ایمان در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ایمان''' به معنای تصدیق تنها یا همراه با التزام عملی به اموری غیبی، مانند خدا و آخرت است<ref>[[ابوالفضل روحی| روحی، ابوالفضل]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۵، ص ۱۸۹]</ref>. ایمان، از مفاهیم کانونی ادیان الهی از جمله اسلام می‌باشد که نقش تعیین کننده‌ای در سعادت انسان دارد<ref> [[سید محمد عالمی| عالمی، سید محمد]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص:۹۸.</ref>.

*[[اشاعره]] ایمان را به معنای تصدیق و اقرار زبانی به وجود خداوند و پیامبران و آنچه بر آنان نازل شده است، می‌دانند<ref>مذاهب الاسلامیین، ص ۵۶۵؛ اصول الدین، ص ۲۴۹.</ref>. [[ابوالحسن اشعری]]، بنیانگذار این مکتب در جایی ماهیت ایمان را فقط تصدیق می‌داند<ref>اللمع، ص‌۱۲۲؛ مذاهب الاسلامیین، ص‌۵۶۴‌؛ اصول الدین، ص‌۲۴۸.</ref> و در کتابی دیگر ایمان را هم قول می‌شمرد و هم عمل<ref>اللمع، ص‌۱۲۲‌ـ‌۱۲۴.</ref>. برخی در توجیه این اختلاف نظر گفته‌اند: نظر اصلی او همان‌گونه که در کتاب اللمع فی الرد علی اهل الزیغ والبدع نیز آمده، جدایی عمل از ایمان است و در دیگر کتب وی، تحریف صورت گرفته است<ref>مذاهب الاسلامیین، ص‌۵۳۱‌ـ‌۵۳۳‌.</ref><ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/5/13.htm دایره المعارف قرآن کریم؛ ج۵، ص ۱۸۹]</ref>.

*[[معتزله]] در تحلیل مفهوم ایمان به معنای لغوی آن توجهی ندارند و معتقدند که اسامی به کار رفته در متون اسلامی همگی از معنای لغوی به حقایقی شرعی نقل شده است. ایمان در نظر معتزلیان افزون بر معرفت و تصدیق خداوند و رسول، شامل انجام دادن اعمال خاصی هم می‌شود<ref>شرح الاصول الخمسه، ص‌۴۷۶‌ـ‌۴۷۹.</ref>. بنابر گزارش قاضی عبدالجبار، حقیقت ایمان از دیدگاه [[ابوعلی جبایی]] و [[ابوهاشم جبایی]] انجام دادن واجبات و ترک قبایح است، در حالی که [[ابوالهذیل علاّف]] گامی فراتر نهاده، انجام دادن مستحبات را به شرایط ایمان افزوده است<ref>شرح الاصول الخمسه، ص‌۴۷۸.</ref> از این اختلاف اندک که بگذریم، از دیدگاه معتزلیان حضور عنصر عمل، رکن و پایه ایمان به‌شمار می‌رود<ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/5/13.htm دایره المعارف قرآن کریم؛ ج۵، ص ۱۹۰]</ref>.

*[[متکلمان]] شیعه، ایمان را با معرفت یکسان می‌دانند. از نظر آنان عمل از آثار خارجی این علم و معرفت به شمار می‌آید و وجود یا عدم یا ضعف ایمان هر شخص با معیار مطابقت اعتقادات دینی او با عالم واقع سنجیده می‌شود. [[شیخ مفید]] معتقد است که ایمان، علم و معرفت فلسفی به واقعیتهای جهان است و خصوصیتی عقلی و در نتیجه پایدار دارد<ref>سلسله مؤلفات، ج‌۴، ص‌۱۹۰، «اوائل المقالات».</ref>. [[سید مرتضی]] ایمان را تصدیق قلبی دانسته و معتقد است که اقرار زبانی صرف، اعتباری ندارد. او کفر را به معنای انکار قلبی می‌داند، بنابراین انکار زبانی صرف نیز کفر نیست<ref>الذخیره، ص‌۵۳۶‌ـ‌۵۳۷‌.</ref> [[شیخ طوسی]] نیز دیدگاه یاد شده را تأیید کرده است<ref>تمهید الاصول، ص‌۲۹۳.</ref>، با این حال در میان شیعه کسانی هم یافت می‌شوند که برای عنصر عمل در تعریف ایمان جایگاهی ویژه قائل‌اند. [[علامه طباطبایی]] تعریف ایمان به تصدیق محض را نپذیرفته است و التزام عملی دست‌کم به برخی از لوازم ایمان را بخشی از تعریف آن به شمار می‌آورد. او به آیاتی استناد می‌کند که در آنها به پیوستگی ایمان و عمل صالح اشاره شده است. از نظر او فرد در صورتی مؤمن خوانده می‌شود که فی الجمله به ایمانش عمل‌کند. البته وی این واقعیت را می‌پذیرد که ممکن است کسی به چیزی ایمان داشته باشد؛ اما به برخی از لوازم فرعی آن پایبند نباشد<ref>المیزان، ج‌۱۵، ص‌۶‌؛ ج‌۱۸، ص‌۱۵۸‌ـ‌۱۵۹، ۲۵۸‌ـ‌۲۵۹.</ref>؛ همچنین [[امامیه]] بر این باورند که اگر کسی به آنچه نازل شده اقرار کند، از آن جهت که اهل‌ معرفت و اقرار است مؤمن به شمار می‌آید و در صورتی که گناهکار باشد فاسق خواهد بود؛ نه‌کافر<ref>سلسله مؤلفات، ج۴، ص۴۷‌ـ‌۴۸، «اوائل المقالات».</ref><ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/5/13.htm دایره المعارف قرآن کریم؛ ج۵، ص ۱۹۰]</ref>.

*عارفان نیز مانند متکلمان به دیدگاهی یگانه دست نیافته‌اند؛ اما در نگاهی کلی می‌توان تعریف آنها را چنین باز گفت: "اقرار زبانی و قلبی به اینکه تنها‌خدا دارای وصف الوهیت و مستحق معبودیت است و پذیرش نبوت و خاتمیت [[پیامبر|پیامبر اکرم]]{{صل}} و گردن نهادن به همه دستورات قرآن کریم"<ref>نفحات‌الانس، ص۱۷؛ جامع‌الاسرار، ص۵۹۰‌ـ۵۹۱‌.</ref>. برخی از عارفان، دین را دارای مراتب گوناگون می‌دانند که نخستین مرتبه آن اسلام است و ایمان و یقین در جایگاههای بعدی قرار دارد. از نگاه آنان، دارندگان این مراتب بر اساس میزان پایبندیشان به شریعت، طریقت و حقیقت در یکی از درجات سه‌گانه اهل "بدایت"، "میانه" و "نهایت" قرار خواهند گرفت<ref>جامع الاسرار، ص‌۵۹۱‌؛ مرصاد العباد، ص‌۱۰۴.</ref><ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/5/13.htm دایره المعارف قرآن کریم؛ ج۵، ص ۱۹۱]</ref>.

*از [[یحیی‌ بن معاذ]] نیز روایت است که می‌گفت: ایمان عبارت است از: خوف، رجا و محبت؛ خوف به ترک گناه و رهایی از آتش دوزخ می‌انجامد. رجا، خوض در طاعت و ورود به بهشت را در پی دارد و محبت برای دفع مکروهات و دستیابی به رضای حق به کار می‌آید<ref>تذکرة الاولیاء، ص‌۳۷۰.</ref> عارفی دیگر، ایمان را تصدیق دل به آنچه از غیب برای انسان کشف‌ شود، معنا کرده است<ref>تذکرة الاولیاء، ص‌۵۷۸.</ref><ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/5/13.htm دایره المعارف قرآن کریم؛ ج۵، ص ۱۹۱]</ref>.