خاستگاه پیدایش تشیع و فرقه‌های شیعی در عصر امامان (کتاب)

خاستگاه پیدایش تشیع و فرقه‌های شیعی در عصر امامان
نویسنده	علی آقانوری
موضوع	امامت
مذهب	شیعه
ناشر	انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب
محل نشر	قم، ایران
سال نشر	۱۳۸۷ ش
تعداد صفحه	۲۶۰
شابک	‏‫‬‏‫‫‬‭۹۶۴-۲۶۳۶-۰۳-۴
شماره ملی	‎۱‎۰‎۶‎۰‎۰‎۷‎۳

خاستگاه پیدایش تشیع و فرقه‌های شیعی در عصر امامان کتابی است به زبان فارسی که به بررسی چگونگی بسط و گسترش فرهنگ تشیع و پراكندگی آن در میان گروه‌های مختلف، می‌پردازد. این کتاب به قلم علی آقانوری نوشته شده و توسط انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب به چاپ رسیده‌است.

دربارهٔ کتاب

در معرفی این کتاب آمده است: «کتاب حاضر درباره چگونگی بسط و گسترش فرهنگ تشیع و پراكندگی آن در میان گروه‌های مختلف، نیز نوع تعامل آنها با یك‌دیگر این مطالب را شامل می‌شود: چگونگی و چرایی دسته‌بندی‌های سیاسی و فكری عموم مسلمانان، ویژگی‌ها و كاستی‌های برخی از منابع شیعه‌پژوهی، شیعه كیست؟ تشیع چیست و خاستگاه آن كجاست و در چه زمانی شكل گرفته است؟ نیز انشعابات شیعی در عصر امامان. گفتنی است درباره خاستگاه تشیع سه دیدگاه عرضه گردیده كه عبارت است از: یک: هم‌زمانی پیدایش تشیع با اسلام و طراحی آن به دست پیامبر اسلام (ص)، دوم: پیدایش تشیع به منزله یكی از بازتاب‌ها و پیامدهای حوادث و تحولات سیاسی مذهبی بعد از پیامبر اسلام، سوم: پیدایش تشیع به مثابه یكی از پیامدهای فكری روابط مسلمانان با غیر مسلمانان و در نتیجه غیر اسلامی بودن آن».

فهرست کتاب

• مقدمه؛

فصل اول: چگونگی پیدایش فرق اسلامی

• مراد از فرقه و فرقه‌گرایی؛
• آغاز فرقه‌گرایی مسلمانان؛
• محورهای کلامی اختلافات فرقه‌ها؛
• زمینه‌ها و عوامل پیدایش فرق:

1. اختلاف افکار و سلایق مسلمانان؛
2. زمینه‌ها اهداف و تحولات سیاسی اجتماعی؛
3. اختلاف‌پذیری قرآن و تفتوت برداشت از متون کتاب و سنت؛
4. روابط و تعامل فرهنگی اجتماعی با فرهنگ‌های گوناگون.

فصل دوم: شیعه و فرقه‌های شیعی از نگاه ارباب ملل و نحل

• پیشینه دانش فرقه‌شناسی؛
• معرفی اجمالی آثار کهن فرقه‌شناسی؛
• آسیب شناسی آثار فرقه‌شناسی:

1. جهت‌گیری‌های فرقه‌ای در گزارش تاریخ؛
2. اختلاف در لقب‌ها اسامی و تعداد فرقه‌ها؛

• اسباب اختلاف گزارش‌گران؛
• تأثیر حدیث افتراق در گونه‌شناسی و زیاده‌نمایی فرقه‌ها.

فصل سوم: مفهوم‌شناسی شیعه و تشیع

• کاربرد واژگانی شیعه و تشیع؛
• کاربرد تاریخی واژه شیعه؛
• تعاریف گوناگون از واژه شیعه به عنوان یک جماعت مذهبی؛
• کاربرد واژه‌های دیگر.

فصل چهارم: خاستگاه و تاریخ پیدایش تشیع از نگاه‌های مختلف

• تشیع مولود طبیعی اسلام؛
• تشیع حاصل تحولات و حوادث سیاسی و فکری در میان مسلمانان نخستین:

1. شکل‌گیری تشیع در ماجرای سقیفه؛
2. شکل‌گیری تشیع در جریان منازعات مربوط به خلافت عثمان؛
3. ظهور تشیع در کشمکش‌های سیاسی نظامی دوران خلافت امام علی (ع)؛
4. تشیع بازتابی از شهادت امام حسین (ع)؛
5. پیدایش تشیع در عصر امام صادق (ع)؛

• تشیع حاصل روابط فرهنگی اجتماعی با غیر مسلمان:

1. روابط فرهنگی و اجتماعی مسلمانان با ایرانیان؛
2. شکل‌گیری تشیع و رابطه آن با عبدالله بن سبا.

فصل پنجم: مشکلات سیاسی اجتماعی شیعه و رهبران شیعی

• عصر اموی:

1. ستیز امویان با اهل بیت (ع) و شیعیان؛
2. مواجهه حسنین با دستگاه خلافت اموی؛
3. سیره سیاسی دیگر امامان شیعه در عصر اموی؛

• عصر سیاسی:

1. برخورد و رقابت با شیعه و رهبران شیعی؛
2. رودرویی متقابل علویان و خلفای عباسی؛
3. دشمنی و رقابت عباسیان با امامان شیعه اثنی عشری؛
4. سیره سیاسی دیگر امامان شیعه.

فصل ششم: اختلافات سیاسی کلامی شیعیان و اصحاب امامان

• انشعاب علویان به دو شاخه حسنی و حسینی؛
• سردرگمی و اختلاف اصحاب ائمه در باب امامت:

1. سردرگمی در مصداق واقعی امام؛
2. اختلاف در ویژگی‌های امام؛

• تنازعات درونی اصحاب و برخورد ائمه؛
• طرح دعاوی مهدویت رجعیت و نامیرایی برای ائمه.

فصل هفتم: انشعابات شیعی در عصر امامان

• کیسانیه؛
• زیدیه:

1. عوامل ظهور و شکل‌گیری تفکر زیدی؛
2. انشعابات زیدیه در عصر امامان؛

• غلو و غالی‌گری:

1. اقسام غلو؛
2. عوامل پیداش غلو؛
3. برخورد ائمه با غلو و غالیان؛

• اسماعیلیه:

1. انشعابات شیعیان جعفری پس از امام صادق (ع)؛
2. عوامل پیداش اسماعیلیه؛

• واقفه:

1. مراد از واقفه؛
2. عوامل پیدایش واقفه؛

• انشعابات و اختلافات شیعی پس از امام رضا (ع)؛
• اختلافات شیعیان پس از رحلت امام عسکری (ع)؛
• کتابنامه..

دربارهٔ پدیدآورنده

علی آقانوری

آقای علی آقانوری (متولد ۱۳۳۹ ش، محلات)، در کنار دروس متداول حوزوی تحصیلات دانشگاهی خود را در مقطع کارشناسی ارشد الهیات و فلسفه دانشگاه تربیت مدرس قم پیگیری کرد. عضویت در هیئت علمی و پژوهشگر مرکز ادیان (دانشگاه ادیان و مذاهب)، پژوهشگر دفتر تبلیغات اسلامی از جمله فعالیت‌های وی است. او علاوه بر تدریس دروس دانشگاهی به راهنمایی و مشاوره پایان‌نامه‌های دانشجویان نیز مشغول است و تاکنون چندین جلد کتاب و مقاله به رشته تحریر درآورده است. «عارفان مسلمان و شریعت اسلام»، «امامان شیعه و وحدت اسلامی»، «خاستگاه پیدایش تشیع و فرقه‌های شیعی در عصر امامان»، «اختلاف اصحاب ائمه در باب امامت»، «حدیث منزلت»، حدیث افتراق»، «غدیر خم»، «اهل بیت» و «مفهوم ستایش شیعه و تشیع» برخی از این آثار است..