ابومنفعه حنفی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۷ نوامبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۷:۴۰

مقدمه

این کنیه ساختگی است و به اعتبار نام فرزندش منفعه که در سند روایتی از پدرش روایت کرده، برگرفته شده است و به آن شهرت دارد^[۱].

ابونعیم^[۲] می‌گوید: نام ابومنفعه، کُلَیب است و فرزندش منفعه راوی اوست. او در جایی دیگر^[۳] می‌گوید: کُلَیب بن منفعة بن کُلَیب، راوی جدش کلیب است. سپس ابونعیم با ذکر سلسله سندی ادامه می‌دهد: یحیی بن عبدالحمید حمّانی راوی می‌گوید: کلیب بن منفعه بن کلیب از جدش گوید: از رسول خدا (ص) پرسیدم: "ای رسول خدا (ص) به چه کسانی نیکی کنم؟ فرمود: مادر و پدرت و خواهر و برادرت و نزدیکانت از این افراد که این حق واجب و صله رحم است".

ابونعیم با ذکر سند دیگری می‌گوید: کلیب بن منفعه، همین روایت را از پدرش از جدش نقل می‌کند. ناگفته نماند که ابونعیم، این روایت را از طرق مختلفی از ابومنفعه نقل کرده و تنها در یک مورد است که این روایت از غیر طریق ابومنفعه از رسول خدا (ص) روایت شده است^[۴]. ابن حجر^[۵] همان سلسله سند را که "کلیب بن منفعه" از جدش باشد، از طریق ضمضم ب ن عمرو حنفی گزارش کرده است. او می‌افزاید: ابوداوود می‌گوید: کلیب از جدش روایت می‌کند، اما نام جد کلیب بن منفعه را نمی‌برد. در صورتی که ابن منده، جد وی را کلیب می‌داند و با این حال، ابن حجر می‌افزاید: در جایی ندیدم که منفعه از کلیب روایتی نقل کرده باشد.

این نام در منابع به دو شکل ابومنفعه و ابومنقعه، و همچنین با القاب حنفی، ثقفی و انماری آمده و اطلاعات مشابهی در مورد اینها گزارش شده است. در کتاب معرفة الصحابه هر دو لقب حنفی و ثقفی، یکی در متن و دیگری در پاورقی به نقل از نسخه دیگری از آن کتاب آمده است^[۶] و برخی، همین روایت را از طریق ابومنفعه ثقفی نقل کرده‌اند^[۷].

ابن حجر^[۸] به نقل از بَغَوی می‌گوید: ابومنفعه از قبیله بنو حنیفه و ساکن بصره بود که در کتاب موجود بغوی یافت نشد. ذهبی^[۹] با استناد به ابن منده، ابونعیم، ابوموسی و ابن عبدالبر، ابومنفعه ثقفی را بصری می‌داند؛ در صورتی که در کتاب الاستیعاب، ابومنفعه، مطلق و بدون لقب آمده و از صحابه شمرده شده و آن روایت نیز بدو منسوب است^[۱۰]. ابن اثیر^[۱۱] ضمن استدراکی بر گفته ابن منده که وی را حنفی نامیده است، می‌گوید: گرچه ابونعیم و ابوموسی وی را ثقفی دانسته‌اند، اما ابومنفعه حنفی و ابومنفعه ثقفی یکی هستند.

با توجه به معلوم بودن نام و نسب راویانی که از ابومنفعه روایت کرده‌اند و نیز تصریح محدثان و مورخان به انتساب ابومنفعه به بنو حنیفه، به گمان قوی، ابو منفعه حنفی صحیح باشد و البته روشن است که احتمال تصحیف حنفی به ثقفی زیاد است^[۱۲]. اهل لغت ذیل واژه "نفع"، ابومنفعه ثقفی را شاهد آورده‌اند و می‌گویند: او غیر از ابومنقعه (با قاف) انماری است و این (ابومنقعه) تصحیف آن (ابومنفعه) نیست؛ چنان که برخی این را توهم کرده‌اند^[۱۳]. اگر تصحیف میان کنیه‌ها را بپذیریم اما در مورد لقب‌ها این احتمال ضعیف‌تر است که ثقفی به انماری تصحیف شده باشد.

عظیم آبادی^[۱۴] نیز در معرفی کلیب بن منفعه، وی را حنفی و بصری شناسانده است و با نقل گزارشی از ابوبکر بن عیسی بغدادی می‌گوید: وی صحابی و از ساکنان جمص بود. همچنین عظیم آبادی می‌افزاید: کلیب بن منفعه از جدش بکر بن حارث روایت کرده است، و به نقل از الاصابه می‌گوید: بکر بن حارث انماری، همان ابومنفعه انماری صحابی است. این سخن با استناد به قول ترمذی و ابن شاهین است که وی را از صحابه شمرده‌‍اند. سپس عظیم آبادی^[۱۵] با استناد به قول ابن قانع^[۱۶] می‌گوید: او بکر بن حارث است و سپس همان روایت بالا را از کلیب بن منفعه از جدش می‌آورد. با توجه به این استدلال‌ها و اختلاف‌هایی که در نام و کنیه انماری وجود دارد، معلوم نیست چرا عظیم آبادی، بکر بن حارث را که انماری است و به أَنمار نسب می‌برد، حنفی خوانده است.^[۱۷]

منابع

حسینیان مقدم، حسین، مقاله «ابومنفعه حنفی»، دانشنامه سیره نبوی ج۱

پانویس

↑ ابونعیم، ج۵، ص۲۳۹۸ و ج۶، ص۳۰۲۴.
↑ ابونعیم، ج۵، ص۲۳۹۸.
↑ ابونعیم، ج۵، ص۲۳۹۹.
↑ ابونعیم، ج۵، ص۲۳۹۸-۲۳۹۹.
↑ ابن حجر، ج۶، ص۳۰۲.
↑ ابونعیم، ج۵، ص۲۳۹۸ و ج۶، ص۳۰۲۴.
↑ ذهبی، ج۲، ص۲۰۶؛ ابن اثیر، ج۵، ص۳۰۷.
↑ ابن حجر، ج۷، ص۳۲۱.
↑ ذهبی، ج۲، ص۲۰۶.
↑ ابن عبد البر، ج۴، ص۳۲۶.
↑ ابن اثیر، ج۵، ص۳۰۷.
↑ ر. ک: ابومنفعه حنفی.
↑ زبیدی، ج۵، ص۵۲۷؛ فیروزآبادی، ج۳، ص۸۹.
↑ عظیم آبادی، ج۱۴، ص۳۴-۳۵.
↑ عظیم آبادی، ج۱۴، ص۳۴-۳۵.
↑ ابن قانع، ج۱، ص۱۰۳-۱۰۲.
↑ حیدری آقایی، محمود، مقاله «ابومنفعه حنفی»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۵۳۱.

[1] ابونعیم، ج۵، ص۲۳۹۸ و ج۶، ص۳۰۲۴.

[2] ابونعیم، ج۵، ص۲۳۹۸.

[3] ابونعیم، ج۵، ص۲۳۹۹.

[4] ابونعیم، ج۵، ص۲۳۹۸-۲۳۹۹.

[5] ابن حجر، ج۶، ص۳۰۲.

[6] ابونعیم، ج۵، ص۲۳۹۸ و ج۶، ص۳۰۲۴.

[7] ذهبی، ج۲، ص۲۰۶؛ ابن اثیر، ج۵، ص۳۰۷.

[8] ابن حجر، ج۷، ص۳۲۱.

[9] ذهبی، ج۲، ص۲۰۶.

[10] ابن عبد البر، ج۴، ص۳۲۶.

[11] ابن اثیر، ج۵، ص۳۰۷.

[12] ر. ک: ابومنفعه حنفی.

[13] زبیدی، ج۵، ص۵۲۷؛ فیروزآبادی، ج۳، ص۸۹.

[14] عظیم آبادی، ج۱۴، ص۳۴-۳۵.

[15] عظیم آبادی، ج۱۴، ص۳۴-۳۵.

[16] ابن قانع، ج۱، ص۱۰۳-۱۰۲.

[17] حیدری آقایی، محمود، مقاله «ابومنفعه حنفی»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۵۳۱.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

@@ خط ۴: / خط ۴: @@
 این [[کنیه]] ساختگی است و به اعتبار نام فرزندش منفعه که در [[سند]] روایتی از پدرش [[روایت]] کرده، برگرفته شده است و به آن [[شهرت]] دارد<ref>ابونعیم، ج۵، ص۲۳۹۸ و ج۶، ص۳۰۲۴.</ref>.
-[[ابونعیم]]<ref>ابونعیم، ج۵، ص۲۳۹۸.</ref> می‌گوید: نام ابومنفعه، کُلَیب است و فرزندش منفعه [[راوی]] اوست. او در جایی دیگر<ref>ابونعیم، ج۵، ص۲۳۹۹.</ref> می‌گوید: [[کُلَیب بن منفعة بن کُلَیب]]، راوی جدش کلیب است. سپس ابونعیم با ذکر سلسله سندی ادامه می‌دهد: [[یحیی بن عبدالحمید حمّانی]] راوی می‌گوید: کلیب بن منفعه بن کلیب از جدش گوید: از [[رسول خدا]]{{صل}} پرسیدم: "ای رسول خدا{{صل}} به چه کسانی [[نیکی]] کنم؟ فرمود: [[مادر]] و پدرت و [[خواهر]] و برادرت و نزدیکانت از این افراد که این [[حق]] [[واجب]] و [[صله رحم]] است".
+[[ابونعیم]]<ref>ابونعیم، ج۵، ص۲۳۹۸.</ref> می‌گوید: نام ابومنفعه، کُلَیب است و فرزندش منفعه [[راوی]] اوست. او در جایی دیگر<ref>ابونعیم، ج۵، ص۲۳۹۹.</ref> می‌گوید: [[کُلَیب بن منفعة بن کُلَیب]]، راوی جدش کلیب است. سپس ابونعیم با ذکر سلسله سندی ادامه می‌دهد: [[یحیی بن عبدالحمید حمّانی]] راوی می‌گوید: کلیب بن منفعه بن کلیب از جدش گوید: از [[رسول خدا]] {{صل}} پرسیدم: "ای رسول خدا {{صل}} به چه کسانی [[نیکی]] کنم؟ فرمود: [[مادر]] و پدرت و [[خواهر]] و برادرت و نزدیکانت از این افراد که این [[حق]] [[واجب]] و [[صله رحم]] است".
-ابونعیم با ذکر سند دیگری می‌گوید: کلیب بن منفعه، همین روایت را از پدرش از جدش نقل می‌کند. ناگفته نماند که ابونعیم، این روایت را از طرق مختلفی از ابومنفعه نقل کرده و تنها در یک مورد است که این روایت از غیر طریق ابومنفعه از رسول خدا{{صل}} روایت شده است<ref>ابونعیم، ج۵، ص۲۳۹۸-۲۳۹۹.</ref>. [[ابن حجر]]<ref>ابن حجر، ج۶، ص۳۰۲.</ref> همان سلسله سند را که "کلیب بن منفعه" از جدش باشد، از طریق [[ضمضم ب ن عمرو]] [[حنفی]] گزارش کرده است. او می‌افزاید: [[ابوداود]] می‌گوید: کلیب از جدش روایت می‌کند، اما نام جد کلیب بن منفعه را نمی‌برد. در صورتی که [[ابن منده]]، جد وی را کلیب می‌داند و با این حال، ابن حجر می‌افزاید: در جایی ندیدم که منفعه از کلیب روایتی نقل کرده باشد.
+ابونعیم با ذکر سند دیگری می‌گوید: کلیب بن منفعه، همین روایت را از پدرش از جدش نقل می‌کند. ناگفته نماند که ابونعیم، این روایت را از طرق مختلفی از ابومنفعه نقل کرده و تنها در یک مورد است که این روایت از غیر طریق ابومنفعه از رسول خدا {{صل}} روایت شده است<ref>ابونعیم، ج۵، ص۲۳۹۸-۲۳۹۹.</ref>. [[ابن حجر]]<ref>ابن حجر، ج۶، ص۳۰۲.</ref> همان سلسله سند را که "کلیب بن منفعه" از جدش باشد، از طریق [[ضمضم ب ن عمرو]] [[حنفی]] گزارش کرده است. او می‌افزاید: [[ابوداوود]] می‌گوید: کلیب از جدش روایت می‌کند، اما نام جد کلیب بن منفعه را نمی‌برد. در صورتی که [[ابن منده]]، جد وی را کلیب می‌داند و با این حال، ابن حجر می‌افزاید: در جایی ندیدم که منفعه از کلیب روایتی نقل کرده باشد.
 این نام در منابع به دو شکل ابومنفعه و ابومنقعه، و همچنین با [[القاب]] حنفی، ثقفی و انماری آمده و اطلاعات مشابهی در مورد اینها گزارش شده است. در کتاب معرفة الصحابه هر دو [[لقب]] حنفی و ثقفی، یکی در متن و دیگری در پاورقی به نقل از نسخه دیگری از آن کتاب آمده است<ref>ابونعیم، ج۵، ص۲۳۹۸ و ج۶، ص۳۰۲۴.</ref> و برخی، همین [[روایت]] را از طریق ابومنفعه ثقفی نقل کرده‌اند<ref>ذهبی، ج۲، ص۲۰۶؛ ابن اثیر، ج۵، ص۳۰۷.</ref>.