فرجام شیطان چیست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

| موضوع اصلی = [[مهدویت (پرسش)|بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت]]

| تصویر = 7626626268.jpg

| مدخل بالاتر = [[مهدویت]] /  [[عصر ظهور امام مهدی]] /  [[رخدادهای عصر ظهور امام مهدی]]  

| مدخل اصلی = [[کشته شدن شیطان]]

| مدخل وابسته =  

| تعداد پاسخ = ۶

== عبارت‌های دیگری از این پرسش ==

* آیا [[شیطان]] در آن عصر می‌میرد یا به [[سلطه]] خود ادامه می‌دهد؟

[[پرونده:1368171.jpg|100px|راست|بندانگشتی|[[سید محمد صدر]]]]

[[آیت‌ الله]] [[شهید]] '''[[سید محمد صدر]]''' در کتاب ''«[[تاریخ پس از ظهور (کتاب)|تاریخ پس از ظهور]]»'' در این‌باره گفته‌ است:

 

«برای [[درک]] این موضوع دو دیدگاه را بررسی می‌نماییم که هر کدام به تنهایی می‌تواند مقصود [[روایت]] باشد:

* '''دیدگاه نخست:''' برداشت صریح و غیر تأویلی از این رویداد شگفت‌انگیز. [[ابلیس]] مخلوقی با شخصیتی شناخته شده است. او پس از [[سرپیچی]] از [[فرمان]] [[پروردگار]]، منبع شر و بدی و [[گناه]] برای [[آدم]] و [[فرزندان]] او گردید. او در آن زمان از [[پروردگار]] درخواست کرد عمری طولانی بیابد و [[خداوند]] خواسته او را بر آورده ساخت. از این رو هر [[کفر]] و [[انحراف]] و سرکشی در بین [[بشریت]] به [[ابلیس]] یا [[شیطان]] نسبت داده می‌شود. او [[عمر طولانی]] تا روز قیامت‌ {{متن قرآن|إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ}} را درخواست کرد که [[خداوند]] بخشی از این درخواست را [[اجابت]] فرمود و بخشی دیگر را نپذیرفت. {{متن قرآن|قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ * إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ}}<ref>سوره ص، آیات ۸۰ و ۸۱.</ref> فرمود: در [[حقیقت]]، تو از مهلت‌یافتگانی، تا روز معین معلوم‌ روز معین معلوم، همان روز [[ظهور]] و تأسیس [[دولت جهانی]] است که [[حضرت بقیة الله]] {{ع}} کمر به قتل [[شیطان]] می‌بندد و [[بشریت]]، جهانی بدون [[شیطان]] را تجربه خواهد کرد. در نتیجه [[تربیت]] [[انسان]] ساده‌تر و تکاملش سریعتر خواهد شد و چه بسا چند برابر سریع‌تر از زمانی خواهد شد که [[شیطان]] زنده بود و مکر می‌بافت. [[پیروی]] از [[ابلیس]] و همسویی با او از آغاز زندگی [[بشر]] تا عصر [[پیش از ظهور]] محکی برای [[آزمایش]] [[انسان‌ها]] بوده است، اما در عصر [[پس از ظهور]] چنین نخواهد بود، زیرا همان طور که دانستیم بین روش‌ها و نتایج دو برنامه کلی الهی برای [[پیش از ظهور]] و پس از آن، تفاوت‌های اساسی وجود دارد. این دیدگاه و دیدگاه بعدی با چشم‌پوشی از برخی ملاحظات فرعی و جانبی در مورد مضمون خبری که در این خصوص آوردیم، درست می‌باشد. مهم‌ترین مناقشات و ملاحظاتی که این دیدگاه با آن روبروست عبارت است از اینکه اولا آن‌ [[روایت]]، خبری واحد است که برای اثبات تاریخی کافی به نظر نمی‌رسد. ثانیاً مقصود [[قرآن کریم]] از "وقت معین معلوم" برای ما ناشناخته است زیرا از ظاهر [[قرآن]] استفاده می‌شود که "وقت معین معلوم" زمانی نزدیک‌تر از [[روز قیامت]] می‌باشد ولی "وقت معین معلوم" مشخص نیست و چه بسا مراد از آن روز [[مرگ]] [[ابلیس]] باشد. گویی [[خداوند]] به [[شیطان]] گفته است: تو از مهلت‌یافتگانی تا زمانی که مرگت فرا رسد. شاید هم مقصود، روز [[ظهور امام مهدی]] {{ع}} باشد همان طور که در این خبر آمده است و چه بسا منظور از آن، روز پدید آمدن [[جامعه]] [[معصوم]] باشد و سر انجام اینکه شاید مقصود از آن، اشاره به روی دادن حادثه‌ای طبیعی باشد که به زندگی [[شیطان]] خاتمه دهد یا زندگی‌اش را با مشکلی جدی روبرو سازد.از ظاهر [[قرآن کریم]] هیچ یک از این احتمالات به طور مشخص بر نمی‌آید و این خبر هم به تنهایی برای اثبات تاریخی کافی نیست، بنابراین نمی‌توان بر درستی دیدگاه نخست پای فشرد.

* '''دیدگاه دوم:''' از کشته شدن [[ابلیس]] برداشتی تأویلی و رمزی داشته باشیم و بگوییم کشته شدن [[ابلیس]] یعنی کشته شدن او در وجود [[انسان‌ها]] به طوری که هر چند خودش هم چنان وجود خارجی دارد ولی به طور کلی اثری از او در [[رفتار]] [[انسان‌ها]] باقی نخواهد ماند. این وقتی است که [[دولت عدل جهانی]]، عوامل زشتی و [[فساد]] را از [[زمین]] ریشه کن سازد و فضایی از خیر و [[صلاح]] را در دل‌ها و اندیشه‌های [[آدمیان]] پدید آورد. در این هنگام [[ابلیس]] کاری از پیش نمی‌برد و مرده و زنده او دیگر هیچ اهمیتی نخواهد داشت. از آنجا که وجود همه خیرات و نیکی‌ها در میان [[بشر]] همگی حاصل تلاش‌ها و آموزه‌های [[امام مهدی]] {{ع}} است، نسبت دادن قتل [[ابلیس]] به آن [[حضرت]] درست خواهد بود. بنابر [[روایات]] او در [[مسجد کوفه]] کشته خواهد شد؛ مسجدی که از جمله مراکز مهم شهر [[کوفه]] و محل ترویج و [[نشر تعالیم]] [[امام عصر]] {{ع}} در [[جهان]] می‌باشد. و مطابق [[روایت]]، معلوم است که [[شیطان]] تا چه مایه از موقعیت ممتاز این [[مسجد]] عصبانی خواهد شد و ناله و فریاد خواهد زد. آری سر انجام دل‌های [[مردم]] قربانگاه او می‌شود و با [[شمشیر]] معنوی [[امام عصر]] {{ع}} کشته خواهد شد.

 

خاستگاه دیگر این دیدگاه علاوه بر [[روایات]]، [[قرآن کریم]] می‌باشد؛ زیرا جمعی از [[آیات]] به صراحت بیان می‌دارد که وسوسه‌های [[شیطان]] همه جا خریدار ندارد و گروهی از [[مؤمنان]] بلند مرتبه وجود دارند که [[شیطان]] را به آنان راهی نیست و هر کس به آن درجه از [[ایمان]] بار یابد، یکسره از وسوسه‌های [[گمراه‌کننده]] او رهایی می‌یابد.

 

سر انجام با تحقق "[[جامعه]] [[معصوم]]"، [[ابلیس]] آخرین نفس‌هایش را زده و خواهد مرد و یا از [[انسان‌ها]] کاملا جدا خواهد افتاد. حیات [[ابلیس]]، حد اکثر تا آغاز تحقق "[[جامعه]] [[معصوم]]" ادامه خواهد داشت زیرا او یا در آن زمان می‌میرد و یا در زمان [[زندگی حضرت مهدی]] {{ع}} به [[هلاکت]] خواهد رسید که در این صورت در زمان تحقق "[[جامعه]] [[معصوم]]" مرده است و یا آن که حادثه‌ای طبیعی به عمرش خاتمه خواهد داد. البته این‌ مورد، ربطی به ویژگی [[عصمت]] در [[جامعه]] آن زمان نخواهد داشت زیرا به موجب دیدگاه دوم این ویژگی باعث کشته شدن او و یا جدایی همیشگی‌اش او از [[انسان‌ها]] خواهد شد.»<ref>[[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ پس از ظهور (کتاب)|تاریخ پس از ظهور]]، ص۴۹۵، ۴۹۶.</ref>.

| پاسخ‌دهنده = محمد جواد خراسانی

| پاسخ = آیت‌‌الله '''[[محمد جواد خراسانی]]'''، در کتاب ''«[[مهدی منتظر ۱ (کتاب)|مهدی منتظر]]»'' در این‌باره گفته است:

 

«از جمله مقاتله او مقاتله با [[لشکر]] [[ابلیس]] و کشتن [[ابلیس]] است، اما وقت آن معلوم نیست. [[اسحاق بن عمار]] از [[حضرت صادق]] {{ع}} پرسید: از [[وقت معلوم]] که [[خداوند]] [[ابلیس]] را در کتاب خود تا آن وقت مهلت داده؟ فرمود: هرگاه [[قائم]] {{ع}} [[قیام]] کند در [[مسجد کوفه]] خواهد بود، پس [[ابلیس]] به نزد او آید تا به زانو درافتد و بگوید:‌ای وای از امروز، پس موی ایشان او را بگیرد و او را گردن زند<ref>معجم احادیث الامام المهدی، ج ۵، ۱۹۸، ح ۱۶۲۱.</ref>.

| پاسخ‌دهنده = خدامراد سلیمیان

| پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین '''[[خدامراد سلیمیان]]'''، در کتاب ''«[[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]»'' در این‌باره گفته است:

*«از آنجایی که نقش [[شیطان]] در [[دشمنی]] با [[حضرت]]، قابل توجه است و می‌توان او را دشمن‌ترین فرد با [[حضرت]] و [[قیام]] او دانست؛ در اینجا به فعالیت‌ها و [[سرنوشت]] او اشاره می‌شود. [[روایات]] درباره سرانجام [[شیطان]]، متفاوت است؛ اما در بعضی آمده است نابودی وی به دست [[حضرت مهدی]] {{ع}} خواهد بود. از [[وهب بن جمیع]] [[نقل]] شده که گفت: از [[امام صادق|حضرت صادق]] {{ع}} درباره این گفته [[ابلیس]] پرسیدم که: {{متن قرآن|قَالَ رَبِّ فَأَنظِرْنِي إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ}}<ref>گفت: پروردگارا، پس مرا تا روزی که برانگیخته خواهند شد مهلت ده. فرمود: تو از مهلت یافتگانی، تا روز و وقت معلوم؛ سوره حجر؛ آیات ۳۶ ۳۸.</ref>؛ آن، چه روزی خواهد بود؟ [[امام]] فرمود: "آیا گمان می‌کنی آن روز [[رستاخیز بزرگ]] است؟ هرگز! بلکه خداوندعزوجل او را تا روزی که [[قائم]] ما [[قیام]] کند، فرصت داده است. آن گاه [[قائم]] ما او را از پیشانی‌اش گرفته، گردنش را خواهد زد. آن هنگام روز [[وقت معلوم]] است"<ref> {{عربی|" يَا وَهْبُ أَ تَحْسَبُ أَنَّهُ يَوْمُ يَبْعَثُ اللَّهُ النَّاسَ لَا وَ لَكِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْظَرَهُ إِلَى يَوْمِ يَبْعَثُ اللَّهُ قَائِمَنَا فَيَأْخُذُ بِنَاصِيَتِهِ فَيَضْرِبُ عُنُقَهُ فَذَلِكَ الْيَوْمُ هُوَ الْوَقْتُ الْمَعْلُومُ"}}؛ عیاشی، تفسیر عیاشی، ج۲، ص۲۴۲؛ طبری، دلائل الامامه، ص۲۴۰.</ref>؛ ممکن است مقصود از [[روایت]]، این باشد که با روشن شدن حقایق در عصر [[ظهور]] و رشد بسیار بالای عقلانی در آن عصر، دیگر مجالی برای اغوای [[شیطان]] باقی نخواهد ماند و او عملاً خلع [[سلاح]] و نابود می‌شود و این، پایان مهلت او است<ref>نک: صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۴۲، ح۵؛ طبری، دلائل الامامه، ص۲۴۶؛ مسعودی، اثبات الوصیه، ص۱۵.</ref>. البته در برخی [[روایات]]، [[هلاکت]] [[شیطان]] به دست [[پیامبر خاتم|پیامبر اکرم]] {{صل}} دانسته شده است<ref>محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج۶۰، ص۲۴۴، ح۹۶.</ref>»<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۳ (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج۳، ص  ۱۹۹ - ۲۰۰.</ref>.

*«[[روایات]] درباره سرانجام [[شیطان]]، متفاوت است؛ اما در برخی گفته شده است نابودی وی به دست [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}‏ رخ خواهد داد.

 

از [[وهب بن جمیع]] [[نقل]] شده که گفت: از [[امام صادق|حضرت صادق]] {{ع}} درباره این گفته [[ابلیس]] پرسیدم که: " پروردگارا! پس مرا تا روزی که خلایق برانگیخته شوند، مهلت ده." [[خداوند]] سبحانه و تعالی فرمود: " البته تو از مهلت داده شدگانی تا به روز و هنگام معلوم" آن، چه روزی خواهد بود؟ فرمود: "آیا گمان می‏‌کنی آن‏روز [[رستاخیز بزرگ]] است؟ هرگز! بلکه [[خداوند]] سبحانه و تعالی او را تا روزی که [[قائم]] ما [[قیام]] کند، فرصت داده است. آن‏گاه [[قائم]] ما از پیشانی‏اش او را گرفته، گردنش را خواهد زد. آن هنگام روز [[وقت معلوم]] است"<ref> طبری، دلائل الامامة، ص ۲۴۰.</ref>.

 

بعید نیست مقصود از [[روایت]]، این باشد که با روشن شدن حقایق در [[عصر ظهور]] و رشد بسیار بالای عقلانی در آن عصر، دیگر مجالی برای اغوای [[شیطان]] باقی نخواهد ماند و عملا خلع [[سلاح]] و نابود می‌‏شود و این، پایان مهلت او است<ref>  ر. ک: [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۲، ص ۴۲، ح ۵؛ طبری، دلائل الامامة، ص ۲۴۶؛ مسعودی، اثبات الوصیة، ص ۱۵</ref>.

 

البته در برخی [[روایات]]، [[هلاکت]] [[شیطان]] به دست [[پیامبر اکرم]] {{صل}} دانسته شده است<ref>  محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۴۴، ح ۹۶</ref>»<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۳۵۷ - ۳۵۸.</ref>.

}}

| پاسخ‌دهنده = عباس رحیمی

| پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین '''[[عباس رحیمی]]'''، در کتاب ''«[[امید فردا (کتاب)|امید فردا]]»'' در این‌باره گفته است:

 

«[[قرآن]] در مورد زنده شدن [[شیطان]] گفته تا روز معینی و [[وقت معلوم]] زنده است، ولی معلوم نکرده که این [[وقت معلوم]] [[قیامت]] است یا [[قیام]] [[حضرت مهدی]] {{ع}}. بعضی [[احادیث]] که مسئله [[حضرت مهدی]] {{ع}} را مطرح نموده، خبر از [[مرگ]] [[شیطان]] داده است. بنابر این [[احادیث]]، منظور از [[وقت معلوم]]، [[زمان ظهور]] [[امام عصر]] {{ع}} است و [[شیطان]] به دست [[امام عصر]] {{ع}} کشته می‌شود<ref>بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۷۶.</ref>؛ و اگر هم زنده بماند دیگر [[قدرت]] [[وسوسه]] ندارد<ref>معجم الملاحم، ۴، ص ۲.</ref>. دست کم می‌توان گفت عبارت "[[مرگ]] [[شیطان]]" [[ناتوانی]] بی‌اندازه او را در زمان [[حضرت حجت]] {{ع}} می‌رساند»<ref>[[عباس رحیمی|رحیمی، عباس]]، [[امید فردا (کتاب)|امید فردا]]، ص۶۳.</ref>.

}}

| پاسخ‌دهنده = علی رضا امامی میبدی

| پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین '''[[علی رضا امامی میبدی]]'''، در کتاب ''«[[آموزه‌های مهدویت در آثار علامه طباطبائی (کتاب)|آموزه‌های مهدویت در آثار علامه طباطبائی]]»'' در این‌باره گفته است:

 

«[[قرآن مجید]]، زمانی که از [[شیطان]] و آغاز سرکشی و [[نافرمانی]] او در مقابل [[خداوند]]، سخن می‌گوید، بیان می‌کند که او به علت طرد شدن از درگاه [[خداوند]] -به علت تخلف از امر [[خداوند]] مبنی بر [[سجده]] در برابر [[حضرت آدم]] {{ع}}- کمر [[همت]] برای [[گمراه]] نمودن [[انسان]] بست و اعلام کرد که تمام [[تلاش]] خود را برای نابودی [[انسان]] به کار می‌‌برد<ref>{{متن قرآن|قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ * ثُمَّ لآتِيَنَّهُم مِّن بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَانِهِمْ وَعَن شَمَائِلِهِمْ وَلاَ تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ}}، شیطان گفت: چون تو مرا گمراه کردی من نیز بندگانت را از راه راست گمراه می‌‌گردانم؛ آنگاه از جلو رو و پشت سر و از طرف راست و چپ به آنان می‌‌تازم و بیشتر آنها را سپاسگزار نمی‌‌یابی. اعراف: ۱۶ و ۱۷.</ref>. او برای اینکه بتواند تمام نسل‌های انسانی را با وسوسه‌‌های خود از مسیر [[هدایت]] و [[سعادت]] دور کند، از [[خداوند]] تقاضا نمود که به او [[عمر طولانی]] دهد و تا [[قیامت]] به او فرصت دهد و خطاب به [[خداوند]] گفت: {{متن قرآن|قَالَ رَبِّ فَأَنظِرْنِي إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ}}<ref>حجر: ۳۶.</ref> [[شیطان]] گفت: پروردگارا پس مرا تا روزی که خلایق [[مبعوث]] می‌‌شوند، مهلت بده! [[خداوند]] نیز در مقابل این درخواست فرمود: {{متن قرآن|قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ * إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ}}، پروردگارت گفت: تو از مهلت داده شده‌‌گانی؛ تا روز [[وقت معلوم]]<ref>حجر: ۳۷-۳۸.</ref>.

 

چنانچه ملاحظه می‌‌شود [[خداوند]] در این [[آیه]]، فرصت [[ابلیس]] را تا روز [[وقت معلوم]] می‌‌داند و پرسشی که در اینجا مطرح می‌‌باشد این است که مقصود از این [[وقت معلوم]]، چه زمانی است؟ آیا مراد همان [[قیامت]] است که [[شیطان]] درخواست نمود؟ و یا مقصود زمانی‌‌ قبل از [[قیامت]] می‌‌باشد؟

 

'''زمان پایان مهلت [[شیطان]]''': [[مرحوم علامه]] در رابطه با {{متن قرآن|قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ * إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ}} [[معتقد]] است که [[خداوند]] در این جمله اظهار داشته که قسمتی از خواسته [[شیطان]] را [[اجابت]] و قسمت دیگر را رد کرده است؛ [[اجابت]] نسبت به اصل [[عمر]] دادن و رد نسبت به قیدی که او به [[کلام]] خود زد و آن اینکه این مهلت تا [[قیامت]] باشد و لذا فرمود: مهلت می‌دهم، اما تا روزی معلوم نه تا [[قیامت]]. بنابراین با در نظر گرفتن سیاق دعای مورد بحث، بسیار روشن است که «یوم الوقت المعلوم» غیر از «یوم یبعثون» است و معلوم می‌‌شود که [[خدای تعالی]] از اینکه به او تا [[قیامت]] مهلت دهد دریغ ورزیده و تا روز دیگری مهلت داده که قبل از [[روز قیامت]] است<ref>المیزان، جلد ۱۲، صفحه ۱۵۹؛تفسیر البیان فی الموافقة بین الحدیث و القرآن، جلد ۴، صفحه ۱۹۴.</ref>.

 

'''دیدگاه [[فخر رازی]] و نقد آن''': البته [[فخر رازی]] [[معتقد]] است مقصود از [[وقت معلوم]] همان روز بعث است؛ زیرا [[خداوند]] در [[سوره اعراف]] در پاسخ به [[شیطان]] که می‌‌گوید {{متن قرآن|قَالَ أَنظِرْنِي إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ}}<ref>«شیطان گفت: مرا تا روز قیامت مهلت بده!» اعراف: ۱۴.</ref> به صورت مطلق فرموده است: {{متن قرآن|قَالَ إِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ}}<ref>«خداوند فرمود: تو از منظرین هستی». اعراف: ۱۵.</ref> و آن را [[مقید]] به زمان غیر از [[قیامت]] نکرده است، در نتیجه [[خداوند]] تمام خواسته [[شیطان]] و از جمله مهلت داشتن تا [[قیامت]] را [[اجابت]] نموده است. [[تفسیر]] [[فخر رازی]]، جلد ۱۹، صفحه ۲۳۴.</ref>

 

[[علامه]] در پاسخ به این دیدگاه می‌‌گوید: اینکه این [[مفسر]] می‌‌گوید هر دو روز (یوم [[وقت معلوم]] و یوم یبعثون) به یک معنا است، فاسد است؛ زیرا برخلاف سیاق و ظاهر [[آیات]] مورد بحث است. استدلالی که به [[آیات]] [[سوره اعراف]] نموده است نیز ناتمام می‌باشد، زیرا بر اساس منطق [[قرآن]] که بعضی از آن بعضی دیگر را معنا می‌‌کند، همواره مطلقات قران بر مقیداتش حمل می‌‌شود؛ لذا اگر چه مطلب در [[سوره اعراف]] مطلق آمده است، ولی [[آیه]] مورد بحث و همچنین [[آیات]] ۸۰ و ۸۱ سوره ص<ref>{{متن قرآن|قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ * إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ}}، فرمود: همانا تو از مهلت داده شدگانی؛ تا روز وقت معلوم.</ref> آن را قید می‌‌زند<ref>المیزان، جلد ۱۲، صفحه ۱۵۹.</ref>.

 

'''دیدگاه اکثر [[مفسرین]] و نقد آن''': بسیاری از [[مفسرین]] [[معتقد]] هستند که مراد از «[[وقت معلوم]]» زمان نفخ صور اول باشد<ref>علامه در المیزان، جلد ۱۲، صفحه ۱۶۰ تصریح می‌کند که بسیاری از مفسرین این دیدگاه را پذیرفته‌‌اند.</ref>. این نظریه در اصل برخاسته از کلامی منسوب به [[ابن عباس]] است که وی گفته است: منظور از یوم در {{متن قرآن|يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ}} آخرین روز [[تکلیف]] است، که همان روز نفخ اول است که تمامی خلایق می‌‌میرند<ref>مجمع البیان، جلد ۶، صفحه ۳۳۷.</ref>.

 

از نگاه [[مرحوم علامه]] علت اینکه [[ابن عباس]] چنین نظری دارد این است که [[شیطان]] نیز تا روزی به کار خود ادامه می‌‌دهد که [[تکلیف]] و درنتیجه [[مخالفت]] و [[معصیت]] وجود داشته باشد؛ و قهرا چنین روزی با روز نفخ اول منطبق می‌‌گردد. پس «یوم [[وقت معلوم]]» که [[خدا]] تا آن‌‌روز [[ابلیس]] را مهلت داده همان روز نفخ اول است، و میان نفخه اول و دوم که همه را زنده می‌‌کند، چهارصد و یا [[چهل]] سال (به [[اختلاف روایات]]) فاصله هست، و تفاوت میان آنچه که [[ابلیس]] خواسته و آنچه که [[خدا]] [[اجابت]] فرموده، همین چند سال است.

 

[[علامه]] پس از [[تبیین]] این دیدگاه، بیان می‌کند که این نظریه به خودی خود وجه خوبی است، اما عیبی که دارد این است که ادعای اینکه تا [[تکلیف]] است [[مخالفت]] و [[معصیت]] تصور دارد، مقدمه‌‌ای است که نه در حد خود روشن است، و نه دلیلی برای آن وجود دارد؛ برای این که بیشتر اعتماد [[مفسرین]] در این ادعا به [[آیات]] و روایاتی است که هر [[کفر]] و فسخ موجود در نوع [[آدمی]] را مستند به اغوای [[ابلیس]] و [[وسوسه]] او می‌داند، مانند [[آیه]] {{متن قرآن|أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِي آدَمَ أَن لّا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ}}<ref>«ای بنی آدم آیا با شما عهد نکردم که شیطان را نپرستید که او شما را دشمنی آشکار است؟» یس: ۶۰.</ref> و [[آیه]] {{متن قرآن|وَقَالَ الشَّيْطَانُ لَمَّا قُضِيَ الأَمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَوَعَدتُّكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ...}}<ref>«و چون حکم به پایان رسد در آن حال شیطان گوید خدا به شما به حق و راستی وعده داد و من به خلاف حقیقت». ابراهیم: ۲۲.</ref> و [[آیات]] دیگری که مقتضای آنها این است که تا [[تکلیف]] باشد [[ابلیس]] هم هست، و [[تکلیف]] هم باقی است تا [[آدمی]] باقی باشد، و از اینجا نتیجه بالا را گرفتند.

 

ایشان در ادامه توضیح می‌دهد که در اصل استناد [[معصیت]] [[آدمیان]] به اغوای [[شیطان]]، و استفاده شدن آن از [[آیات]] و [[روایات]]، حرفی نیست، چیزی که هست این [[آیات]] و [[روایت]] تنها اقتضا دارند که تا [[معصیت]] و [[گمراهی]] در [[زمین]] باشد [[ابلیس]] هم هست، نه اینکه تا [[تکلیف]] هست [[ابلیس]] هم باشد، چون دلیلی نداریم که ملازمه میان وجود [[معصیت]] و وجود [[تکلیف]] را اثبات کند؛ بلکه [[دلیل عقلی]] و [[نقلی]] [[قائم]] است بر این که [[بشر]] به سوی [[سعادت]] سیر نموده و این نوع به زودی به کمال [[سعادت]] خود می‌‌رسد و مجتمع انسانی از [[گناه]] و شر رهایی یافته، به خیر و [[صلاح]] [[خالص]] می‌‌رسد، به طوری که در روی [[زمین]] جز [[خدا]] کسی [[پرستش]] نمی‌‌شود و بساط [[کفر]] و فسوق برچیده می‌گردد، و زندگی نیکو گشته، مرض‌‌های درونی و وساوس قلبی ازمیان می‌رود. ایشان در ادامه نتیجه‌‌گیری نموده و می‌گوید: پس دلیلی که [[مفسرین]] به آن استناد جستند این دلالت را دارد که «روز [[وقت معلوم]]» که سرآمد مهلت [[ابلیس]] است، روز [[اصلاح]] آسمانی [[جامعه بشری]] است که ریشه [[فساد]] به کلی کنده می‌‌شود و جز [[خدا]] کسی [[پرستش]] نمی‌‌گردد؛ نه روز [[مرگ]] عمومی [[بشر]] با نفخه اول<ref>المیزان، جلد ۱۲، صفحه ۱۶۰ و ۱۶۱.</ref>.

 

'''[[عصر ظهور]]، زمان «[[وقت معلوم]]»''': روشن شد که [[علامه]] سرآمد مهلت [[ابلیس]] را روز [[اصلاح]] آسمانی [[بشر]] می‌داند که ریشه [[فساد]] به کلی کنده می‌‌شود و جز [[خدا]] کسی [[پرستش]] نمی‌‌گردد. ایشان پس از این مطلب روایاتی را [[نقل]] می‌‌کند که حاکی از کشته شدن و نابودی در همان [[وقت معلوم]] است<ref>المیزان، جلد ۱۲، صفحه ۱۷۵.</ref>.

 

گرچه در بعضی از این [[احادیث]] روز [[مرگ]] [[ابلیس]] زمانی ما بین نفخ اول و دوم بیان شده است؛<ref>تفسیر البرهان، جلد ۲، صفحه ۳۴۲، حدیث ۱.</ref> ولی در [[روایات]] زیادی که از سوی [[اهل بیت]] {{عم}} به دست ما رسیده است، زمان نابودی او [[زمان ظهور]] و [[قیام مهدی]] {{ع}} می‌‌باشد.

 

ایشان از [[تفسیر]] عیاشی و [[تفسیر برهان]] [[نقل]] می‌‌کند که شخصی به نام وهب بن جمیع می‌‌گوید: از [[امام صادق]] {{ع}} از [[ابلیس]] پرسش نمودم و اینکه منظور از «یوم [[وقت معلوم]]» در [[آیه]] {{متن قرآن|رَبِّ فَأَنظِرْنِي إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ * قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ * إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ}} چیست؟ [[حضرت]] فرمود: «ای وهب! آیا گمان کرده‌‌ای همان روز بعث است که [[مردم]] در آن زنده می‌‌شوند؟ نه بلکه [[خدای عزوجل]] او را مهلت داد تا روزی که [[قائم]] ما [[ظهور]] کند، که در آن روز موی جلوی سر [[ابلیس]] را گرفته گردنش را می‌‌زند، روز [[وقت معلوم]] آن روز است»<ref>همان، جلد ۲، صفحه ۳۴۳، حدیث ۷؛عیاشی، جلد ۲، صفحه ۲۴۲، حدیث ۱۴.</ref>.

 

البته در [[حدیث]] دیگری که از [[تفسیر قمی]] [[نقل]] می‌کند، کسی که [[ابلیس]] را می‌‌کشد، [[پیامبر اکرم]] {{صل}} می‌باشد<ref>علامه توضیح می‌دهد که طبق این حدیث پیامبر پیامبر {{صل}} از رجعت کنندگان خواهد بود. المیزان، جلد ۱۲، صفحه ۱۷۵.</ref>. [[علی بن ابراهیم]] به [[سند]] خود از [[محمد]] بن یونس از مردی از [[امام صادق]] {{ع}} [[روایت]] کرده که در [[تفسیر]] [[آیه]] {{متن قرآن|فَأَنظِرْنِي... إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ}} فرمود: «در روز [[وقت معلوم]] [[رسول خدا]] {{صل}} او را بر روی سنگ [[بیت المقدس]] ذبح می‌‌کند»<ref>تفسیر قمی، جلد ۱، صفحه ۲۴۵.</ref>.

 

پس از [[نقل]] این [[روایات]] و با توجه به [[اختلافات]] [[روایات]] در [[تعیین زمان]] [[مرگ]] [[شیطان]]، [[علامه]] به جمع بین این [[احادیث]] می‌پردازد و توضیح می‌دهد که احادیثی که زمان پایان کار [[ابلیس]] را بین نفخ صور اول و دوم می‌‌داند، ممکن است تقیه‌‌ای باشد. به علاوه ممکن است هر سه را مربوط به [[حقیقت]] واحدی بدانیم که دارای مراحل متعددی می‌‌باشد؛ این [[حقیقت]] همان تجلی کامل [[حق]] می‌‌باشد که در [[روایات]]، گاه از آن به [[دوران ظهور]] [[مهدی]] {{ع}}، گاه [[رجعت]] و گاهی [[قیامت]] یاد شده است، و این بدان جهت است که هر سه روز در این که روز به روز حقایقند، مشترک می‌‌باشند هرچند که بروز حقایق در آنها مختلف و دارای شدت و ضعف است، و هر یک از این روزها در [[حقیقت]] مرتبه و مرحله از آن [[حقیقت]] می‌‌باشد<ref>المیزان، جلد ۱۲، صفحه ۱۷۵.</ref>.

 

بنابراین [[حکم]] هر یک از این روزها مربوط به روزهای دیگر نیز می‌‌باشد و چنانچه قبلاً در توضیح تفاوت [[علائم ظهور]] و [[علائم قیامت]] نیز گذشت، گاه مقصود از [[قیامت]]، مقدمات آن می‌‌باشد که می‌‌تواند همان [[زمان ظهور]] باشد؛ لذا بین احادیثی که [[مرگ]] [[شیطان]] را در زمان آغاز [[قیامت]] و نفخ صور می‌‌داند، با [[احادیث]] مربوط به تحقق این مسئله در زمان [[قیام]] [[امام زمان]] {{ع}}، منافاتی وجود ندارد<ref>ر.ک به: مبحث اول از گفتار دوم در همین فصل.</ref>.

 

پنهان نماند که [[علامه]] در مطالب قبل، تصریح کرد که زمان پایان مهلت [[ابلیس]] همان روز [[اصلاح]] آسمانی [[جامعه بشری]] و ریشه کن شدن [[فساد]] می‌‌باشد، روزی که در آن جز [[خدا]] کسی [[پرستش]] نمی‌‌گردد! قطعاً با در کنار هم قرار دادن این مطالب به دست می‌‌آید که از نظر [[مرحوم علامه]]، مراد از «[[وقت معلوم]]» [[زمان ظهور]] [[امام]] می‌باشد.

 

البته ایشان روشن نمی‌‌کند که چه کسی [[ابلیس]] را می‌‌کشد؟ [[پیامبر اکرم]] {{صل}} یا [[حضرت مهدی]] {{ع}}؟ ولی در هر صورت می‌توان نتیجه گرفت که از جمله کارهایی که در [[زمان قیام امام مهدی]] {{ع}} انجام می‌‌گیرد، از بین رفتن [[شیطان]] به دست [[رسول خدا]] {{صل}} یا [[امام زمان]] {{ع}} می‌‌باشد<ref>به نظر می‌رسد می‌توان بین این دو روایت نیز جمع نمود، با این بیان که حضرت مهدی {{ع}} بر اساس اسلام و به نمایندگی از رسول خدا {{صل}} و به عنوان جانشین آن حضرت، ابلیس را می‌‌کشد؛ بر این اساس می‌توان کشته شدن شیطان را در عین اسناد به امام به پیامبر نیز اسناد داد. «مولف».</ref>»<ref>[[علی رضا امامی میبدی|امامی میبدی، علی رضا]]، [[آموزه‌های مهدویت در آثار علامه طباطبائی (کتاب)|آموزه‌های مهدویت در آثار علامه طباطبائی]]، ص ۲۴۶-۲۵۳.</ref>.

}}

| عنوان پاسخ‌دهنده = ۵. مجتبی تونه‌ای؛

| پاسخ‌دهنده = مجتبی تونه‌ای

| پاسخ = آقای '''[[مجتبی تونه‌ای]]'''، در کتاب ''«[[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]»'' در این‌باره گفته است:

«بحث قتل [[شیطان]] به دست [[حضرت عیسی]] {{ع}} در منابع [[اهل سنت]]، بسیار مطرح شده است و البته روایاتی هم داریم که آن را به دست [[امام مهدی|حضرت صاحب الزمان]] {{ع}} پس از [[رجعت]] بیان می‌کنند. برخی [[روایات]] هم به دست [[رسول اکرم]] {{صل}} بیان کرده‌اند. اما باید مدنظر داشت که [[شیطان]]، تنها منبع شر نیست؛ همان‌طور که در مراسم [[حج]]، داریم و آن‌ها را رمی می‌کنیم: شر النفس، شر الناس و شر الشیطان. پس با حذف [[شیطان]]، شر برچیده نمی‌شود و شر النّفس و شر النّاس به جای خود باقی است<ref>نشریه موعود، شماره ۲۵، ص ۱۷ (گفت‌وگو با علی کورانی).</ref>»<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۵۸۸.</ref>.

}}

[[رده:پرسش]]