|
|
| (۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{امامت}}
| | #تغییر_مسیر [[ابوخزامة بن یعمر سعدی قضاعی]] |
| <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
| |
| <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[ابوخزامه بن یعمر سعدی قضاعی در تراجم و رجال]] - [[ابوخزامه بن یعمر سعدی قضاعی در تاریخ اسلامی]]</div>
| |
| | |
| ==مقدمه==
| |
| صحابه‌نگاران، نام او را نیاورده‌اند. [[ابن ابی عاصم]]<ref>ابن ابی عاصم، ج۵، ص۷۱.</ref> می‌گوید: کنیه‌اش به [[اختلاف]] چنین نقل شده است: ابوخزامه، ابوخرامه، ابوخزانه، ابوحزامه، ابوخزیمه، أبوخرینه و ابوخزمه. همچنین حرف "خ" را به ضمه، فتحه و کسره خوانده‌اند، ولی به [[یقین]] تمام این‌ها تصحیف است و تنها ابن ابی عاصم از این عناوین نام برده، ولی مشهور ابوخزامه است. برخی مانند [[ابونعیم]]<ref>ابونعیم، ج۵، ص۲۸۷۱.</ref> و [[ابن اثیر]]<ref>ابن اثیر، ج۶، ص۷۰.</ref> به نقل از او، مدخل را با عنوان ابو حزامه آورده‌اند. وی از تیره [[حارث بن سعد هذیم بن زید بن لیث بن شود بن أسلم بن الحاف (الحافی) بن قضاعه]]<ref>ابن حزم، ص۴۴۷.</ref> است و برخی <ref>ابونعیم، ج۵، ص۲۸۷۱.</ref>، به [[اشتباه]] با جابه جا کردن ([[قلب]] کردن [[سند]])، نام تیره‌اش، را [[سعد بن حارث]] شناسانده‌اند. [[صحابی]] بودن او مشکوک، بلکه مردود است؛ زیرا تنها دلیل این موضوع، [[روایت]] او از [[پیامبر]]{{صل}} است که به گونه‌های مختلف این چنین نقل شده است:
| |
| #{{عربی|"...عن الزهري عن ابن ابي خزامة عن ابي خزامة..."}}؛ | |
| #{{عربی |"... عن الزهري عن أبي خزامة، أحد بني الحارث بن سعد، عن ابيه..."}}؛
| |
| #{{عربی|"عن الزهري عن أبي خزامة عن حارث بن سعد بن هذيم عن ابيه..."}}؛
| |
| #{{عربی |"... عن الزهري عن ابي خزامة حارث بن سعد بن هذیم عن أبيه قال: سئلت رسول الله{{صل}} أرأيت رقي نسترقيها و دواء نتداري بها و تقاة نتقيها هل ترد من ذلك من [[قدر]] [[الله]] من شيء؟ فقال [[رسول الله]]{{صل}}: «انه من قدر الله»"}}.
| |
| این اختلاف روایت که به دلیل چند اشتباه و تصحیف صورت گرفته، سبب مشتبه شدن امر بر [[صحابه]] نگاران و سخنان متناقض و نیز افزوده شدن اصحابی خیالی شده است. این روایت را در ترجمه اسامی ذیل نقل کرده‌اند: ابوخزامه، ابوخزامة بن یعمر، خزامة بن یعمر، یعمر بن خدامه، خزیمة بن یعمر، یعمر السعدی، معمر والد ابی خزامة السعدی، ابوخزامة بن زید بن الحارث، زید بن ابی خزامه، ابو خزامة رفاعة بن عراده، ابوخزامة رفاعة بن عرابه، ابوخزامة رفاعة بن عرابة بن عراده، حارث بن سعد، سعد بن هذیم، سعد بن هذیل و سعد بن قیس. تصحیف و اشتباه‌ها در نقل این [[روایت]] به قرار زیر است:
| |
| | |
| '''اشتباه اول؛ ابن ابی خزامه یا ابوخزامه؟''' به [[یقین]] بنا بر اول، ابوخزامه و در صورت دوم، [[پدر]] او [[صحابی]] خواهد بود. ابن مهندس استاد [[ذهبی]]<ref>زبیدی، ج۸، ص۲۷۶.</ref> و ظاهراً [[بخاری]]<ref>بخاری، ج۸، ص۴۳۴.</ref>، [[ابن سعد]]<ref>ابن سعد، ج۴، ص۳۵۶.</ref> و [[ابن ابی حاتم]]<ref>ابن ابی حاتم، ج۹، ص۳۱۹.</ref> مورد اول را صحیح دانسته‌اند، ولی [[ترمذی]]<ref>نرمذی، ج۳، ص۲۷۰ و ۳۰۸.</ref> مورد دوم را صحیح‌تر دانسته است و افزوده که ابن ابی خزامه مجهول است و کسی جز [[زهری]] از او روایت نکرده است. [[احمد بن حنبل]]<ref>احمد بن حنبل، ج۱، ص۱۶۷-۱۶۹.</ref> نیز مورد دوم را صحیح دانسته است. دلیل او، [[قضاوت]] اوزاعی است که [[محمد بن ولید زبیدی]] را که یکی از [[راویان]] این [[حدیث]] از زهری است، بر دیگر راویان زهری مقدم داشته است. [[دارقطنی]]<ref>دارقطنی، ج۲، ص۲۵۱.</ref>، [[بیهقی]]<ref>بیهقی، ج۹، ص۳۴۹.</ref>، ابن عبدالبر<ref>ابن عبدالبر، ج۴، ص۲۰۵.</ref>، [[ابن اثیر]]<ref>ابن اثیر، ج۲، ص۴۵۱، ۴۶۷ و ج۵، ص۴۸۹.</ref>، ابن ماکولا<ref>ابن ماکولا، ج۷، ص۴۳۱.</ref>، مزی<ref>مزی، ج۳۴، ص۴۳۷.</ref> و مغلطای<ref>مغلطای، ج۲، ص۲۶۹.</ref> و از معاصران، البانی<ref>البانی، ص۲۳۱-۲۳۲ و ۲۴۴.</ref> نیز تنها مورد دوم را صحیح دانسته‌اند. از [[یحیی]] بن معین نیز به [[اختلاف]] تصحیح، هر دو مورد اول<ref>تاریخ یحیی بن معین، ج۱، ص۹۵؛ مغلطای، ج۱، ص۱۳۹.</ref> و دوم نقل شده است<ref>ابن اثیر، ج۱، ص۶۱۰.</ref>. برخی نیز از جمله [[ابونعیم]] و ذهبی، به تناقض گویی افتاده‌اند و در جایی، به [[صحت]] مورد دوم اعتراف کرده‌اند<ref>أبونعیم، ج۳، ص۱۲۸۰؛ ذهبی، کاشف، ج۲، ص۴۷۶.</ref> و در جای دیگر به صحت مورد اول و صحابی بودن ابوخزامه نظر داده‌اند<ref>ابونعیم، ج۵، ص۲۸۷۱؛ ذهبی، کاشف، ج۳، ص۳۱۳؛ همو، تجرید، ج۲، ص۱۶۲.</ref>. همچنین [[ابن حجر]]<ref>ابن حجر، ج۲، ص۴۱۷.</ref> أبوخزامة بن یعمر را صحابی و در [[تهذیب]]<ref>ابوخزامه، ج۱۲، ص۷۶.</ref> او را [[تابعی]] برشمرده است. مسلم<ref>مغلطای، ج۲، ص۳۶۹.</ref> و ابن عبدالبر<ref>ج۴، ص۲۰۵.</ref> او را در شمار طبقه اول [[تابعین]] [[مدینه]] قرار داده‌اند و ابن عبدالبر، منشأ [[تصور]] [[صحابی]] بودن او را [[اشتباه]] منبع [[زهری]] دانسته است.
| |
| | |
| '''اشتباه دوم: نام ابوخزامه؟''' ابن شاهین و [[بغوی]]، به دلیل حذف عبارت {{عربی|" احد بني"}} پس از ابوخزامه در [[روایت]] او، تصور کرده‌اند [[حارث بن سعد]] نام اوست. از این‌رو هر دو، [[راوی]] خبر را حارث بن سعد دانسته و نام او را در شمار [[صحابه]] آورده‌اند<ref>ابن حجر، ج۲، ص۱۴۵.</ref>؛ در حالی که در نقل‌های دیگر، برای معرفی [[نسب]] ابو خزامه آمده است: {{عربی|"عن ابي خزامة احد بني الحارث بن سعد هذيم..."}}؛ از این‌رو، [[یحیی بن معین]]<ref>مغلطای، ج۱، ص۱۳۹.</ref> و [[ابوموسی]]<ref>ذهبی، تجرید، ج۱، ص۱۰۰.</ref>، نظر ابن شاهین را در مورد صحابی بودن حارث توهم دانسته‌اند. برخی نیز ابوخزامه را [[کنیه]] بعمر السعدی پنداشته‌اند<ref>ابن اثیر، ج۵، ص۴۸۹.</ref>. ولی این نیز اشتباه و یعمر، [[پدر]] ابوخزامه است.
| |
| | |
| '''اشتباه سوم: ابوخزامه فرزند حارث؟''' اشتباه سوم این است که تصور شده منظور از توصیف ابوخزامه به {{عربی|"احد بنی حارث بن سعد هذیم"}}، این است که وی یکی از [[فرزندان]] حارث است. در نتیجه، {{عربی|"عن ابيه"}} یا {{عربی|"ان اباه اخیره"}} را به حارث [[تفسیر]] کرده و او را راوی خبر و از [[اصحاب]] برشمرده‌اند <ref>ابونعیم، ج۵، ص۲۸۷۱؛ ابن اثیر، ج۱، ص۶۱۰؛ ابن حجر، ج۳، ص۲۳۱.</ref>. یحیی بن معین، ابوموسی<ref>ابن اثیر، ج۱، ص۶۱۰.</ref> و [[ابن حجر]]<ref>ابن حجر، ج۳، ص۲۳۱.</ref> این اشتباه را یادآور شده‌اند. برخی دیگر نیز با افزودن {{عربی|"عن الحارث عن أبیه"}}<ref>ابن حجر، ج۳، ص۲۳۱.</ref>؛ یا {{عربی|"ان الحارث بن سعد اخبره أن أباه أخبر به"}}<ref>ابن حجر، ج۳، ص۲۳۲.</ref>؛ توهم کرده‌اند که سعد هذیم، راوی خبر است و به همین دلیل این روایت را ذیل نام او آورده‌اند<ref>ابن عبدالبر، ج۲، ص۱۷۱؛ ابن حجر، ج۳، ص۲۳۱.</ref>؛ در حالی که اولاً منظور از عبارت {{عربی|"احد بني الحارث بن سعد هذيم"}}؛ بیان تیره ابوخزامه بوده است، چنانکه ابتدای بحث دانسته شد و به همین دلیل ابو خزامه و افراد منسوب به این تیره را، السعدی، هذیمی و هذمی<ref>سمعانی، ج۳، ص۲۵۵ و ج۵، ص۶۳۲.</ref> می‌گویند. همچنین به اعتبار جد اعلی یعنی لیث بن سود، أبو خزامه را لیثی نیز گفته‌اند<ref>ابن اثیر، ج۲، ص۱۶۹.</ref>. ثانیاً بر فرض قبول این توهم - چنانکه ابن شاهین پذیرفته است<ref>ابن حجر، ج۳، ص۲۳۱.</ref>- باید [[راوی]] خبر و [[صحابی]]، [[حارث]] باشد، نه سعد و {{عربی|"عن الحارث بن سعد هذيم عن ابیه"}}؛ غلط است که در ادامه بحث توضیح آن خواهد آمد.
| |
| | |
| '''اشتباه (تصحیف) چهارم: [[نسب]] ابوخزامه؟''' با توجه به توضیحات مورد پیشین، روشن می‌شود که ابوخزامه، از تیره سعد هذیم و به السعدی منسوب است، ولی برخی<ref>خلیفة بن خیاط، ص۲۰۴.</ref> او را با ابوخزامه عذری یا جهنی اشتباه گرفته و [[حدیث]] ابوخزامه سعدی را در شرح حال او آورده‌اند<ref>ر.ک: مدخل أبو خزامة العذری.</ref>. [[ابن حجر]]<ref>ابن حجر، ج۷، ص۸۹.</ref> نیز بر اساس [[تصور]] اینکه بنی الحارث بن سعد هذیم از تیره عذره است <ref>ابن حجر، ج۳، ص۱۴۳-۱۴۴.</ref>، ابوخزامه را چنین توصیف می‌کند: {{عربی|"ابو خزامة أحد بني الحارث بن سعد هذيم العذري"}}؛ در حالی که حارث و عذره، هر دو [[فرزندان]] سعد هذیم و هر یک دارای تیرهای مخصوص به خود هستند.
| |
| | |
| '''اشتباه (تصحیف) پنجم: راوی و صحابی کیست؟''' اشتباه پنجم در نقل این حدیث این است که توصیف ابوخزامه به {{عربی|"احد بني الحارث بن سعد هذيم"}}، به {{عربی|"اخبرني الحارث"}}؛ و سپس در [[روایت]] دیگری به {{عربی|"عن الحارث"}}؛ [[تغییر]] یافته که نتیجه آن، [[تفسیر]] {{عربی|"عن ابیه"}}؛ به سعد بن هذیم و قرار دادن او به عنوان راوی اصلی خبر و [[صحابه]] شمردن او شده است<ref>ابن اثیر، ج۲، ص۴۶۶؛ ابن حجر، ج۳، ص۲۳۱.</ref>. برخی نیز سعد را فرزند [[قیس]] تصور و این روایت را به او منسوب کرده‌اند<ref>ابن اثیر، ج۲، ص۴۵۰-۴۵۱.</ref>. افزون بر اینکه [[سند صحیح]] آن، در بسیاری از نقل‌های دیگر همان گونه است که بیان شد. [[ابن حجر]]<ref>ابن حجر، ج۳، ص۲۳۱.</ref> علت این [[اشتباه]] را تصحیف "[[احد]] بنی" به "اخبرنی" و سپس جایگزین کردن "عن" به جای "اخبرنی" بیان داشته است و بر [[بغوی]]، [[ابن منده]]، [[ابن ابی داود]] و ابن عبدالبر<ref>ابن عبدالبر، ج۲، ص۱۷۱.</ref> ایراد گرفته که ذیل نام [[سعد بن هذیل]] گفته‌اند وی [[پدر]] [[حارث بن سعد]] است و تنها [[روایت]] او از طریق [[زهری]] از ابوخزامه از محارث از پدرش نقل شده است. اشتباه دیگر اینکه هذیل، تصحیف هذیم است؛ چنانکه [[سعد بن قیس]] نیز اشتباه است.
| |
| | |
| نتیجه اینکه "یعمر" - با تصحیف آن به [[معمر]]<ref>ابن اثیر، ج۲، ص۱۶۹.</ref> - [[صحابی]] و [[راوی]] اصلی این خبر است<ref>ابن حبان، ص۲۶۹؛ ابن اثیر، ج۵، ص۲۲۶؛ ابن حجر، ج۶، ص۵۴۰ و ج۳، ص۲۳۲.</ref>. به همین دلیل، مسلم، [[یعقوب بن سفیان]] (فَسَوی)، باوردی و [[طبرانی]]، [[سند حدیث]] را چنین آورده اند: زهری عن أبی خزامیة (در برخی منابع با تصحیف آن به خزامه بن بعمر عن ابیه»<ref>ابونعیم، ج۵، ص۲۸۱۹؛ ابن اثیر، ج۲، ص۱۶۹ و ج۵، ص۲۲۶؛ ابن حجر، ج۷، ص۹۰-۸۹.</ref>.
| |
| | |
| [[تعجب]] از صحابه‌نگاران است که با اینکه همین روایت را ذیل یعمر السعدی آورده‌اند و در آن به ابوخزامة بن یعمر تصریح کرده‌اند<ref>ابن عبدالبر، ج۴، ص۱۵۲.</ref>، ولی با توجه به نقل‌های گوناگون این روایت، گرفتار توهمات، تناقضات و افزودن اصحابی خیالی شده‌اند. از جمله ابن عبدالبر، در یک جا راوی خبر را بدون هیچگونه نقدی بر آن، [[سعد هذیل]] (هذیم)<ref>سعد هذیل، ج۲، ص۱۷۱.</ref> و در جای دیگر یعمر می‌داند<ref>یعمر، ج۴، ص۲۰۵.</ref>. یا مانند ابن حجر با اینکه ذیل یعمر<ref>ابن حجر، ج۶، ص۵۴۰.</ref> و در جای دیگر<ref>ابن حجر، ج۳، ص۲۳۲.</ref> تصریح کرده نام پدر ابوخزامه بعمر است، ولی ذیل ابوخزامه، نام او را یعمر گفته<ref>یعمر، ج۳، ص۲۳۲.</ref> و در جای دیگر<ref>یعمر، ج۳، ص۲۳۲.</ref> می‌گوید: نام ابو خزامه معلوم نیست. تمام این خطاها و تصحیف‌ها که تا کنون بیان شد به [[سند]] این [[روایت]] مربوط بود، ولی مشکل دیگری باقی است که حتی با فرض قبول نتیجه بالا، [[صحابی]] بودن یعمر را زیر سوال می‌برد و آن اینکه همان گونه که [[سند روایت]] گوناگون بیان گردیده، آنچه از یعمر نیز نقل شده، مختلف است. هر چند در نقل مشهور، یعمر از [[رسول خدا]]{{صل}} سؤال کرده است<ref>طبرانی، ج۶، ص۴۷؛ ابن ابی عاصم، ج۵، ص۷۰؛ الاصابه، ج۶، ص۵۴۱.</ref> که بر اساس این، صحابی بودن او [[ثابت]] خواهد شد، ولی بنا بر نقل‌های دیگر، یعمر می‌گوید از رسول خدا{{صل}} سؤال شد<ref>ابن ماجه، ج۲، ص۱۱۳۷.</ref> یا مردی از رسول خدا سؤال کرد <ref>ترمذی، ج۳، ص۳۰۸؛ دولابی، ج۱، ص۲۸.</ref> که این نقل، در [[اثبات]] صحابی بودن او [[صراحت]] ندارد. این دو نقل با توجه به نقل‌های مشهور، نشان می‌دهد "سئلت" به "سئل" [[تغییر]] کرده است. دلیل این مطلب اینکه [[ترمذی]]<ref>ترمذی، ج۳، ص۲۷.</ref> در نقل دیگری آورده: "عن ابی خزامة عن أبیه قال: سألت [[رسول الله]]" و در نقل [[بیهقی]]<ref>بیهقی، ج۳، ص۳۴۹.</ref> چنین آمده است: {{عربی|"... عن ابن شهاب حدثنی ابو خزامة - أحد بنی الحارث بن سعد - ان اباه اخبره انه سئل رسول الله"}}؛ [[نقلی]] که سؤال کننده را مردی بی‌نام معرفی کرده، ترمذی<ref>ترمذی، ج۳، ص۲۲۷.</ref> این نقل را بدین سند نشناخته و نقل مشهور را پذیرفته است که در آن تعبیر "سئلت" دارد.<ref>[[محمد رضا هدایت‌پناه|هدایت‌پناه، محمد رضا]]، [[دانشنامه سیره نبوی ج۱ (کتاب)|مقاله «ابوخزامه بن یعمر سعدی قضاعی»، دانشنامه سیره نبوی]] ج۱، ص:۲۶۱-۲۶۳.</ref>
| |
| | |
| == منابع ==
| |
| {{منابع}}
| |
| # [[پرونده:IM009657.jpg|22px]] [[محمد رضا هدایت‌پناه|هدایت‌پناه، محمد رضا]]، [[دانشنامه سیره نبوی ج۱ (کتاب)|'''مقاله «ابوخزامه بن یعمر سعدی قضاعی»، دانشنامه سیره نبوی ج۱''']]
| |
| {{پایان منابع}}
| |
| | |
| == پانویس ==
| |
| {{پانویس}}
| |
| | |
| [[رده:مدخل]]
| |
| [[رده:اعلام]]
| |
| [[رده:اصحاب پیامبر]]
| |
