|
|
| (۱۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{امامت}}
| | #تغییر_مسیر [[ذات‌الرقاع]] |
| <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
| |
| <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[ذات الرقاع در قرآن]] - [[ذات الرقاع در تاریخ اسلامی]]</div>
| |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| |
| | |
| ==علت نامگذاری ذات الرقاع==
| |
| وقوع [[جنگ]] در کنار کوهی دارای قله‌های سرخ، سیاه و سفید<ref> المغازی، ج ۱، ص ۳۹۵؛ الطبقات، ج ۲، ص ۴۷؛ انساب الاشراف، ج ۱، ص ۴۱۸ ـ ۴۱۹.</ref>، رقعه رقعه بودن پرچم‌های [[مسلمانان]] در این [[نبرد]]<ref> السیرة النبویه، ج ۲، ص ۲۰۴</ref>، وجود درختی به همین نام در محل جنگ<ref> السیرة النبویه، ج۲، ص ۲۰۴.</ref> یا به گزارشی از [[ابوموسی اشعری]]، پانسمان کف پای مجروح مسلمانان با تکه‌های پارچه در مسیر رفت<ref> صحیح البخاری، ج ۵، ص ۵۲؛ صحیح مسلم، ج ۵، ص ۲۰۰.</ref>، [[ادله]] نامگذاری این جنگ به [[ذات‌الرقاع]] شمرده شده‌اند.
| |
| | |
| ==علت وقوع جنگ==
| |
| پس از [[غزوه بنی نضیر]]<ref> السیرة النبویه، ج۲، ص ۲۰۳؛ المحبر، ص ۱۱۳؛ تاریخ طبری، ج ۲، ص ۵۵۵.</ref> یا [[سریه]] [[عبدالله بن عتیک]]<ref>انساب الاشراف، ج ۱، ص ۴۸۲.</ref>، مسلمانان با گزارش تاجری که به [[مدینه]] آمده بود، مطلع شدند<ref> الطبقات، ج۲، ص ۴۶ ـ ۴۷.</ref> که دو تیره از [[قبیله غطفان]] به نام‌های [[بنی‌ثَعلبَه]] و [[بنی‌مُحارِب]]<ref>السیرة النبویه، ج ۲، ص ۲۰۳؛ تاریخ طبری، ج ۲، ص ۵۵۵.</ref> (یا بنی اَنمار)<ref> الطبقات، ج ۲، ص ۴۷؛ انساب الاشراف، ج ۱، ص ۴۱۹.</ref> در حال [[تدارک]] جنگ بر ضد آنان هستند<ref>الطبقات، ج ۲، ص ۴۷.</ref> و بنابر برخی گزارش‌ها، [[پیامبر]]{{صل}} پس از [[آگاهی]]، [[ابوذر غفاری]]<ref> السیرة النبویه، ج ۲، ص ۲۰۳؛ عیون الاثر، ج ۲، ص ۷۶.</ref> یا [[عثمان بن عفان]]<ref>المغازی، ج ۱، ص ۸؛ السیرة النبویه، ج ۲، ص ۲۰۳؛ الطبقات، ج ۲، ص ۴۷.</ref> یا [[ابن ام مکتوم]]<ref> تاریخ خلیفه، ص ۴۸؛ الاستیعاب، ج ۳، ص ۱۱۹۸.</ref> را بر مدینه گمارد و شب شنبه، دهم [[محرّم]] [[چهل]] و هفتمین ماه [[هجرت]]<ref> المغازی، ج ۱، ص ۴، ۳۹۵؛ الطبقات، ج ۲، ص ۴۶ ـ ۴۷.</ref> یا [[محرم]] سال پنجم<ref>انساب الاشراف، ج ۱، ص ۴۱۸ ـ ۴۱۹، ۴۸۲.</ref> و به گزارشی در اواخر [[ربیع‌الثانی]] و اوایل [[جمادی الاولی]] در سال چهارم<ref> السیرة النبویه، ج ۲، ص ۲۰۳؛ تاریخ طبری، ج ۲، ص ۵۵۵.</ref> به همراه ۴۰۰، ۷۰۰ یا ۸۰۰ <ref> المغازی، ج ۱، ص ۳۹۵؛ الطبقات، ج ۲، ص ۴۷؛ التنبیه و الاشراف، ص ۲۱۴.</ref> تن از [[مدینه]] بیرون آمدند. [[بخاری]] به استناد حضور [[ابوموسی اشعری]] و گزارش وی از این [[غزوه]] و حضور او در مدینه پس از [[نبرد خیبر]]، [[زمان]] [[غزوه ذات‌الرقاع]] را سال هفتم دانسته<ref> صحیح البخاری، ج ۵، ص ۵۱ ـ ۵۲.</ref>، اما این مطلب به لحاظ تناقض با تمامی منابع متقدم پذیرفتنی نیست.
| |
| | |
| [[لشکر اسلام]] با گذر از روستای "مضیق" و توقف یک [[روزه]] در وادی "شُقْرَه" در ۶۷ کیلومتری شمال شرقی مدینه امروزی<ref>المغازی، ج ۱، ص ۳۹۶؛ دلائل النبوه، ج ۳، ص ۳۷۱؛ المعالم الاثیره، ص ۱۵۱ـ۱۵۲.</ref> و پس از کسب اطلاعات<ref> المغازی، ج ۱، ص ۳۹۶؛ المعالم الاثیره، ص ۱۵۱ ـ ۱۵۲.</ref>، به سکونتگاه آنان در منطقه "نَخل"<ref> السیرة النبویه، ج ۲، ص ۲۰۶؛ تاریخ طبری، ج ۲، ص ۵۵۶ ـ ۵۵۸.</ref>یا "نُخیل"<ref> الطبقات، ج۲، ص ۴۷؛ التنبیه و الاشراف، ص ۲۱۴.</ref> رسید؛ اما [[مشرکان]] با وجود فراوانی نیرو، به بالای کوه‌ها گریخته<ref>السیرة النبویه، ج ۲، ص ۲۰۴.</ref> و در نقاط بسیار مناسبی موضع گرفته بودند<ref>المغازی، ج ۱، ص ۳۹۶.</ref>.
| |
| | |
| [[مسلمانان]] به جهت نزدیکی مشرکان و اشرافشان به مواضع [[سپاه]] [[پیامبر]]{{صل}}، نگران [[حمله]] غافلگیرانه آنان شدند، از این رو پیامبر{{صل}} [[نماز جماعت]] را برای نخستین بار به گونه [[نماز]] [[خوف]] گزارد<ref>المغازی، ج ۱، ص ۳۹۶؛ الطبقات، ج ۲، ص ۴۷؛ تاریخ طبری، ج ۲، ص ۵۵۶.</ref>.
| |
| | |
| برخی منابع، [[نزول آیه]] {{متن قرآن|وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلَاةِ إِنْ خِفْتُمْ أَنْ يَفْتِنَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنَّ الْكَافِرِينَ كَانُوا لَكُمْ عَدُوًّا مُبِينًا}}<ref>«و چون به سفر می‌روید اگر می‌هراسید کافران شما را بیازارند گناهی بر شما نیست که از نماز بکاهید؛ بی‌گمان کافران برای شما دشمنی آشکارند» سوره نساء، آیه ۱۰۱.</ref> را مربوط به [[تشریع]] نماز خوف در [[ذات‌الرقاع]] دانسته‌اند<ref>السیرة النبویه، ج ۲، ص ۲۰۴؛ روح البیان، ج ۲، ص ۲۷۴؛ التحریر و التنویر، ج ۴، ص ۲۴۱.</ref>. این غزوه، بی‌درگیری به پایان رسید<ref>السیرة النبویه، ج ۲، ص ۲۰۴.</ref>.
| |
| | |
| از آنجا که این غزوه در رویارویی با تیره‌هایی از [[قبیله غطفان]] شکل گرفته است، بایستی همان [[غزوه غطفان]] باشد؛ اما منابع، با ذکر جداگانه غزوه غطفان، بین [[غزوه ذات‌الرقاع]] و آن فرق گذاشته‌اند: آنان در بیان غزوه‌های [[پیامبر]]{{صل}} در [[سال سوم هجری]]، غزوه غطفان و "ذی أمَرّ" را یک [[غزوه]]، متفاوت از [[ذات‌الرقاع]]؛ ولی شبیه آن بیان می‌کنند<ref> المغازی، ج ۱، ص ۳ ـ ۴؛ ۱۹۳ـ۱۹۶؛ السیرة النبویه، ج ۲، ص ۴۶، ۶۰۸؛ انساب الاشراف، ج ۱، ص ۳۷۵ ـ ۳۷۷.</ref>. در یکسان بودن دو غزوه "غطفان" و "ذی أمَرّ" شکی نیست، چرا که "ذی أمَرّ" مکانی در نجد و همانجاست که پیامبر{{صل}} برای رویارویی با [[غطفان]] به سوی آن حرکت کرد<ref>معجم ما استعجم، ج ۱، ص ۱۹۲ ـ ۱۹۳؛ الروض المعطار، ص ۳۱.</ref>. درباره غزوه غطفان و [[ذات الرقاع]] نیز با وجود فراوانی و قدمت منابع مبنی بر جدا بودن این دو غزوه از یکدیگر، شباهت بیش از حد جزئیات و رویدادها مانند نام قبیله‌ها و محل [[جنگ]] بیانگر یکی بودن دو [[پیکار]] است.
| |
| | |
| ==حوادث این غزوه==
| |
| در گزارشی، یکی از جنگجویان تیره [[بنی مُحارِب]] به نام "غورث" یا "[[دعثور بن حارث]]" قصد داشت با بهره‌گیری از اصل غافل‌گیری، پیامبر{{صل}} را به [[قتل]] برساند؛ اما این حادثه با [[غلبه]] پیامبر{{صل}}، [[پشیمانی]] مهاجم و [[عفو]] او از سوی [[رسول خدا]]{{صل}} پایان پذیرفت<ref>المغازی، ج ۱، ص ۱۹۵ـ۱۹۶؛ السیرة النبویه، ج ۲، ص ۲۰۵؛ الطبقات، ج ۲، ص ۲۶، ۴۷.</ref>.
| |
| | |
| بر پایه روایتی در برخی منابع [[تفسیری]]<ref>جامع البیان، ج ۶، ص ۹۴؛ التبیان، ج ۳، ص ۴۶۴؛ اسباب النزول، ص ۱۹.</ref> و [[تاریخی]]<ref> المغازی، ج ۱، ص ۱۹۵ ـ ۱۹۶؛ السیرة النبویه، ج ۲، ص ۲۰۵.</ref> [[شأن نزول]] [[آیه]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَنْ يَبْسُطُوا إِلَيْكُمْ أَيْدِيَهُمْ فَكَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ}}<ref>«ای مؤمنان از نعمت خداوند بر خود یاد کنید، آنگاه که گروهی بر آن بودند تا بر شما دست‌درازی کنند و خداوند دستشان را از شما کوتاه کرد، و از خداوند پروا کنید و مؤمنان باید تنها بر خداوند توکل کنند» سوره مائده، آیه ۱۱.</ref> همین حادثه است. به هر روی، این آیه، [[مسلمانان]] را متوجه خطرهای پیوسته نابودگرِ گذشته کرده و به آنها هشدار می‌دهد که به پاس این [[نعمت‌ها]]، [[متقی]] و بر [[خدا]] اتکا داشته باشند و بدانند با [[پرهیزگاری]]، خدا همیشه [[حافظ]]، [[یار]] و حامی ایشان خواهد بود.
| |
| | |
| در [[راه]] بازگشت، رویدادهایی به [[روایت]] [[جابر بن عبداللّه انصاری]] گزارش شده‌اند؛ برخی از این رویدادها مانند راهوار کردن مرکب جابر و [[پناه]] آوردن حیوانات به [[پیامبر]]{{صل}}، [[کرامت]] [[رسول خدا]]{{صل}} و برخی دیگر همچون [[فداکاری]] و [[نماز]] خالصانه، گویای [[ایمان]] صادقانه [[مسلمانان]] است<ref>المغازی، ج ۱، ص ۳۹۷ ـ ۴۰۲؛ السیرة النبویه، ج۲، ص ۲۰۶ ـ ۲۰۸؛ الاختصاص، ص ۲۹۹ ـ ۳۰۰.</ref>. پیامبر{{صل}} پس از یک [[غیبت]] ۱۵ [[روزه]] در [[مدینه]]<ref>المغازی، ج ۱، ص ۳۹۵؛ الطبقات، ج ۲، ص ۴۷.</ref>، در حالی که از پیش پیک [[سلامتی]] خویش، "[[جعال بن سراقه]]" را به مدینه فرستاده بود<ref>الطبقات، ج ۲، ص ۴۷؛ المحبر، ص ۲۸۷.</ref>، ۵ [[روز]] از [[محرم]]<ref>المغازی، ج ۱، ص ۳۹۵؛ الطبقات، ج ۲، ص ۴۷.</ref> یا [[جمادی الاولی]]<ref>المحبر، ص ۱۱۳؛ نک: السیرة النبویه، ج ۲، ص ۲۰۹.</ref> باقی مانده، به چاهی قدیمی در سه میلی مدینه به نام «صِرار»<ref> المعالم الاثیره، ص ۱۵۸.</ref> رسیده و سپس به مدینه بازگشت<ref>المغازی، ج ۱، ص ۳۹۵؛ الطبقات، ج ۲، ص ۴۷.</ref>.<ref>[[مهدی نورمحمدی|نورمحمدی، مهدی]]، [[ذات الرقاع (مقاله)|مقاله «ذات الرقاع»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>
| |
| | |
| == جستارهای وابسته ==
| |
| {{مدخل‌های وابسته}}
| |
| * [[غطفان]]
| |
| {{پایان مدخل‌های وابسته}}
| |
| | |
| == منابع ==
| |
| {{منابع}}
| |
| * [[پرونده:000064.jpg|22px]] [[مهدی نورمحمدی|نورمحمدی، مهدی]]، [[ذات الرقاع (مقاله)|مقاله «ذات الرقاع»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|'''دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳''']]
| |
| {{پایان منابع}}
| |
| | |
| == پانویس ==
| |
| {{پانویس}}
| |
| | |
| [[رده:ذات الرقاع]]
| |
| [[رده:مدخل]]
| |
| [[رده:غزوه‌ها]]
| |
| {{غزوه‌ها}}
| |
