بحث:بغی در لغت

مقدمه

البَغْي یعنی اراده کردن و قصد تجاوز نمودن یا در گذشتن از میانه‌روی، چه عملا تجاوز کند یا نکند، گاهی بغی و تجاوز در کمّیت و ارزش مادّی است و گاهی بغی و تجاوز در وصف کیفیّت تعبیر و بیان می‏‌شود.

بَغَيْتَ الشّى‏ء و ابْتَغَيْتَ یعنی تجاوز کردی و بغی نمودی، این فعل در موقعی بکار می‌‏رود که تو بیش از اندازه چیزی که واجب است طلب کنی و بخواهی، خدای عز و جل فرماید: ﴿لَقَدِ ابْتَغَوُا الْفِتْنَةَ مِنْ قَبْلُ﴾ و گفت ﴿يَبْغُونَكُمُ الْفِتْنَةَ﴾.

بغی دو گونه است:

1. اول، بغی پسندیده یعنی در گذشتن از عدل به احسان و از امور واجب به انجام نوافل و مستحبات.
2. دوم، بغی و تجاوز ناپسند و ناروا یعنی از حق به باطل و به شک و شبهه رفتن، چنانکه پیامبر (ص) فرماید: «الْحَقُّ بَيِّنٌ وَ الْبَاطِلُ بَيِّنٌ وَ بَيْنَ ذَلِكَ أُمُورٌ مُشْتَبِهَاتٌ وَ مَنْ رَتَعَ حَوْلَ الْحِمَى أَوْشَكَ أَنْ يَقَعَ فِيهِ»؛ حق و باطل آشکار است و در میان این دو اموری از مشتبهات و تردید برانگیز هست، کسی که در کنار قرقگاه دور بزند و آنجا را با سرعت بپیماید افتادنش در آنجا قطعی و نزدیک است.

و چون بغی بر دو گونه پسندیده و ناپسند تقسیم می‏‌شود بنابراین: درباره معنی بغی محمود و پسندیده و بغی تجاوز ناپسند، خدای تعالی می‌فرماید: ﴿إِنَّمَا السَّبِيلُ عَلَى الَّذِينَ يَظْلِمُونَ النَّاسَ وَيَبْغُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ﴾ که عقوبت ستم را به تجاوز و باغی بغیر حق مخصوص کرده است.

أَبْغَيْتُكَ یعنی تو را بر خواست و مطالبه آن یاری کردم.

بَغَى الجرح: آن جراحت بیش از اندازه عفونی و فاسد شد.

بَغَتِ المرأة بِغَاءً: آن زن، گناه و فجور مرتکب شد زیرا از شأن خویش که پاکی است تجاوز کرده، خدای عزّ و جلّ فرماید: ﴿وَلَا تُكْرِهُوا فَتَيَاتِكُمْ عَلَى الْبِغَاءِ إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّنًا﴾.

بَغَتِ السّماء: بیش از اندازه نیاز باران بارید.

بَغَى: تکبر ورزید و این تعبیر به خاطر این است که کسی از مقام و منزلت انسانیش به چیزی و حالتی که شایسته‌‏اش نیست تجاوز کند و برسد و درباره هر امر و کاری هم به‌کار می‏‌رود مانند آیات زیر: ﴿يَبْغُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ﴾ و ﴿إِنَّمَا بَغْيُكُمْ عَلَى أَنْفُسِكُمْ﴾ و ﴿ثُمَّ بُغِيَ عَلَيْهِ لَيَنْصُرَنَّهُ اللَّهُ﴾ و ﴿إِنَّ قَارُونَ كَانَ مِنْ قَوْمِ مُوسَى فَبَغَى عَلَيْهِمْ﴾ و ﴿فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَى فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي﴾.

واژه «بغی» در بیشتر مواقع مذموم و ناپسند است، در آیه ﴿غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ﴾ یعنی خواستار چیزی که شایسته خواستن نیست، و تجاوز از چیزی که در حقّتان نباشد.

حسن گوید: معنی آیه این است که ـ أکل میته ـ را برای لذّتش نخورید یعنی از سد جوع و رفع گرسنگی تجاوز و زیاده‌روی نکنید.

مجاهد می‌‏گوید: تفسیر آیه این است که غَيْرَ باغٍ عَلَى إِمَامٍ وَ لا عادٍ فِي الْمَعْصِيَةِ طَرِيقَ الْحَقِّ (بر امام حقّ، باغی و تجاوزگر نباشید و از طریق حقّ به معصیت بر نگردید و از حقّ در نگذرید، که بغاة در معنی و هم الخارجون على امام المعصوم كما فى الجمل و صفّين).

و اما ابْتِغَاء کوشش و اجتهاد در طلب و خواستن است که اگر چیز نیک و شایسته‏‌ای طلب شود آن خواستن و اجتهاد قابل ستایش و پسندیده است مانند آیه ﴿ابْتِغَاءَ رَحْمَةٍ مِنْ رَبِّكَ﴾ و ﴿ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلَى﴾.

گفته‏‌اند يَنْبَغِي به معنی شایسته و سزاوار و فعل مطاوعه بغی است، پس زمانی که می‌‏گویند ينبغي أن يكون كذا دو وجه دارد:

1. اول اینکه از فعل جمله تبعیت می‏‌کند و عمل و فعل را مشخص می‌‏نماید، مانند النار يَنْبَغِي در معنی آغاز و شروع چیزی است، مانند فلان يَنْبَغِي أن يعطى لكرمه و در آیه ﴿وَمَا عَلَّمْنَاهُ الشِّعْرَ وَمَا يَنْبَغِي لَهُ﴾ بر وجه اول یعنی او را شعر نیاموختیم و او را نسزد و میسورش نیست، مگر نمی‏بینید که زبانش در مسیر و جریان شعر گفتن نیست و شعر بر زبانش جاری نشده است.
2. و در آیه ﴿وَهَبْ لِي مُلْكًا لَا يَنْبَغِي لِأَحَدٍ مِنْ بَعْدِي﴾. این آیه درخواست حضرت سلیمان از خداوند است که می‏‌گوید ﴿رَبِّ اغْفِرْ لِي وَهَبْ لِي﴾ نخست آمرزش می‏‌طلبد، گویی که قبل از تقاضای خود به ناچیز بودن خواستش متوجه است که می‌‏گوید، به من ملکی که پس از من سزاوار أحدی نباشد عطا کن و این تقاضا را معجزه خویش قرار داده است نه از روی حسادت و رقابت که بعداً تسخیر ریاح و تسخیر شیاطین می‏‌کند.