موالی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[مولی]] (جمع آن موالی) به غیرعربی اطلاق می‌شد که یا [[مسلمان]] شده بود و در [[جنگی]] بر [[ضد]] [[مسلمانان]] شرکت نکرده بود و [[اسیر]] نشده بود یا اگر در [[جنگ]] شرکت کرده بود و اسیر شده بود، [[اسلام]] آورده بود و به دست والاء یا مالک خود [[آزاد شده]] بود. اهل‌ِذمه‌ای که [[دین]] خود را رها کرده بود و [[آیین]] [[مسلمانی]] را برگزیده بود، نیز موالی خوانده می‌شد. حتی ممکن بود [[قبایل]] [[ضعیف]] برای استفاده از [[قدرت]] اقویا و [[جلب حمایت]] قبایل قوی‌تر با [[عقد]] [[موالات]]، با یکی از آنها [[ارتباط]] و انتساب می‌یافت و خود را از موالی یک شیخ [[عرب]] یا یک [[قبیله عرب]] به حساب می‌آورد<ref>کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی، ص۱۳۲.</ref>. مولی در [[حقیقت]] عضو وابسته و دون‌رتبه یک [[طایفه]] یا [[قبیله]] بود که اغلب آنها [[بندگان]] آزاد شده بودند که به این ترتیب در طایفه‌ای عضویت می‌یافتند. موالی از سوی طایفه مورد [[حمایت]] و [[پشتیبانی]] قرار می‌گرفتند؛ ولی در مقابل باید به طایفه [[وفادار]] می‌ماندند<ref>تاریخ جوامع اسلامی، ص۹۳.</ref>.

نگاه [[جامعه]] [[عربی]] به موالی نگاهی آمیخته با [[بی‌احترامی]] بود؛ تا آنجا که [[عرب]]، موالی را هنگامی که میانشان [[نزاع]] درمی‌گرفت به بردگان وصف می‌کرد که این موضوع درباره عرب هجین، یعنی عربی مادرش [[کنیز]] بود نیز، مصداق می‌یافت. [[اعراب]] کارهایی مانند [[تجارت]] و [[کشاورزی]] و [[نویسندگی]] را از آن جهت که فعالیت [[بدی]] بودند، [[پست]] می‌شمردند و مخصوص موالی می‌دانستند؛ اما سوارکاری و [[سرودن شعر]] را از آن جهت که خود انجام می‌دادند، کاری [[محترم]] به حساب می‌آوردند<ref>اوضاع اجتماعی اقتصادی موالی در صدر اسلام، صص ۱۸۱-۱۸۲.</ref>.

#[[اسیران]] [[جنگی]] و بردگان [[آزادشده]]: این گروه اسیرانی را تشکیل می‌دادند که در [[جنگ‌ها]] به دست [[اعراب]] گرفتار شده بودند و به‌عنوان برده و [[غلام]] در [[خدمت]] [[قبایل]] و خاندان‌های [[عرب]] قرار داشتند. این [[اسیران]] با [[قبول اسلام]] و گرویدن به آن [[آزاد]] می‌شدند؛ ولی [[الزام]] داشتند تا به خانواده‌هایی که غلامشان بودند وابسته بمانند. در [[حقیقت]] به مفهوم فنی و اصطلاح ریشه‌ای، باید این گروه را موالی [[حقیقی]] دانست که تعدادشان بعد از پیشه‌وران و [[صنعتگران]] در [[مقام]] دوم قرار داشت.

[[حکومت بنی‌امیه]]، [[استخدام]] موالی را برای خود [[ننگ و عار]] می‌شمرد و از رفت‌وآمد و [[معاشرت]] با آنها اجتناب می‌ورزید. مراوده با موالی را دلیل [[پستی]] و [[رذالت]] می‌دانست و از [[اقتدا]] به فقهای موالی [[اکراه]] داشت. [[نافع بن جبیر]] [[شافعی]] که از [[تابعان]] معروف بود، هنگامی که جنازه‌ای را می‌دید از اسم و رسم او می‌پرسید، اگر می‌گفتند از [[قریش]] است، می‌گفت: [[افسوس]] از [[قوم]] من یکی کم شد. اگر می‌گفتند [[عرب]] است، می‌گفت: افسوس هم‌وطنم مرد. اما اگر می‌گفتند از موالی است، با خون‌سردی می‌گفت: کالای خداست، می‌خواهد می‌برد و می‌خواهد می‌گذارد. از دیگر مواردی که باید به آن اشاره کرد این است که [[اعراب]] در یک صف با موالی حرکت نمی‌کردند و اگر [[عربی]] می‌مرد، [[مولی]] نمی‌توانست با اعراب دیگر بر جنازه او [[نماز]] بگذارد. هر اندازه که مولی دارای فضل و [[تقوا]] بود، با او بر سر یک سفره نمی‌نشستند؛ بلکه او را سر راه قرار می‌دادند تا [[مردم]] دیگر بدانند که او از اعراب نیست. عرب [[اموی]] [[معتقد]] بود که برای آقایی و فرمانروایی آفریده شده است و سایر [[کارها]] مخصوص موالی و ذمیان می‌باشد<ref>نهضت شعوبیه جنبش ملی ایرانیان در برابر خلافت اموی و عباسی، ص۱۴۶.</ref>.

در [[عصر خلفا]] به‌ویژه خلفای [[بنی‌امیه]]، به جز مدت کوتاه [[خلافت امام علی]]{{ع}}، موالی تازه‌مسلمان علاوه بر [[تحقیر]] و نداشتن [[جایگاه اجتماعی]] و [[حقوق]] مناسب به سبب پرداخت [[جزیه]] و [[مالیات]]، فشار [[اقتصادی]] فراوانی را [[تحمل]] می‌کردند. با کاهش سرعت [[فتوحات]]، [[خمس]] [[غنائم جنگی]] حاصل از فتوحات نیز کاهش چشمگیری یافت. در این حال [[امویان]] برخلاف [[قانون]] [[اسلام]] که [[گرفتن جزیه]] را از اهلِ‌ذمه تازه‌مسلمان ممنوع اعلام کرده بود، [[تصمیم]] گرفتند تا از آنان مالیات، جزیه و [[خراج]] بستانند که این مسئله سبب ایجاد فشار مضاعف بر [[معیشت]] آنان شد و با این تصمیم [[خلفای اموی]] [[تعصبات قومی]] قبیله‌ای و [[عربی]] را بر [[قوانین اسلامی]] ترجیح دادند. موالی که از [[عدالت]] و [[برابری]] در اسلام شنیده بودند و به سبب یکسانی حقوق و [[قوانین]] بین [[عرب]] و [[عجم]] [[مسلمان]] شده بودند، با [[مشاهده]] تمایز و [[برتری]] عرب بر غیرعرب از یک سو و [[بی‌عدالتی]] و نداشتن جایگاه اجتماعی مناسب از سوی دیگر به ستوه آمدند و برضد [[حکومت امویان]] به قیام دست زدند.<ref>[[سید امیر حسینی|حسینی، سید امیر]]، [[بصره و نقش آن در تحولات قرن اول هجری (کتاب)|بصره و نقش آن در تحولات قرن اول هجری]]، ص۸۵.</ref>