همدان (قبیله): تفاوت میان نسخه‌ها

[[مسکن]] بنی‌همدان را [[شرق]] یمن گفته‌اند<ref> زرکلی، الاعلام، ج۸، ص۹۴.</ref>، آنان در مجاورت [[قبیله]] [[خَولان بن الحاف بن قضاعه]] ـ ساکنان [[شهر]] صعده ـ<ref>حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۲۱۷.</ref> و با [[بنوحارث بن کعب]] و مَذحِج مشترکاً در مخلاف [[نجران]] [[زندگی]] می‌کردند<ref>عبدالرحمن عبدالواحد الشجاع، الیمن فی صدر الاسلام، ص۵۶.</ref>. هر چند از مناطق دیگری نیز همچون سرزمین مابین مأرب و نجران<ref>جعیط، نشأة المدینة العربیة الإسلامیة، ص۳۷۵.</ref>، «غرق»، «شروم» و «خنق» نیز به عنوان سکونت‌گاه این [[قوم]] یاد شده است<ref>عمر کحاله، معجم قبائل العرب، ج۳، ص۱۲۲۵.</ref>.<ref>[[عبدالله معصومی جشنی|معصومی جشنی، عبدالله]]، [[قبیله همدان و نقش آن در تاریخ اسلام و تشیع (کتاب)|قبیله همدان و نقش آن در تاریخ اسلام و تشیع]]، ص۳۰.</ref> از شهرهای مهم آنها به «بون»، «عُمران»، «جوف»، «خَمِر»، «حَجُور»، «رَیدَه» اشاره شده است<ref>حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۲۱۷ - ۲۲۴.</ref>، ضمن اینکه از روستای بزرگِ «حاز» ـ که در آن آثار باستانی از قبل از [[اسلام]] یافت شده است، ـ نیز از دیگر جایگاه‌های [[مردم]] این [[قوم]] یاد شده است<ref>حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۲۱۳.</ref>.<ref>[[اصغر منتظرالقائم|منتظرالقائم، اصغر]]، [[نقش قبیله همدان در تاریخ اسلام و تشیع (مقاله)|نقش قبیله همدان در تاریخ اسلام و تشیع]]، ص۸؛ [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>

همدانیان نیز مانند بسیاری دیگر از [[اعراب جاهلی]] [[بت]] می‌پرستیدند. آنان به [[عبادت]] بتی به نام «سواء» [[اشتغال]] داشتند<ref>عمر کحاله، معجم قبائل العرب، ج۳، ص۱۲۲۵.</ref> و نیز بتی مشهور به نام «یعوق» داشتند که آن را در «أَرحَب»<ref>سرزمینی است در یمن که به واسطه حضور یکی از تیره‌های بزرگ همدان به نام أرحب به این نام نامگذاری شده است. یاقوت حموی، ج۱، ص۱۴۳.</ref> [[نصب]] کرده بودند و در [[پرستش]] آن با [[قوم]] [[خولان بن الحاف بن قضاعه]] مشارکت داشتند. آنان در ایام [[حج]]، [[مناسک]] خود را با تلبیه در کنار این بت آغاز می‌کردند و سپس راهی حج می‌شدند<ref>زرکلی، الاعلام، ج۸، ص۹۴.</ref>. «[[یغوث]]» را نیز از دیگر بت‌های این [[قبیله]] گفته‌اند<ref> جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، ص۴۴۹.</ref>. ضمن اینکه از بتی به نام «تألب» که در معبدی در [[شهر]] «رئام» نگهداری می‌شد نیز به عنوان [[بت]] خاص این [[قوم]] نام برده شده است<ref>جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، ص۴۴۹.</ref>. ضمن اینکه برخی منابع از احتمال ورود آیین‌های [[مسیحیت]] و [[یهودیت]] و حتی زرتشتی به [[سرزمین]] [[همدان]] خبر داده و [[گرایش]] برخی از مردم قبیله به این [[ادیان]] را دور از [[ذهن]] ندانسته‌اند<ref>ر.ک: [[عبدالله معصومی جشنی|معصومی جشنی، عبدالله]]، [[قبیله همدان و نقش آن در تاریخ اسلام و تشیع (کتاب)|قبیله همدان و نقش آن در تاریخ اسلام و تشیع]]، ص۴۸؛ [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>.

با خروج [[اسود عنسی]] در یمن و [[سیطره]] او بر صنعاء، [[عامر بن شهر همدانی]] ـ عامل [[رسول خدا]] {{صل}} بر [[همدان]] ـ نخستین کسی بود که بر او [[اعتراض]] کرد<ref> ابن‌اثیر، اسد الغابه، ج۳، ص۸۳.</ref> و [[مردم]] را برای مقابله و [[مخالفت]] با او [[دعوت]] نمود<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۲۲۹.</ref>. با رسیدن [[نامه]] رسول خدا {{صل}} به‌دست [[کارگزاران]] [[یمن]] و رؤسای [[قبایل]] مبنی بر دفع [[شورش]] [[اسود عنسی]]، مخالفت با اسود وارد مرحله جدیدی شد تا اینکه [[ایرانیان]] با همکاری [[همدانیان]] و [[حمیریان]] توانستند با [[قتل]] او به قائله این پیامبر دروغین خاتمه دهند<ref>شهاب‌الدین احمد نویری، نهایة الارب فی فنون ادب، ج۴، ص۵۱.</ref>.<ref>[[عبدالله معصومی جشنی|معصومی جشنی، عبدالله]]، [[قبیله همدان و نقش آن در تاریخ اسلام و تشیع (کتاب)|قبیله همدان و نقش آن در تاریخ اسلام و تشیع]]، ص۶۳-۶۴؛ [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>

با شروع فتوحات اسلامی، [[همدانیان]] نیز مانند بسیاری دیگر از [[قبایل عرب]] در عرصه فتوحات نقش چشمگیری ایفا نمودند. به گونه‌ای که آنان را در شمار نیروهای شرکت کننده در فتوحات [[شام]] و [[عراق]] و [[ایران]] گفته‌اند. همدانیان در فتوحات ایام [[خلافت عمر]] نیز نقش پررنگی ایفا نمودند<ref>واقدی، فتوح الشام، ج۱، ص۲۵۳.</ref>. [[نبرد]] «[[یرموک]]» (۱۳ [[هجری]]) از مهمترین جنگ‌هایی است که همدانیان در فتوح شام در آن نقش داشتند<ref>ابن‌اعثم کوفی، الفتوح، ج۱، ص۱۹۸.</ref>. نقش [[همدانیان]] در [[فتح]] «[[حمص]]» نیز قابل توجه است و گزارش از حضور گسترده همدانیان در این جنگ حکایت دارد<ref>[[عبدالله معصومی جشنی|معصومی جشنی، عبدالله]]، [[قبیله همدان و نقش آن در تاریخ اسلام و تشیع (کتاب)|قبیله همدان و نقش آن در تاریخ اسلام و تشیع]]، ص۶۸-۶۹.</ref>.

به جهت وجود [[نظام قبیله‌ای]] در فتوح، از مشارکت آنان در فتوحات [[ایران]] ـ علی رغم حضور قابل توجهی که در آن داشتند، ـ خبر چندانی در دست نیست. با این حال، [[اخبار]] جسته گریخته استخراجی از لابلای متون و [[روایات]] [[تاریخی]]، ما را به حضوری گسترده از سوی آنان رهنمون می‌شود. از جمله آنکه بنو همدان در پی درخواست [[عمر بن خطاب]] از [[قبایل یمنی]] در [[پیکار]] جسر ([[سال ۱۳ هجری]]) و فتوحات [[عراق]] شرکت کردند<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۳۵.</ref>. در [[نبرد]] [[نهاوند]] که نیروهای [[مسلمان]] را [[نعمان بن مقرن مزنی]] [[فرماندهی]] می‌کرد نیز، [[همدانیان]] حضور داشتند<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۱۲۹؛ ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، ج۱، ص۵۴۲.</ref>. علاوه بر شرکت همدانیان در فتوح اولیه، آنان در [[فتوحات]] بعدی در [[سرزمین]] [[ایران]] نیز نقش داشتند که به همراه سپاهیانی از [[کوفه]] که برای [[فتح]] شهرهای ایران یا [[سرکوب]] [[شورش]] شهرهای فتح شده اعزام می‌شدند شرکت داشتند<ref>[[عبدالله معصومی جشنی|معصومی جشنی، عبدالله]]، [[قبیله همدان و نقش آن در تاریخ اسلام و تشیع (کتاب)|قبیله همدان و نقش آن در تاریخ اسلام و تشیع]]، ص۷۲-۷۳؛ [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>.

[[فسق]] و فجورهای بی‌شمار [[ولید بن عقبه]] ـ فرماندار نامدار [[عثمان]] در کوفه ـ و در پی آن شکوائیه‌ها و [[اعتراضات]] بسیار [[کوفیان]] از ولید نزد [[عثمان]]، وی مجبور به عزل ولید و [[جانشینی]] [[سعید بن عاص]] به جای وی گردید<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۵، ص۳۹.</ref>، ولی با او نیز مخالفت کردند که برخی از  آنان را به [[شام]] [[تبعید]] کرد<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۵، ص۴۱.</ref>. تبعید این افراد و [[بدرفتاری]] سعید، باعث شد تا عده‌ای از بزرگان و سرشناسان کوفه نامه‌ای اعتراض‌آمیز به عثمان نوشته، [[شکایت]] خود را نسبت به آن ابراز کنند<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۵، ص۴۱۰؛ ابن‌اعثم کوفی، الفتوح، ج۲، س۳۹۰.</ref>. حضور این معترضان در شام و افشاگری‌های آنان، [[معاویه]] را به شدت ترساند؛ از این‌رو [[نگرانی]] خود را از این واقعه به توسط [[نامه]] به عثمان اطلاع داد<ref>شهاب‌الدین احمد نویری، نهایة الارب فی فنون ادب، ج۵، ص۵۵-۵۷؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۳۲۵.</ref>. بدین جهت، عثمان آنان را به [[حمص]] تبعید نمود<ref>شهاب‌الدین احمد نویری، نهایة الارب فی فنون ادب، ج۵، ص۵۷.</ref>. یزید بن قیس ارحبی [[مردم]] را به [[مخالفت]] با سعید فرا خواند<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۳۳۱.</ref> و خود جهت یکسره کردن کار [[سعید بن عاص]] در مکانی به نام «جرعه» ـ در نزدیکی [[قادسیه]] ـ اردو زد<ref>ابن‌الجوزی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۴۴.</ref>. با آمدن [[مالک اشتر]] به کوفه، پانصد سوار، جهت جلوگیری از ورود سعید بن عاص روانه «عذیب» کرد. این گروه در میانه راه کوفه، با سعید و همراهانش برخوردند و آنان را مجبور به بازگشت به [[مدینه]] نمودند<ref>[[عبدالله معصومی جشنی|معصومی جشنی، عبدالله]]، [[قبیله همدان و نقش آن در تاریخ اسلام و تشیع (کتاب)|قبیله همدان و نقش آن در تاریخ اسلام و تشیع]]، ص۷۹-۸۱.</ref>.

همین [[فداکاری]] و [[عشق‌ورزی]] [[همدانی‌ها]] نسبت به علی {{ع}} بود که [[کینه]] [[معاویه]] را نسبت به آنان برانگیخت تا اینکه سرانجام با فرستادن [[بسر بن ارطاة]] در سال چهل [[هجری]] به دیار [[همدان]]، [[کشتار]] فجیعی از مردان این [[قبیله]] به راه انداخت<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۲۱-۲۲؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۱۶۱؛ ثقفی کوفی، الغارات، ج۲، ص۴۲۴.</ref>.<ref>[[عبدالله معصومی جشنی|معصومی جشنی، عبدالله]]، [[قبیله همدان و نقش آن در تاریخ اسلام و تشیع (کتاب)|قبیله همدان و نقش آن در تاریخ اسلام و تشیع]]، ص۱۳۳-۱۴۰؛ [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>

مختار در صدد [[انتقام]] از [[قاتلان امام حسین]] {{ع}} بر آمد. در این میان [[عبدالله بن کامل شاکری]] و برخی دیگر از بزرگان [[همدانی]] نقش ویژه‌ای در قلع و قمع آنان ایفا نمود<ref>ر.ک. محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۶، ص۵۸-۲۴۷؛ ابن‌اعثم کوفی، الفتوح، ج۶، ص۲۴۷-۲۶۷؛ علی بن ابی الکرم ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۲۴۰-۲۴۲.</ref>. [[همدانیان]] در نبرد «نهر خازر» نیز که در [[محرم]] [[سال ۶۷ هجری]] روی داد و به [[شکست]] [[سپاه]] [[عبیدالله بن زیاد]] و کشته شدن او انجامید<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۵، ص۲۴۹.</ref> حضوری چشمگیر داشتند<ref>[[عبدالله معصومی جشنی|معصومی جشنی، عبدالله]]، [[قبیله همدان و نقش آن در تاریخ اسلام و تشیع (کتاب)|قبیله همدان و نقش آن در تاریخ اسلام و تشیع]]، ص۱۷۴-۱۸۸؛ [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>.