حج در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

#ماده «[[حجّ]]» که ۸ بار به صورت اسم و مفرد {{متن قرآن|وَأَتِمُّوا الْحَجَّ}}<ref>«و حجّ و عمره را برای خداوند تمام (و کامل) بجا آورید» سوره بقره، آیه ۱۹۶.</ref> و یک بار به صورت جمع: {{متن قرآن|ثَمَانِيَ حِجَجٍ}}<ref> سوره قصص، آیه ۲۷.</ref> و یک بار به صورت فعل: {{متن قرآن|فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ}}<ref>«بهر کس حج خانه (ی کعبه) بجای آورد » سوره بقره، آیه ۱۵۸.</ref> و یک بار به صورت مصدر: {{متن قرآن|حِجُّ الْبَيْتِ }}<ref> سوره آل عمران، آیه ۹۷.</ref> و یک بار نیز با تعبیر «حج اکبر» آمده است: {{متن قرآن|يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ}}<ref>« روز حجّ اکبر » سوره توبه، آیه ۳.</ref> که برخی مراد از آن را [[اعمال]] [[حج]] در برابر [[عمره]] دانسته‌اند که [[حج]] اصغر است؛<ref> الکافی، ج ۴، ص۲۶۵، ۲۹۰؛ جامع البیان، ج ۱۰، ص۹۸؛ مجمع البیان، ج ۵، ص۱۱.</ref> ولی برخی مقصود از آن را [[روز عید قربان]]<ref>الکافی، ج ۴، ص۲۹۰؛ جامع البیان، ج ۱۰، ص۹۰؛ مجمع البیان، ج ۵، ص۱۱.</ref> یا [[روز عرفه]] <ref>جامع البیان، ج ۱۰، ص۸۸؛ التفسیر الکبیر، ج ۱۵، ص۲۲۱.</ref> یا همه روزهای حج <ref>جامع البیان، ج ۱۰، ص۹۶؛ مجمع البیان، ج ۵، ص۱۱ ـ ۱۲.</ref> یا تنها [[عید قربان]] [[سال نهم هجری]] دانسته‌اند؛ زیرا پس از آن [[روز]] دیگر به [[مشرکان]] اجازه انجام اعمال حج داده نشد.<ref>التفسیر الکبیر، ج ۱۵، ص۲۲۲؛ المیزان، ج ۹، ص۱۴۸.</ref> در دو [[آیه]] نیز از حج‌گزاران یاد شده است که در یک آیه با تعبیر {{متن قرآن|الْحَاجِّ}} آمده: {{متن قرآن|أَجَعَلْتُمْ سِقَايَةَ الْحَاجِّ}}<ref>«آیا آب دادن به حاجیان » سوره توبه، آیه ۱۹.</ref> و در آیه‌ای دیگر از آنان با تعبیر قصد‌کنندگان [[خانه خدا]] <ref>جامع البیان، ج ۶، ص۷۷ ـ ۷۹؛ التفسیر الکبیر، ج ۱۱، ص۱۲۹.</ref> یاد شده است:{{متن قرآن|آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ}}<ref>«زیارت‌کنندگان بیت الحرام » سوره مائده، آیه ۲.</ref>.

#[[مناسک]] که جمع مَنْسک به معنای اعمال حج <ref>مجمع البیان، ج ۲، ص۴۹؛ التفسیر الکبیر، ج ۵، ص۲۰۱.</ref> یا جای اعمال <ref>مجمع البیان، ج ۲، ص۴۹؛ مجمع البحرین، ج ۴، ص۳۰۵، «نسک».</ref> است: {{متن قرآن|فَإِذَا قَضَيْتُمْ مَنَاسِكَكُمْ}}<ref>«پس چون آیین‌های ویژه حجّتان را انجام دادید » سوره بقره، آیه ۲۰۰.</ref> برخی مراد از آن را خصوص [[قربانی]] و ریختن [[خون]] دانسته‌اند.<ref> تفسیر قرطبی، ج ۲، ص۴۳۱؛ التفسیر الکبیر، ج ۵، ص۲۰۱.</ref>

#«{{متن قرآن|شَعَائِرَ اللَّهِ}}» که در ۴ آیه آمده و در برخی از این [[آیات]] مراد مناسک و اعمال حج است: {{متن قرآن|لَا تُحِلُّوا شَعَائِرَ اللَّهِ}}<ref>«(حرمت) شعائر خداوند را  نشکنید» سوره مائده، آیه ۲.</ref><ref>جامع البیان، ج ۶، ص۷۳؛ مجمع البیان، ج ۳، ص۲۶۴.</ref> در آیاتی دیگر نیز [[قرآن]] از برخی اعمال حج همچون [[طواف]]: {{متن قرآن|وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ}}<ref>« و خانه دیرین (کعبه) را طواف کنند» سوره حج، آیه ۲۹.</ref>، کوچ از [[عرفات]]: {{متن قرآن|أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ}}<ref>«چون از عرفات رهسپار شدید» سوره بقره، آیه ۱۹۸.</ref>، [[نماز]] پشت [[مقام ابراهیم]]: {{متن قرآن|وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى}}<ref>« از «مقام ابراهیم» نمازگاه گزینید» سوره بقره، آیه ۱۲۵.</ref> و سعی میان [[صفا]] و [[مروه]]: {{متن قرآن|إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِمَا وَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَإِنَّ اللَّهَ شَاكِرٌ عَلِيمٌ}}<ref>«بی‌گمان صفا و مروه از نشانه  های (بندگی) خداوند است پس هر کس حج خانه (ی کعبه) بجای آورد یا عمره بگزارد بر او گناهی نیست که میان آن دو را بپیماید و هر که خود خواسته کاری نیک انجام دهد، خداوند سپاسگزاری داناست» سوره بقره، آیه ۱۵۸.</ref> یاد کرده است. در این [[آیات]]، [[قرآن کریم]] از برخی مباحث مربوط به [[حج]] از جمله حج در [[شرایع]] پیشین، اهمیت حج، [[فلسفه]] [[حج]] و برخی [[احکام]] و [[آداب]] آن سخن به میان آورده است.<ref>[[سید عباس رضوی|رضوی]]، [[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی]]، [[حج (مقاله)|مقاله «حج»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۰، ص 394-395.</ref>

حج زمان و ماه‌های خاصی دارد: {{متن قرآن|الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِي الْحَجِّ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمْهُ اللَّهُ وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَى وَاتَّقُونِ يَا أُولِي الْأَلْبَابِ}}<ref>«حجّ (در) ماه‌های شناخته‌ای (انجام‌پذیر) است پس کسی که در آن ماه‌ها حجّ می‌گزارد (بداند که) در حجّ، آمیزش و نافرمانی و کشمکش (روا) نیست و هر کار نیکی کنید خداوند بدان داناست؛ و رهتوشه بردارید و بهترین رهتوشه پرهیزگاری است، و ای خردمندان! از من پروا کنید» سوره بقره، آیه ۱۹۷.</ref> این ماه‌ها عبارت‌اند از [[شوال]]، [[ذیقعده]] و [[ذیحجه]].<ref>المبسوط، سرخسی، ج ۴، ص۶۱؛ تذکره‌الفقهاء، ج ۷، ص۱۸۳؛ زبدة البیان، ص۲۶۲.</ref> در روایتی از [[امام باقر]]{{ع}} نیز ماه‌های حج، سه ماه مذکور شمرده شده است؛<ref>تذکره‌ الفقهاء، ج۷، ص۱۸۳؛ مختلف‌الشیعه، ج۴، ص۲۸.</ref> ولی برخی با استناد به جمله {{متن قرآن|فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ}} و نیز {{متن قرآن|وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِي الْحَجِّ }} در [[آیه]] مذکور، ماه‌های حج را دو ماه اول و ۱۰ [[روز]] نخست یا ۹ روز نخست ماه ذیحجه دانسته‌اند؛ با این [[استدلال]] که پس از روز دهم، [[محرم]] شدن برای حج جایز نیست و رفث و [[جدال]] جایز است؛<ref> تذکره‌ الفقهاء، ج۷، ص۱۸۴؛ الحدائق، ج۱۴، ص۳۵۶.</ref> ولی در پاسخ گفته شده که مراد از ماه حج بودنِ سه ماه یاد شده، غالب روزهای آن است نه همه روزهای این سه ماه،<ref> تذکره‌الفقهاء، ج ۷، ص۱۸۴.</ref> بر این اساس، باید همه [[اعمال]] حج از جمله [[احرام]] در این ماه‌ها واقع شوند؛<ref>المجموع، ج ۷، ص۱۴۰ - ۱۴۴؛ جواهرالکلام، ج ۱۸، ص۴۹.</ref> ولی برخی از [[فقهای اهل سنت]] با استناد به آیه {{متن قرآن|يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَوَاقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَى وَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«از تو درباره ماه‌های نو  می‌پرسند، بگو: آنها زمان نمای مردم و حجّ‌اند؛ و نیکی آن نیست که از پشت  خانه‌ها به درون آنها درآیید بلکه (حقیقت) نیکی (از آن) کسی است که پرهیزگاری ورزد و به خانه‌ها از در درآیید، و از خداوند پروا کنید باشد که رستگار گردید» سوره بقره، آیه ۱۸۹.</ref> و ادله‌ای دیگر، همه [[ماه‌های سال]] را وقت حج شمرده و گفته‌اند: [[احرام حج]] در غیر ماه‌های یاد شده نیز جایز است.<ref> بدائع الصنائع، ج ۲، ص۱۶۰؛ المغنی، ج ۳، ص۲۲۴ - ۲۲۵؛ مواهب الجلیل، ج ۴، ص۲۵.</ref> برخی نیز با [[تأیید]] این نظر گفته‌اند: احرام این افراد به احرام [[عمره]] تبدیل می‌گردد.<ref>المجموع، ج ۷، ص۱۴۴؛ الفقه الاسلامی، ج ۳، ص۲۱۲۳.</ref> در پاسخ به استدلال به آیه {{متن قرآن|يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَوَاقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَى وَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«از تو درباره ماه‌های نو  می‌پرسند، بگو: آنها زمان نمای مردم و حجّ‌اند؛ و نیکی آن نیست که از پشت  خانه‌ها به درون آنها درآیید بلکه (حقیقت) نیکی (از آن) کسی است که پرهیزگاری ورزد و به خانه‌ها از در درآیید، و از خداوند پروا کنید باشد که رستگار گردید» سوره بقره، آیه ۱۸۹.</ref> گفته شده: جمله {{متن قرآن|يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ}} عام یا مجمل است و با [[آیه]] {{متن قرآن|الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ}}<ref>«حجّ (در) ماه‌های شناخته‌ای (انجام‌پذیر) است » سوره بقره، آیه ۱۹۷.</ref> تخصیص یا تبیین شده است، از این‌رو ماه‌های [[حج]] منحصر در ماه‌های خاص است.<ref>المجموع، ج ۷، ص۱۴۵؛ سلسلة الینابیع، ج ۷، ص۱۱۶.</ref> به نظر [[فقهای امامیه]] و برخی [[فقیهان]] [[اهل سنت]]، افزون بر [[اعمال]] [[حج]]، اعمال [[عمره]] [[تمتع]] نیز باید در ماه‌های حج انجام گیرد،<ref>المبسوط، سرخسی، ج ۴، ص۳۰ - ۳۱؛ تحریرالاحکام، ج ۲، ص۱۱۰؛ مغنی المحتاج، ج ۱، ص۵۱۴.</ref> زیرا عمره تمتع جزء اعمال حج است <ref>زبدة البیان، ص۲۶۴ - ۲۶۵؛ الفتاوی الواضحه، ص۵۴۶.</ref> و آیه {{متن قرآن|فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ}}<ref>« پس کسی که در آن ماه‌ها حجّ می‌گزارد» سوره بقره، آیه ۱۹۷.</ref> شامل انجام عمره تمتع در ماه‌های حج می‌شود؛<ref>زبدة البیان، ص۲۶۴.</ref> ولی برخی از [[فقهای اهل سنت]] انجام دادن عمره تمتع را پیش از ماه‌های حج جایز دانسته‌اند؛ بدین شرط که پس از عمره از [[احرام]] خارج نشود.<ref>المبسوط، سرخسی، ج ۴، ص۳۰.</ref> بعضی نیز گفته‌اند: اگر عمره را قبل از ماه‌های حج شروع کند ولی بیشتر اعمال آن در ماه‌های حج باشد جایز است.<ref>الفقه الاسلامی، ج ۳، ص۲۲۸۳.</ref>

حج از [[حقوق الهی]] بر [[بندگان]] است که باید تنها برای [[خدا]] انجام گیرد: {{متن قرآن|وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ}}<ref>« و حجّ این خانه برای خداوند بر عهده مردم است» سوره آل عمران، آیه ۹۷.</ref> این امر از [[آیه]] {{متن قرآن|وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ وَلَا تَحْلِقُوا رُءُوسَكُمْ حَتَّى يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّهُ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ بِهِ أَذًى مِنْ رَأْسِهِ فَفِدْيَةٌ مِنْ صِيَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُكٍ فَإِذَا أَمِنْتُمْ فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ تِلْكَ عَشَرَةٌ كَامِلَةٌ ذَلِكَ لِمَنْ لَمْ يَكُنْ أَهْلُهُ حَاضِرِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ}}<ref>«و حجّ و عمره را برای خداوند تمام (و کامل) بجا آورید، پس اگر بازداشته شدید؛ از قربانی آنچه دست دهد (قربانی کنید)، و سر نتراشید تا هنگامی که قربانی به قربانگاه خود برسد، و اگر کسی از شما بیمار بود یا در سر آسیبی داشت (و ناچار از تراشیدن سر شد) بر (عهده) او (جایگزینی) است از روزه گرفتن یا صدقه دادن یا قربانی کردن و چون ایمن شدید آنکه از عمره به حجّ تمتّع می‌پردازد آنچه از قربانی دست دهد (قربانی کند)، و هر کس (که قربانی) نیافت روزه سه روز از ایّام حج و هفت روز هنگامی که (از حج) بازگشتید (بر عهده اوست)؛ این ده روز کامل است؛ این (حکم تمتّع) برای کسی است که خانواده‌اش ساکن مکّه نباشند و از خداوند پروا کنید و بدانید که خداوند سخت کیفر است» سوره بقره، آیه ۱۹۶.</ref> که به اتمام حج برای خدا [[فرمان]] داده نیز استفاده می‌شود.<ref>مجمع البیان، ج ۲، ص۳۸؛ المیزان، ج ۲، ص۷۶.</ref> در روایتی [[پیامبر اکرم]] افرادی را [[مذمت]] کرد که حج را به قصد [[تفریح]] یا [[تجارت]] یا [[ریا]] و [[خودنمایی]] انجام می‌دهند.<ref>وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص۳۴۹؛ بحارالانوار، ج ۶، ص۳۰۸؛ جامع احادیث الشیعه، ج ۱۰، ص۳۷۵.</ref> در [[حدیثی]] دیگر [[امام صادق]] [[ثواب]] حجی را که برای خدا باشد بر عهده خدا و [[پاداش]] حجی را که برای دیگران باشد بر عهده [[مردم]] دانست.<ref>وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص۱۰۹؛ بحارالانوار، ج ۹۶، ص۲۴.</ref>

#[[دعوت پیامبر]] از [[مردم]] برای بجا آوردن حج: {{متن قرآن|وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ}}<ref> سوره حج، آیه ۲۷.</ref>.