صلوات: تفاوت میان نسخه‌ها

== معناشناسی صلوات ==

=== معنای لغوی ===

=== معنای اصطلاحی ===

در اصطلاح [[دینی]]، صلوات نام عمل [[عبادی]] و درود خاص بر [[پیغمبر اسلام]] {{صل}} است با عبارت: {{متن حدیث|اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ}}.

[[امام کاظم]] {{ع}} در ضمن [[حدیثی]] درباره معنای صلوات فرمودند: "درود [[خدا]]، رحمت خداست و درود [[ملائکه]]، [[تزکیه]] ایشان است و درود [[مؤمن]] دعایشان برای اوست"<ref>{{متن حدیث|قَالَ قُلْتُ مَا مَعْنَی صَلَاةِ اللَّهِ وَ مَلَائِکَتِهِ وَ صَلَاةِ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ صَلَاةُ اللَّهِ رَحْمَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ صَلَاةُ مَلَائِکَتِهِ تَزْکِیَةٌ مِنْهُمْ لَهُ وَ صَلَاةُ الْمُؤْمِنِینَ دُعَاءٌ مِنْهُمْ لَه‏}}؛ ثواب الأعمال، ص۱۵۶.</ref>.

[[امام صادق]] {{ع}} نیز در این باره می‌فرماید: "شخصی که بر [[پیامبر]] صلوات می‌فرستد مفهومش آن است که من بر سر [[پیمان]] خود باقی هستم و به "بلی" که در "[[عالم ذَر]]" به سؤال {{متن قرآن|أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ}}<ref>«آیا من پروردگارتان نیستم؟» سوره اعراف، آیه ۱۷۲.</ref> گفته‌ام [[وفا]] دارم"<ref>{{متن حدیث|قَالَ الصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ ع‏ مَنْ صَلَّی عَلَی النَّبِیِّ ص فَمَعْنَاهُ أَنِّی أَنَا عَلَی الْمِیثَاقِ وَ الْوَفَاءِ الَّذِی قَبِلْتُ حِینَ قَوْلِهِ- أَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا بَلی‏}}؛ معانی الأخبار، ص۱۱۶؛ ابن طاوس، فلاح السائل، ص۱۲۰.</ref>.

از امام صادق {{ع}} در مورد وفا به این [[عهد]] و پیمان آمده است: "[[خداوند]] از [[شیعیان]] ما پیمانی مثل پیمان (الست) در [[عالم ذر]] از بنی [[آدم]] گرفته است... پس هرکسی که به این پیمان وفا کند خداوند در ازای این [[وفاداری]] [[بهشت]] را به او می‌‌دهد و هرکس با ما [[بغض]] داشته باشد و [[حق]] ما را ادا نکند در [[آتش]] جاوید است"<ref>{{متن حدیث|عَن أَبِی عَبْدِ اللَّهِ {{ع}} قَالَ:... إِنَّ اللَّهَ أَخَذَ مِنْ شِیعَتِنَا الْمِیثَاقَ کَمَا أَخَذَ عَلَی بَنِی آدَمَ حَیْثُ یَقُولُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلی‏ أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا بَلی‏ فَمَنْ وَفَا لَنَا وَفَا اللَّهُ لَهُ بِالْجَنَّةِ وَ مَنْ أَبْغَضَنَا وَ لَمْ یُؤَدِّ إِلَیْنَا حَقَّنَا فَفِی النَّارِ خَالِدٌ مُخَلَّدٌ}}؛ بصائر الدرجات، ج۱، ص۲۵.</ref>.<ref>ر. ک: شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۱۱۳- ۱۱۴.</ref>

== صلوات در قرآن ==

=== آیه صلوات ===

== [[جایگاه]] صلوات در [[معارف دینی]] ==

* صلوات، درودی ستایشگرانه و حق‌شناسانه بر [[حضرت محمّد]] {{صل}} و [[خاندان]] اوست که ریشه‌ای [[قرآنی]] دارد: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا}}<ref>«خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستند، ای مؤمنان! بر او درود فرستید و به شایستگی (بدو) سلام کنید» سوره احزاب، آیه ۵۶.</ref> و در تشهد [[نماز]] هم [[واجب]] است بر آن [[حضرت]] و خاندانش صلوات فرستاده شود<ref>ر. ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۳۶۵.</ref>. بر اساس آیۀ مذکور [[مقام پیامبر]] و [[خاندان]] ایشان آن [[قدر]] والاست که [[خداوند]] و [[فرشتگان]] بر آنها [[درود]] می‌فرستند و از [[مؤمنان]] هم می‌خواهد که [[درود]] بفرستند<ref>ر. ک: حبیب الله صمیمی، فضائل و شناخت معصومین با لسان اهل بیت {{ع}}، ص۵۰؛ تفسیر نمونه ج۱۷، ص۴۱۵.</ref>.<ref>ر. ک: شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۱۱۰-۱۱۱؛ سعیدیان‌فر، محمد جعفر و ایازی، سید محمد علی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۲، ص ۵۸.</ref> صلوات از نقاط برجسته [[فرهنگ دینی]] و از [[شعائر]] [[مسلمانان]] محسوب می‌شود<ref>ر. ک: سعیدیان‌فر، محمد جعفر و ایازی، سید محمد علی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۲، ص ۵۸.</ref>. در نظر [[اهل سنت]] نیز صلوات به منظور [[تعظیم]] و [[بزرگداشت]] [[پیامبر اکرم]] است<ref>فخرالدین رازی، مفاتیح الغیب، ج۲۵، ص۱۸۱. </ref>، چنانچه [[شافعی]] [[معتقد]] است صلوات، [[حق‌شناسی]]، [[تکریم]]، [[الهام]] و [[تأسی]] است<ref>ر. ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۳۶۵.</ref>.

== صلوات در [[قرآن]] ==

# صلوات [[خداوند]] بر [[مؤمنان]]: {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَمَلَائِكَتُهُ}}<ref>«اوست آنکه بر شما درود می‌فرستد- و فرشتگانش (نیز)» سوره احزاب، آیه ۴۳.</ref>.<ref>ر. ک: سعیدیان‌فر، محمد جعفر و ایازی، سید محمد علی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۲، ص ۵۸.</ref>

== [[آثار صلوات]] ==

* [[صلوات بر پیامبر]] اکرم {{صل}} و [[اهل بیت]] طاهرینش موجب محو [[گناهان]]، [[شفاعت]] [[روز قیامت]]، [[قبولی اعمال]]، [[استجابت دعا]]، [[خیر]] و [[برکت]] مجالس، [[شادی]] [[روح]] اموات، زیادی [[رزق و روزی]]، [[دفع بلا]] و [[نگرانی]] [[شیطان]] و [[خشنودی]] [[خداوند]] است<ref>برای دیدن احادیث ر. ک: بحارالأنوار، ج۹۱، ص۴۷؛ ابن طاوس، جمال الأسبوع، ص۲۳۶.</ref>. ابن أبی [[حمزه]] می‌گوید: پدرم گفت: از [[امام صادق]] {{ع}} پرسیدم: [[پاداش]] کسی که بر [[محمد و آلش]] با این تحیت‌ها [[درود]] فرستد چیست؟ فرمود: «به [[خدا]] [[سوگند]]، مانند [[پاکی]] و بی‌گناهی روزی که متولد گشته، از [[گناهان]] بیرون آید»<ref>{{متن حدیث|عَنِ ابْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ {{ع}}عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً فَقَالَ الصَّلَاةُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ رَحْمَةٌ وَ مِنَ الْمَلَائِکَةِ تَزْکِیَةٌ وَ مِنَ النَّاسِ دُعَاءٌ وَ أَمَّا قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً فَإِنَّهُ یَعْنِی التَّسْلِیمَ لَهُ فِیمَا وَرَدَ عَنْهُ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ فَکَیْفَ نُصَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ قَالَ تَقُولُونَ صَلَوَاتُ اللَّهِ وَ صَلَوَاتُ مَلَائِکَتِهِ وَ أَنْبِیَائِهِ وَ رُسُلِهِ وَ جَمِیعِ خَلْقِهِ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ قَالَ فَقُلْتُ فَمَا ثَوَابُ مَنْ صَلَّی عَلَی النَّبِیِّ وَ آلِهِ بِهَذِهِ الصَّلَاةِ قَالَ الْخُرُوجُ مِنَ الذُّنُوبِ وَ اللَّهِ کَهَیْئَتِهِ یَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ}}؛ معانی الأخبار، ص۳۶۸.</ref>.  

* ترک صلوات نیز دارای آثار سوئی است مانند: [[شقی]] شدن چنین [[انسانی]]<ref>برای دیدن احادیث ر. ک: جامع الأخبار، ص۵۹.</ref>، قبول نشدن [[نماز]] و تمام [[اعمال عبادی]]<ref>الإستبصار، ج۱، ص۳۴۳؛ تهذیب الأحکام، ج۱۵۹، ص۲ و ج۱۰۹، ص۴.</ref>، ظاهر شدن علامت [[بخل]]<ref>معانی الأخبار، ص۲۴۶.</ref>، [[جفاکار]]<ref>عدة الداعی، ص۴۱.</ref>، [[حسرت]] و وبال شدن مجلس ایشان<ref>مستدرک الوسائل، ج۵، ص۳۵۱.</ref>، گم کردن [[راه]] [[بهشت]]<ref>ثواب الأعمال، ص۲۰۶.</ref>، دخول در [[جهنم]]<ref>المحاسن، ج۱، ص۹۵؛ صدوق، الأمالی، ص۵۸۰.</ref>، موجب دوری از [[خدا]]<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ۹۶.</ref>.<ref>ر. ک: شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۱۱۵ـ ۱۱۶.</ref>

== چگونگی صلوات ==

* [[شیعه]] براساس [[روایات نبوی]] صلوات بدون [[آل محمد]] را ناقص و ابتر می‌شمارد، چراکه [[حضرت]] فرمودند: «بر من [[درود]] ابتر و ناقص نفرستید، پرسیدند: صلوات [[ابتر]] چیست؟ فرمود: نگویید: {{عربی|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ}}، بلکه بگویید: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد}}<ref>شیعه‌شناسی، ص ۲۶۸ به نقل از الصواعق المحرقه، ص ۲۲۵، «فضائل الخمسه من الصحاح السته» ج ۱ ص ۹ و ۲۲۳.</ref>. [[فخر رازی]] هم همین صورت را برای صلوات ذکر می‌کند که از [[پیامبر خدا]] {{صل}} [[روایت]] شده است<ref>تفسیر کبیر، فخر رازی، ج ۲۵ ص ۲۲۷.</ref>. خود [[پیامبر]] نیز در [[نماز]] و غیر [[نماز]]، صلوات بر خود و [[آل محمد]] را به صورت یاد شده می‌فرمود<ref>شیعه‌شناسی، ص ۲۶۵.</ref>. [[سیوطی]] از بزرگان علمای [[اهل سنت]] در [[تفسیر]] خود "[[الدر المنثور]]"، نزدیک ۱۸ [[روایت]] شبیه به این [[روایت]] را بیان می‌کند که همۀ آنها به طور صریح دلالت دارند براینکه: لفظ «[[آل محمد]]» در تحقق صلوات مدخلیت دارد و صلوات بر «[[محمد]]» بدون عطف کلمه «[[آل محمد]]» بر آن، از [[درجه]] اعتبار ساقط است<ref>ر. ک: شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۱۱۱- ۱۱۳.</ref>.

== ابعاد صلوات ==

# '''جنبه [[اعتقادی]]''': صلوات، [[پرچم]] و نماد [[عقیدتی]] [[مسلمانان]] است، چرا که تمام [[عقاید]] و [[اصول دین]] و [[مذهب]] در آن گنجانده شده است. اولین کلمه «اللهم» بیانگر [[توحید]] است، درخواست [[درود]] بر [[پیامبر]] {{صل}} به معنای [[پذیرش]] [[نبوت]] است، [[درود]] بر [[اهل البیت]] [[پیامبر]] {{صل}} یعنی بعد از [[پیامبر]] {{صل}}، [[ائمه]] {{ع}}، [[شایستگی]] [[درود]] [[خدا]] را دارند و [[امامت]] ادامه همان [[نبوت]] است. همچنین [[درود]] بر ایشان به قصد تعالی [[درجه]] و [[مقام]] آنها در [[دنیا]] و [[آخرت]] است که به صورت ضمنی نشان‌دهنده [[اعتقاد]] به [[معاد]] است و در نهایت [[درود]] بر [[پیامبر و آل او]]، مبتنی بر اصل [[عدل الهی]] است که [[خداوند]] بر اساس [[حکمت]] و [[علم]] خود، ایشان را به آن [[مقام]] می‌رساند<ref>ر. ک: احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص۶۰.</ref>.

# '''جنبه‌های [[سیاسی]]''': در دوره خفقانی که تمام تلاش در جهت [[منزوی]] ساختن [[آل محمد]] {{صل}} بود، [[امام سجاد]] {{ع}} تلاش کرد به وسیلۀ صلوات، [[حقانیت]] [[خاندان]] [[نبوت]] و [[آل علی]] {{ع}} را در مقابل خلفای [[اموی]] طرح کرده، بر ویژگی‌های [[حاکمان]] و [[سیاستمداران]] [[اسلامی]] و بر اصل «[[امامت]]» به عنوان اصلی [[اعتقادی]] در [[اندیشه سیاسی]] [[شیعیان]] تأکید کند<ref>ر. ک: ابراهیم برزگر، «رابطه عرفان و سیاست در صحیفه سجادیه»، فصلنامه اندیشه دینی، ۱۲، پاییز ۸۳، ص۲۹.</ref>.

# '''جنبه‎‌های [[روانی]]''': یاد ون ام [[خدا]] و [[جانشینان]] او موجب [[آرامش]] دلها، برانگیخته‌شدن [[اعتماد به نفس]]، [[امنیت]] و [[خوشبختی]] است<ref>ر. ک: احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص۶۲.</ref>.

# '''جنبه [[تربیتی]]''': یکی از اصول اساسی [[هدایت]] و [[تربیت]] [[انسان‌ها]]، معرفی الگوی کامل است، [[انسان]] برای پیمودن [[راه کمال]] نیاز به الگوهای کاملی دارد تا از کج‌روی در [[امان]] باشد و [[امام سجاد]] {{ع}} در دعاهای صحیفۀ سجادیه به واسطۀ [[صلوات بر پیامبر]] و خاندانش ایشان را به عنوان [[والاترین انسان‌ها]] معرفی نموده است<ref>علی‌اصغر ابراهیمی‌فر، بررسی نظام تربیتی صحیفه سجادیه (قم: دفتر عقل، ۱۳۸۵)، ص۱۷۸.</ref>.<ref>ر. ک: احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص۶۳.</ref>

== صلوات در [[فرهنگ انتظار]] ==

* یکی از [[وظایف]] [[مؤمن]] [[منتظر]]، صلوات بر [[حضرت مهدی]] {{ع}} است. از آنجا که [[درود]] و صلوات از اقسام [[دعا کردن]] است، تمام آنچه در [[فضیلت]] [[دعا برای امام زمان]] {{ع}} رسیده شامل صلوات بر آن [[حضرت]] نیز می‌شود، زیرا صلوات، درخواست [[رحمت]] از [[خداوند]] است و با [[رحمت]] او [[امور دنیا]] و [[آخرت]] سامان می‌گیرد. بنابراین [[درود]] بر آن [[حضرت]]، [[طلب]] [[رحمت]] برای ایشان، در تمام [[امور دنیا]] و [[آخرت]] متعلق به ایشان است. در کتب [[ادعیه]]<ref>مانند صلواتی که در مفاتیح الجنان، (باب زیارات) بعد از زیارت جامعه، تحت عنوان صلوات حجج طاهره {{ع}} آمده است.</ref>، صلوات‌های متعددی برای [[امام عصر]] {{ع}} وجود دارد که باید تنها آنها مورد استفاده قرار گیرند، زیرا بهتر است صلوات بر آن [[حضرت]]، طبق آنچه از [[اهل بیت]] {{ع}} [[روایت]] شده است، انجام بگیرد مانند: [[امام صادق]] {{ع}} فرمود: «هرکس پس از [[نماز ظهر]] و [[نماز صبح]] در [[روز جمعه]] و غیر [[جمعه]] بگوید: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ}}، نمی‌میرد تا [[حضرت قائم]] {{ع}} را [[درک]] کند»<ref>مصباح المتهجد طوسی، ص ۳۲۸؛ مفاتیح الجنان، اعمال روز جمعه.</ref>.

* در [[روایت]] دیگری آمده است هرکس بگوید: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ}}، [[خداوند]] شصت [[حاجت]] او را برآورده می‌سازد، سی [[حاجت]] از حوائج [[دنیا]] و سی [[حاجت]] از حوائج [[آخرت]]»<ref>معجم احادیث الامام المهدی {{ع}}، ج ۴، ص ۱۱۳.</ref>. <ref>ر. ک: مجتبی تونه‌ای، موعودنامه، ص۴۵۵؛ پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۳۰۲.</ref>

* در حکایت صلوات [[ضراب اصفهانی]] که [[امام مهدی]] {{ع}}، نحوه صلوات فرستادن بر [[پیامبر]] و [[اهل بیت]] {{ع}} را [[تعلیم]] فرمودند، نحوه صلوات بر خودشان را این گونه بیان فرموده‌اند: {{متن حدیث|الّلهُمَّ... وَ صَلِّ عَلَی الْخَلَفِ الْهَادِی الْمَهْدِیِّ إِمَامِ الْمُؤْمِنِینَ، وَ وَارِثِ الْمُرْسَلِینَ، وَ حُجَّةِ رَبِّ الْعَالَمِینَ... اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَی وَلِیِّکَ الْمُحْیِی سُنَّتَکَ، الْقَائِمِ بِأَمْرِکَ، الدَّاعِی إِلَیْکَ، الدَّلِیلِ عَلَیْکَ}}<ref>مصباح المتهجد، ص۴۰۶؛ جمال الاسبوع، ص۳۰۱.</ref>

* در برخی از [[زیارت‌ها]] نیز ذکر [[صلوات بر امام]] زمان {{ع}} آمده است، اما صلوات خاص بعد از [[زیارت]] عبارت است: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ صَلِّ عَلَی وَلِیِّ الْحَسَنِ وَ وَصِیِّهِ وَ وَارِثِهِ الْقَائِمِ بِأَمْرِکَ وَ الْغَائِبِ فِی خَلْقِکَ وَ الْمُنْتَظِرِ لِإِذْنِکَ}}<ref>مصباح الزائر، ص۴۴۲، زیارت: السلام علی الحق الجدید والعامل الذی لایبید.</ref> و...<ref>ر. ک: مجتبی تونه‌ای، موعودنامه، ص۴۵۵؛ پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۳۰۲؛ موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، تکالیف بندگان نسبت به امام زمان‌، ص۲۸۹-۲۹۱.</ref>.

== [[پرسش]] مستقیم ==