آیه شعوبیه: تفاوت میان نسخه‌ها

۲۲۹ بایت حذف‌شده ،  ‏۱۸ دسامبر ۲۰۲۲
جز
جایگزینی متن - ' آن‌که ' به ' آنکه '
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-''']] ==پانویس== {{پانویس}} +''']] {{پایان منابع}} ==پانویس== {{پانویس}}))
جز (جایگزینی متن - ' آن‌که ' به ' آنکه ')
 
(۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{امامت}}
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[آیه شعوبیه در قرآن]] - [[آیه شعوبیه در کلام اسلامی]] | پرسش مرتبط  = }}
<div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
<div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[آیه شعوبیه در قرآن]] - [[آیه شعوبیه در کلام اسلامی]] </div>
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">


==مقدمه==
== مقدمه ==
شعوبیه نام فرقه‌ای است که [[معتقد]] به [[فضیلت]] [[عرب]] بر سایر [[اقوام]] نیست و به معنای خاص، عبارت از فرقه‌ای است که [[دشمن]] جنس عرب است و این [[قوم]] را [[پست‌ترین]] اقوام عالم می‌شمارد و جنس [[عجم]] را بر عرب ترجیح می‌دهد. شعوبیان برای [[عرب‌ها]] در نژاد و [[فرهنگ]] هیچ [[ارزش]] و اعتباری قائل نبودند و خود را [[برتر]] از عرب می‌دانستند. کار [[برتری‌جویی]] عرب و [[تحقیر]] عجم به جایی رسید که [[امویان]]، [[غیر عرب]] و از جمله [[ایرانیان]] را [[موالی]] می‌خواندند، عکس‌العمل منطقی ایرانیان در برابر این [[تبعیض نژادی]] [[اعراب]] به دو شکل پدیدار شد: گروهی که با [[تمسک]] به متن این [[آیه]] که ملاک [[برتری]] میان شعوب و قبائل را [[تقوای الهی]] می‌شمارد به [[اصل مساوات]] میان عرب و عجم [[اعتقاد]] داشتند. اینها اگر چه در ابتدا "[[اهل]] تسویه" خوانده می‌شدند، اما بعدها به شعوبیه [[شهرت]] یافتند<ref>اسلام در ایران، ص۳۵۷؛ تاریخ ادبیات در ایران، ج۱، ص۲۶؛ دلیران جانباز، ص۵۲؛ مجله بررسی‌های تاریخی، ص۱۸۸.</ref>. لذا به دلیل تمسک این [[فرقه]] به آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ}}<ref>«ای مردم! ما شما را از مردی و زنی آفریدیم و شما را گروه‌ها و قبیله‌ها کردیم تا یکدیگر را باز‌شناسید، بی‌گمان گرامی‌ترین شما نزد خداوند پرهیزگارترین شماست، به راستی خداوند دانایی آگاه است» سوره حجرات، آیه ۱۳.</ref> که در متن آن لفظ "شُعوب" به کار رفته این آیه را [[آیه شعوبیه]] نامیده‌اند.
شعوبیه نام فرقه‌ای است که [[معتقد]] به [[فضیلت]] [[عرب]] بر سایر [[اقوام]] نیست و به معنای خاص، عبارت از فرقه‌ای است که [[دشمن]] جنس عرب است و این [[قوم]] را [[پست‌ترین]] اقوام عالم می‌شمارد و جنس [[عجم]] را بر عرب ترجیح می‌دهد. شعوبیان برای [[عرب‌ها]] در نژاد و [[فرهنگ]] هیچ [[ارزش]] و اعتباری قائل نبودند و خود را [[برتر]] از عرب می‌دانستند. کار [[برتری‌جویی]] عرب و [[تحقیر]] عجم به جایی رسید که [[امویان]]، [[غیر عرب]] و از جمله [[ایرانیان]] را [[موالی]] می‌خواندند، عکس‌العمل منطقی ایرانیان در برابر این [[تبعیض نژادی]] [[اعراب]] به دو شکل پدیدار شد: گروهی که با [[تمسک]] به متن این [[آیه]] که ملاک [[برتری]] میان شعوب و قبائل را [[تقوای الهی]] می‌شمارد به [[اصل مساوات]] میان عرب و عجم [[اعتقاد]] داشتند. اینها اگر چه در ابتدا "[[اهل]] تسویه" خوانده می‌شدند، اما بعدها به شعوبیه [[شهرت]] یافتند<ref>اسلام در ایران، ص۳۵۷؛ تاریخ ادبیات در ایران، ج۱، ص۲۶؛ دلیران جانباز، ص۵۲؛ مجله بررسی‌های تاریخی، ص۱۸۸.</ref>. لذا به دلیل تمسک این [[فرقه]] به آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ}}<ref>«ای مردم! ما شما را از مردی و زنی آفریدیم و شما را گروه‌ها و قبیله‌ها کردیم تا یکدیگر را باز‌شناسید، بی‌گمان گرامی‌ترین شما نزد خداوند پرهیزگارترین شماست، به راستی خداوند دانایی آگاه است» سوره حجرات، آیه ۱۳.</ref> که در متن آن لفظ "شُعوب" به کار رفته این آیه را [[آیه شعوبیه]] نامیده‌اند.


خط ۱۰: خط ۷:


در [[سبب نزول]] این [[آیه]] چند گونه گزارش وجود دارد:
در [[سبب نزول]] این [[آیه]] چند گونه گزارش وجود دارد:
#از [[ابن عباس]] [[روایت]] شده است هنگامی که [[بلال حبشی]] در [[روز فتح مکه]] به امر [[رسول خدا]]{{صل}} بر بام [[کعبه]] بالا رفت تا [[اذان]] گوید، [[عتاب]] بن أسید زبان به [[اعتراض]] گشوده گفت: [[سپاس]] [[خدا]] را که پدرم از [[دنیا]] رفت تا این [[روز]] را نبیند؛ دیگری گفت: آیا [[محمد]]، مؤذّنی جز این کلاغ سیاه نیافت؟ [[سهیل بن عمرو]] گفت: اگر خدا بخواهد چیزی را [[تغییر]] دهد، آن کار را می‌کند؛ [[ابوسفیان]] گفت: من می‌ترسم سخنی بگویم و [[پروردگار]] [[آسمان]] آن را خبر دهد. به هرحال، هر یک از آنان، به لحاظ [[خوی]] [[خودبزرگ‌بینی]] که داشتند [[عیب]] دیگری میجستند، تا این که آیه فرود آمد و ایشان را از [[تفاخر]] به [[حسب و نسب]] و [[اموال]] برحذر داشت.
# از [[ابن عباس]] [[روایت]] شده است هنگامی که [[بلال حبشی]] در [[روز فتح مکه]] به امر [[رسول خدا]] {{صل}} بر بام [[کعبه]] بالا رفت تا [[اذان]] گوید، [[عتاب]] بن أسید زبان به [[اعتراض]] گشوده گفت: [[سپاس]] [[خدا]] را که پدرم از [[دنیا]] رفت تا این [[روز]] را نبیند؛ دیگری گفت: آیا [[محمد]]، مؤذّنی جز این کلاغ سیاه نیافت؟ [[سهیل بن عمرو]] گفت: اگر خدا بخواهد چیزی را [[تغییر]] دهد، آن کار را می‌کند؛ [[ابوسفیان]] گفت: من می‌ترسم سخنی بگویم و [[پروردگار]] [[آسمان]] آن را خبر دهد. به هرحال، هر یک از آنان، به لحاظ [[خوی]] [[خودبزرگ‌بینی]] که داشتند [[عیب]] دیگری میجستند، تا این که آیه فرود آمد و ایشان را از [[تفاخر]] به [[حسب و نسب]] و [[اموال]] برحذر داشت.
#نقل است که [[پیامبر خدا]]{{صل}} به بزرگان [[بنی‌بیاضه]] فرمود تا زنی از آن [[قبیله]] را به [[ازدواج]] [[أبوهند]] - که از موالی بود - در آوردند، ایشان با حالت اعتراض گفتند: ای پیامبر خدا، آیا [[دختران]] ما را به ازدواج [[غلامان]] ما در می‌آوری؟ و [[خداوند]] این آیه را فرستاد<ref>الدر المنثور، ج۶، ص۹۸؛ مجمع البیان، ج۹، ص۱۳۶؛ کشف الاسرار، ج۹، ص۲۶۴.</ref>.
# نقل است که [[پیامبر خدا]] {{صل}} به بزرگان [[بنی‌بیاضه]] فرمود تا زنی از آن [[قبیله]] را به [[ازدواج]] [[أبوهند]] - که از موالی بود - در آوردند، ایشان با حالت اعتراض گفتند: ای پیامبر خدا، آیا [[دختران]] ما را به ازدواج [[غلامان]] ما در می‌آوری؟ و [[خداوند]] این آیه را فرستاد<ref>الدر المنثور، ج۶، ص۹۸؛ مجمع البیان، ج۹، ص۱۳۶؛ کشف الاسرار، ج۹، ص۲۶۴.</ref>.


[[علامه طباطبایی]] می‌گوید: آیه در صدد آن است که بگوید: ما شما را از یک [[پدر]] و یک [[مادر]] آفریدیم که همگی شما در آن دو [[شریک]] هستید، بدون آن‌که میان سفید و سیاه و [[عرب]] و غیرعرب تفاوتی باشد و به این دلیل شما را از [[ملت‌ها]] و قبیله‌های گوناگون قرار دادیم که یکدیگر را [[شناسایی]] کنید و به این وسیله امور [[اجتماع]] شما سر و سامان یابد و [[ارتباطات]] و معاملات‌تان برقرار گردد نه آنکه برخی بر برخی دیگر [[کرامت]] داشته باشند و آقایی کنند<ref>المیزان، ج۱۸، ص۳۵۴.</ref>.
[[علامه طباطبایی]] می‌گوید: آیه در صدد آن است که بگوید: ما شما را از یک [[پدر]] و یک [[مادر]] آفریدیم که همگی شما در آن دو [[شریک]] هستید، بدون آنکه میان سفید و سیاه و [[عرب]] و غیرعرب تفاوتی باشد و به این دلیل شما را از [[ملت‌ها]] و قبیله‌های گوناگون قرار دادیم که یکدیگر را [[شناسایی]] کنید و به این وسیله امور [[اجتماع]] شما سر و سامان یابد و [[ارتباطات]] و معاملات‌تان برقرار گردد نه آنکه برخی بر برخی دیگر [[کرامت]] داشته باشند و آقایی کنند<ref>المیزان، ج۱۸، ص۳۵۴.</ref>.


گزارش کرده‌اند که [[پیامبر خدا]]{{صل}} در [[روز فتح مکه]] پس از [[طواف]]، [[خدا]] را [[حمد]] و ثنا کرده و فرمود: [[سپاس]] خدایی را که [[خودخواهی]] و [[تکبر]] [[جاهلیت]] را از شما برداشت؛ ای [[مردم]]، به [[راستی]] که [[مردمان]] دو گروه‌اند: [[مؤمن]] [[پرهیزکار]]، گرامی در نزد خدا و [[بدکار]] [[بدبخت]]، [[پست]] در نزد خدا، سپس این [[آیه]] را [[تلاوت]] فرمود<ref>الکشاف، ج۲، ص۳۹۹.</ref>.
گزارش کرده‌اند که [[پیامبر خدا]] {{صل}} در [[روز فتح مکه]] پس از [[طواف]]، [[خدا]] را [[حمد]] و ثنا کرده و فرمود: [[سپاس]] خدایی را که [[خودخواهی]] و [[تکبر]] [[جاهلیت]] را از شما برداشت؛ ای [[مردم]]، به [[راستی]] که [[مردمان]] دو گروه‌اند: [[مؤمن]] [[پرهیزکار]]، گرامی در نزد خدا و [[بدکار]] [[بدبخت]]، [[پست]] در نزد خدا، سپس این [[آیه]] را [[تلاوت]] فرمود<ref>الکشاف، ج۲، ص۳۹۹.</ref>.


مخاطب در این آیه به دلیل آشکار و رسای {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ}}، کل [[جامعه بشری]] است. این آیه در [[حقیقت]] مهمترین اصلی را که ضامن [[نظم]] و [[استحکام]] [[جوامع انسانی]] است بیان می‌کند و [[میزان]] [[واقعی]] [[ارزش‌های انسانی]] را در برابر ارزش‌های کاذب و [[دروغین]] مشخص می‌سازد. منظور از [[آفرینش]] از یک مرد و [[زن]] نیز، همان بازگشت [[نسب]] [[انسان‌ها]] به [[آدم]] و [[حوا]] است، بنابراین چون همه از ریشه واحلی هستند معنا ندارد که از نظر نسب و [[قبیله]] و جنسیت بر یکدیگر [[افتخار]] کنند با یکدیگر را مورد [[تحقیر]] و [[اهانت]] قرار دهند و اگر [[خداوند]] برای هر قبیله و یا طایفه‌ای ویژگی‌هایی [[آفریده]]، تنها برای [[حفظ نظم]] [[زندگی اجتماعی]] مردم است، چرا که این تفاوت‌ها سبب شناسایی یکدیگر است و بدون شناسایی افراد، نظم در [[جامعه انسانی]] حکم‌فرما نمی‌شود، زیرا اگر همه انسان‌ها یکسان و شبیه یکدیگر بودند، [[هرج و مرج]] عظیمی سراسر جامعه انسانی را فرا می‌گرفت. به هر حال، [[قرآن کریم]] بعد از آنکه بزرگ‌ترین مایه [[مباهات]] و [[تفاخر]] [[عصر جاهلی]] - یعنی [[نسب]] و [[قبیله]] - را از اعتبار می‌اندازد در ادامه [[آیه]] می‌گوید: برای [[تقرب به خدا]] و نزدیکی به [[ساحت]] [[مقدس]] او، هیچ امتیازی جز [[تقوا]] ملاک نبوده و مؤثر نیست.<ref>[[محمود سرمدی|سرمدی، محمود]]، [[آیه شعوبیه (مقاله)|مقاله «آیه شعوبیه»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]]</ref>
مخاطب در این آیه به دلیل آشکار و رسای {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ}}، کل [[جامعه بشری]] است. این آیه در [[حقیقت]] مهمترین اصلی را که ضامن [[نظم]] و [[استحکام]] [[جوامع انسانی]] است بیان می‌کند و [[میزان]] [[واقعی]] [[ارزش‌های انسانی]] را در برابر ارزش‌های کاذب و [[دروغین]] مشخص می‌سازد. منظور از [[آفرینش]] از یک مرد و [[زن]] نیز، همان بازگشت [[نسب]] [[انسان‌ها]] به [[آدم]] و [[حوا]] است، بنابراین چون همه از ریشه واحلی هستند معنا ندارد که از نظر نسب و [[قبیله]] و جنسیت بر یکدیگر [[افتخار]] کنند با یکدیگر را مورد [[تحقیر]] و [[اهانت]] قرار دهند و اگر [[خداوند]] برای هر قبیله و یا طایفه‌ای ویژگی‌هایی [[آفریده]]، تنها برای [[حفظ نظم]] [[زندگی اجتماعی]] مردم است، چرا که این تفاوت‌ها سبب شناسایی یکدیگر است و بدون شناسایی افراد، نظم در [[جامعه انسانی]] حکم‌فرما نمی‌شود، زیرا اگر همه انسان‌ها یکسان و شبیه یکدیگر بودند، [[هرج و مرج]] عظیمی سراسر جامعه انسانی را فرا می‌گرفت. به هر حال، [[قرآن کریم]] بعد از آنکه بزرگ‌ترین مایه [[مباهات]] و [[تفاخر]] [[عصر جاهلی]] - یعنی [[نسب]] و [[قبیله]] - را از اعتبار می‌اندازد در ادامه [[آیه]] می‌گوید: برای [[تقرب به خدا]] و نزدیکی به [[ساحت]] [[مقدس]] او، هیچ امتیازی جز [[تقوا]] ملاک نبوده و مؤثر نیست.<ref>[[محمود سرمدی|سرمدی، محمود]]، [[آیه شعوبیه (مقاله)|مقاله «آیه شعوبیه»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]]</ref>


==منابع==
== منابع ==
#[[پرونده:10524027.jpg|22px]] [[محمود سرمدی|سرمدی، محمود]]، [[آیه شعوبیه (مقاله)|مقاله «آیه شعوبیه»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|'''دانشنامه معاصر قرآن کریم''']]
{{منابع}}
# [[پرونده:10524027.jpg|22px]] [[محمود سرمدی|سرمدی، محمود]]، [[آیه شعوبیه (مقاله)|مقاله «آیه شعوبیه»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|'''دانشنامه معاصر قرآن کریم''']]
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}


==پانویس==
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}


[[رده:آیه شعوبیه]]
[[رده:آیه شعوبیه]]
[[رده:مدخل]]
۲۱۸٬۸۴۲

ویرایش