سلام در فقه اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

}}

در [[قرآن کریم]] از سلام به عنوان تحیت [[بهشتیان]] نام برده {{متن قرآن|دَعْوَاهُمْ فِيهَا سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَتَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلَامٌ وَآخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ}}<ref>«دعای آنان در آن (بهشت) سبحانک اللّهم «پاکا که تویی بار پروردگارا» ست و درودشان، «سلام» و پایان دعاشان، الحمد للّه ربّ العالمین «سپاس خداوند پروردگار جهانیان را»» سوره یونس، آیه ۱۰.</ref> و بدان امر شده است. {{متن قرآن|لَيْسَ عَلَى الْأَعْمَى حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْمَرِيضِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى أَنْفُسِكُمْ أَنْ تَأْكُلُوا مِنْ بُيُوتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ آبَائِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أُمَّهَاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ إِخْوَانِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَخَوَاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَعْمَامِكُمْ أَوْ بُيُوتِ عَمَّاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَخْوَالِكُمْ أَوْ بُيُوتِ خَالَاتِكُمْ أَوْ مَا مَلَكْتُمْ مَفَاتِحَهُ أَوْ صَدِيقِكُمْ لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَأْكُلُوا جَمِيعًا أَوْ أَشْتَاتًا فَإِذَا دَخَلْتُمْ بُيُوتًا فَسَلِّمُوا عَلَى أَنْفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبَارَكَةً طَيِّبَةً كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ}}<ref>«بر نابینا و بر لنگ و بر بیمار و بر شما گناهی نیست که از (خوراک و آذوقه) خانه‌های خویش بخورید یا از خانه‌های پدرانتان یا خانه‌های مادرانتان یا خانه‌های برادرانتان یا خانه‌های خواهرانتان یا خانه‌های عموهایتان یا خانه‌های عمّه‌هایتان یا خانه‌های دایی‌هایتان یا خانه‌های خاله‌هایتان یا آن خانه‌ای که کلیدش را در اختیار دارید یا (خانه) دوستتان؛ نیز (بر شما گناهی نیست) در اینکه با هم یا پراکنده غذا بخورید پس چون به هر خانه‌ای در آمدید به همدیگر درود گویید، درودی خجسته پاکیزه از نزد خداوند؛ بدین گونه خداوند آیات را برای شما روشن می‌دارد باشد که خرد ورزید» سوره نور، آیه ۶۱.</ref>

[[پیشی گرفتن]] در سلام به [[مسلمانان]]، [[مستحب]] مؤکّد و ترک آن [[مکروه]] است، <ref>وسائل الشیعة، ج۱۲، ص:۵۷ </ref> مگر [[نمازگزار]] که ابتدا به سلام برای او جایز نیست. <ref>العروة الوثقی، ج۳، ص:۱۵</ref> برخی، سلام کردن به نمازگزار را مکروه دانسته‌‏اند. <ref>مستند الشیعة، ج۷، ص:۶۶ ـ ۶۷؛ العروة الوثقی، ج۳، ص:۲۴</ref> در مقابل، برخی تفاوتی میان نمازگزار و غیر نمازگزار نگذاشته، سلام کردن را مطلقا، حتی به نمازگزار، مستحب دانسته‌‏اند؛ <ref>الحدائق الناضرة، ج۹، ص:۸۹ ـ ۹۰</ref> بلکه عدم [[کراهت]] سلام کردن به نمازگزار به مشهور نسبت داده شده است. <ref>مجمع الفائدة، ج۳، ص:۱۲۲</ref>

سلام کردن، مستحب کفایی است و در جایی که جمعی وارد بر کسی می‌‏شوند با [[سلام کردن]] یکی از آنان، [[استحباب]] آن از دیگران ساقط می‏‌گردد؛ <ref>تذکرة الفقهاء، ج۹، ص:۲۰؛ الحدائق الناضرة، ج۹، ص:۷۵</ref> لکن برخی در فرض یاد شده قائل به بقای اصل استحباب برای دیگران شده و گفته‏‌اند: تنها مؤکد بودن آن برداشته می‏‌شود. <ref>جواهر الکلام، ج۱۱، ص:۱۰۶</ref>

معروف میان [[فقها]] تحقق ابتدا به سلام با هر یک از چهار صیغه: «سلامٌ علیک»، «السّلامُ علیک، سلامٌ علیکم» و «السّلام علیکم» است؛ <ref>جواهر الکلام، ج۱۱، ص:۱۰۳</ref> لکن در اینکه سلام تنها با چهار ترکیب یاد شده (با تقدم کلمه سلام بر ظرف) تحقق می‌‏یابد یا نه، [[اختلاف]] است. برخی، تنها چهار ترکیب بالا را تحقق بخش سلام دانسته و [[سلام کردن]] به دیگر ترکیب‌ها همچون «علیک» و «علیکم السلام» (با تقدم ظرف بر سلام) را صحیح ندانسته‏‌اند؛ در نتیجه جواب آن [[واجب]] نخواهد بود. <ref>الحدائق الناضرة، ج۹، ص:۷۲</ref> برخی دیگر صیغه‌‏های سلام را «سلام علیک»، «سلام علیکم»، «السّلام علیکم»، و «علیکم السّلام» دانسته‏‌اند. <ref>کتاب السرائر، ج۱، ص:۲۳۶</ref>

در مقابل، برخی گفته‏‌اند: سلام کردن به آنچه عنوان تحیت و سلام بر آن صادق است، تحقق می‏‌یابد؛ خواه با ترکیب «سلام علیکم» باشد یا «علیکم السّلام» و یا «سلام» به [[تنهایی]]؛ در نتیجه با هر صیغه‏‌ای ادا شود، پاسخ آن واجب خواهد بود. <ref>مختلف الشیعة، ج۲، ص:۲۰۴؛ جواهر الکلام، ج۱۱، ص:۱۰۴</ref>

سلام کردن [[مستحب]]، بلکه [[افضل]] از پاسخ آن است، لکن پاسخ آن حتی بر [[نمازگزار]] واجب است. <ref>مفتاح الکرامة، ج۴، ص:۹۷۳؛ مستند الشیعة، ج۷، ص:۶۷</ref> البته [[وجوب]] آن کفایی است و با پاسخ دادن فردی از میان جمع، از دیگران ساقط می‏‌شود. <ref>جواهر الکلام، ج۱۱، ص:۱۰۶</ref>

پاسخ دادن به سلام غلط نیز واجب است، مگر آنکه غلط به حدّی فاحش باشد که عنوان سلام و تحیت بر آن [[صدق]] نکند. <ref>جواهر الکلام، ج۱۱، ص:۱۰۷؛ العروة الوثقی، ج۳، ص:۱۹</ref>

پاسخ به سلام در غیر حال نماز با لفظ «علیکم» یا «علیک السّلام» تحقق می‌‏یابد؛ لکن در اینکه منحصر به کیفیت یاد شده است یا به دیگر صیغه‌‏ها نیز، همچون «[[سلام]] علیکم» محقق می‏‌شود، [[اختلاف]] است. <ref>الحدائق الناضرة، ج۹، ص:۷۰ ـ ۷۱؛ مفتاح الکرامة، ج۴، ص:۹۷۳ ـ ۹۷۴؛ جواهر الکلام، ج۱۱، ص:۱۱۴ ـ ۱۱۵</ref>

هرگاه نماز گزار پاسخ سلام را ندهد و نماز را ادامه دهد، آیا نمازش [[باطل]] می‏‌گردد؟ مسئله اختلافی است. <ref>مفتاح الکرامة، ج۴، ص:۹۶۹ ـ ۹۷۱</ref>

[[مستحب]] است [[انسان]] وقتی وارد خانه‏ای می‏‌شود که کسی در آن نیست، برخود این گونه [[سلام]] کند: {{عربی|"السّلامُ عَلَیْنا مِنْ عِنْدِ رَبِّنا"}} <ref>وسائل الشیعة، ج۱۲، ص:۸۰ ـ ۸۱</ref> همچنین [[سلام کردن]] به حاضران در مجلس هنگام برخاستن از آن و [[خدا]] حافظی از آنان مستحب است؛ <ref>وسائل الشیعة، ج۱۲، ص:۸۳</ref> لکن در [[استحباب]] یا [[وجوب]] پاسخ به آن [[اختلاف]] است. <ref>تذکرة الفقهاء، ج۹، ص:۲۳؛ بحار الأنوار، ج۸۴، ص:۲۷۶؛ غنائم الأیام، ج۳، ص:۲۳۶؛ صراط النجاة، ج۳، ص:۲۹۱</ref>

پاسخ دادن سلام به نیکوتر از آن در غیر [[نماز]]، مستحب و مورد تأکید [[قرآن کریم]] است. {{متن قرآن|وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ حَسِيبًا}}<ref>«و چون به شما درودی گفته شد، با درودی بهتر از آن یا همانند آن پاسخ دهید؛ بی‌گمان خداوند حسابرس همه چیز است» سوره نساء، آیه ۸۶.</ref> نیکویی با گفتن «علیکم السّلام و [[رحمة]] اللّه‏ و برکاته» در پاسخ «سلام علیکم» تحقق می‏‌یابد. <ref>تحریر الوسیلة، ج۱، ص:۱۸۷</ref>

سواره به پیاده؛ ایستاده به نشسته؛ جمع اندک به جمع انبوه و کوچک‏تر به بزرگ‏تر. <ref>العروة الوثقی، ج۳، ص:۲۶</ref> چنان که هنگام سلام کردن فشردن دست غیر مسافر و در آغوش گرفتن مسافر مستحب است. <ref>وسائل الشیعة، ج۱۲، ص:۷۳.</ref>.<ref> [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۴، صفحه ۵۱۴-۵۱۷.</ref>