تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان پیشین =

| عنوان = تنویر المقباس من [[تفسیر ابن عباس]]

| عنوان اصلی =  

| تصویر = IM010090.jpg

| اندازه تصویر = 200px

| از مجموعه =  

| زبان = عربی

| زبان اصلی =  

| نویسنده = [[ابن عباس]]

| نویسندگان =  

| تحقیق یا تدوین =  

| زیر نظر =  

| به کوشش = [[مجد الدین ابو طاهر محمد بن یعقوب فیروزآبادى]]

| مترجم =  

| مترجمان =  

| ویراستار =  

| ویراستاران =  

| موضوع =  

| مذهب =  

| ناشر = دار الكتب العلمية

| به همت =  

| وابسته به =  

| محل نشر = بیروت، لبنان

| سال نشر = ۱۴۱۲ق، ۱۳۷۰ش

| تعداد صفحات = ۶۶۴

| شابک =  

| شماره ملی =

اختلافی نیست که این [[تفسیر]] را [[ابن عباس]] تألیف نکرده است. آن را به لغت‌دان معروف [[محمد بن یعقوب فیروزآبادی]] مؤلّف کتاب [[القاموس المحیط‍]] نسبت داده‌اند<ref>افزون بر اینکه پشت جلد این تفسیر نام وی با عنوان ابی طاهر بن یعقوب فیروزآبادی ذکر شده و ابو طاهر کنیۀ محمد بن یعقوب است (ر. ک: قمی، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۳۰) کتاب‌شناس معروف آقا بزرگ تهرانی، نیز در الذریعه، ج۴، ص۲۴۴ فرموده است: شمس الدین محمد بن عبد الرحمان سخاوی در الضوء اللامع این تفسیر را به محمد بن یعقوب فیروزآبادی - صاحب القاموس - متوفای ۸۱۷ نسبت داده است و حاج خلیفة در کشف الظنون، ج۱، ص۵۰۲ نیز از این کتاب با عنوان {{عربی|تنویر المقباس فی تفسیر ابن عباس... لابی طاهر محمد بن یعقوب الفیروزآبادی الشافعی المتوفی سنة ۸۱۷ و هو اربع مجلدات}} یاد کرده است.</ref>؛ ولی در آغاز آن با سندی به صورت ذیل<ref>{{عربی|"اخبرنا عبدالله الثقة بن المأمون الهروی قال: اخبرنا ابي قال: اخبرنا ابو عبدالله قال: اخبرنا ابو عبیدالله محمود بن محمد الرازی قال: اخبرنا علی بن اسحاق السمرقندی عن محمد بن مروان عن الکلبی عن ابی صالح عن ابن عباس قال:}}</ref> تأویلی را برای حروف {{متن قرآن|بِسْمِ}} و معنایی را برای کلمات {{متن قرآن|اللَّهِ}}، {{متن قرآن|الرَّحْمَنِ}} و {{متن قرآن|الرَّحِيمِ}} از ابن عباس نقل نموده‌اند؛ سپس با تعبیر «و باسناده عن ابن عباس» [[تفسیری]] مختصر برای کلمات [[سوره حمد]] به صورت مزجی بیان و در پایان آن کلمه «آمین» را ذکر و معنا کرده‌اند <ref>ر. ک: به فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۲.</ref>.

در ابتدای [[سوره بقره]] با سندی که اندکی با سند آغاز تفسیر متفاوت است<ref>سند ابتدای سوره بقره چنین است: {{عربی|و باسناده عن عبد الله بن المبارک قال: حدثنا علی بن اسحاق السمرقندی عن محمد بن مروان عن الکلبی عن ابی صالح عن ابن عباس}}.</ref>، به نقل از ابن عباس به تفسیر سورۀ بقره پرداخته‌اند و [[تفسیر]] [[سوره آل عمران]] را با تعبیر «و باسناده عن [[ابن عباس]]» آغاز نموده‌اند<ref>ر. ک: فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۴۲.</ref>، و در ابتدای تفسیر هر سوره‌ای نیز این تعبیر را به کار برده‌اند<ref>ر. ک: فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۶۴، ۸۷، ۱۰۵، ۱۲۴، ۱۴۵، ۱۵۳، ۱۶۹، ۱۸۱، ۱۹۳، ۲۰۵، ۲۱۰، ۲۱۶، ۲۲۱، ۲۳۳، ۲۴۳، ۲۵۳، ۲۶۰، ۲۶۸، ۲۷۶، ۲۸۴، ۲۹۱، ۳۰۰، ۳۰۶، ۳۱۵، ۳۲۳، ۳۳۲، ۳۳۸، ۳۴۴، ۳۴۷، ۳۵۰، ۳۵۸، ۳۶۴، ۳۶۹، ۳۷۴، ۳۸۰، ۳۸۵، ۳۹۲، ۴۰۰، ۴۰۵، ۴۱۱، ۴۱۷، ۴۱۹، ۴۲۳، ۴۲۷، ۴۳۱، ۴۳۵، ۴۳۸، ۴۴۰، ۴۴۳، ۴۴۵، ۴۴۸، ۴۵۰، ۴۵۳، ۴۵۶، ۴۶۰، ۴۶۳، ۴۶۶، ۴۶۹، ۴۷۰، ۴۷۲، ۴۷۳، ۴۷۵، ۴۷۷، ۴۷۸، ۴۸۰، ۴۸۲، ۴۸۴، ۴۸۶، ۴۸۸، ۴۹۰، ۴۹۱، ۴۹۳، ۴۹۵، ۴۹۷، ۴۹۸، ۵۰۱-۵۲۲.</ref>؛ بنابراین، می‌توان گفت تمام مطالب این تفسیر از ابن عباس نقل شده است، هرچند صحّت این نقل نامعلوم است؛ زیرا سند آن معتبر و قابل [[اعتماد]] نیست<ref>سیوطی در الاتقان فی علوم القرآن، ج۲، ص۱۲۳۲ در نوع هشتادم طریق‌هایی را به تفسیر ابن عباس ذکر کرده و طریق کلبی از ابی صالح از ابن عباس را ضعیف‌ترین همه آن طریق‌ها قرار داده است. وی گفته است: {{عربی|و اوهی طرقه طریق الکلبی عن ابی صالح عن ابن عباس فان انضمّ الی ذلک روایة محمد بن مروان السدی الصغیر فهی سلسلة الکذب}} و در آغاز این تفسیر و در ابتدای سوره بقره همین طریق ذکر شده است. پس طریق این تفسیر در نظر سیوطی و اتباع وی سلسله کذب است و آقای معرفت هم گرچه در اعتبار کلبی و ابی صالح و محمد بن مروان و صالح بودن این طریق سخن گفته، به لحاظ‍ مجهول بودن سایر رجال سند، این تفسیر را مجهول السند و نسبت آن را به مؤلّف خاصی نامعلوم دانسته است (ر. ک: معرفت، التفسیر و المفسّرون فی ثوبه القشیب، ج۱، ص۲۸۸-۲۹۶).</ref>.

با دقت در مطالب این کتاب به‌دست می‌آید که مؤلف آن شخصی [[سنّی]] [[مذهب]] بوده است؛ زیرا [[آیات]] کریمه را به شیوه [[اهل تسنّن]] و مطابق با [[عقاید]]، [[اخبار]] و [[احکام فقهی]] آنان [[تفسیر]] کرده است؛ برای مثال، در تفسیر [[سوره حمد]]، {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}} را مستقل و جدا از سوره حمد تفسیر کرده و در پایان تفسیر [[سوره]]، کلمه «آمین» را ذکر و معنی کرده است<ref>ر. ک: فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۲.</ref>. و این با [[پندار]] اهل تسنّن که {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}} را جزء [[سوره]] نمی‌دانند و بعد از سوره حمد آمین گفتن را مطلوب می‌دانند، مطابقت دارد.

همچنین در ذیل [[آیه شریف]] {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ}}<ref>«و از مردم کسی است که در به دست آوردن خشنودی خداوند از جان می‌گذرد و خداوند به بندگان مهربان است» سوره بقره، آیه ۲۰۷.</ref> که به اتفاق [[شیعه]] و گروهی از اهل تسنّن دربارۀ [[ایثار]] و [[فداکاری حضرت علی]] {{ع}} نسبت به [[رسول خدا]] {{صل}} در [[لیلة المبیت]]<ref>«لیلة المبیت» شبی است که پیامبر‍{{صل}} از مکه خارج و در غار ثور پنهان شد و حضرت علی {{ع}} در بستر آن حضرت خوابید تا دشمنان به خارج شدن آن حضرت پی نبرند.</ref> نازل شده، نوشته است: {{عربی|"نزلت فی صهییب بن سنان و اصحابه اشتری نفسه بماله من اهل مکّة"}}؛ «درباره [[صهیب بن سنان]] که با مالش، جانش را از [[اهل مکه]] خرید و [[اصحاب]] او نازل شده است»<ref>ر. ک: تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۲۸.</ref>. بر این اساس در [[تفسیر آیه]]، کلمه {{متن قرآن|يَشْرِي}} را به{{متن قرآن|يَشْرِي}} معنا نموده و کلمۀ «بماله» را در معنای آیه اضافه و از [[نزول]] آن دربارۀ [[حضرت علی]] {{ع}} به کلی [[سکوت]] کرده است. در آیۀ کریمه {{متن قرآن|...وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ}}<ref>«تأویل آن را جز خداوند نمی‌داند و استواران در دانش» سوره آل عمران، آیه ۷.</ref> را استیناف دانسته و [[راسخان در علم]] را به کسانی که به [[علم]] [[تورات]] رسیده‌اند ([[عبد الله بن سلام]] و [[اصحاب]] او)، معنا کرده است<ref>ر. ک: فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۴۳.</ref>، و حال آن‌که در [[روایات]] بسیاری راسخان در علم به [[نبی اکرم]] {{صل}} و اوصیای گرانقدر او [[تفسیر]] شده است و معنایی را که وی برای راسخان در علم ذکر کرده، با اطلاق کلمۀ «العلم» منافات دارد.

در آیه {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}<ref>«سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.</ref>، {{متن قرآن|وَالَّذِينَ آمَنُوا}} را به [[ابو بکر]] و [[اصحاب]] او و {{متن قرآن|وَهُمْ رَاكِعُونَ}} را به خواندن نمازهای پنج‌گانه در [[جماعت]] با [[پیامبر]] معنا کرده است<ref>فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۹۶.</ref>. در جمله {{متن قرآن|وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ}}<ref>«ای مؤمنان! چون برای نماز برخاستید چهره و دست‌هایتان را تا آرنج بشویید و بخشی از سرتان را مسح کنید و نیز پاهای خود را تا برآمدگی روی پا و اگر جنب بودید غسل کنید» سوره مائده، آیه ۶.</ref> در مسح سر گفته است: {{عربی|"كيف شئتم"}} یعنی هرگونه که بخواهید مسح کنید، ولی در مسح پا گفته است {{عربی|"فوق الخفين"}} یعنی از روی [[کفش]] مسح کنید. بعد گفته است: اگر {{متن قرآن|أَرْجُلَكُمْ}} را به [[نصب]] لام قرائت کنی، به شستن برمی‌گردد <ref>ر. ک: فیروزآبادی، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، ص۸۹.</ref>؛یعنی پاها را باید شست.

معلوم است که همۀ این [[تفسیرها]] طبق ذهنیت یک [[شخصیت]] [[سنّی]] [[مذهب]] و برخلاف مقتضای لفظ‍ [[آیات]] می‌باشد و باتوجه به اینکه در برخی کتب [[تفسیر]] خلاف این‌گونه معانی و [[تفسیرها]] از [[ابن عباس]] نقل شده است، اگر به نادرستی استناد این تفسیر به ابن عباس قطع حاصل نشود، دست‌کم احتمال افترای آن به وی تقویت می‌شود؛ برای مثال، [[طبرسی]] در [[مجمع البیان]] در ذیل [[آیه]] {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ}}<ref>«و از مردم کسی است که در به دست آوردن خشنودی خداوند از جان می‌گذرد و خداوند به بندگان مهربان است» سوره بقره، آیه ۲۰۷.</ref> فرموده است: سدّی از ابن عباس [[روایت]] کرده که این آیۀ درباره [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} - هنگامی که [[پیامبر]]، از خطر [[مشرکان]] به [[غار]] گریخت و علی {{ع}} در بستر [[حضرت]] خوابید - نازل شده است<ref>طبرسی، مجمع البیان، ج۲، ص۳۰۱.</ref>. این با آنچه در تفسیر تنویر المقباس در ذیل این [[آیه شریفه]] آمده، کاملا مخالف است.

همچنین طبرسی در تفسیر جمله {{متن قرآن|وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ}}<ref>«در حالی که تأویل آن را جز خداوند نمی‌داند و استواران در دانش، می‌گویند: ما بدان ایمان داریم» سوره آل عمران، آیه ۷.</ref> فرموده است: در [[نظم]] آن دو قول است: یکی اینکه «[[راسخون]]» با واو بر «[[الله]]» عطف شده... و این قول ابن عباس و... است<ref>طبرسی، مجمع البیان، ج۲، ص۴۱۰.</ref>. این نیز با آنچه در تنویر المقباس آمده مخالف است؛ زیرا در آنجا واو {{متن قرآن|وَالرَّاسِخُونَ}} استنیاف گرفته شده است. در ذیل آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ}}<ref>«ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان و اگر نکنی پیام او را نرسانده‌ای؛ و خداوند تو را از (گزند) مردم در پناه می‌گیرد، خداوند گروه کافران را راهنمایی نمی‌کند» سوره مائده، آیه ۶۷.</ref> آنچه در این تفسیر آمده با سبب نزولی که برای این آیه در [[مجمع البیان]] از [[ابن عباس]] نقل شده<ref>در مجمع البیان طبرسی، ج۳، ص۳۲۳ چنین آمده است: {{عربی|روی العیاشی فی تفسیره باسناده عن ابن ابی عمیر عن ابن اذینة عن الکلبی عن ابی صالح عن ابن عباس و جابر بن عبد الله قالا: امر الله محمدا {{صل}} ان ینصب علیا {{ع}} للناس فیخبرهم بولایته فتخوف رسول الله‍{{صل}} ان یقولوا حابی ابن عمه و ان یطعنوا فی ذلک علیه فاوحی الله الیه هذه الایة فقام بولایته یوم غدیرخم، و هذا الخبر بعینه قد حدثناه السید ابو الحمد عن الحاکم ابی القاسم الحسکانی باسناده عن ابن ابی عمیر فی کتاب [[شواهد التنزیل]] لقواعد التفصیل و التأویل و فیه ایضا بالاسناد المرفوع الی حیان بن علی الغنوی عن ابی صالح عن ابن عباس قال: نزلت هذه الایة فی علی {{ع}} فاخذ رسول الله‍{{صل}} بیده فقال: من کنت مولاه فعلی مولاه.... و قد اورد هذا لخبر بعینه ابو اسحاق احمد بن محمد بن ابراهیم الثعلبی فی تفسیره باسناده مرفوعا الی ابن عباس قال: نزلت هذه الایة فی علی {{ع}} الخ...}}.</ref>، ناسازگار است. بنابراین، استناد مطالب این [[تفسیر]] به [[ابن عباس]] افزون بر اینکه سند معتبری ندارد، در مواردی معارض نیز دارد؛ در نتیجه نمی‌توان تمام مطالب این تفسیر را آرای [[تفسیری]] ابن عباس دانست.<ref>[[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|تاریخ تفسیر قرآن]]، ص ۲۸۴-۲۸۷.</ref>

* [https://lib.eshia.ir/15395/1/0 دریافت متن دیجیتال کتاب از کتابخانه مدرسه فقاهت]

* [https://www.noor-book.com/%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%82%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%85%D9%86-%D8%AA%D9%81%D8%B3%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3-pdf دریافت متن PDF کتاب از مکتبة نور]

* [https://quranpedia.net/ar/book/363 دریافت متن دیجیتال کتاب از الموسوعة القرآنیة]

* [https://ketabpedia.com/%D8%AA%D8%AD%D9%85%D9%8A%D9%84/%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%82%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%85%D9%86-%D8%AA%D9%81%D8%B3%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3-2/ دریافت متن PDF کتاب از وبگاه کتاب بدیا]

* [http://shiaonlinelibrary.com/%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%AA%D8%A8/2666_%D8%AA%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%82%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%85%D9%86-%D8%AA%D9%81%D8%B3%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%8A%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D9%8A دریافت متن دیجیتال کتاب از المکتبة الشیعیة]