پیمان‌های پیامبر خاتم: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| عنوان مدخل  = پیمان‌های پیامبر خاتم

| مداخل مرتبط = [[پیمان‌های پیامبر خاتم در حدیث]] - [[پیمان‌های پیامبر خاتم در نهج البلاغه]] - [[پیمان‌های پیامبر خاتم در تاریخ اسلامی]]

== مقدمه ==

* [[طبیعت]] [[اجتماعی]] [[زندگی]] [[بشر]] ایجاب می‌کند، [[انسان‌ها]] بسیاری از نیازهای خود را در قالب [[روابط]] مخاصمه‌آمیز یا همزیستی مسالمت‌آمیز برآورده کنند. [[عقد]] [[قرارداد]] و [[پایبندی]] به آن، درباره مسئله‌ای ویژه که مستلزم حضور حداقل دو طرف در [[قرارداد]] (دو نفر، یک فرد و یک گروه و یا دو گروه) است، یکی از گونه‌های [[همبستگی اجتماعی]] در [[جامعه]] به شمار می‌آید. در [[عصر پیامبر]] {{صل}}، به ویژه [[شبه جزیره عربستان]] به علت [[زندگی]] مبتنی بر [[قبیله]]، برقراری این قراردادها [[جایگاه]] ویژه‌ای در [[حیات]] [[سیاسی]]، [[اجتماعی]]، [[اقتصادی]]، [[فرهنگی]] و... داشت. در زمان [[جاهلیت]]، این پیمان‌ها و بیعت‌ها به صورتهایی مختلف که هر کدام نام خاصی نیز داشت (همچون حلف<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۱۳۳.</ref>، جوار<ref>احمد بن ابی یعقوب یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۱۷.</ref> و...) منعقد می‌شد.

* پیمان‌هایی که [[پیامبر]] {{صل}} در آن شرکت داشته یا منعقد کرده‌اند، به لحاظ زمانی ([[پیش از بعثت]]، دوران مکی، دوران [[مدنی]])، [[کلامی]] (مکتوب و غیر مکتوب)، داخلی و خارجی ([[مسلمانان]] و غیر [[مسلمانان]]، [[مدنی]] و غیر [[مدنی]] و...) و مواردی از این قبیل قابل تقسیم‌بندی‌اند. به زودی به برخی از مهم‌ترین پیمان‌های [[رسول اکرم]] {{صل}} از لحاظ زمانی اشاره می‌شود؛ هرچند گفتنی است که حتی کوچک‌ترین پیمان‌های آن [[حضرت]]، در [[جایگاه]] خود، نقش مهمی در پیشبرد [[اهداف]] [[اسلامی]] داشته است. از سوی دیگر، پیمان‌ها و قراردادهای مزبور، تنها نمونه کوچکی است که به صورت مکتوب یا در گزارش‌های [[تاریخی]] به دست ما رسیده است؛ چه بسا بسیاری از آنها به ویژه در سال‌های نخستین [[دعوت]]، به صورت مخفی منعقد شده یا به دست ما نرسیده است<ref>[[منیره شریعت‌جو|شریعت‌جو، منیره]]، [[پیمان‌های رسول اکرم (مقاله)|پیمان‌های رسول اکرم]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۱، ص:۲۳۳-۲۳۴.</ref>.

== پیمان‌ها و قراردادهای [[پیامبر]] {{صل}} ==

=== [[پیش از بعثت]] ===

* [[حلف الفضول]] یا [[پیمان]] جوانمردان، مهم‌ترین پیمانی است که حدود بیست سال [[پیش از بعثت]]، عده‌ای از "[[بنی‌هاشم]]"، "[[بنی‌زهره]]" و "[[بنی‌تمیم]]" منعقد کردند. این [[پیمان]] برای [[حمایت]] از افراد ضعیف و [[ناتوان]] - که وارد [[شهر مکه]] می‌شدند - بسته شد و [[پیامبر]] {{صل}} در آن شرکت کرد<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۱۳۳-۱۳۵؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۰۳.</ref>. آن [[حضرت]] همواره به شرکت در این [[پیمان]] [[افتخار]] می‌کرد و می‌فرمود: "اگر باز هم به چنین پیمانی فراخوانده شوم، می‌پذیرم"<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۱۳۴؛ احمد بن ابی یعقوب یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۱۷.</ref><ref>[[منیره شریعت‌جو|شریعت‌جو، منیره]]، [[پیمان‌های رسول اکرم (مقاله)|پیمان‌های رسول اکرم]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۱، ص:۲۳۴.</ref>.

=== پس از [[بعثت]] ===

==== دوران مکی ====

# [[بیعت عشیره]]: در آغاز [[دعوت علنی]]، [[رسول اکرم]] {{صل}} به [[خویشاوندان]] گفتند که هر کس ایشان را [[یاری]] کند، [[برادر]]، [[وصی]] و [[خلیفه]] وی خواهد شد که جز [[حضرت علی]] {{ع}} کسی به وی پاسخ مثبت نداد<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ج۲، ص۳۲۰-۳۲۲؛ ابوبکر بیهقی، دلائل النبوة و معرفة احوال صاحب الشریعه، ج۲، ص۱۷۹-۱۸۰؛ عزالدین ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۶۰-۶۲.</ref>.

# [[بیعت عقبه اول]] و [[بیعت عقبه دوم]]: اینها پیمان‌هایی است که هر کدام به فاصله یک سال، در سال دوازدهم و سیزدهم [[بعثت]] با عده‌ای از [[مردم]] یثرب که به [[آیین اسلام]] در آمده بودند منعقد شد<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۵۰۴-۵۰۵؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۸۴.</ref><ref>[[منیره شریعت‌جو|شریعت‌جو، منیره]]، [[پیمان‌های رسول اکرم (مقاله)|پیمان‌های رسول اکرم]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۱، ص:۲۳۴.</ref>.

==== دوران [[مدنی]] ====

# [[پیمان اخوت]]: در همان آغاز ورود به [[مدینه]]، میان [[مهاجران]] و [[انصار]]، [[پیمان برادری]] منعقد شد<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۵۰۱-۵۰۴؛ ابوالربیع حمیری کلاعی، الاکتفاء بما تضمنه من مغازی رسول الله {{صل}} و الثلاثة الخلفاء، ج۱، ص۲۹۶.</ref>.

# [[پیمان‌نامه مدینه]]: این [[پیمان]]، میان [[مسلمانان]] [[مهاجر]]، [[انصار]] و [[یهودیان]] [[مدینه]] در [[سال اول هجرت]] بسته شد<ref>احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۳۵۰؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ج۲، ص۶۳۲؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۳۱۵.</ref>.

# [[بیعت رضوان]] ([[بیعت شجره|شجره]]): منظور از آن، [[بیعت]] [[پیامبر]] {{صل}} با [[مسلمانان]] در راه ورود به [[مکه]] در [[سال ششم هجرت]] (پیش از [[صلح حدیبیه]]) بود<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۳۱۵؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ج۲، ص۶۳۲.</ref>.

# [[صلح حدیبیه]] ([[فتح مبین]]): این [[صلح]]، در [[سال ششم هجری]] میان [[حضرت محمد]] {{صل}} و [[مشرکان]] [[مکه]] بسته شد<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۳۰۸؛ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ص۳۴۹-۳۵۰.</ref>.

# [[صلح‌نامه ثقیف]]: این [[قرارداد]] در سال نهم میان [[پیامبر]] {{صل}} و [[قبیله]] ثقیف، ساکن در [[طائف]] منعقد شد<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۵۴۱.</ref>.

# [[پیمان صلح با مسیحیان نجران]]: این [[پیمان]] پس از انجام ندادن مراسم [[مباهله]]، بین [[رسول خدا]] {{صل}} و آنان بسته شد<ref>احمد بن ابی یعقوب یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ص۸۱؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۱۹؛ احمد بن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، ص۷۱-۷۲.</ref>.

# [[بیعت غدیر خم]]: این [[قرارداد]] در [[حجة‌الوداع]] برای بر [[بیعت گرفتن]] [[پیامبر]] {{صل}} برای [[ولایت امام علی]] {{ع}}، از آخرین و مهم‌ترین پیمان‌های عصر [[نبوی]] به شمار می‌آید<ref>علامه امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۱، صفحات مختلف: ص۱۱۳، ص۳۴۱، ص۳۵۹، ص۴۳۵ به بعد.</ref>.

# [[بیعة النساء]] ([[بیعت با زنان]]): این [[بیعت]]، یکی از موارد مهم پیمان‌های [[رسول اکرم]] {{صل}} است. از معروف‌ترین بیعت‌ها با [[زنان]]، [[پیمان]] [[حضرت]] {{صل}} پس از [[صلح]] [[مکه]] با تازه [[مسلمانان]] بود{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا جَاءَكَ الْمُؤْمِنَاتُ يُبَايِعْنَكَ عَلَى أَنْ لَا يُشْرِكْنَ بِاللَّهِ شَيْئًا وَلَا يَسْرِقْنَ وَلَا يَزْنِينَ وَلَا يَقْتُلْنَ أَوْلَادَهُنَّ وَلَا يَأْتِينَ بِبُهْتَانٍ يَفْتَرِينَهُ بَيْنَ أَيْدِيهِنَّ وَأَرْجُلِهِنَّ وَلَا يَعْصِينَكَ فِي مَعْرُوفٍ فَبَايِعْهُنَّ وَاسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref> «ای پیامبر! چون زنان مؤمن نزد تو آیند تا با تو بیعت کنند که هیچ چیز را با خدا شریک نگردانند و مرتکب دزدی نشوند و زنا نکنند و فرزندان خود را نکشند و با دروغ فرزند حرام‌زاده‌ای را که پیش دست و پای آنان است بر (شوهر) خویش نبندند و در هیچ کار شایسته‌ای سر از فرمان تو نپیچند، با آنان بیعت کن و برای آنها از خداوند آمرزش بخواه که خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره ممتحنه، آیه ۱۲؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ج۳، ص۶۲؛ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۳۶۰.</ref>.

# پیمان‌های فردی و قبیله‌ای دوران پس از [[هجرت]]، به ویژه پس از [[فتح مکه]] مشهود است. وفدهای [[قبایل]] و در مقابل پیمان‌های [[پیامبر]] {{صل}} با افراد، سران و [[مردم]] مناطق مختلف فراوان به چشم می‌خورند؛ همچون انعقاد [[پیمان]] با [[مردم]] عمان و [[بحرین]]، [[یمن]]، ایله، بنی‌ضمره، بنی‌مدلج و...<ref>جهت اطلاع از متن این پیمان‌ها و قراردادها مراجعه شود به: محمد حمیدالله، نامه‌ها و پیمان‌های سیاسی حضرت محمد {{صل}}، ص۲۲۹.</ref><ref>[[منیره شریعت‌جو|شریعت‌جو، منیره]]، [[پیمان‌های رسول اکرم (مقاله)|پیمان‌های رسول اکرم]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۱، ص:۲۳۵-۲۳۶.</ref>.

== اهداف پیمان‌نامه‌ها ==

# [[دعوت]] به [[اسلام]]، [[حمایت]] از [[پیامبر]] {{صل}} و [[آرمان‌های اسلامی]] (همانند پیمان‌های [[عقبه]] در [[مکه]]).

# ایجاد [[صلح]] که با غیر [[مسلمانان]] ([[صلح حدیبیه]]، [[مسیحیان]] [[نجران]] و...) صورت می‌گرفت و با [[پذیرش]] شرایط خاص، یکدیگر را به رسمیت می‌شناختند. همچنین [[پیمان]] [[صلح]] با [[مسلمانان]] که بیشتر شامل [[مسلمانان]] خارج از [[مدینه]] بود و محتوای آنها [[بیان احکام]] و [[قوانین الهی]] و [[پایبندی]] به آنها بود<ref>محمد حمیدالله، نامه‌ها و پیمان‌های سیاسی حضرت محمد {{صل}}، ص۲۴۸.</ref>.

# نامه‌هایی که [[رسول اکرم]] {{صل}} به [[کارگزاران]] خود در مناطق مختلف می‌نوشت، ظاهر آن، [[دستور]] [[حکومتی]] و [[آموزشی]] و [[یادآوری]] [[احکام اسلامی]] بود؛ اما بر پیمان‌هایی تأکید می‌کرد که بین [[مسلمانان]]، غیر مسلمانان و [[پیامبر]] {{صل}} بسته شده بود.

# تجدید پیمان‌ها و قراردادها مورد دیگری است که [[جایگاه]] خاص قراردادها را آشکار می‌کند، همچون [[تجدید پیمان]] با داریان<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۵۸.</ref>.

# گاهی نیز در پی [[اصلاح]] [[پیمان‌نامه]] قبل، پیمانی [[جدید]] یا اصلاح‌نامه‌ای ضمیمه می‌شد؛ همچون [[نامه]] [[قریش]] به [[پیامبر]] {{صل}} برای برداشتن شرط بازگردانی تازه [[مسلمانان]] [[مکه]] به [[مدینه]] (گنجانده‌شده در [[صلح‌نامه]] [[حدیبیه]])، در پی مشکلاتی که تازه [[مسلمانان]] برای آنان به وجود آورده بودند<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۳۲۴.</ref>.

# برخی از پیمان‌ها نیز چند منظوره بودند. بارزترین آنها همان [[پیمان‌نامه]] [[صلح]] [[مدینه]] است که منشور [[قانون]] اساسی در [[حکومت نبوی]] در یثرب مشهور به "مدینه النبی" به شمار می‌رود. [[اتحاد]] بین [[مهاجران]]، [[انصار]] و [[یهودیان]] یثرب، پیمانی که خبر از تشکیل امتی [[واحد]] می‌داد، [[مدیریت]] و [[رهبری]] [[جامعه]]، مناسبات [[سیاسی]]، [[اقتصادی]]، [[فرهنگی]]، [[خانوادگی]]، نظامی، [[حقوق]] و [[روابط]] خارجی از موارد تأکید شده در آن است<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۵۰۱-۵۰۳.</ref><ref>[[منیره شریعت‌جو|شریعت‌جو، منیره]]، [[پیمان‌های رسول اکرم (مقاله)|پیمان‌های رسول اکرم]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۱، ص:۲۳۶-۲۳۷.</ref>.

== شاخص‌های [[پیمان‌های رسول اکرم]] {{صل}} ==

== منابع ==

== پانویس ==

{{پانویس}}