نمایش مبدأ برای صلوات بر محمد و آل محمد در کلام اسلامی

{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = صلوات بر محمد و آل محمد | عنوان مدخل  = صلوات بر محمد و آل محمد | مداخل مرتبط = [[صلوات بر محمد و آل محمد در قرآن]] - [[صلوات بر محمد و آل محمد در حدیث]] - [[صلوات بر محمد و آل محمد در کلام اسلامی]] - [[صلوات بر محمد و آل محمد در معارف مهدویت]] - [[صلوات بر محمد و آل محمد در معارف دعا و زیارات]] - [[صلوات بر محمد و آل محمد در معارف و سیره سجادی]] | پرسش مرتبط  = }}

==شبهه وهابیان در صلوات==
وهابیان ادعا می‌کنند: [[شیعیان]] در [[صلوات]] بر خلاف [[نصّ قرآن]] و [[سیره]] عموم [[مسلمانان]]، کلمه «[[آل محمّد]]» را می‌افزایند، در حالی‌که آنچه در [[قرآن]] وارد شده، تنها صلوات بر شخص [[پیامبر]]{{صل}} است؛ زیرا قرآن می‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا}}<ref>«خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستند، ای مؤمنان! بر او درود فرستید و به شایستگی (بدو) سلام کنید» سوره احزاب، آیه ۵۶.</ref>. برابر این [[آیه]] واژه «النبی» تنها شامل [[پیامبر اکرم]]{{صل}} می‌شود؛ از این‌رو، افزودن واژه‌ای دیگر در صلوات، خلاف نصّ قرآن است.
[[قاضی عیاض]] می‌نویسد: «[[سلام]] و صلوات مخصوص [[رسول خدا]]{{صل}} و سایر [[انبیا]] است و کس دیگری در این امر با آنها [[شریک]] نیست، چنانچه [[خداوند متعال]] دستور داده است: {{متن قرآن|صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا}}<ref>«خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستند، ای مؤمنان! بر او درود فرستید و به شایستگی (بدو) سلام کنید» سوره احزاب، آیه ۵۶.</ref>. درمورد دیگران باید [[غفران]] و [[رضای الهی]] را برایشان [[طلب]] کرد، همانگونه که خداوند متعال می‌فرماید: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ جَاءُوا مِنْ بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ}}<ref>«و کسانی که پس از آنان آمده‌اند می‌گویند: پروردگارا! ما و برادران ما را که در ایمان از ما پیشی گرفته‌اند بیامرز و در دل‌های ما کینه‌ای نسبت به مؤمنان بر جای مگذار! پروردگارا! تو مهربان بخشاینده‌ای» سوره حشر، آیه ۱۰.</ref>. همچنین در ارتباط با [[پیشگامان]] از [[مهاجران]] و [[انصار]] و [[تابعین]] آنها می‌فرماید: {{متن قرآن|رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ}}<ref>«خداوند فرمود: این روزی است که راستگویی راستگویان به آنان سود خواهد داد، آنان بوستان‌هایی خواهند داشت که از بن آنها جویبارها روان است، هماره در آنها جاودانند، خداوند از آنان خشنود است و آنان از خداوند خشنودند؛ این است رستگاری سترگ» سوره مائده، آیه ۱۱۹.</ref>.

وی در ادامه می‌افزاید: «اما اینکه در صلوات غیر پیامبر{{صل}} را هم اضافه می‌کنند، ساخته و پرداخته [[شیعه]] است که باید با آن [[مخالفت]] کرد»<ref>ر.ک: الشفا بتحریف حقوق المصطفی، ج۲، ص۱۹۱ و ۱۹۲.</ref>.
گاه می‌گویند: همه [[مسلمانان]] برای [[صحابه]] از عنوان {{متن قرآن|رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ}} استفاده می‌کنند و بسیاری هم در مورد علی{{ع}} از آنجا که در مقابل بتی سر فرود نیاورده است، با عنوان {{عربی|كَرَّمَ اللَّهُ وَجْهَهُ}} یاد می‌کنند؛ اما [[شیعیان]] نسبت به صحابه از هیچ لفظ احترام‌آمیزی استفاده نمی‌کنند؛ ولی نسبت به [[امامان]] خود آنان را به قدری بالا می‌برند که در ردیف [[پیامبر اسلام]]{{صل}}، بعد از ذکر نام آنها از عنوان {{عربی|عَلَيْهِ السَّلَامُ}} یا {{عربی|عَلَيْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ}} استفاده می‌کنند، با اینکه چنین [[سلام]] و صلواتی برابر [[نصّ قرآن]]، مخصوص [[پیامبر]]{{صل}} است.

===پاسخ===
پیشاپیش متذکر می‌شود مطالب فوق متشکل از چند سؤال و [[شبهه]] است که در پاسخ به آنها به چند نکته اشاره می‌شود:

'''نکته نخست''': «[[صلوات]]» جمع «[[صلاة]]» به معنی [[دعا]] است؛ [[نماز]] را نیز به دلیل شامل بودن بر دعا و [[استغفار]] «صلاة» می‌گویند<ref>ر.ک: لسان العرب، ج۱۴، ص۴۶۵ و ۴۶۶.</ref>.
صلوات در اصطلاح همان ذکر معروف {{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ}} است که مضمونش تقاضای ارتقای درجه و [[قرب]] [[محمّد]] و [[آل محمّد]]{{صل}} است. مهم‌ترین [[اختلاف]] [[شیعه]] و [[اهل سنت]] در [[کیفیت صلوات]] است. [[شیعیان]] چه در نماز و چه در غیر نماز «آل محمّد» را می‌افزایند؛ ولی اهل سنت غالباً آن را به صورت {{متن حدیث|صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ‌}} ادا می‌کنند و اگر هم احیاناً {{متن حدیث|آلِ مُحَمَّدٍ}} را بیفزایند همراه آن «ازواج و [[اصحاب]]» را نیز ذکر می‌کنند. [[شافعی]] و [[حنبلی‌ها]] در تشهد نماز، گفتن «آل محمّد» را لازم می‌دانند؛ ولی [[مالکی]] و [[حنفی‌ها]] اصل صلوات را در تشهد [[مستحب]] می‌دانند.

'''نکته دوم''': هنگامی که گفته می‌شود [[خدا]] صلوات می‌فرستد، معنایش این نیست که [[صلوات خدا]] از جنس [[کلام]] و لفظ است، بلکه منظور همان فعل خداست و این به [[پیامبر]]{{صل}} اختصاص ندارد، بلکه [[خداوند]] بر [[مؤمنین]] نیز صلوات می‌فرستد. از جمله در [[قرآن]] آمده است: {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَمَلَائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا}}<ref>«اوست آنکه بر شما درود می‌فرستد- و فرشتگانش (نیز)- تا شما را به سوی روشنایی از تیرگی‌ها بیرون برد و با مؤمنان بخشاینده است» سوره احزاب، آیه ۴۳.</ref>.
از این [[آیه]] استفاده می‌شود که [[صلوات از ناحیه خدا]]، [[رحمت]] خاصه‌ای است که به [[هدایت]] منتهی می‌شود. نکته قابل توجه آن‌که صلوات از ناحیه خدا که همان [[نور هدایت]] باشد، نسبت به انسان‌های معمولی، موجب خروج آنان از [[ظلمات]] به [[نور]] است؛ از این رو درباره آنان فرموده است: {{متن قرآن|لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ}}<ref>«اوست آنکه بر شما درود می‌فرستد- و فرشتگانش (نیز)- تا شما را به سوی روشنایی از تیرگی‌ها بیرون برد و با مؤمنان بخشاینده است» سوره احزاب، آیه ۴۳.</ref>؛ ولی نسبت به [[پیامبراکرم]]{{صل}} و [[اهل]] بیتش از آنجا که آنان خود عین نورند و ظلمتی ندارند، جمله {{متن قرآن|لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ}}درباره آنان نیامده و [[صلوات خدا]] نسبت به آنان به معنی ارتقای [[نور هدایت]] و [[قرب الی الله]] است.
[[قرآن]] درباره مصیبت‌دیدگان می‌فرماید: {{متن قرآن|الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ * أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ}}<ref>«همان کسان که چون بدیشان مصیبتی رسد می‌گویند: «انّا للّه و انّا الیه راجعون» (ما از آن خداوندیم و به سوی او باز می‌گردیم) * بر آنان از پروردگارشان درودها و بخشایشی است و آنانند که رهیافته‌اند» سوره بقره، آیه ۱۵۶-۱۵۷.</ref>.

از این [[آیه]] هم به قرینه {{متن قرآن|وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ}} استفاده می‌شود که [[صلوات از ناحیه خدا]] نوعی [[رحمت]] است که به [[هدایت]] [[انسان]] می‌انجامد؛ ولی [[صلوات]] از ناحیه انسان به معنی [[دعا]] است که انسان از [[خداوند]] درخواست می‌کند تا بر [[علوّ]] درجات [[پیامبر]] و آلش بیفزاید. چنین درخواستی گذشته از [[تکریم]] جایگاه آن بزرگواران، به نوعی [[سپاسگزاری]] و تقدیر از زحمات آنها است و در واقع عمل به آیه {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}<ref>«این همان است که خداوند (آن را) به بندگانی از خویش که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند مژده می‌دهد بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را و هر کس کاری نیک انجام دهد برای او در آن پاداشی نیک بیفزاییم که خداوند آمرزنده‌ای سپاس‌پذیر است» سوره شوری، آیه ۲۳.</ref>.

'''نکته سوم''': اگر چنانچه افزودن کلمه {{متن حدیث|وَ آلِ مُحَمَّدٍ}} در صلوات بر خلاف قرآن است، افزودن {{عربی|و على صحبه و أزواجه}} نیز که معمولاً [[وهابیان]] به کار می‌برند، برخلاف قرآن است و اگر واقعاً صلوات، ذکر اختصاصی [[پیامبر]]{{صل}} است، چرا برخی از [[وهابیان]] آن را به [[صحابه]] و [[همسران پیامبر]]{{صل}} تعمیم می‌دهند؟
این در حالی است که [[شیعیان]] از تعمیم [[صلوات]] نسبت به همه [[مؤمنان]]، تنها به [[آل محمّد]]{{صل}} اکتفا کرده‌اند.

'''نکته چهارم''': آنچه در [[قرآن]] از [[تکالیف]] و [[احکام]] در ابواب مختلف [[فقهی]] چون: [[طهارت]]، [[نماز]]، [[روزه]]، [[حج]] و [[جهاد]] بیان شده، تنها کلیاتی است سربسته و مجمل که بیان جزئیات آن به [[پیامبراکرم]]{{صل}} واگذار شده است؛ از باب نمونه در قرآن تنها درباره اصلِ [[رکوع]] یا [[سجود]] و طهارت آمده؛ ولی جزئیات آن از ذکر رکوع و سجود، قرائت [[قیام]] متصل به رکوع و تعداد آنها و... اشاره‌ای نشده، بلکه همه اینها در بیان پیامبر{{صل}} وارد شده است و [[مسلمانان]] نیز از [[روز]] نخست جزئیات را از محضر پیامبر{{صل}} دریافت می‌کرده‌اند.
در بحث صلوات نیز تنها اصلِ صلوات در قرآن آمده است؛ ولی جزئیات و کیفیت بیان الفاظ آن در بیان [[پیامبر اکرم]]{{صل}} وارد شده است.
روشن است از آنجا که برابر [[نصّ قرآن]]، [[اطاعت از پیامبر]]{{صل}} و اخذ احکام و جزئیات از آن حضرت، از باب {{متن قرآن|أَطِيعُوا الرَّسُولَ}}<ref>«از پیامبر فرمانبرداری کنید» سوره نساء، آیه ۵۹.</ref> و {{متن قرآن|مَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا}}<ref>«آنچه پیامبر به شما می‌دهد بگیرید و از آنچه شما را از آن باز می‌دارد دست بکشید» سوره حشر، آیه ۷.</ref> [[واجب]] شده است، تمام این موارد [[اطاعت]] قرآن محسوب می‌شود؛ بنابراین نمی‌توان با این ادعا که چون این مطلب به صورت مستقیم در قرآن نیامده، پس از [[دین]] شمرده نمی‌شود و [[بدعت]] است؟ بلکه بسیاری از جزئیات احکام است که در قرآن نیامده است؛ ولی از [[اوامر]] [[دینی]] و [[شرعی]] محسوب می‌گردد.

'''نکته پنجم''': برابر روایاتی که به صورت گسترده در منابع مهم [[اهل سنت]] آمده، مسلمانان طبق شیوه معمول، کیفیت الفاظ صلوات را از پیامبر{{صل}} پرسیدند و پیامبر{{صل}} لفظ «آل محمّد» را جزو الفاظ صلوات شمرده است.
از جمله در [[صحیح بخاری]] و [[صحیح مسلم]] آمده است که [[کعب بن عجزه]] می‌گوید: «در محضر [[رسول خدا]]{{صل}} نشسته بودم، مردی آمد از حضرت پرسید: ای رسول خدا! ما می‌دانیم چگونه به شما [[سلام]] کنیم، ولی نمی‌دانیم چگونه بر شما [[صلوات]] بفرستیم، بفرمایید صلوات بر شما چگونه است؟
[[پیامبر]]{{صل}} در پاسخ فرمود: بگویید: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ؛ اللَّهُمَّ بَارِكْ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا بَارَكْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ}}<ref>صحیح البخاری، ج۷، ص۱۵۷؛ و نیز ر.ک: صحیح البخاری، ج۴، ص۱۱۸؛ ج۶، ص۲۸: {{متن حدیث|عَنْ كَعْبِ بْنِ عُجْرَةَ قَالَ: قُلْنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ قَدْ عَرَفْنَا كَيْفَ نُسَلِّمُ عَلَيْكَ فَكَيْفَ نُصَلِّي عَلَيْكَ قَالَ قُولُوا اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ}}.</ref>.

چنانچه ملاحظه می‌شود در این عبارت، کلمه {{متن حدیث|وَ آلِ مُحَمَّدٍ}} جزو صلوات شمرده شده است در حالی که سخنی از «علی صحبه» که [[وهابیان]] می‌افزایند، نیامده است.
همچنین در روایتی دیگر [[پیامبر اکرم]]{{صل}} فرمود: {{متن حدیث|لا تصلوا عليّ الصلاة البتراء. قالوا: و ما الصلاة البتراء يا رسول الله؟ قال: تقولون: صل على محمّد و تسكتون بل قولوا: اللهم صل على محمّد و على آل محمّد}}؛ «بر من صلوات ناقص نفرستید، پرسیدند صلوات ناقص چیست؟ فرمود: اینکه بگویید اللهم صل علی [[محمّد]] و سپس ساکت شوید، بلکه بگویید: اللهم صل علی محمّد و علی [[آل محمّد]]»<ref>الصواعق المحرقه، ص۱۴۶؛ ینابیع الموده، ج۲، ص۴۳۴.</ref>.
[[جلال الدین سیوطی]] در [[الدر المنثور]]، هجده [[روایت]] از [[پیامبراکرم]]{{صل}} نقل کرده است که در همه آنها لفظ «و آل محمّد» آمده است<ref>الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج۵، ص۲۱۸.</ref>.
[[ابن حجر هیثمی]] می‌نویسد: «روایتی که در مورد [[کیفیت صلوات]] [[مورد اتفاق]] همه [[علما]] است این است که بگویید: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ}}<ref>الصواعق المحرقه، ص۱۴۶.</ref>.

'''نکته ششم''': با توجه به نکات پیش‌گفته، وقتی [[خداوند]] پیامبرش را [[مفسّر]] [[قرآن]] قرار داده و فرموده: {{متن قرآن|وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ}}<ref>«(آنان را) با برهان‌ها (ی روشن) و نوشته‌ها (فرستادیم) و بر تو قرآن را فرو فرستادیم تا برای مردم آنچه را که به سوی آنان فرو فرستاده‌اند روشن گردانی و باشد که بیندیشند» سوره نحل، آیه ۴۴.</ref>، [[پیامبر]]{{صل}} [[آیه صلوات]] {{متن قرآن|صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا}}<ref>«خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستند، ای مؤمنان! بر او درود فرستید و به شایستگی (بدو) سلام کنید» سوره احزاب، آیه ۵۶.</ref> را به ذکر {{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ}} [[تفسیر]] کرده و نتیجه این دو مقدمه این می‌شود که کلمه «و [[آل محمّد]]» از اجزای [[صلوات بر پیامبر]]{{صل}} محسوب شده و مستقیم به [[امر خداوند]] است.
بر همین اساس، آوردنِ {{عربی|عَلَيْهِ السَّلَامُ}} یا {{عربی|عَلَيْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ}} برای [[اهل بیت]]{{عم}}، که [[ذریه]] پیامبر{{صل}} و [[آل]] آن حضرت محسوب می‌شوند، [[شایسته]] است، بلکه این تعابیر برای اهل بیت، بر اساس تفسیر پیامبر{{صل}} از آیه صلوات است.
چنانچه در [[آیه مباهله]]: {{متن قرآن|فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ}}<ref>«بگو: بیایید تا فرزندان خود و فرزندان شما و زنان خود و زنان شما و خودی‌های خویش و خودی‌های شما را فرا خوانیم» سوره آل عمران، آیه ۶۱.</ref>، علی{{ع}} به عنوان نفس پیامبر{{صل}} تعبیر شده است. این می‌رساند که، هر چند لفظ «النبی» در آیه صلوات در ظاهر شامل غیر پیامبر نمی‌شود، ولی با توجه به [[تفسیری]] که از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} درباره این [[آیه]] رسیده است، [[حکم]] آیه همه اهل بیت{{عم}} را شامل می‌شود.
جالب آن‌که در برخی از روایاتی که [[بخاری]] از پیامبر{{صل}} در تفسیر [[صلوات]] نقل کرده، به {{متن حدیث|ذُرِّيَّتَهَ}} نیز تعبیر شده است<ref>صحیح البخاری، ج۷، ص۱۵۷.</ref>.

آنچه از [[آیات]] و [[روایات]] استفاده می‌شود این است که کلمه «و آل محمّد» جزء پیکره صلوات است؛ ولی کلماتی چون «و علی صحبه» داخل در الفاظ صلوات نیست؛ از این رو سؤال این است که چرا با وجود این همه [[روایات صحیح]] و [[نهی]] صریح [[پیامبر]]{{صل}} از [[صلوات]] ناقص، عده‌ای از گفتن «و [[آل محمّد]]» در صلوات [[پرهیز]] می‌کنند؟!
آنچه [[شیعیان]] در صلوات انجام می‌دهند، همان است که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} به آن دستور داده است، ولی آنچه که [[وهابیان]] در ذکر صلوات می‌گویند، خلاف فرموده پیامبر{{صل}} است. بنابراین، این وهابیان هستند که باید دلیلِ مخالفتشان با امر پیامبر اکرم{{صل}} را توضیح دهند.<ref>[[مهدی رستم‌نژاد|رستم‌نژاد، مهدی]]، [[پاسخ به شبهات وهابیان علیه شیعه (کتاب)|پاسخ به شبهات وهابیان علیه شیعه]] ص ۶۵۱.</ref>.

== منابع ==
{{منابع}}
# [[پرونده:IM010573.jpg|22px]] [[مهدی رستم‌نژاد|رستم‌نژاد، مهدی]]، [[پاسخ به شبهات وهابیان علیه شیعه (کتاب)|'''پاسخ به شبهات وهابیان علیه شیعه''']]
{{پایان منابع}}

== پانویس ==
{{پانویس}}

[[رده:صلوات بر محمد و آل محمد]]