تواضع در معارف دعا و زیارات: تفاوت میان نسخه‌ها

* [[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا...}}<ref>«و بندگان (خداوند) بخشنده آنانند که بر زمین فروتنانه گام برمی‌دارند...» سوره فرقان، آیه ۶۳.</ref>.

* همچنین [[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«و با مؤمنانی که از تو پیروی می‌کنند افتادگی کن» سوره شعراء، آیه ۲۱۵.</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۱۰.</ref>.

* [[پیامبر]] {{صل}} می‌فرمایند: "هرکس برای [[خدا]] [[فروتنی]] کند، [[خداوند]] او را بلندمرتبه کند"<ref> علاالدین علی المتقی بن حسام الدین هندی، کنز العمال، ج۲، ص۵۰.</ref>.

* [[امام کاظم]] {{ع}} می‌فرمایند: " [[تواضع]] آن است که آنچه را [[دوست]] داری دیگران به تو دهند، همان را به آنان عطا کنی"<ref> محسن فیض کاشانی، اخلاق حسنه، ص۱۰۰.</ref>.

*"[[تواضع]] مترادف [[فروتنی]] است"<ref> معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، اصطلاح نامه اخلاق اسلامی، ص۱۰۴.</ref>.

* [[راغب اصفهانی]] در کتاب الذریعة إلی مکارم الشریعه صفحه ۲۰۹ می‌گوید: "[[تواضع]] از "ضعة" (از ریشه وضع) مشتق شده است و "ضعة" یعنی [[انسان]] به پایه‌ای فروتر از پایه خود [[رضایت]] دهد"<ref> حمیدرضا حق شناس، رویکرد صحیفه سجادیه به اخلاق اجتماعی، (پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه قم، ۱۳۸۶)، ص۸۶.</ref>.

* [[تواضع]] از نظر [[اخلاق]] آن بود که خود را مزیتی نشمرد بر کسانی که در [[جاه]] از او نازل‌تر باشند<ref> خواجه نصیر الدین طوسی، گزیده اخلاق ناصری، مقدمه و شرح شهرام رجب زاده، ص۷۷.</ref>.

* جنید گوید: "[[تواضع]] عبارت از [[نرمی]]، [[آرامش]] و [[مهربانی]] است".

* رویم گوید: "[[تواضع]] ذلیل بودن دل‌هاست برای داننده غیب‌ها".

* و گفته شده است: "که [[تواضع]] عبارت از قبول [[حق]] است از [[حق]] برای [[حق]]، و گفته‌اند [[تواضع]] عبارت از گردن نهادن [[ذلت]] و کشیدن بار گران است"<ref> سید جعفر سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، ج۱، ص۵۹۹.</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۱۱.</ref>.

* مفهوم [[تواضع]] آن است که [[انسان]] در مقایسه با دیگران برای خویش امتیاز و [[برتری]] قائل نشود. وجود چنین حالتی در فرد باعث می‌شود که دیگران را بزرگ و گرامی بدارد<ref> احمد دیلمی و مسعود آذربایجانی، اخلاق اسلامی، ص۱۰۶.</ref>.

* لازمه [[تواضع]] و [[فروتنی]]، [[گفتار]] و [[رفتاری]] است که موجب [[تعظیم]] و [[تکریم]] دیگران شود که از صفات بسیار [[پسندیده]] و [[شریف]] است<ref> محمد علی جزایری، دروس اخلاق اسلامی، ص۱۸۳.</ref>.

* [[ادب]] و [[تواضع]] [[دل‌ها]] را به یکدیگر نزدیک می‌کند و گوینده از [[غرور]] و خود خواهی و [[تکبر]] دور می‌شود<ref> محمد تقی مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، ج۳، ص۳۳۲. در قرآن کریم آمده است: {{متن قرآن|وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا}} «و پروردگارت فرمان داده است که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نکویی کنید؛ اگر هر یک از آن دو یا هر دو، نزد تو به پیری رسند به آنان اف مگو و بر آنها بانگ مزن» سوره اسراء، آیه ۲۳.</ref>.

* [[شهید مطهری]] می‌نویسد: "در جایی که [[خداوند]] به [[پیامبر]] {{صل}} می‌فرمایند: "بگو به [[مردم]] من هم بشری مثل شما هستم"{{متن قرآن|قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَمَنْ كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا}}<ref> «بگو: جز این نیست که من هم بشری چون شمایم (جز اینکه) به من وحی می‌شود که خدای شما خدایی یگانه است؛ پس هر کس به لقای پروردگارش امید دارد باید کاری شایسته کند و در پرستش پروردگارش هیچ کس را شریک نسازد» سوره کهف، آیه ۱۱۰.</ref> و بر یکی از امثال خود شما [[وحی]] نازل می‌شود در این [[آیه کریمه]] [[تواضع]] فراوانی نهفته شده است"<ref> مرتضی مطهری، مجموعه آثار شهید مطهری، ج۱۷، ص۳۵۴.</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۱۲-۲۱۳.</ref>

* [[تواضع]] و [[فروتنی]] می‌بایست برای [[رضای خدا]] باشد. همچنان‌که [[فیض کاشانی]] می‌گوید: "[[فروتنی]] آن است که برای [[خدا]] و در [[راه خدا]] باشد و اگر جز این باشد [[مکر]] و [[خدعه]] است، کسی که برای [[خدا]] [[فروتنی]] کند [[خدا]] او را بر بسیاری از بندگانش [[برتری]] می‌دهد"<ref> محسن فیض کاشانی، اخلاق حسنه، ص۱۰۱.</ref>.

* [[خشوع]] تقریباً متلازم با [[خوف]] و [[خشیت]]، و به معنای دل‌شکستگی است و حالت انعطاف‌پذیری [[دل]] را نشان می‌دهد، در برابر [[قساوت]] که حاکی از سنگ‌دلی و عدم تأثر [[دل]] است<ref> محمد تقی مصباح یزدی، چکیده اخلاق در قرآن (درس‌های محمد تقی مصباح یزدی)، به قلم علی شیروانی ص۲۲۱.</ref>.

* [[تواضع]] به آنچه که بین فرد بلندمرتبه و پایین مرتبه از او انجام شود گفته می‌شود و نیز [[تواضع]] به اعتبار [[اخلاق]] و [[افعال]] ظاهری و [[باطنی]] است ولی [[خشوع]] تنها به [[افعال]] جوارحی و بدنی گفته می‌شود و به همین خاطر است که گفته می‌شود [[قلب]] فلانی [[متواضع]] و جوارح فلانی [[خاشع]] است<ref> حمیدرضا حق شناس، رویکرد صحیفه سجادیه به اخلاق اجتماعی (پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه قم، ۱۳۸۶، ص۸۷).</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۱۳.</ref>.

== تفاوت تذلل و [[تواضع]] ==

* تذلل اظهار عجز از رویارویی با کسی است که در مقابل او تذلل می‌شود ولی [[تواضع]] اظهار [[قدرت]] و قدرتمند دانستن فردی است که برای او [[تواضع]] می‌شود و تفاوتی ندارد که فردی که مورد [[تواضع]] قرار گیرد دارای [[قدرت]] بر فرد [[تواضع]]کننده باشد یا نه<ref> حمیدرضا حق شناس، رویکرد صحیفه سجادیه به اخلاق اجتماعی (پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه قم، ۱۳۸۶، ص۸۷).</ref>.

* در تعیین مرز [[تواضع]] ممدوح به سه نکته بایستی توجه داشت:

# برای [[رضایت]] [[حق تعالی]] باشد.

# [[فروتنی]] و [[تواضع]] از حد خود خارج نشود چرا که از [[افراط]] در آن به [[تملق]] و [[چاپلوسی]] می‌انجامد.

# ثالثاً منشأ روانی [[تواضع]]، [[شرف]] و [[فضیلت]] انسانی و [[احترام]] به [[حقوق]] دیگران باشد نه [[ضعف نفس]] و زبونی.

* رذیله [[اخلاقی]] ضد [[تواضع]]، [[کبر]] است. و در [[قرآن]] و [[روایات]] و [[ادعیه]] به شدت از آن [[نهی]] شده است.

* [[کبر]] آفت بزرگ و غائله هولناکی است که [[خواص]] با آن هلاک شده‌اند چه برسد به عوام؛ و [[کبر]] [[حجاب]] بزرگی است از رسیدن به [[اخلاق]] [[مؤمنان]]، زیرا در آن [[عزت]] تکلف آمیز و دروغینی است که مانع از [[تواضع]] و [[کظم غیظ]] و قبول [[نصیحت]] و [[خیرخواهی]] و باقی ماندن بر [[صداقت]] و ترک [[غضب]] و [[کینه]] و [[حسد]] و [[غیبت]] و ... می‌شود و [[انسان]] [[متکبر]] به تمام [[اخلاق]] مذموم نیاز دارد تا این [[عزت]] تکلف آمیز خود را حفظ کند<ref> مولی مهدی نراقی، جامع السعادات، ترجمه سید جلال الدین مجتبوی، ج۱، ص۴۱۹.</ref>.

* با اینکه [[تواضع]] و [[فروتنی]] یکی از صفات برجسته [[انسان]] است، اما باید دانست که اظهار [[تواضع]] مطلقاً [[پسندیده]] نیست، زیرا ممکن است در برخی شرایط اظهار [[فروتنی]] آثار منفی داشته باشد. از این‌رو در [[آداب]] [[معاشرت]] به مواردی برخورد می‌کنیم که از [[تواضع]] [[نهی]] شده است از آن جمله [[تواضع]] در برابر [[متکبر]]، [[تواضع]] به خاطر [[ثروت]]، [[تواضع]] در برابر [[کافر]] و [[تواضع]] در برابر متجاهر به [[فسق]] و تارک الصلوه<ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۱۴.</ref>.

* [[انسان]] در برابر شخص [[متکبر]] نباید [[فروتنی]] و [[تواضع]] کند؛ زیرا [[فروتنی]] و [[تواضع]] در مقابل او، موجب [[گمراهی]] و افزایش تکبرش می‌شود؛ پس چه بهتر که در برابر او [[تکبر]] شود تا شاید آن شخص متنبه و متوجه شود<ref> محمدعلی جزایری، دروس اخلاق اسلامی، ص۱۸۵.</ref>.

* هنگامی که [[ادب]] و [[تواضع]] تأثیر منفی داشته باشد، [[خشونت]] و [[تندی]] لازم می‌آید و هنگامی که ستمی بر کسی شده باشد فریاد زدن نیز جایز است<ref> محمد تقی مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، ج۳، ص۳۳۲ – ۳۳۳.</ref>.

* چنانچه [[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|لَا يُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلَّا مَنْ ظُلِمَ وَكَانَ اللَّهُ سَمِيعًا عَلِيمًا}}<ref>«خداوند بانگ برداشتن به بدگویی را دوست نمی‌دارد مگر (از) کسی که بر او ستم رفته است و خداوند شنوایی داناست» سوره نساء، آیه ۱۴۸.</ref>.

* [[تواضع]] برای کسی که در [[جایگاه]] [[قدرت]] قرار دارد، شایسته‌تر و زیباتر است و البته این ویژگی به [[شرح صدر]] و ظرفیت روحی بالایی نیاز دارد تا فرد [[حاکم]] با رسیدن به [[مقام]]، در مقابل زیردستان و [[مردم]]، متواضعانه [[رهبری]] کند و از هرگونه فخر فروشی به دور باشد<ref> حمیدرضا حق شناس، اخلاق اجتماعی در صحیفه سجادیه، ص۹۵.</ref>.

* بخش بزرگی از دعاهای [[صحیفه سجادیه]] توصیف [[داعی]] است. [[داعی]] ضمن [[دعا]] خود را به [[فقر]]، [[نقص]]، عجز، [[جهل]]، [[گناه]] و ... توصیف می‌نماید. در واقع این قسمت از [[دعاها]] یک نوع خودشکنی و [[استکبار]] زدایی فردی را که توأم با نوعی تخلیه روانی برای فراتر از احساس پوچی و بی‌هویتی است به ما [[تعلیم]] می‌دهد<ref> محمد جواد سلمان‌پور، فرهنگ‌سازی امام سجاد {{ع}} با زبان دعا، فصلنامه اندیشه دینی، ۱۷ (زمستان ۸۴)، ص۱۲.</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۱۵.</ref>.

* زبان [[دعا]] که زبانی ملتمسانه است و از درگاه بی‌نیاز درخواست نیاز می‌شود، به نوعی [[تواضع]] و [[فروتنی]] است.

== [[تواضع]] و [[فروتنی]] در [[صحیفه سجادیه]] ==

* [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای بیست و ششم و در عبارت دوم آن می‌فرمایند: "و آنان را [[توفیق]] ده برای برپا داشتن طریقه و روش (نگاهداری [[احکام]]) و فراگرفتن [[[اخلاق نیک]] خود (که [[بندگان]] را به آن [[امر]] فرموده‌ای) در سود رساندن به ناتوانانشان؛ و جلوگیری از [[فقر]] و نیازمندیشان؛ و رفتن نزد بیمارشان؛ و [[راهنمایی]] راه‌جویشان؛ و [[اندرز]] دادن [[مشورت]] کننده‌شان؛ و [[دیدار]] از سفر آمده‌شان؛ و پنهان کردن رازهاشان، و پوشاندن عیب‌هایشان، و [[یاری]] کردن ستمدیده‌اشان؛ و خوب [[کمک]] کردنشان در ساختن ابزار خانه(دیگ، تبر، نردبان و مانند آن‌ها) و سود رساندنشان به [[بخشش]] فراوان؛ و دادن آنچه ایشان را [[واجب]] و لازم است پیش از درخواست"<ref>{{متن حدیث|وَ وَفِّقْهُمْ لِإِقَامَةِ سُنَّتِكَ، وَ الْأَخْذِ بِمَحَاسِنِ أَدَبِكَ فِي إِرْفَاقِ ضَعِيفِهِمْ، وَ سَدِّ خَلَّتِهِمْ، وَ عِيَادَةِ مَرِيضِهِمْ، وَ هِدَايَةِ مُسْتَرْشِدِهِمْ، وَ مُنَاصَحَةِ مُسْتَشِيرِهِمْ، وَ تَعَهُّدِ قَادِمِهِمْ، وَ كِتْمَانِ أَسْرَارِهِمْ، وَ سَتْرِ عَوْرَاتِهِمْ، وَ نُصْرَةِ مَظْلُومِهِمْ، وَ حُسْنِ مُوَاسَاتِهِمْ بِالْمَاعُونِ، وَ الْعَوْدِ عَلَيْهِمْ بِالْجِدَةِ وَ الْإِفْضَالِ، وَ إِعْطَاءِ مَا يَجِبُ لَهُمْ قَبْلَ السُّؤَالِ}}</ref>؛

* [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای سی‌ام و در عبارت چهارم آن می‌فرمایند: "بارخدایا همنشینی فقراء و درویشان را برایم [[محبوب]] گردان؛ و مرا به [[صبر]] و [[شکیبایی]] [[نیکو]] (صبری که [[نفس]] به آن [[اطمینان]] و [[آرامش]] داشته [[اضطراب]] و [[نگرانی]] در آن راه نیابد) بر همنشینی ایشان [[یاری]] فرما"<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ حَبِّبْ إِلَيَّ صُحْبَةَ الْفُقَرَاءِ، وَ أَعِنِّي عَلَى صُحْبَتِهِمْ بِحُسْنِ الصَّبْرِ}}</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۱۶.</ref>.

* [[امام سجاد]] {{ع}} گاهی اوقات این [[فروتنی]] را در قالب [[دوست داشتن]] همنشینی با [[بیچارگان]] از [[خدا]] طلب می‌کند<ref> عبدالحمید فرزانه، انسان در صحیفه سجادیه، فصلنامه اندیشه دینی، ۱۵ (تابستان ۸۴)، ص۸۴.</ref>.

* [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای بیستم و در عبارت چهارم آن می‌فرمایند:بارخدایا بر [[محمد]] و آل او [[درود]] فرست؛ و مرا در میان [[مردم]] به درجه و مقامی سرفراز مفرما جز آنکه پیش نَفسم مانند آن [[پست]] نمایی؛ و ارجمندی آشکارا برایم پدید میاور جز آنکه به همان اندازه پیش نفسم برای من [[خواری]] پنهانی پدید آوریذ<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ لَا تَرْفَعْنِي فِي النَّاسِ دَرَجَةً إِلَّا حَطَطْتَنِي عِنْدَ نَفْسِي مِثْلَهَا، وَ لَا تُحْدِثْ لِي عِزّاً ظَاهِراً إِلَّا أَحْدَثْتَ لِي ذِلَّةً بَاطِنَةً عِنْدَ نَفْسِي بِقَدَرِهَا}}</ref>؛

* در این عبارت [[امام سجاد]] {{ع}} [[فروتنی]] و دوری جستن از [[کبر]] و [[خودپسندی]] را نه تنها به عنوان [[رفتاری]] مناسب در برابر دیگران، بلکه به عنوان حالتی درونی می‌داند<ref> عبدالحمید فرزانه، انسان در صحیفه سجادیه، فصلنامه اندیشه دینی، ۱۵ (تابستان ۸۴)، ص۸۴.</ref>.

* [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای شانزدهم و در عبارت سیزدهم آن می‌فرمایند: "ای خدای من، من [[بنده]] توام که او را به [[دعا]] [[امر]] فرمودی و گفت: لبیک و سعدیک یعنی [[اطاعت]] می‌کنم و فرمانت به جا می‌آورم اینک منم، ای [[پروردگار]]، بنده‌ای که در پیشگاهت افتاده"<ref>{{متن حدیث|وَ أَنَا، يَا إِلَهِي، عَبْدُكَ الَّذِي أَمَرْتَهُ بِالدُّعَاءِ فَقَالَ: لَبَّيْكَ وَ سَعْدَيْكَ، هَا أَنَا ذَا، يَا رَبِّ، مَطْرُوحٌ بَيْنَ يَدَيْكَ}}</ref>؛

* [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای سیزدهم و در عبارت بیست و یکم آن می‌فرمایند: "بارخدایا بر [[محمد]] و آل او [[درود]] فرست؛ و دعای مرا برآورنده و به آوازم نزدیک و به زاریم [[مهربان]] و به صدایم شنوا باش"<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ كُنْ لِدُعَائِي مُجِيباً، وَ مِنْ نِدَائِي قَرِيباً، وَ لِتَضَرُّعِي رَاحِماً، وَ لِصَوْتِي سَامِعاً}}</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۱۷.</ref>.

* همچنین [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای دوازدهم و در عبارت چهاردهم آن می‌فرمایند: "و من نزد تو از سرکشی [[بیزاری]] می‌جویم؛ و به تو [[پناه]] می‌برم از اینکه (در [[گناه]]) [[اصرار]] نمایم؛ و برای آنچه در آن کوتاهی نمودم (گناهانی که به جا آوردم) از تو [[آمرزش]] می‌خواهم، و بر آنچه (طاعتی که) از انجام آن ناتوانم از تو [[یاری]] می‌طلبم"<ref>{{متن حدیث|وَ أَنَا أَبْرَأُ إِلَيْكَ مِنْ أَنْ أَسْتَكْبِرَ، وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ أَنْ أُصِرَّ، وَ أَسْتَغْفِرُكَ لِمَا قَصَّرْتُ فِيهِ، وَ أَسْتَعِينُ بِكَ عَلَى مَا عَجَزْتُ عَنْهُ}}</ref>؛

* [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای بیست و یکم و در عبارت هفتم آن می‌فرمایند: "بارخدایا صبح و [[شام]] کردم در حالی‌که [[بنده]] [[خوار]] توام؛ و جز به [[کمک]] تو بر سود و زیان خویش توانا نیستم، درباره خود به آنچه گفتم [[گواهی]] می‌دهم و به [[ناتوانی]] و [[بیچارگی]] خویشتن [[اقرار]] دارم، پس به آنچه (روا کردن و [[دعا]]) به من [[وعده]] دادی وفا کن؛ و آنچه عطا کرده‌ای کامل گردان (از بین مبر و تغییری در آن مده) زیرا من [[بنده]] بی‌چیز، [[فروتن]]، [[ناتوان]]، بدحال، کوچک، [[خوار]]، [[نیازمند]]، ترسان و زینهارخواه تو هستم"<ref>{{متن حدیث|إِلَهِي أَصْبَحْتُ وَ أَمْسَيْتُ عَبْداً دَاخِراً لَكَ، لَا أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعاً وَ لَا ضَرّاً إِلَّا بِكَ، أَشْهَدُ بِذَلِكَ عَلَى نَفْسِي، وَ أَعْتَرِفُ بِضَعْفِ قُوَّتِي وَ قِلَّةِ حِيلَتِي، فَأَنْجِزْ لِي مَا وَعَدْتَنِي، وَ تَمِّمْ لِي مَا آتَيْتَنِي، فَإِنِّي عَبْدُكَ الْمِسْكِينُ الْمُسْتَكِينُ الضَّعِيفُ الضَّرِيرُ الْحَقِيرُ الْمَهِينُ الْفَقِيرُ الْخَائِفُ الْمُسْتَجِيرُ}}</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۱۸.</ref>.

* [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای [[چهل]] و هفتم و در عبارت هفتاد و چهارم آن می‌فرمایند: "و از تو درخواست می‌نمایم همچون درخواست [[پست]] [[خوار]] [[نیازمند]] بی‌چیز ترسنده زنهار خواه؛ و با این احوال درخواستم از روی [[ترس]] و [[زاری]] و [[پناه]] خواهی است، نه از روی بلند پروازی به گردنکشی گردنکشان؛ و نه از روی علو و بلندی خواه به جرأت و [[اعتماد]] [[اطاعت]] کنندگان؛ و نه از روی [[تکبر]] به [[شفاعت]] و میانجی‌گری [[شفاعت]] کنندگان"<ref>{{متن حدیث|وَ سَأَلْتُكَ مَسْأَلَةَ الْحَقِيرِ الذَّلِيلِ الْبَائِسِ الْفَقِيرِ الْخَائِفِ الْمُسْتَجِيرِ، وَ مَعَ ذَلِكَ خِيفَةً وَ تَضَرُّعاً وَ تَعَوُّذاً وَ تَلَوُّذاً، لَا مُسْتَطِيلًا بِتَكَبُّرِ الْمُتَكَبِّرِينَ، وَ لَا مُتَعَالِياً بِدَالَّةِ الْمُطِيعِينَ، وَ لَا مُسْتَطِيلًا بِشَفَاعَةِ الشَّافِعِينَ}}</ref>؛

* [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای [[چهل]] و هفتم و در عبارت هشتاد و ششم آن می‌فرمایند: "تو را قسم می‌دهم به [[حق]] (به [[مقام]] و [[منزلت]]) کسی (خاتم الانبیاء {{صل}}) که او را از آفریدگانت برگزیده‌ای؛ و به [[حق]] کسی که او را برای خود پسندیده‌ای، به [[حق]] کسی که او را از آنچه آفریده‌ای [[اختیار]] کرده‌ای؛ و کسی که او را برای [[کار]] خود ([[بیان]] [[احکام]] تا [[روز قیامت]]) [[انتخاب]] نموده‌ای، به [[حق]] کسی که [[طاعت]] و [[فرمانبری]] از او را به [[طاعت]] از خود پیوسته‌ای؛ و کسی که [[نافرمانی]] از او را مانند [[نافرمانی]] از خود گردانیده‌ای، به [[حق]] کسی که [[دوستی]] او را به [[دوستی]] خود مقرون نموده‌ای؛ و کسی که دشمنیش را به [[دشمنی]] خویش جمع کرده‌ای، مرا در این روزم بپوشان به آنچه ([[رحمت]] و [[عفو]] خود که) می‌پوشانی به آن، کسی را که با حال [[بیزاری]] از [[گناه]] به سوی تو [[زاری]] نماید و با [[توبه]] و بازگشت از [[نافرمانی]]، به درخواست [[آمرزش]] از تو [[پناه]] آورد"<ref>{{متن حدیث|بِحَقِّ مَنِ انْتَجَبْتَ مِنْ خَلْقِكَ، وَ بِمَنِ اصْطَفَيْتَهُ لِنَفْسِكَ، بِحَقِّ مَنِ اخْتَرْتَ مِنْ بَرِيَّتِكَ، وَ مَنِ اجْتَبَيْتَ لِشَأْنِكَ، بِحَقِّ مَنْ وَصَلْتَ طَاعَتَهُ بِطَاعَتِكَ، وَ مَنْ جَعَلْتَ مَعْصِيَتَهُ كَمَعْصِيَتِكَ، بِحَقِّ مَنْ قَرَنْتَ مُوَالاتَهُ بِمُوَالاتِكَ، وَ مَنْ نُطْتَ مُعَادَاتَهُ بِمُعَادَاتِكَ، تَغَمَّدْنِي فِي يَوْمِي هَذَا بِمَا تَتَغَمَّدُ بِهِ مَنْ جَارَ إِلَيْكَ مُتَنَصِّلًا، وَ عَاذَ بِاسْتِغْفَارِكَ تَائِباً}}</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۱۹.</ref>.

* در دعای بیست و چهارم و در عبارت ششم آن می‌فرمایند: "بارخدایا صدایم را در برابر ایشان آهسته؛ سخنم را خوشایند و خویم را نرم نما؛ و دلم را بر آن‌ها [[مهربان]] کن؛ و مرا به ایشان سازگار و بر آنان [[رحیم]] گردان"<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ خَفِّضْ لَهُمَا صَوْتِي، وَ أَطِبْ لَهُمَا كَلَامِي، وَ أَلِنْ لَهُمَا عَرِيكَتِي، وَ اعْطِفْ عَلَيْهِمَا قَلْبِي، وَ صَيِّرْنِي بِهِمَا رَفِيقاً، وَ عَلَيْهِمَا شَفِيقاً}}</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۲۶.</ref>

== منابع ==

{{منابع}}

== پانویس ==

{{پانویس}}