احمد بن عمرو دهقان در تراجم و رجال
این مدخل زیرشاخهٔ بحث احمد بن عمرو دهقان است. احمد بن عمرو دهقان از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: احمد بن عمرو دهقان در تراجم و رجال - پرسش مرتبط نداردآشنایی اجمالی
احمد بن عمرو الدهقان در سند دو روایت تفسیر کنز الدقائق، به نقل از کتاب تأویل الآیات الظاهرة واقع شده است؛ از جمله:
«قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ رَحِمَهُ اللَّهُ حَدَّثَنَا سَهْلُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارُ[۱] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَمْرٍو الدِّهْقَانِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ كَثِيرٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ كُلَيْبٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: إِنَّ رَجُلًا جَاءَ إِلَى النَّبِيِّ(ص) فَشَكَا إِلَيْهِ الْجُوعَ فَبَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) إِلَى بُيُوتِ أَزْوَاجِهِ فَقُلْنَ مَا عِنْدَنَا إِلَّا الْمَاءُ. فَقَالَ(ص) مَنْ لِهَذَا الرَّجُلِ اللَّيْلَةَ فَقَالَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(ع) أَنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَتَى إِلَى فَاطِمَةَ(س) فَأَعْلَمَهَا فَقَالَتْ مَا عِنْدَنَا إِلَّا قُوتُ الصِّبْيَةِ وَ لَكِنَّا نُؤْثِرُ بِهِ ضَيْفَنَا. فَقَالَ عَلِيٌّ(ع) نَوِّمِي الصِّبْيَةَ وَ أَطْفِئِي السِّرَاجَ فَلَمَّا أَصْبَحَ غَدَا عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(ص) فَنَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ ﴿وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ وَمَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾»[۲].[۳]
از آنجا که راوی و مروی عنه عنوان مزبور، با عنوان احمد بن عمر دهقان یکی است، احتمال تصحیف در نام راوی داده می‌شود؛ زیرا در کتب معتبری مانند ارشاد شیخ مفید، امالی شیخ طوسی و شواهد التنزیل، تنها عنوان احمد بن عمر الدهقان (الدهان) ثبت شده است[۴].[۵]
باید توجه داشت احمد بن عمر الدهقان[۶] نیز در سند یک روایت تفسیر کنز الدقائق، به نقل از کتاب تأویل الآیات الظاهرة واقع شده است: «فی شرح الآیات الباهرة: أورد فیه محمد بن العباس ثلاثین حدیثاً عن الخاص و العام، فمما اخترناه: مَا رَوَاهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلٍ الْقَطَّانِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَمْرِو الدِّهْقَانِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ كَثِيرٍ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ حَصِيرَةَ عَنْ أَبِي دَاوُدَ عَنْ أَبِي بُرَيْدَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) إِنِّي سَأَلْتُ اللَّهَ رَبِّي أَنْ يَجْعَلَ لِعَلِيٍّ أُذُناً وَاعِيَةً فَقِيلَ لِي قَدْ فَعَلَ ذَلِكَ بِهِ»[۷].
در بعضی اسناد به جای «احمد بن عمر»، «احمد بن عمرو» و به جای «الدهقان»، «الدهان» ثبت شده است[۸].
سمعانی در ضبط این دو کلمه نوشته است: "الدهان: بفتح الدال المهملة و الهاء المشددة وفي آخرها النون، هذا يقال لمن يبيع الدهن؛..."؛ "الدهقان: بكسر الدال المهملة وسكون الهاء وفتح القاف وفي آخرها النون، هذه اللفظة لمن كان مقدم ناحية من القرى، ومن يكون صاحب الضيعة والكروم، واشتهر به جماعة بخراسان و العراق"[۹].[۱۰]
شرح حال راوی
راوی با عنوان «احمد بن عمر الدهقان» نیز نقل روایت کرده که از جهت راوی و مروی عنه یکسانند؛ در نتیجه اتحاد دو عنوان و تصحیف یکی از آنها قطعی است، ولی قرینه‌ای بر صحت یکی از دو عنوان به دست نیامده است و از راویان مجهول و یا مُهمل به شمار می‌آید؛ زیرا در کتب رجالی عنوان نشده است. البته روایاتش درباره فضایل حضرت فاطمه و حضرت علی(ع) هستند؛ مانند روایت مزبور و دو روایت ذیل:
- حدیث نبوی(ص): «إِنِّي سَأَلْتُ اللَّهَ رَبِّي أَنْ يَجْعَلَ لِعَلِيٍّ أُذُناً وَاعِيَةً فَقِيلَ لِي قَدْ فَعَلَ ذَلِكَ بِهِ»[۱۱].
- حدیث نبوی(ص): «لَا يُحِبُّكَ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا يُبْغِضُكَ إِلَّا مُنَافِقٌ»[۱۲].[۱۳]
منابع
پانویس
- ↑ نام راوی در امالی شیخ طوسی به صورت «محمد بن حسن بن سهل العطار»، و در شواهد التنزیل «محمد بن سهل» آمده است؛ الأمالی (طوسی)، ص۱۸۵، ح۳۰۹؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۳۳۱، ح۹۷۲.
- ↑ «و (آنان را) بر خویش برمی‌گزینند هر چند خود نیازمند باشند. و کسانی که از آزمندی جان خویش در امانند، رستگارند» سوره حشر، آیه ۹.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۱۳، ص۱۸۲ - ۱۸۳، به نقل از: تأویل الآیات الظاهرة، ص۶۵۳.
- ↑ الإرشاد، ج۱، ص۳۹؛ الأمالی (طوسی)، ص۱۸۵، ح۳۰۹؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۳۳۱، ح۹۷۲.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۴۳۲-۴۳۳.
- ↑ ر.ک: مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۳۸۶، ش۱۲۷۹.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۱۳، ص۴۰۷ - ۴۰۸، به نقل از: تأویل الآیات الظاهرة، ج۱، ص۶۹۰.
- ↑ ر.ک: تفسیر کنز الدقائق، ج۱۲، ص۸۷؛ ج۱۳، ص۱۸۲ - ۱۸۳؛ تأویل الآیات الظاهرة، ص۶۵۳؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۳۳۱، ح۹۷۲.
- ↑ الأنساب، ج۲، ص۵۱۴ و۵۱۶.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص ۴۳۰.
- ↑ تأویل الآیات الظاهرة، ص۶۹۰.
- ↑ الإرشاد، ج۱، ص۳۹ - ۴۰.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۲ ص۴۳۱ و ۴۳۳.