نمایش مبدأ برای سوره تکاثر در علوم قرآنی

{{امامت}}
<div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">این مدخل از زیرشاخه‌های '''[[سوره تکاثر]]''' است. "'''[[سوره تکاثر]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
<div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[سوره تکاثر در علوم قرآنی]]</div>
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">

==مقدمه==
[[سوره تکاثر]] در ترتیب [[مصحف]] یکصد و دومین [[سوره]] [[قرآن کریم]] و از نظر [[ترتیب نزول]] چهاردهمین،<ref>مفاتیح الاسرار، ج ۱، ص۱۲۸ - ۱۲۹؛ تاریخ قرآن، ص۶۸۲. </ref> پانزدهمین،<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۱۲؛ البرهان فی علوم القرآن، ج ۱، ص۲۴۹؛ الاتقان، ج ۱، ص۳۳. </ref> شانزدهمین <ref>التمهید، ج ۱، ص۱۳۵؛ التحریر والتنویر؛ ج ۳۰، ص۵۱۸. </ref> یا هجدهمین <ref>مفاتیح الاسرار، ج ۱، ص۱۲۸ - ۱۲۹؛ تاریخ قرآن، ص۶۸۲. </ref> [[سوره]] است که بعد از [[سوره کوثر]] و قبل از [[سوره ماعون]] نازل شده است.<ref>البرهان فی علوم القرآن، ج ۱، ص۲۴۹؛ الاتقان، ج ۱، ص۳۳؛ التمهید، ج ۱، ص۱۳۵. </ref> این سوره ۸ [[آیه]] <ref>مجمع البیان، ج ۱۰،ص ۸۱۰؛ روح المعانی، ج ۳۰، ص۴۰۰؛ التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص۵۱۸. </ref> و ۲۸ کلمه <ref>المعجم الاحصائی، ج ۱، ص۳۰۵. </ref> دارد.

بعضی با استناد به پاره‌ای از [[روایات]] [[شأن نزول]] و قراین دیگر، این سوره را [[مدنی]] دانسته‌اند؛<ref> مجمع البیان، ج ۱۰، ص۸۱۰؛ الاتقان، ج ۱، ص۴۳. </ref> ولی مطابق روایات ترتیب نزول، مکّی بودن آن صحیح‌تر به نظر می‌‌رسد، افزون بر این [[سیاق آیات]] آن به سوره‌های مکّی شباهت دارد و لحنِ شدید آیه‌ها با [[روحیه]] [[مادّی]] شدید [[حاکم]] بر [[مشرکان]] [[مکّه]] مناسب است و همچنین استعمال لفظ «کَلاّ» که خاص سوره‌های مکی است مکّی بودن سوره را [[تأیید]] می‌‌کند. <ref>التمهید، ج ۱، ص۱۶۱. </ref>

از روایات ترتیب نزول می‌‌توان استفاده کرد که این سوره قبل از [[هجرت به حبشه]] نازل شده است. <ref>الموسوعة القرآنیه، ج ۱۲، ص۱۴۷. </ref> در اکثر مصاحف و [[تفاسیر]] این سوره را «[[تکاثر]]» نامیده‌اند که از آیه {{متن قرآن|أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ}}<ref>«زیاده‌خواهی شما را سرگرم  داشت» سوره تکاثر، آیه ۱.</ref> گرفته شده است؛<ref>الموسوعة القرآنیه، ج ۱۲، ص۱۴۷؛ التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص۵۱۷. </ref> ولی در برخی مصاحف کهن و روایات از آن به «سورة ألهاکم» یاد شده است. <ref>معانی القرآن، ج ۵، ص۳۵۷؛ صحیح البخاری، ج ۶، ص۱۱۰. </ref> نقل است که [[اصحاب پیامبر]]{{صل}} این سوره را «[[مقبره]]» می‌‌نامیدند<ref>روح المعانی، ج ۳۰، ص۴۰۰؛ التحریر و التنویر، ج ۳۰، ص۵۱۷. </ref>.<ref>[[سید حبیب دشتی|دشتی، سید حبیب]]، [[سوره تکاثر - دشتی (مقاله)| مقاله «سوره تکاثر»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۸ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۸.</ref>

==[[شأن نزول]]==
[[مفسران]] اتفاق دارند که [[سوره تکاثر]] درباره قبایلی نازل شده است که با کثرت نفرات یا [[اموال]] بر یکدیگر [[تفاخر]] می‌‌کردند؛ ولی در اینکه کدامین [[قبایل]] بوده‌اند [[اختلاف]] است؛ بعضی آن را مربوط به دو [[قبیله]] [[بنی‌عبد مناف بن قصی]] و [[بنی‌سهم بن عمرو]] از [[قریش]] می‌‌دانند <ref>التحریر و التنویر، ج ۳۰، ص۵۱۷. </ref> و برخی دیگر آن را ناظر به دو قبیله از [[انصار]] در [[مدینه]] یا [[یهود]] می‌‌دانند. <ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۸۱۱؛ الاتقان، ج ۱، ص۴۳. </ref> از آنجا که مکّی بودن [[سوره]] ترجیح دارد، [[رأی]] نخست صحیح‌تر است.<ref>[[سید حبیب دشتی|دشتی، سید حبیب]]، [[سوره تکاثر - دشتی (مقاله)| مقاله «سوره تکاثر»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۸ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۸.</ref>

==فضای [[نزول]] و [[هدف]] سوره==
[[اعراب جاهلی]] [[مکّه]] تا [[زمان]] [[فتح مکّه]] و [[سیطره اسلام]] بر آن، [[گرایش]] شدیدی به مادیّات داشتند و بر اثر [[تکبّر]] که از صفات شاخص آنها بود با امور موهوم [[دنیوی]] بر یکدیگر [[فخر]] می‌‌فروختند. در چنین اوضاع [[اجتماعی]] سوره تکاثر نازل شد و این [[رفتار]] آنان را به شدت [[نکوهش]] کرد و این تفاخر و [[برتری]] جویی را عامل [[غفلت]] و رویگردانی آنها از خدای متعالی و [[قیامت]] دانست<ref>مجمع البیان، ج ۱۰،ص ۸۱۲؛ التحریر و التنویر؛ ج ۳، ص۵۱۸؛ المیزان، ج ۲۰، ص۳۵۱. </ref>.<ref>[[سید حبیب دشتی|دشتی، سید حبیب]]، [[سوره تکاثر - دشتی (مقاله)| مقاله «سوره تکاثر»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۸ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۸.</ref>

==محتوای سوره==
این سوره [[مردم]] را به شدت [[توبیخ]] می‌‌کند که با [[تکاثر]] ورزیدن و مسابقه گذاشتن در جمع اموال و [[اولاد]] و [[یاوران]] با یکدیگر از [[خدا]]، قیامت و [[سعادت واقعی]] خود و از آثار [[سوء]] و زیانبار این [[سرگرمی]] خود غفلت می‌ورزند. سپس ایشان را [[تهدید]] می‌‌کند که به زودی نتیجه این غفلت و سرگرمی‌های [[بیهوده]] خود را خواهند دید. اگر به [[حقیقت]] [[امر]] [[یقین]] داشتند از تکاثر و تفاخر[[دست]] می‌‌کشیدند، یا بنابر [[تفسیری]]، در همین [[دنیا]] [[دوزخ]] را با چشم [[دل]] می‌‌دیدند. حال که چنین نیست حتماً در قیامت پیش و پس از ورود به دوزخ آن را خواهند دید و درباره نعمت‌هایی که به آنها ارزانی شده است تا از آنها بهره گیرند و شکرش را به جای آورند بازخواست خواهند شد. <ref> مجمع البیان، ج ۱۰، ص۸۱۲؛ المیزان، ج ۲۰، ص۳۵۱ - ۳۵۲. </ref>

در [[روایات]] فراوانی که [[شیعه]] نقل کرده منظور از «[[نعیم]]» در [[آیه]] {{متن قرآن|ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ}}<ref>«آنگاه در آن روز از نعمت (ناسپاسی شده) بازخواست خواهید شد» سوره تکاثر، آیه ۸.</ref>، [[نعمت]] [[ولایت پیامبر]] و [[ائمه اهل بیت]]{{ع}} معرفی شده است، چنان که [[امام صادق]]{{ع}} درباره این آیه فرمود: این [[امّت]] از نعمت [[رسول خدا]] و سپس [[اهل بیت]] او که خدای متعالی به آنها ارزانی داشته بازخواست می‌‌شوند. <ref>شواهد التنزیل، ج ۲، ص۴۷۶ - ۴۷۷؛ کنزالدقائق، ج ۱۴، ص۴۱۹ - ۴۲۶. </ref>

به نظر می‌‌رسد منظور از نعیم، مطلق نعمت است، از جهت نعمت بودن و آنچه در این گونه روایات آمده است از باب ذکر مصداق بارز و مهم و از آن جهت است که با [[ارشاد]] [[پیامبراکرم]]{{صل}} و [[ائمه]]{{ع}} چگونگی استفاده از نعمت‌های خدای متعالی و [[شکر]] آنها مشخص می‌‌شود <ref>المیزان، ج ۲۰، ص۳۵۴. </ref>.<ref>[[سید حبیب دشتی|دشتی، سید حبیب]]، [[سوره تکاثر - دشتی (مقاله)| مقاله «سوره تکاثر»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۸ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۸.</ref>

==[[فضیلت]] [[تلاوت]] [[سوره]]==
روایات متعددی در فضیلت تلاوت این [[سوره]] نقل شده است؛<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۸۱۰؛ نورالثقلین، ج ۵، ص۶۶۰. </ref> در روایتی از [[امام صادق]]{{ع}} به خواندن این سوره در نمازهای [[واجب]] و [[مستحب]] [[تشویق]] شده است. <ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۸۱۰. </ref> در [[حدیث]] دیگری به نقل از رسول خدا{{صل}} آمده است: هرکس [[سوره تکاثر]] را هنگام [[خواب]] بخواند از [[فتنه]] [[قبر]] [[رهایی]] می‌‌یابد<ref>ثواب الاعمال، ص۲۶۸. </ref>.<ref>[[سید حبیب دشتی|دشتی، سید حبیب]]، [[سوره تکاثر - دشتی (مقاله)| مقاله «سوره تکاثر»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۸ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۸.</ref>

==سوره تکاثر در دانشنامه معاصر قرآن کریم==
صد و دومین [[سوره]] [[قرآن]] و شانزدهمین آن به [[ترتیب نزول]]، نازل شده در [[مکه]] با محتوای [[توبیخ]] فزون طلبان.

این سوره را «[[تکاثر]]» (= [[افزون‌طلبی]]) می‌نامند؛ زیرا این کلمه در اولین [[آیه]] این سوره آمده است. دارای ۸ آیه، ۲۸ کلمه و ۱۲۳ حرف است. از نظر حجم در ردیف «مفصلات» و از سوره‌های «قصار» است.

این سوره از آغاز تا انجام از «تکاثر» یعنی افزون‌طلبی، [[زیاده‌خواهی]] و دنیازدگی و [[تفاخر]] و [[مباهات]] به آن سخن می‌گوید که [[انسان]] را [[بازی]] می‌دهد و از [[حقایق]] بازمی‌دارد. سپس در [[تعریض]] و کنایه به [[دنیاطلبان]] می‌فرماید: آنگاه که [آنان] [[دوزخ]] را ببینند و حجاب‌ها کنار رود، در چنین روزی از آنها درباره نعمت‌های [[کفران]] شده [[دنیا]] توسط آنان بازخواست می‌شود<ref>دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ص۱۲۶۷؛ تفسیر الجلالین، ص۸۲۰.</ref>.

توبیخ و [[تهدید]] این سوره اگر چه در ظاهر، به مورد خاص تکاثر و مباهات در تعداد نفرات و [[اموال]] مربوط می‌شود، اما در واقع متوجه عموم [[مردم]] است، به خصوص کسانی که سرگرم [[نعمت‌های پروردگار]] خود شده و افزون‌طلبی در [[نعمت‌ها]]، آنان را از یاد [[صاحب نعمت]] [[غافل]] کرده است. مراد از «[[نعیم]]» در اینجا مطلق نعمت‌ها است، اعم از نعمت‌های ظاهری و [[باطنی]]. بنابراین هر [[انسانی]]، نسبت به هر نعمتی که [[خدا]] به او داده است در [[قیامت]] از او بازخواست خواهد شد. بنابراین، باید توجه داشت که: به کار بردن نعمت‌ها در جهت [[رضایت خدا]] ([[شکر نعمت]])، [[انسان]] را به [[طاعت]] و [[بندگی]] سوق می‌دهد (که [[غایت]] اصلی [[آفرینش]] است)، اما فراموش کردن صاحب نعمت‌ها و کفران آنها، انسان را به [[معصیت]] و جدا شدن از [[هدف]] و غایت کمال و [[گمراهی]] سوق می‌دهد؛ لذا سؤال از عمل [[بنده]]، در [[حقیقت]] سؤال از [[نعمت‌های الهی]] است که آنها را به چه صورت [[مصرف]] کرده؟ آیا شکر نعمت را به جا آورده یا آن را کفران نموده است<ref>المیزان.</ref>. 

{{متن قرآن|أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ}}<ref>«زیاده‌خواهی شما را سرگرم داشت،» سوره تکاثر، آیه ۱.</ref> خطاب [[تنبیه]] و تقریر است. می‌گوید: ای فرزند [[آدم]] به نسبی که عن [[قریب]] منقطع می‌شود چه [[فخر]] آری؟ و بر کثرت عدد [[خویشان]] و [[مال]] و [[جاه]] سر می‌افرازی؟ و به آنکه تو را مهلت داده‌اند و خلیع العذار فراگذشته، غره شده‌ای؟ و تا به چهار دیوار لحد در آن مصرع [[غربت]] و محل [[وحدت]] [[نرسی]] هیچ می‌بازنگردی؟ و عذری می‌نخواهی؟ بی‌حذری از آنکه بی‌خبری! هیچ راه به [[صلاح]] و [[فلاح]] خود می‌نبری از آنکه مست [[حرص]] و [[شهوت]] شدهای! {{متن قرآن|كَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ ثُمَّ كَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ}}<ref>«هرگز! به زودی خواهید دانست * دگر باره هرگز! به زودی خواهید دانست» سوره تکاثر، آیه ۳-۴.</ref> آری بدانی و در کار خود ببینی آن [[روز]] که دانستن و دیدن سود ندارد و [[توبه]] و عذر خواست هیچ به کار نیاید.

{{متن قرآن|كَلَّا لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينِ}}<ref>«هرگز! اگر به «دانش بی‌گمان» بدانید» سوره تکاثر، آیه ۵.</ref> اگرت {{متن قرآن|عِلْمَ الْيَقِينِ}} و {{متن قرآن|عَيْنَ الْيَقِينِ}}<ref>«سپس آن را به «دیدار بی‌گمان» خواهید دید» سوره تکاثر، آیه ۷.</ref> بودی که [[عقبه]] [[مرگ]] به می‌باید گذاشت. و سار [[سفر]] [[قیامت]] به می‌باید ساخت، همانا که [[تفاخر]] و [[تکاثر]] در مال و عدد تو را کمتر بودی و رغبت به [[طاعت]] و [[عبادت]] بیشتری بودی.

{{متن قرآن|لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَيْنَ الْيَقِينِ}}<ref>«به راستی دوزخ را خواهید دید سپس آن را به «دیدار بی‌گمان» خواهید دید» سوره تکاثر، آیه ۶-۷.</ref>. این [[لام]]، لام قسم است. [[رب العالمین]] قسم یاد می‌کند و می‌گوید: حقا که شما [[بندگان]] همه [[دوزخ]] خواهید دید به {{متن قرآن|عَيْنَ الْيَقِينِ}} [[دیدنی]] بی‌گمان و بی‌هیچ [[شک]].

گفتا: [[بهترین]] تخمی که در سینه [[مؤمن]] ریختند تخم [[یقین]] است. و همگی [[ایمان]]، یقین است، و یقین، [[ایمان]] را حصنی [[حصین]] است و مؤمن را حبلی [[متین]] است... و گفته‌اند که: یقین را سه رکن است: {{متن قرآن|عِلْمَ الْيَقِينِ}} و {{متن قرآن|عَيْنَ الْيَقِينِ}} و {{متن قرآن|حَقُّ الْيَقِينِ}}. {{متن قرآن|عِلْمَ الْيَقِينِ}} به سینه فرو آید. {{متن قرآن|عَيْنَ الْيَقِينِ}} به سر فرو آید. {{متن قرآن|حَقُّ الْيَقِينِ}} به [[جان]] فرو آید. {{متن قرآن|عِلْمَ الْيَقِينِ}} تقریر [[ایمان]] کند. {{متن قرآن|عَيْنَ الْيَقِينِ}} [[اخلاص]] را نشان دهد. {{متن قرآن|حَقُّ الْيَقِينِ}} با [[حق معرفت]] افکند، [[طوبی]] کسی را که در عالم {{متن قرآن|عِلْمَ الْيَقِينِ}} قدم دارد. زلفی کسی را که از عیان {{متن قرآن|عَيْنَ الْيَقِينِ}} اثری بیند. [[حسنی]] کسی را که از [[حقیقت]] و الیقین خبری یابد<ref>کشف الاسرار.</ref>.

[[سوره]] از جهت ساختاری به دو بخش قابل تقسیم است:

بخش اول: [[آیات]] {{متن قرآن|أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ حَتَّى زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ كَلاَّ سَوْفَ تَعْلَمُونَ ثُمَّ كَلاَّ سَوْفَ تَعْلَمُونَ }}<ref>«زیاده‌خواهی شما را سرگرم  داشت، تا با گورها دیدار کردید. هرگز! به زودی خواهید دانست، دگر باره هرگز! به زودی خواهید دانست» سوره تکاثر، آیه ۱-۴.</ref>.

بخش دوم، آیات {{متن قرآن|كَلاَّ لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينِ لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَيْنَ الْيَقِينِ ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ }}<ref>«هرگز! اگر به «دانش بی‌گمان» بدانید، به راستی دوزخ را خواهید دید، سپس آن را به «دیدار بی‌گمان» خواهید دید. آنگاه در آن روز از نعمت (ناسپاسی شده) بازخواست خواهید شد» سوره تکاثر، آیه ۵-۸.</ref>.

در بخش اول فزون خواهان [[توبیخ]] شده‌اند و در بخش دوم، دلیل تکاثر‌طلبی آنها را [[نادانی]] آنان نسبت به [[هدف]] و [[غایت]] [[زندگی]] و [[آخرت]] دانسته است.

مخاطبانی که در آغاز سوره، با جمله {{متن قرآن|أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ}}<ref>«زیاده‌خواهی شما را سرگرم داشت،» سوره تکاثر، آیه ۱.</ref> توبیخ شدند؛ در [[آیه]] {{متن قرآن|كَلَّا لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينِ}}<ref>«هرگز! اگر به «دانش بی‌گمان» بدانید،» سوره تکاثر، آیه ۵.</ref> به دلیل حرف «لو» - که برای [[امتناع]] است - [[محروم]] از {{متن قرآن|عَيْنَ الْيَقِينِ}} معرفی شده‌اند. اضافه «[[علم]]» به «[[یقین]]»، اضافه [[بیانیه]] و نشانگر این است که علم مورد نظر، [[علمی]] است که از هر گونه شکی به دور باشد. [[شناخت]] [[حقایق]] در [[حد یقین]]، مانع [[سرگرمی]] به [[تفاخر]] و [[برتری‌جویی]] است.

به قرینه آغاز سوره، می‌‌توان گفت: جواب «لو» محذوف است. در نتیجه مفاد آیه این می‌شود که اگر به حد {{متن قرآن|عَيْنَ الْيَقِينِ}} عالم می‌شدید، آن [[دانش]]، مانع [[فخرفروشی]] و [[مباهات]] شما می‌شد. البته اگر جمله {{متن قرآن|لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ}}<ref>«به راستی دوزخ را خواهید دید،» سوره تکاثر، آیه ۶.</ref> (در آیه بعد) را جواب «لو» بدانیم، باز هم می‌‌توانیم این نکته را از [[آیه شریفه]] به دست آوریم<ref>تفسیر راهنما.</ref>.

[[امام رضا]]{{ع}} فرمود: پدرم از [[پدر]] خویش از [[امام صادق]]{{ع}} برای من [[روایت]] کرده است که فرمود: [[خدای عزوجل]] درباره آنچه به بندگانش [[تفضل]] کرده است از آنها بازخواست نمی‌کند و با این کار بر آنان [[منت]] نمی‌گذارد. [[منت نهادن]] به جهت [[نعمت]] بخشیدن از جانب مخلوق کار [[زشتی]] است؛ پس چگونه به [[خالق]] عزوجل چیزی نسبت داده می‌شود که مخلوق از نسبت دادن آن به خود ناخشنود است؟! بنابراین، «[[نعیم]]» در [[آیه]] {{متن قرآن|ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ}}<ref>«آنگاه در آن روز از نعمت (ناسپاسی شده) بازخواست خواهید شد» سوره تکاثر، آیه ۸.</ref>، [[محبت]] ما [[اهل بیت]] و [پذیرش] [[ولایت]] ما است که [[خداوند]] همه [[بندگان]] را بعد از [[توحید]] و [[نبوت]] از آن بازخواست خواهد کرد؛ زیرا [[بنده]] اگر نسبت به آن نعمت [[وفادار]] باشد، او را به نعمت‌های [[بهشت]] که هرگز زایل نمی‌شود خواهد رساند<ref>مجمع البیان.</ref>.

[[پیامبر اکرم]]{{صل}} می‌فرماید: «در [[روز قیامت]] هیچ کس قدم از قدم برنمی‌دارد تا به چهار [[پرسش]] پاسخ دهد: از عمر او سؤال می‌شود که آن را در چه چیز فانی کرده و [[جوانی]] را در چه چیز صرف کرده و مالش را از کجا به دست آورده و در کجا [[خرج]] کرده است و نیز از [[دوستی]] ما اهل بیت پرسش می‌شود»<ref>{{متن حدیث|لَا تَزِلُ قَدَمُ عَبْدٍ يَوْمَ الْقِيَامَةِ حَتَّى يُسْأَلَ عَنْ أربع: عَنْ عُمُرِهِ فِيمَا أَفْنَاهُ وَ شَبَابِهِ فِيمَا أَبْلَاهُ وَ عَنْ مَالِهِ مِنْ أَيْنَ اكْتَسَبَهُ وَ فِيمَا أَنْفَقَهُ و عَنْ حبنا أهل البیت{{عم}}}}؛ تفسیر سور آبادی، ص۲۸۶۳؛ تفسیر موضوعی، ج۴، ص۴۰۳.</ref>.<ref>[[سید سلمان صفوی|صفوی، سید سلمان]]، [[سوره تکاثر (مقاله)|مقاله «سوره تکاثر»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]].</ref>

== منابع ==
{{منابع}}
#[[پرونده:1100409.jpg|22px]] [[سید حبیب دشتی|دشتی، سید حبیب]]، [[سوره تکاثر - دشتی (مقاله)| مقاله «سوره تکاثر»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۸ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۸''']]
# [[پرونده: 10524027.jpg|22px]] [[سید سلمان صفوی|صفوی، سید سلمان]]، [[سوره تکاثر (مقاله)|مقاله «سوره تکاثر»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|'''دانشنامه معاصر قرآن کریم''']]
{{پایان منابع}}

==پانویس==
{{پانویس}}

[[رده:سوره تکاثر]]
[[رده:مدخل]]