جز
جایگزینی متن - 'الإرشاد' به 'الارشاد'
جز (جایگزینی متن - 'وصف' به 'وصف') |
جز (جایگزینی متن - 'الإرشاد' به 'الارشاد') |
||
خط ۳۵۲: | خط ۳۵۲: | ||
باتوجه به روایاتی که [[جایگاه علمی]] امامان معصوم {{عم}} نسبت به [[قرآن کریم]] و تفسیر آن را تعیین کرده، تردیدی باقی نمیماند که همۀ آن بزرگواران به تمامی معانی ظاهری و [[باطنی]] [[قرآن]] [[آگاه]] بوده و بر تفسیر همۀ معانی و [[معارف]] آن توانا بودهاند<ref>برای توضیح این مطلب ر. ک: بابایی، مکاتب تفسیری، ج۱، ص۶۴-۷۵.</ref>، ولی [[روایات تفسیری]] نقل شده از آنان از جهت کمیّت و برخی خصوصیات مختلف است. از [[امام صادق]] {{ع}} بیش از سایر [[امامان]] روایات تفسیری نقل شده و پس از آن [[حضرت]]، از [[امام علی]] و [[امام باقر]] و [[امام رضا]] {{عم}} [[روایات]] بیشتری به چشم میخورد<ref>برای نمونه، در بین روایاتی که سید هاشم بحرانی در تفسیر {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}} و سایر آیات سورۀ حمد گرد آورده است، از امام صادق {{ع}} ۳۱ روایت و از امام علی و امام باقر و امام رضا {{عم}} هرکدام چهار روایت و از امام سجاد و امام حسن عسکری {{عم}} هرکدام سه روایت و از امام حسن مجتبی و امام کاظم {{عم}} هرکدام یک روایت نقل شده و از سایر امامان روایتی نقل نکرده است (ر. ک: بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن (ط، بیروت، مؤسسه اعلمی، ۱۴۱۹)، ج۱، ص۱۰۵-۱۲۲)، حویزی نیز در نورالثقلین، ج۱ و در تفسیر سوره حمد از امام صادق {{ع}} بیست حدیث (۴۲، ۴۴، ۴۵، ۴۶، ۴۷، ۵۲، ۵۴، ۶۰، ۷۵، ۸۳، ۸۸، ۸۹، ۹۰، ۹۱، ۹۴، ۹۶، ۱۰۱، ۱۰۵، ۱۰۶ و ۱۱۱) از امام رضا {{ع}} پنج حدیث (۷۴، ۸۱، ۸۵، ۱۰۸ و ۱۱۰) از امام علی {{ع}} سه حدیث (۵۱، ۷۳ و ۸۷) از امام عسکری {{ع}} سه حدیث (۵۰، ۹۵ و ۱۰۲) از امام باقر {{ع}} دو حدیث (۷۷ و ۱۰۴) از امام کاظم {{ع}} دو حدیث (۴۸ و ۱۰۰) و از امام سجاد {{ع}} یک حدیث (۹۷) آورده و از سایر امامان روایتی نیاورده است. البته منظور حدیثهایی است که در بیان معنای آیات و کلمات سوره حمد آورده است وگرنه شمار روایاتی را که وی در ذیل سوره حمد آورده، ۱۱۴ است، ولی همه آنها در بیان معنا و تفسیر سورۀ حمد نیست.</ref>. از این [[اختلاف]] آثار چهبسا بتوان پی برد که تعلیمات [[تفسیری]] آن بزرگواران در آن دوران یکسان نبوده و تطوّرات کمّی داشته است. | باتوجه به روایاتی که [[جایگاه علمی]] امامان معصوم {{عم}} نسبت به [[قرآن کریم]] و تفسیر آن را تعیین کرده، تردیدی باقی نمیماند که همۀ آن بزرگواران به تمامی معانی ظاهری و [[باطنی]] [[قرآن]] [[آگاه]] بوده و بر تفسیر همۀ معانی و [[معارف]] آن توانا بودهاند<ref>برای توضیح این مطلب ر. ک: بابایی، مکاتب تفسیری، ج۱، ص۶۴-۷۵.</ref>، ولی [[روایات تفسیری]] نقل شده از آنان از جهت کمیّت و برخی خصوصیات مختلف است. از [[امام صادق]] {{ع}} بیش از سایر [[امامان]] روایات تفسیری نقل شده و پس از آن [[حضرت]]، از [[امام علی]] و [[امام باقر]] و [[امام رضا]] {{عم}} [[روایات]] بیشتری به چشم میخورد<ref>برای نمونه، در بین روایاتی که سید هاشم بحرانی در تفسیر {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}} و سایر آیات سورۀ حمد گرد آورده است، از امام صادق {{ع}} ۳۱ روایت و از امام علی و امام باقر و امام رضا {{عم}} هرکدام چهار روایت و از امام سجاد و امام حسن عسکری {{عم}} هرکدام سه روایت و از امام حسن مجتبی و امام کاظم {{عم}} هرکدام یک روایت نقل شده و از سایر امامان روایتی نقل نکرده است (ر. ک: بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن (ط، بیروت، مؤسسه اعلمی، ۱۴۱۹)، ج۱، ص۱۰۵-۱۲۲)، حویزی نیز در نورالثقلین، ج۱ و در تفسیر سوره حمد از امام صادق {{ع}} بیست حدیث (۴۲، ۴۴، ۴۵، ۴۶، ۴۷، ۵۲، ۵۴، ۶۰، ۷۵، ۸۳، ۸۸، ۸۹، ۹۰، ۹۱، ۹۴، ۹۶، ۱۰۱، ۱۰۵، ۱۰۶ و ۱۱۱) از امام رضا {{ع}} پنج حدیث (۷۴، ۸۱، ۸۵، ۱۰۸ و ۱۱۰) از امام علی {{ع}} سه حدیث (۵۱، ۷۳ و ۸۷) از امام عسکری {{ع}} سه حدیث (۵۰، ۹۵ و ۱۰۲) از امام باقر {{ع}} دو حدیث (۷۷ و ۱۰۴) از امام کاظم {{ع}} دو حدیث (۴۸ و ۱۰۰) و از امام سجاد {{ع}} یک حدیث (۹۷) آورده و از سایر امامان روایتی نیاورده است. البته منظور حدیثهایی است که در بیان معنای آیات و کلمات سوره حمد آورده است وگرنه شمار روایاتی را که وی در ذیل سوره حمد آورده، ۱۱۴ است، ولی همه آنها در بیان معنا و تفسیر سورۀ حمد نیست.</ref>. از این [[اختلاف]] آثار چهبسا بتوان پی برد که تعلیمات [[تفسیری]] آن بزرگواران در آن دوران یکسان نبوده و تطوّرات کمّی داشته است. | ||
برخی، تعلیمات تفسیری بیشتری داشتهاند و برخی کمتر؛ اما باید توجه داشت که علت این تطور و اختلاف، تفاوت سطح [[دانش]] و [[توانایی]] تفسیری آن بزرگواران نبوده، و علت و عوامل آن شرایط ویژۀ دوران آن بزرگواران بوده است؛ برای مثال، در دوران [[امامت امام صادق]] {{ع}} [[بنی امیه]] و [[بنی عباس]] به [[جنگ]] و درگیری با یکدیگر مشغول بودند و [[فرصت]] نداشتند که از [[تعلیم]] و توسعۀ [[تفسیر]] به وسیلۀ آن [[حضرت]] جلوگیری کنند<ref>دوران امامت امام صادق {{ع}} از سال ۱۱۴ تا سال ۱۴۸ ه. ق و انتقال حکومت از بنی امیه به بنی عباس در سال ۱۳۲ ه. ق بوده است (ر. ک: مفید، | برخی، تعلیمات تفسیری بیشتری داشتهاند و برخی کمتر؛ اما باید توجه داشت که علت این تطور و اختلاف، تفاوت سطح [[دانش]] و [[توانایی]] تفسیری آن بزرگواران نبوده، و علت و عوامل آن شرایط ویژۀ دوران آن بزرگواران بوده است؛ برای مثال، در دوران [[امامت امام صادق]] {{ع}} [[بنی امیه]] و [[بنی عباس]] به [[جنگ]] و درگیری با یکدیگر مشغول بودند و [[فرصت]] نداشتند که از [[تعلیم]] و توسعۀ [[تفسیر]] به وسیلۀ آن [[حضرت]] جلوگیری کنند<ref>دوران امامت امام صادق {{ع}} از سال ۱۱۴ تا سال ۱۴۸ ه. ق و انتقال حکومت از بنی امیه به بنی عباس در سال ۱۳۲ ه. ق بوده است (ر. ک: مفید، الارشاد، ص۵۲۵-۵۲۶؛ مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۲۳۵) در آن دوران حکومت بنی امیه در اثر رویارویی با شورشهای متعدد، و حکومت بنی عباس به خاطر تازه تأسیس بودن، ضعیف بودهاند (ر. ک: طبری؛ تاریخ الطبری، اواخر ج۵ و اوائل ج۶؛ معارف، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، ص۸۵-۹۰).</ref>؛ ازاینرو، افراد بیشتری از آن حضرت تفسیر آموختهاند و از سوی دیگر، [[کتابت حدیث]] که در [[قرن اول هجری]] در نزد [[پیروان]] [[مکتب خلفا]] و [[فرمانروایان]] بنی امیه معمول نبود و آن را [[مکروه]] میدانستند، در اثر [[فرمان]] [[عمر بن عبد العزیز]] و فرمانروایان بعد از وی رواج و شیوع یافت<ref>ر. ک: دارمی، سنن الدارمی، ج۱، ص۱۲۶؛ قسطلانی، ارشاد الساری لشرح صحیح البخاری، ج۱، ص۱۶؛ ابوریّه، اضواء علی السنة المحمدیّه، ص۲۵۹-۲۶۳؛ اعظمی، دراسات فی الحدیث النبوی و تاریخ تدوینه، ج۱، ص۱۳۱-۱۳۲.</ref> و در نتیجه [[آزادی]] بیشتر برای [[نوشتن]] [[روایات تفسیری]] آن [[حضرت]] فراهم شد؛ و ازاینرو، روایات تفسیری بیشتری از ایشان به ما رسیده است و در [[زمان امام رضا]] {{ع}} چون [[مأمون]] به انگیزۀ [[سیاسی]] محافل [[علمی]] تشکیل میداد و [[دانشمندان]] [[مذاهب]] مختلف را در آن گرد میآورد و مطالب علمی گوناگون و از جمله [[تفسیر]] مشکل برخی [[آیات]] را از آن حضرت میپرسید، روایات تفسیری ویژه و نکتههای [[تفسیری]] عمیقتری از آن حضرت بروز یافته است.<ref>[[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|تاریخ تفسیر قرآن]]، ص ۴۲۹-۴۳۱.</ref> | ||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == |