مداحی در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

== ذکر منبت، [[مدح]] و رثای [[اهل‌بیت]] در مجالس مذهبی ==

سرودن و خواندن اشعار در [[مدح]] افراد برجسته و قدح دشمنان‌شان، در فرهنگ‌های مختلف پیشینه‌ای طولانی دارد. در [[فرهنگ جاهلی]] هم بخش مهمی از [[میراث]] شعری مدیحه‌ها و هجویه‌ها بوده است. پس از [[اسلام]]، برخی [[شاعران]] به موازات یا به جای سرودن مدیحه و هجویه، به مدح [[پیامبراکرم]] {{صل}} و [[اهل بیت]] او پرداختند. مانند [[حسان بن ثابت خزرجی]] که به دلیل سروده‌هایش در مدح [[پیامبر]] {{صل}} ملقب به «شاعر النبی» و «شاعر الرسول» شده بود و مشهور است که پیامبر {{صل}} روزی به او فرمود «تو مؤید به [[روح‌القدس]] هستی؛ مادامی که ما را با زبان خود [[نصرت]] می‌دهی». [[خلفای اموی]] و [[عباسی]] هم به رسم [[سلاطین]]، در دربار خود شاعرانی داشتند که به [[مداحی]] آنان و [[بدگویی]] مخالفانشان می‌پرداختند. [[عبدالله بن محمد اَحوص]]، [[مروان بن ابی‌حفصه]]، [[اعشی همدان]]، ابوخلدة الیشکری و ابودُلامه از جمله مداحان دربار [[اموی]] و عباسی بودند. در مقابل، در آن دوره گروه دیگری از شعرا به [[سرودن شعر]] در مدح و رثای [[اهل‌بیت]] و [[امامان شیعه]] می‌پرداختند. اقدامی که [[سیاسی]] و ضدحکومت محسوب می‌شد و پیامدهای سنگینی برای آن شاعران در پی داشت. از جمله مشهورترین آنها کُثَیِّر عَزَّه، [[ابوالأسود الدؤلی]]، [[کمیت اسدی]]، [[سید حمیری]] و [[دعبل خزاعی]] را می‌توان نام برد. این گروه از شاعران، همیشه مورد [[تأیید]] و [[حمایت]] امامان شیعه بودند و از [[دعاها]] و گاه صله‌های ایشان بهره‌مند می‌شدند. امامان شیعه گاه خود نیز [[مجلسی]] ترتیب می‌دادند که در آن یکی از شاعران مرثیه‌ای در سوگ [[عاشورا]] می‌خواند و حاضران می‌گریستند. از جمله در برخی منابع، مجلس [[مرثیه‌خوانی]] [[سفیان بن مصعب عبدی کوفی]] در [[منزل]] [[امام صادق]] {{ع}} گزارش شده است.

گویا [[نوحه‌خوانی]] [[شیعیان]] بر [[واقعه عاشورا]] در آن دوره مرسوم بوده است. از امام صادق {{ع}} [[روایت]] شده که خطاب به [[عبدالله بن حماد بصری]] فرمود: «به من خبر رسیده که گروهی می‌آیند نزد [[حسین]] {{ع}} از اطراف [[کوفه]] و [[مردمان]] از غیر ایشان و زنانی که برای آن [[حضرت]] [[نوحه‌گری]] می‌کنند و این در نیمه [[ماه شعبان]] است. پس بعضی [[[قرآن]]] قرائت می‌کنند، پاره‌ای قصه می‌خوانند و پاره‌ای [[نوحه‌گری]] می‌کنند و گروهی دیگر مرثیه می‌خوانند.... [[سپاس]] [[خدا]] را که در میان [[مردم]] گروهی را قرار داد که نزد ما می‌آیند و ما را [[حمایت]] می‌کنند و برای ما مرثیه می‌خوانند و [[دشمنان]] ما را کسانی قرار داد که بر آنان خرده می‌گیرند». [[ابوالفرج اصفهانی]] در الاغانی آورده است که [[حضرت]] [[سکینه]] از [[عبدالملک]] [[غلام]] خود خواست نوحه‌گری را از ابن‌سُریج فرا گیرد و در [[عزای امام حسین]] {{ع}} و دیگر [[شهدای کربلا]] [[نوحه‌خوانی]] کند. این [[روایت]] نشان می‌دهد [[اهل‌بیت]] علاوه بر [[تشویق شاعران]] به سرودن و خواندن مرثیه، ظاهراً به نوحه‌خوانی هم توجه داشته‌اند. گرچه دقیقاً نمی‌دانیم در آن دوره، نوحه‌خوان‌ها را چه می‌نامیدند؛ اما کارشان از همان جنسی بوده است که بعدها [[مداحی]] نام گرفت. در [[ادبیات]] [[فارسی]] تا حدود [[قرن نهم]]، واژه [[مداح]] عمدتاً برای نامیدن [[شاعران]] درباری به کار رفته است که برای خوشامد شاهان و [[وزرا]] و امرا، در [[مدح]] ایشان و [[ذم]] دشمنانشان با بیانی بسیار [[غلوآمیز]] [[شعر]] می‌سرودند. به عنوان نمونه برای کاربرد واژه مداح، [[خاقانی]] در شعری که در مدح [[دستور]] اعظم مختارالدین- از [[رجال]] [[حکومت]] سلجوقی - سروده است، می‌گوید: «ای [[حیدر]] زمانه به کلک چوذوالفقار/ نام [[فلک]] به صدر تو [[قنبر]] نکوتر است // خاقانی‌ای که [[نایب]] [[حسان]] [[مصطفی]] است / مداح بارگاه تو حیدر نکوتر است». همو در مدیحه دیگری می‌گوید: «مداح توست و [[مخلص]] توست و [[مرید]] توست / تا طبع ما و سینه ما و روان ماست».

* مداحان ساده‌خوان؛ «که همه منظومات خوانند؛ خواه [[عربی]] و خواه [[فارسی]]».

* غراخوان‌ها؛ «که همه [[نثر]] خوانند و [[معجزات]] و [[مناقب]] را به نثر ادا کنند».

* مُرَصَّع‌خوان‌ها؛ «که نثرونظم در یکدیگر خوانند. گاه معنی مقصود را به نثر باز گویند و [[نظم]] آن را در عقب دارند و گاه برعکس».

با این اوصاف، ظاهراً نخستین کسانی که [[مداح]] نام داشتند، درویشان دوره‌گرد نقال و سخنور بوده‌اند. کما آن‌که در رسائل و متون فِرق تصوف و فتیان نیز [[مداحی]] تعریف و جایگاه مشخصی دارد. به عنوان مثال درویشان [[فرقه]] [[عجم]]، ۱۷ صنف یا «[[سلسله]]» (مانند [[روضه‌خوان]]، [[مؤذن]]، [[قاری قرآن]]، چاووش و [[سقا]]) داشتند و هر کس به [[مقام]] «[[درویش]] اختیاری» می‌رسید، می‌توانست مداحی کند. مداحان این فرقه، «وصله» ‌هایی هم به عنوان ابزار کار داشتند که «صندلی» یکی از آنها بود. همچنین در رساله وسیله النجاة - از وسایل [[خاکساریه]]- اثر محمدمهدی تبریزی به سال ۱۲۶۶ق، طبق شیوه معمول رساله‌های فتیان که برای هر صنف و پیشه‌ای، [[تاریخی]] فرضی ذکر می‌کنند، نخستین مداح، درویشی به نام [[زید]] و با تخلص «[[حبیب]]» [[اهل]] بَرَقان و معاصر [[امام علی]] {{ع}} دانسته شده است که احتمال دارد منظور همان [[حبیب عجمی]]- از [[مشایخ]] متقدم [[صوفیه]] در [[قرن دوم]] - باشد. طبق [[روایت]] این رساله، امام علی {{ع}} خود به حبیب «کاغذ مداحی» داده و او را به این پیشه [[تشویق]] کرده است: «و آن [[[محب]]] مولای [[[متقیان]]] شعری را انشاء نموده - و تخلصش حبیب بود - تمام کرده، به [[خدمت]] جناب مولا به [[مدینه منوره]] برده، در حضور باهرالنور آن [[سرور]] ادا نموه و عسرت‌گذران و تنگی معاش خود را در [[ولایت]] عجم اظهار نمود. جناب مولا دست التفاتش بر سر آن [[فقیر]] کشیده، کاغذ مداحی خود را نوشته، به او [[مرحمت]] و التفات فرمودند که به هر شهری و به هر بلادی برود، مداحی نماید و [[دوستان]] و [[شیعیان]] آن [[مقتدا]] به او اعانت نمایند». نکته جالب آنکه بر اساس این روایت فرضی، [[انگیزه]] نخستین مداح، [[ارتزاق]] مادی بوده است.