ربوبیت در لغت: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۷ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۱۴:۲۲

بررسی واژه رب در لغت

در کتب لغت ‏برای واژه "رب" معانی گوناگون نقل شده است، مانند: مصلح، مالک، صاحب، سید، مدبر، مربی، قیم، منعم و خالق که به نقل برخی از آنها می‌‏پردازیم:

معجم مقاییس اللغه: "الراء و الباء يدلُّ على أُصولٍ. فالأول إصلاح الشى‏ءِ والقيامُ عليه. فالرّبُّ: المالكُ، والخالقُ. والصَّاحب. والرّبُّ: المُصْلِح للشّى‏ء. والرّبُّ: المُصْلِح للشّى‏ء. واللَّه جلّ ثناؤُه الرَّبُّ؛ لأنه مصلحُ أحوالِ خَلْقه‏".
المعجم الوسیط: " رب القوم: راسهم وساسهم، الرب اسم الله تعالى والمالك والسيد والمربي والقيم والمنعم والمدبر والمصلح‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"^[۱]
المصباح المنیر: " الرب: يطلق على مالك الشيء... و قد استعمل به معناي السيد‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"
لسان العرب: " الرب هو الله عزوجل، هو رب كل شي‏ء؛ اي مالكه ولا يقال الرب في غير الله الا بالاضافة. الرب يطلق في اللغة على المالك والسيد والمدبر والمربي والمنعم والقيم‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"

خلاصه اینکه لفظ رب در معانی متعددی به کار رفته است که در تمام این معانی، مشترک معنوی است و جامع آنها کلمه " من بيده امر التدبير و الادارة و التصرف‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏" است‏یاً کلمه " من فوض اليه امر الشي‏ء المربي من حيث الاصلاح والتدبير والتربية‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏".
بنابراین، رب یعنی کسی که امر تدبیر امور و اداره آن و تصرف در امور، به دست اوست. یکی از محققان در این باره می‌‏نویسد: "معنی حقیقی و اصیل لفظ رب " من بيده امر التدبير والادارة والتصرف‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏" است که یک مفهوم کلی است و معانی دیگر؛ مانند تربیت، اصلاح، حاکمیت، مالکیت و صاحبیت، همگی مصادیق این مفهوم کلی هستند" ^[۲]^[۳]

ربوبیت در ولایت و امامت از منظر عقل و نقل

معنای اصلی این واژه، اصلاح یک چیز و اهتمام به آن است^[۴] که به تربیت و پرورش دادن آن باز می‌گردد؛ یعنی ایجاد کردن حالتی در شیء بعد از حالتی دیگر، تا به حد نهایی و تمام و کمال برسد^[۵]. «ربّ» در لغت به مالک، سید، مدبر، مربی، قیم و منعم به کسی گفته می‌شود؛ اما در قرآن، هر گاه که این لغت به صورت غیرمضاف به کار رفته باشد، فقط بر پروردگار صدق می‌کند^[۶]. بنابراین، در ربوبیت تأکید بر سوق دادن چیزی به سوی کمال لایقش و رفع نواقص از آن تا رسیدن به کمال مطلوب است؛ خواه در ذاتیات باشد و یا صفات خارج ذات باشد^[۷]. معنی ربّ از این جهت به معنای تربیت نزدیک می‌شود^[۸]، با این تفاوت که در ربّ، معنای مالکیت و سیادت نیز در نظر گرفته شده است. با این توضیحات می‌توان گفت هنگامی که این واژه درباره پروردگار به کار می‌رود، یعنی خداوند مالک و مولایی است که در عین مالکیت، به پرورش و تربیت مخلوقات خود تا عالی‌ترین مراتب کمال -که اقتضای استعداد آنهاست- اهتمام دارد و آنان را مرحله به مرحله به سوی کمال لایقشان سوق می‌دهد.^[۹]

منابع

پانویس

↑ شاهدی، غفار، توحید و حکومت دینی، فصلنامه حکومت اسلامی، ص۳۲۹ تا ۳۶۹.
↑ سبحانی، جعفر، الاسماء الثلاثه؛ الاله و الرب و العباده، مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ اول، قم، ۱۴۱۷، س‏۱۷.
↑ شاهدی، غفار، توحید و حکومت دینی، فصلنامه حکومت اسلامی، ص۳۲۹ تا ۳۶۹.
↑ معجم مقاییس اللغة (ط. مکتب الاعلام الإسلامی، ۱۴۰۴ﻫ.ق)، ج۲، ص۳۸۱.
↑ مفردات ألفاظ القرآن (ط. دارالقلم - الدار =الشامیة، ۱۴۱۲ ﻫ.ق)، ص۳۳۶.
↑ النهایة فی غریب الحدیث و الأثر (ط. مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، ۱۳۶۷ ه. ش.)، ج۲، ص۱۷۹.
↑ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (ط. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۸ ه. ش.)، ج۴، ص۱۸.
↑ مجمع البیان (ط. ناصر خسرو، ۱۳۷۲ ه. ش.)، ج۴، ص۶۰۵.
↑ فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل، ج۶ ص ۳۸۵.

[1] شاهدی، غفار، توحید و حکومت دینی، فصلنامه حکومت اسلامی، ص۳۲۹ تا ۳۶۹.

[2] سبحانی، جعفر، الاسماء الثلاثه؛ الاله و الرب و العباده، مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ اول، قم، ۱۴۱۷، س‏۱۷.

[3] شاهدی، غفار، توحید و حکومت دینی، فصلنامه حکومت اسلامی، ص۳۲۹ تا ۳۶۹.

[4] معجم مقاییس اللغة (ط. مکتب الاعلام الإسلامی، ۱۴۰۴ﻫ.ق)، ج۲، ص۳۸۱.

[5] مفردات ألفاظ القرآن (ط. دارالقلم - الدار =الشامیة، ۱۴۱۲ ﻫ.ق)، ص۳۳۶.

[6] النهایة فی غریب الحدیث و الأثر (ط. مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، ۱۳۶۷ ه. ش.)، ج۲، ص۱۷۹.

[7] التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (ط. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۸ ه. ش.)، ج۴، ص۱۸.

[8] مجمع البیان (ط. ناصر خسرو، ۱۳۷۲ ه. ش.)، ج۴، ص۶۰۵.

[9] فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل، ج۶ ص ۳۸۵.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

@@ خط ۱۰: / خط ۱۰: @@
 [[پرونده:V0024.webm|بندانگشتی|285px|چپ|]]
-==بررسی واژه [[رب]] در لغت==
+== بررسی واژه [[رب]] در لغت ==
-*در کتب لغت ‏برای واژه "[[رب]]" معانی گوناگون [[نقل]] شده است، مانند: [[مصلح]]، مالک، [[صاحب]]، [[سید]]، [[مدبر]]، مربی، [[قیم]]، [[منعم]] و [[خالق]] که به [[نقل]] برخی از آنها می‌‏پردازیم:
+* در کتب لغت ‏برای واژه "[[رب]]" معانی گوناگون [[نقل]] شده است، مانند: [[مصلح]]، مالک، [[صاحب]]، [[سید]]، [[مدبر]]، مربی، [[قیم]]، [[منعم]] و [[خالق]] که به [[نقل]] برخی از آنها می‌‏پردازیم:
-#معجم مقاییس اللغه: {{عربی|"الراء و الباء يدلُّ على أُصولٍ. فالأول إصلاح الشى‏ءِ والقيامُ عليه. فالرّبُّ: المالكُ، والخالقُ. والصَّاحب. والرّبُّ: المُصْلِح للشّى‏ء. والرّبُّ: المُصْلِح للشّى‏ء. واللَّه جلّ ثناؤُه الرَّبُّ؛ لأنه مصلحُ أحوالِ خَلْقه‏"}}.
+# معجم مقاییس اللغه: {{عربی|"الراء و الباء يدلُّ على أُصولٍ. فالأول إصلاح الشى‏ءِ والقيامُ عليه. فالرّبُّ: المالكُ، والخالقُ. والصَّاحب. والرّبُّ: المُصْلِح للشّى‏ء. والرّبُّ: المُصْلِح للشّى‏ء. واللَّه جلّ ثناؤُه الرَّبُّ؛ لأنه مصلحُ أحوالِ خَلْقه‏"}}.
-#المعجم الوسیط: {{عربی|" رب القوم: راسهم وساسهم، الرب اسم الله تعالى والمالك والسيد والمربي والقيم والمنعم والمدبر والمصلح‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}<ref>[[غفار شاهدی|شاهدی، غفار]]، [[توحید و حکومت دینی (مقاله)|توحید و حکومت دینی]]، [[حکومت اسلامی (نشریه)|فصلنامه حکومت اسلامی]]، ص۳۲۹ تا ۳۶۹.</ref>
+# المعجم الوسیط: {{عربی|" رب القوم: راسهم وساسهم، الرب اسم الله تعالى والمالك والسيد والمربي والقيم والمنعم والمدبر والمصلح‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}<ref>[[غفار شاهدی|شاهدی، غفار]]، [[توحید و حکومت دینی (مقاله)|توحید و حکومت دینی]]، [[حکومت اسلامی (نشریه)|فصلنامه حکومت اسلامی]]، ص۳۲۹ تا ۳۶۹.</ref>
-#المصباح المنیر: {{عربی|" الرب: يطلق على مالك الشيء... و قد استعمل به معناي السيد‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}
+# المصباح المنیر: {{عربی|" الرب: يطلق على مالك الشيء... و قد استعمل به معناي السيد‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}
-#لسان العرب: {{عربی|" الرب هو الله عزوجل، هو رب كل شي‏ء؛ اي مالكه ولا يقال الرب في غير الله الا بالاضافة. الرب يطلق في اللغة على المالك والسيد والمدبر والمربي والمنعم والقيم‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}
+# لسان العرب: {{عربی|" الرب هو الله عزوجل، هو رب كل شي‏ء؛ اي مالكه ولا يقال الرب في غير الله الا بالاضافة. الرب يطلق في اللغة على المالك والسيد والمدبر والمربي والمنعم والقيم‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}
-*خلاصه اینکه لفظ [[رب]] در معانی متعددی به کار رفته است که در تمام این معانی، مشترک [[معنوی]] است و جامع آنها کلمه {{عربی|" من بيده امر التدبير و الادارة و التصرف‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}} است‏یاً کلمه {{عربی|" من فوض اليه امر الشي‏ء المربي من حيث الاصلاح والتدبير والتربية‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}.
+* خلاصه اینکه لفظ [[رب]] در معانی متعددی به کار رفته است که در تمام این معانی، مشترک [[معنوی]] است و جامع آنها کلمه {{عربی|" من بيده امر التدبير و الادارة و التصرف‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}} است‏یاً کلمه {{عربی|" من فوض اليه امر الشي‏ء المربي من حيث الاصلاح والتدبير والتربية‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}.
-*بنابراین، [[رب]] یعنی کسی که امر [[تدبیر امور]] و اداره آن و [[تصرف]] در امور، به دست اوست. یکی از محققان در این باره می‌‏نویسد: "معنی [[حقیقی]] و اصیل لفظ [[رب]] {{عربی|" من بيده امر التدبير والادارة والتصرف‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}} است که یک مفهوم کلی است و معانی دیگر؛ مانند [[تربیت]]، [[اصلاح]]، [[حاکمیت]]، [[مالکیت]] و صاحبیت، همگی مصادیق این مفهوم کلی هستند" <ref>سبحانی، جعفر، الاسماء الثلاثه؛ الاله و الرب و العباده، مؤسسه امام صادق{{ع}}، چاپ اول، قم، ۱۴۱۷، س‏۱۷.</ref><ref>[[غفار شاهدی|شاهدی، غفار]]، [[توحید و حکومت دینی (مقاله)|توحید و حکومت دینی]]، [[حکومت اسلامی (نشریه)|فصلنامه حکومت اسلامی]]، ص۳۲۹ تا ۳۶۹.</ref>
+* بنابراین، [[رب]] یعنی کسی که امر [[تدبیر امور]] و اداره آن و [[تصرف]] در امور، به دست اوست. یکی از محققان در این باره می‌‏نویسد: "معنی [[حقیقی]] و اصیل لفظ [[رب]] {{عربی|" من بيده امر التدبير والادارة والتصرف‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}} است که یک مفهوم کلی است و معانی دیگر؛ مانند [[تربیت]]، [[اصلاح]]، [[حاکمیت]]، [[مالکیت]] و صاحبیت، همگی مصادیق این مفهوم کلی هستند" <ref>سبحانی، جعفر، الاسماء الثلاثه؛ الاله و الرب و العباده، مؤسسه امام صادق {{ع}}، چاپ اول، قم، ۱۴۱۷، س‏۱۷.</ref><ref>[[غفار شاهدی|شاهدی، غفار]]، [[توحید و حکومت دینی (مقاله)|توحید و حکومت دینی]]، [[حکومت اسلامی (نشریه)|فصلنامه حکومت اسلامی]]، ص۳۲۹ تا ۳۶۹.</ref>
-==ربوبیت در ولایت و امامت از منظر عقل و نقل==
+== ربوبیت در ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ==
-معنای اصلی این واژه، [[اصلاح]] یک چیز و اهتمام به آن است<ref>معجم مقاییس اللغة (ط. مکتب الاعلام الإسلامی، ۱۴۰۴ه.ق)، ج۲، ص۳۸۱.</ref> که به [[تربیت]] و پرورش دادن آن باز می‌گردد؛ یعنی ایجاد کردن حالتی در شیء بعد از حالتی دیگر، تا به حد نهایی و تمام و کمال برسد<ref>مفردات ألفاظ القرآن (ط. دارالقلم - الدار =الشامیة، ۱۴۱۲ ه.ق)، ص۳۳۶.</ref>. «[[ربّ]]» در لغت به [[مالک]]، [[سید]]، [[مدبر]]، مربی، [[قیم]] و [[منعم]] به کسی گفته می‌شود؛ اما در [[قرآن]]، هر گاه که این لغت به صورت غیرمضاف به کار رفته باشد، فقط بر [[پروردگار]] [[صدق]] می‌کند<ref>النهایة فی غریب الحدیث و الأثر (ط. مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، ۱۳۶۷ ه.ش.)، ج۲، ص۱۷۹.</ref>. بنابراین، در [[ربوبیت]] تأکید بر سوق دادن چیزی به سوی کمال لایقش و رفع نواقص از آن تا [[رسیدن به کمال]] مطلوب است؛ خواه در ذاتیات باشد و یا صفات خارج ذات باشد<ref>التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (ط. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۸ ه.ش.)، ج۴، ص۱۸.</ref>. معنی ربّ از این جهت به معنای تربیت نزدیک می‌شود<ref>مجمع البیان (ط. ناصر خسرو، ۱۳۷۲ ه.ش.)، ج۴، ص۶۰۵.</ref>، با این تفاوت که در ربّ، معنای [[مالکیت]] و [[سیادت]] نیز در نظر گرفته شده است. با این توضیحات می‌توان گفت هنگامی که این واژه درباره پروردگار به کار می‌رود، یعنی [[خداوند]] مالک و مولایی است که در عین مالکیت، به پرورش و تربیت [[مخلوقات]] خود تا عالی‌ترین مراتب کمال -که اقتضای [[استعداد]] آنهاست- اهتمام دارد و آنان را مرحله به مرحله به سوی کمال لایقشان سوق می‌دهد.<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۶ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل]]، ج۶ ص ۳۸۵.</ref>
+معنای اصلی این واژه، [[اصلاح]] یک چیز و اهتمام به آن است<ref>معجم مقاییس اللغة (ط. مکتب الاعلام الإسلامی، ۱۴۰۴ﻫ.ق)، ج۲، ص۳۸۱.</ref> که به [[تربیت]] و پرورش دادن آن باز می‌گردد؛ یعنی ایجاد کردن حالتی در شیء بعد از حالتی دیگر، تا به حد نهایی و تمام و کمال برسد<ref>مفردات ألفاظ القرآن (ط. دارالقلم - الدار =الشامیة، ۱۴۱۲ ﻫ.ق)، ص۳۳۶.</ref>. «[[ربّ]]» در لغت به [[مالک]]، [[سید]]، [[مدبر]]، مربی، [[قیم]] و [[منعم]] به کسی گفته می‌شود؛ اما در [[قرآن]]، هر گاه که این لغت به صورت غیرمضاف به کار رفته باشد، فقط بر [[پروردگار]] [[صدق]] می‌کند<ref>النهایة فی غریب الحدیث و الأثر (ط. مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، ۱۳۶۷ ه. ش.)، ج۲، ص۱۷۹.</ref>. بنابراین، در [[ربوبیت]] تأکید بر سوق دادن چیزی به سوی کمال لایقش و رفع نواقص از آن تا [[رسیدن به کمال]] مطلوب است؛ خواه در ذاتیات باشد و یا صفات خارج ذات باشد<ref>التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (ط. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۸ ه. ش.)، ج۴، ص۱۸.</ref>. معنی ربّ از این جهت به معنای تربیت نزدیک می‌شود<ref>مجمع البیان (ط. ناصر خسرو، ۱۳۷۲ ه. ش.)، ج۴، ص۶۰۵.</ref>، با این تفاوت که در ربّ، معنای [[مالکیت]] و [[سیادت]] نیز در نظر گرفته شده است. با این توضیحات می‌توان گفت هنگامی که این واژه درباره پروردگار به کار می‌رود، یعنی [[خداوند]] مالک و مولایی است که در عین مالکیت، به پرورش و تربیت [[مخلوقات]] خود تا عالی‌ترین مراتب کمال -که اقتضای [[استعداد]] آنهاست- اهتمام دارد و آنان را مرحله به مرحله به سوی کمال لایقشان سوق می‌دهد.<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۶ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل]]، ج۶ ص ۳۸۵.</ref>
 == منابع ==