان در مواضع مختلف به نقش این بزرگواران در شناساندن و پیاده کردن [[آموزه‌های اسلامی]] تصریح می‌کند و از این سخن می‌گوید که [[دانش]] [[اسلام]] و [[مسلمانی]] نزد [[معصومان]]{{عم}} است و مولد و موطن [[اسلام]] این [[خاندان]] شریف‌اند<ref>تفسیر القمی، ج۲، ص۱۰۴؛ الکافی، ج۱، ص۲۲۳؛ بصائر الدرجات، ص۱۱۸.</ref>. ایشان اسلام‌ناشناسی بسیاری از [[امت]] را ناشی از این می‌داند که [[ارتباط]] بخشی از [[مسلمانان]] با این [[قبله]] و طریق [[هدایت]] منقطع شده است. در ادامۀ [[حدیث]] مشهور {{متن حدیث|لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حِصْنِي فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِي أَمِنَ مِنْ عَذَابِي}} [[امام رضا]]{{ع}} [[ولایت]] و [[اطاعت]] خود و دیگر [[ائمه]]{{عم}} را شرط تحقق وعدۀ [[الهی]] میداند<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۱۳۵.</ref> که این ملازمت [[توحید]] و [[ولایت]] در [[اسلام]] است<ref>[[مهدی کمپانی زارع|کمپانی زارع، مهدی]]، [[اسلام - کمپانی زارع (مقاله)|مقاله «اسلام»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۲، ص ۲۰۰.</ref>.

[[اعمال عبادی]] و [[مناسک]] [[دینی]] نیز بخش مهمی از [[اسلام ناب]] از منظر [[امام]] است. ایشان اهتمام خاصی به بیان [[واجبات]] و [[مستحبات]] دارد، به گونه‌ای که بیش از نیمی از نامه‌شان به [[مأمون]] مشتمل بر این [[اعمال عبادی]] است. در این بخش از [[نامه]]، [[امور عبادی]] از [[وضو]] و [[غسل]] و نمازهای [[واجب]] و [[مستحب]] آغاز شده و به بحث از [[زکات]] و [[حج]] و [[احکام]] [[نکاح]] و [[طلاق]] و مباحث مربوط به قاعدگی [[زنان]] و اموری که در [[فقه]] بدان پرداخته می‌شود سخن می‌رود <ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۱۲۲-۱۲۷.</ref>. [[امام]] [[تذکر]] می‌دهد که در [[دین اسلام]] هر کس فاقد عمل [[نیکو]] باشد در بارگاه [[الهی]] مأجور نیست و برای [[انسان]] جز آنچه برایش کوشش کرده، چیزی نیست و هیچ کس بار [[گناه]] دیگری را به دوش نمی‌کشد، حتی اگر نسبت خونی با وی داشته باشد<ref>التوحید، ص۴۰۷.</ref>. این سخنان [[حضرت]] علاوه بر اینکه موضع ایشان را در باب [[اسلام راستین]] معلوم می‌کند، پاسخی است به کسانی که در [[دین]] برای [[اخلاق]] و [[اعمال]] [[نیکو]] وزنی قائل نیستند و صرفاً [[دین]] را در حیطۀ برخی [[اعتقادات]] منحصر می‌کند. همچنین پاسخی است به کسانی که برای نسب‌ها و خون‌های قومی و قبیله‌ای خود [[ارزش]] بسیار قائل‌اند و آن را بر همۀ [[ارزش‌ها]] مقدم می‌دارند. [[اسلام]] مدنظر [[امام]] [[ایمان]] است و [[عمل صالح]] و هیچ کس به چیزی جز آن [[مسلمان]] و [[مقرب]] نمی‌شود. ایشان خلاصۀ همۀ آرای خود در باب [[اسلام]] و مقومات آن را ضمن [[نقل]] [[حدیثی]] از [[پیامبر]]{{صل}} بیان کرده است<ref>[[مهدی کمپانی زارع|کمپانی زارع، مهدی]]، [[اسلام - کمپانی زارع (مقاله)|مقاله «اسلام»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۲، ص ۲۰۱.</ref>.

مطلب دیگری که در [[سخنان امام رضا]]{{ع}} در باب [[اسلام]] مورد توجه است، موضوع [[غربت]] [[اسلام]] است.[[امام]] ضمن [[حدیثی]] که از [[پیامبر]]{{صل}} [[نقل]] می‌کند به [[غربت]] [[اسلام]] در بدایت و نهایت کار اشاره می‌کند و می‌فرماید: [[اسلام]] با غریبی شروع شد و به زودی است که به [[غربت]] باز گردد، و خوشا به حال [[غریبان]]، و در نهایت [[حق]] به صاحبش باز خواهد گشت. مراد [[امام]] از [[غربت]] [[اسلام]] پس از [[پیامبر]]{{صل}}، تحریف‌های لفظی و معنوی‌ای است که از [[وفات]] ایشان در [[دین]] واقع شد و موجب آن شد که [[اسلام]] از آنچه مورد نظر [[شارع]] بود خارج شود. به ویژه که اسلام‌شناسان [[راستین]]، یعنی همان [[اهل‌بیت]]{{عم}}، از مواجهه با [[خلق]] و [[تعلیم]] و [[تهذیب]] آنان منع شدند و کار [[دین]] به دست جماعت‌هایی افتاد که اگر [[جاهل]] و [[خائن]] نبودند، دست‌کم ژرفای [[اسلام]] را [[درک]] نمی‌کردند و تنها به ابعادی می‌پرداختند که در حوزۀ [[دانش]] و علاقۀ خودشان بود. [[غربت]] اولیۀ [[اسلام]] نیز اشاره‌ای است به سال‌های پر [[رنج]] و حادثۀ [[مکه]] و به ویژه ایام حضور در [[شعب]] [[ابوطالب]] که سخن از [[اسلام]] تنها در محافل خصوصی کوچکی امکان داشت که جمع اندکی از اطرافیان [[پیامبر]]{{صل}} در آن حاضر بودند. [[اسلام]] تنها آن زمان از [[غربت]] خود بیرون می‌آید که [[جاهلان]] و خائنان، [[فهم]] و اجرای آن را در حد [[دانش]] اندک خود منحصر نکنند و این آب را از سرچشمۀ آن، یعنی [[خاندان عصمت]]، بردارند<ref>[[مهدی کمپانی زارع|کمپانی زارع، مهدی]]، [[اسلام - کمپانی زارع (مقاله)|مقاله «اسلام»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۲، ص ۲۰۲.</ref>.

== منابع ==

{{منابع}}

{{پایان منابع}}