عزت نفس: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = عزت نفس

| عنوان مدخل  = عزت نفس

| مداخل مرتبط = [[عزت نفس در معارف دعا و زیارات]] - [[عزت نفس در معارف و سیره نبوی]] - [[عزت نفس در معارف مهدویت]]

| پرسش مرتبط  =

عزت نفس (Self-Esteem) مفهومی است که به [[ادراک]] [[فرد]] از [[ارزش]] شخصی و به تعبیر بهتر، "خود ارزش‌مندی" اشاره دارد. این [[ادراک]]، همان ارزش‌یابی [[عاطفی]] شخص نسبت به خود است که معمولاً بر اساس ویژگی‌های مثبت و منفی سنجیده می‌شود. برخی از [[روان‌شناسان]] گفته‌اند: "عزت نفس، چگونگی [[احساس]] ما درباره خودمان است و می‌توان گفت کلید [[رفتار]] [[فرد]] است”<ref>Carson I. Benner V. and Arnold E.N. , (۱۹۹۶), Mental Health Nursing, the Nurse Patient Journey, W.B. Saunders Company.</ref> و به "[[قضاوت]] شخصی [[فرد]] از [[ارزش]] خود" نیز تعریف شده است<ref>[[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>.

در معنای لغوی "[[عزت]]"، [[قوّت]] و [[صلابت]] و شکست‌ناپذیری نهفته است<ref>راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۳۳۲.</ref>؛ عزت نفس نیز دارای همین مفهوم می‌باشد و در آن [[حفظ]] [[آبرو]]، عدم [[کرنش]] و دریوزگی در برابر [[زور]] و زر، لحاظ شده که بالاترین نوع [[شکست]] ناپذیری و [[صلابت]] و [[قدرت]] است. جوهر عزت نفس به عنوان [[خُلق و خوی]] [[برتر]]، ابتدا در [[جان]] و [[روح انسان]] جوانه می‌زند و شخصیتی را [[تربیت]] می‌کند که در مقابله با وسوسه‌ها و [[معاصی]]، موفق و در برابر شان [[سازش]] ناپذیر است و در مرحله بعد او را از [[خضوع]] و [[سازش]] و خودباختگی در برابر [[ستم]] و [[بی عدالتی]] و هر [[آلودگی]] دیگر باز می‎دارد. چنان که [[امام علی]] {{ع}} فرمود: {{متن حدیث|الْمُؤْمِنُ نَفْسُهُ أَصْلَبُ مِنَ الصَّلْدِ}}؛ نفس [[مؤمن]] از سنگ خارا سخت‌تر است<ref>نهج البلاغه، حکمت۳۳۳.</ref>. هیچ چیز مانند فقدان عزت نفس، [[آدمی]] را مستعدّ [[تباهی]] نمی‌سازد زیرا وقتی [[ذلت]] بر وجود [[فرد]] [[حاکم]] شد، او را آماده [[پذیرش]] هر [[خواری]] و [[پستی]] و به تعبیر [[اقبال لاهوری]]، "[[بندگی]] [[آدم]]" می‌کند؛ کاری که حتی حیوانات هم در مقابل هم‌نوع خود نمی‌کنند. بنابراین، ریشه همه [[ناهنجاری‌ها]] و تباه‌گری‌ها در [[ذلت نفس]] است؛ حتی [[مبتلا]] شدن به [[تکبر]]، [[خودپسندی]] و [[گردن‌کشی]] به سبب [[پستی]] و حقارتی است که [[متکبر]] در خود [[احساس]] می‌کند<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۲، ص۳۱۲.</ref>، و حتی [[نفاق]] که هلاک‌کننده‌ترین [[بیماری]] [[دل]] است، ریشه در [[ذلت نفس]] دارد. [[انسان]] تا [[احساس]] [[حقارت]] و [[پستی]] نکند، [[نفاق]] و [[ریا]] نمی‌کند، [[امام علی]] {{ع}} فرمود: {{متن حدیث|نِفَاقُ الْمَرْءِ مِنْ ذُلٍّ يَجِدُهُ فِي نَفْسِهِ}}؛ دو روییِ [[آدمی]] از ذلّتی است که در خود می‌یابد<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۱۲، ص۳۴۳.</ref>.

 

 

== ارزش و جایگاه عزت نفس ==

 

از دیدگاه [[اسلام]]، [[ایمان]] به عنوان کانون [[معنویت]] و سرچشمه [[ارزش‌ها]]، عامل [[عزت]] [[مؤمنین]] است. در [[منابع اسلامی]]، به مجموعه از [[صفات]] [[ارزشمند]] برای [[حفظ]] و ارتقای عزت نفس تأکید شده است: صفاتی مانند: [[اطاعت از خداوند]]<ref>رسول اکرم {{صل}}: {{متن حدیث|إِنَّ رَبَّكُمْ يَقُولُ كُلَّ يَوْمٍ أَنَا الْعَزِيزُ فَمَنْ أَرَادَ عِزَّ الدَّارَيْنِ فَلْيُطِعِ الْعَزِيزَ}}؛ خدای تعالی هر روز می‌فرماید: من پروردگار عزیز شما هستم، پس هر کس خواهان عزت دو جهان است باید که از خدای عزیز اطاعت کند. (مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۶۸، ص۱۲۰).</ref>، [[عزت‌طلبی]] از [[خدا]]<ref>امام علی {{ع}}: {{متن حدیث|مَنِ اعْتَزَّ بِغَيْرِ اللَّهِ أَهْلَكَهُ الْعِزُّ}}؛ هر کس به جز از خدا عزت بجوید آن عزّت او را هلاک می‌کند. (تصنیف غررالحکم و دررالکلم، حدیث ۱۰۹۸۵).</ref>، اُنس همیشگی با [[قرآن]]<ref>امام علی {{ع}}: {{متن حدیث|ثُمَّ أَنْزَلَ عَلَيْهِ الْكِتَابَ... وَ عِزّاً لَا تُهْزَمُ أَنْصَارُهُ...}}؛ قرآنی که بر پیامبر نازل شد... عزتی است که هوادارانش شکست نمی‌خورند... (نهج البلاغه، خطبه ۱۹۸).</ref>، حق‌خواهی و پشتبانی از آن<ref>امام حسن عسکری {{ع}}: {{متن حدیث|مَا تَرَكَ الْحَقَّ عَزِيزٌ إِلَّا ذَلَّ وَ لَا أَخَذَ بِهِ ذَلِيلٌ إِلَّا عَزَّ}}؛ هیچ عزیزی حق را ترک نکرد، مگر این که ذلیل شد و هیچ ذلیلی به حق عمل نکرد مگر این که عزیز شد. (تحف العقول، ص۴۸۹؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ج۷۵، ص۳۷۴).</ref>، [[جهاد]] در [[راه]] [[حفظ]] [[عزت اسلام]] و [[مسلمین]]<ref>امام علی {{ع}}: {{متن حدیث|فَرَضَ اللَّهُ... الْجِهَادَ عِزّاً لِلْإِسْلَامِ}}؛ خداوند... جهاد را برای عزّت و سربلندی اسلام واجب فرمود. (من لا یحضر الفقیه، ج۳، ص۵۶۸، ح۴۹۴۰؛ نهج البلاغه، حکمت۲۵۲).</ref>، [[شجاعت]] و دوری از [[ترس]]<ref>امام علی {{ع}}: {{متن حدیث|الشَّجَاعَةُ عِزٌّ حَاضِرٌ، الْجُبْنُ ذُلٌّ ظَاهِرٌ}}؛ شجاعت عزتی است آماده، ترس ذلتی است آشکار. (شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غررالحکم و دررالکلم، ج۱، ص۱۵۲، ح۵۷۲).</ref>، [[نفی]] [[سلطه]] دیگران<ref>امام علی {{ع}}: {{متن حدیث|كُلُّ عَزِيزٍ دَاخِلٍ تَحْتَ الْقُدْرَةِ فَذَلِيلٌ}}؛ هر عزیزی که تحت قدرت و سلطه‌ای باشد ذلیل است. (تحف العقول، ص۲۱۵).</ref>، [[صداقت]]<ref>امام علی {{ع}}: {{متن حدیث|الصِّدْقُ عِزٌّ وَ الْجَهْلُ ذُلٌّ}}؛ راستی عزت است و نادانی ذلت. (کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۲۶، ح۲۹؛ تحف العقول، ص۳۵۶).</ref>، ادا و [[التزام]] به [[حقوق]] دیگران<ref>امام صادق {{ع}}: {{متن حدیث|تَرْكُ الْحُقُوقِ مَذَلَّةٌ وَ إِنَّ الرَّجُلَ يَحْتَاجُ إِلَى أَنْ يَتَعَرَّضَ فِيهَا لِلْكَذِبِ}}؛ ندادن حقوق (دیگران) ذلت می‌آورد و انسان در این باره مجبور به دروغ گفتن می‌شود. (تحف العقول، ص۳۶۰).</ref>، [[رفتار]] منصفانه با [[مردم]]<ref>امام علی {{ع}}: {{متن حدیث|أَلَا إِنَّهُ مَنْ يُنْصِفِ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ لَمْ يَزِدْهُ اللَّهُ إِلَّا عِزّاً}}؛ بدانید که هر کس با مردم منصفانه رفتار کند، خداوند جز بر عزت او نیفزاید. (کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۲، ص۱۴۴، ح۴).</ref>، [[عفو و گذشت]] از دیگران<ref>رسول اکرم {{صل}}: {{متن حدیث|مَنْ عَفَا عَنْ مَظْلِمَةٍ أَبْدَلَهُ اللَّهُ بِهَا عِزّاً فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ}}؛ هر کس از ظلمی که در حق او شده گذشت کند، خداوند به جای آن در دنیا و آخرت به او عزت می‌بخشد. (طوسی، امالی، ص۱۸۲، ح۳۰۶).</ref>، [[بی‌نیازی از مردم]]<ref>امام جواد {{ع}}: {{متن حدیث|عِزُّ الْمُؤْمِنِ غِنَاهُ عَنِ النَّاسِ}}؛ عزت مؤمن در بی‌نیازی او از مردم است. (تحف العقول، ص۸۹؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ج۷۲، ص۱۰۹، ح‌۱۲).</ref>، [[ناامیدی]] از آ‌ن‌چه در دست دیگران است<ref>امام صادق {{ع}}: {{متن حدیث|لَا يَزَالُ الْعِزُّ قَلِقاً حَتَّى يَأْتِيَ دَاراً قَدِ اسْتَشْعَرَ أَهْلُهَا الْيَأْسَ مِمَّا فِي أَيْدِي النَّاسِ فَيُوطِنُهَا}}؛ عزت پیوسته بی‌قراری می‌کند تا آنکه به خانه‌ای درآید که اهل آن چشم طمع به دست مردم نداشته باشند و در آنجا مستقر می‌شود. (کشف الغمه، ج۲، ص۲۰۵).</ref>، دوری از [[جهالت]] و [[نادانی]]<ref>امام علی {{ع}}: {{متن حدیث|كَمْ مِنْ عَزِيزٍ أَذَلَّهُ جَهْلُهُ}}؛ چه بسیار عزیزی که، نادانی‌اش او را خوار ساخت. (تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ص۷۶، ح۱۱۹۰).</ref>، [[کظم غیظ]] و [[فرو خوردن خشم]]<ref>امام صادق {{ع}}: {{متن حدیث|مَا مِنْ عَبْدٍ كَظَمَ غَيْظاً إِلَّا زَادَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عِزّاً فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ}}؛ هیچ بنده‌ای خشم خود را فرو نخورد، مگر این که خداوند عزوجل بر عزت او در دنیا و آخرت افزود. (کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۲، ص۱۱۰، ح۵).</ref>، دوری از [[ظلم]] و [[باطل]]<ref>امام علی {{ع}}: {{متن حدیث|مَنْ طَلَبَ عِزّاً بِظُلْمٍ وَ بَاطِلٍ أَوْرَثَهُ اللَّهُ ذُلّاً بِإِنْصَافٍ وَ حَقٍّ}}؛ هر کس عزت را با ظلم و باطل طلب کند، خداوند به انصاف و حق، ذلت نصیبش می‌نماید. (ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۳۰۹، ح۵۳۶).</ref>، موجب [[حفظ]] و ارتقای عزت نفس معرفی شده است<ref>[[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>.

 

 

[[اسلام]] در هیچ موردی به [[مؤمن]] اجازه نداده است که از عزت نفس خود بگذرد و دست بردارد، بلکه تأکید نموده است که [[مؤمن]] در جریان [[زندگی]] برای [[حفظ دین]] خود همواره چون کوه با [[استقامت]] و پر [[صلابت]] باشد، چنان‌که [[امام صادق]] {{ع}} فرمود: {{متن حدیث|إِنَّ اللَّهَ فَوَّضَ إِلَى الْمُؤْمِنِ أُمُورَهُ كُلَّهَا وَ لَمْ يُفَوِّضْ إِلَيْهِ أَنْ يَكُونَ ذَلِيلًا أَ مَا تَسْمَعُ اللَّهَ تَعَالَى يَقُولُ {{متن قرآن|وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«فراپایگی تنها از آن خداوند و پیامبر او و مؤمنان است» سوره منافقون، آیه ۸.</ref> فَالْمُؤْمِنُ يَكُونُ عَزِيزاً وَ لَا يَكُونُ ذَلِيلًا قَالَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ أَعَزُّ مِنَ الْجَبَلِ لِأَنَّ الْجَبَلَ يُسْتَقَلُّ مِنْهُ بِالْمَعَاوِلِ وَ الْمُؤْمِنَ لَا يُسْتَقَلُّ مِنْ دِينِهِ بِشَيْءٍ}}؛ [[خداوند]] [[اختیار]] همه [[کارها]] را به [[مؤمن]] داده، اما این [[اختیار]] را به او نداده است که [[ذلیل]] باشد. مگر نشنیده‌ای که [[خدای تعالی]] می‌فرماید: "[[عزت]] از آن [[خدا]] و رسولش و [[مؤمنین]] است"؟ پس، [[مؤمن]] [[عزیز]] است و [[ذلیل]] نیست. [در ادامه] فرمودند: [[مؤمن]] از کوه محکم‌تر است، زیرا از کوه با ضربات تیشه کم می‌شود اما با هیچ وسیله‌ای از [[دین]] [[مؤمن]] نمی‌توان کاست<ref>تهذیب الاحکام، ج۶، ص۱۷۹، ح۳۶۷.</ref><ref>[[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>.

 

 

 

== خاستگاه عزت نفس(اسباب و عوامل عزت نفس) ==

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

* به همین [[دلیل]] است که [[دین اسلام]]، برای [[حفظ]] و ارتقای عزت نفس [[فرد]] و [[جامعه اسلامی]] آنان را به [[اطاعت]] و [[پیروی از ائمه]] [[حق]] {{عم}} و [[والیان امر]] ملتزم و [[متعهد]] کرده است؛ چنان‌که [[امام سجاد]] {{ع}} [[اطاعت]] از [[رهبران]] [[عادل]] را موجب [[عزت]] دانسته و فرموده است: {{متن حدیث|طَاعَةُ وُلَاةِ الْأَمْرِ تَمَامُ الْعِزِّ}}؛ [[اطاعت]] از [[ولایت امر]]، تمام [[عزت]] است<ref>ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، ص۲۸۳.</ref>. از سوی دیگر [[خداوند]] در [[قرآن مجید]] [[مخالفت]] با [[انبیا]] و [[اولیا]] و [[رهبران]] [[دینی]] را سبب [[ذلت]] [[انسان]] عنوان می‌کند و می‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يُحَادُّونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَئِكَ فِي الْأَذَلِّينَ}}<ref>«به یقین کسانی که با خداوند و پیامبرش مخالفت می‌کنند در شمار فرومایگانند» سوره مجادله، آیه ۲۰.</ref><ref>[[عبدالله نظری شاری|نظری شاری، عبدالله]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>.

 

{{مدخل وابسته}}

* [[ذلت‌ناپذیری]]

{{پایان مدخل وابسته}}

 

{{پانویس}}

{{فضایل اخلاقی}}

[[رده:فضایل اخلاقی]]

[[رده:عزت نفس]]