عبادت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط| موضوع مرتبط = عبادت| عنوان مدخل  = عبادت| مداخل مرتبط = [[عبادت در لغت]] - [[عبادت در قرآن]] - [[عبادت در حدیث]] - [[عبادت در کلام اسلامی]] - [[عبادت در فقه سیاسی]] - [[عبادت در معارف دعا و زیارات]] - [[عبادت در معارف و سیره نبوی]] - [[عبادت در معارف و سیره علوی]] - [[عبادت در معارف و سیره فاطمی]] - [[عبادت در معارف و سیره حسینی]] - [[عبادت در معارف و سیره سجادی]] - [[عبادت در معارف و سیره امام جواد]] ـ [[عبادت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]| پرسش مرتبط  = }}

اهل لغت، واژه [[عبادت]] را به معنی [[خضوع]]<ref>جوهری، اسماعیل بن حماد، صحاح، ص۵۰۳.</ref>، تذللّ، [[اطاعت]]<ref>قریشی سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج۴، ص۲۷۹.</ref> و [[غایت]] تذلّل به کار برده‌اند و [[عبودیّت]] که یکی از مشتقات آن است به معنی اظهار [[فروتنی]] است. شایان ذکر است که عبادت از جهت معنا رساتر از [[عبودیت]] است<ref>راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۵۴۲.</ref>. باید توجه داشت که صرف خضوع و [[تواضع]]، عبادت به حساب نمی‌آید و آنچه که اهل لغت گفته‌اند در واقع تعریف به معنای اعم است یا بهتر است بگوییم از الزامات آن است و باید [[سجده]] [[ملائکه]] برای [[حضرت آدم]] {{ع}} {{متن قرآن|وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ}} <ref>«و (یاد کنید) آنگاه را که به فرشتگان گفتیم: برای آدم فروتنی کنید، همه فروتنی کردند جز ابلیس» سوره بقره، آیه ۳۴.</ref> و سجده [[برادران یوسف]] در مقابل او را {{متن قرآن|إِذْ قَالَ يُوسُفُ لِأَبِيهِ يَا أَبَتِ إِنِّي رَأَيْتُ أَحَدَ عَشَرَ كَوْكَبًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَيْتُهُمْ لِي سَاجِدِينَ}}<ref> «(یاد کن) آنگاه را که یوسف به پدرش گفت: ای پدر! من (در خواب) یازده ستاره و خورشید و ماه را دیدم که برای من فروتن بودند» سوره یوسف، آیه ۴.</ref> از نوع عبادت بشماریم؛ حال آنکه کسی این گونه [[اعمال]] را عبادت به حساب نمی‌آورد؛ بلکه اگر خضوع در برابر موجودی همراه موجودی همراه با [[تقدیس]] و [[تنزیه]] و [[برحذر بودن]] آن موجود [[متعال]] از [[نقص]] و همراه با [[اعتقاد]] به [[الوهیت]] او باشد، این عبادت است و برای غیر [[خدا]] جایز نیست<ref>مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، ص۲۵۰؛ سبحانی، مفاهیم القرآن، ج۱، ص۴۴۴.</ref>. از منظر [[امام]] و دیگر [[دانشمندان اسلامی]] عنوان «[[عبادت]]» در [[آیات]] و [[روایات]] در دو معنای [[عام و خاص]] به کار رفته است.

[[امام خمینی]] یادآور می‌شود که وقتی سالک إلی الله به این [[حقیقت]] توجه کرد که بنده‌ای است که قبلاً هیچ نبوده {{متن قرآن|هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنْسَانِ حِينٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُنْ شَيْئًا مَذْكُورًا}} <ref>«آیا بر آدمی پاره‌ای از روزگار گذشت که چیزی سزیده یادکرد نبود؟» سوره انسان، آیه ۱.</ref> و فنا و نیستی در وجود او جریان دارد و [[خداوند متعال]] است که به او هستی داده و او را از نشئه عدم به نشئه وجود راه داده؛ چنین سالکی درمی‌یابد که ذاتش فانی و به صورت غیر مستقل و [[عنایت الهی]] است و قابلیت [[تصرف]] ندارد مگر [[باذن الله]]<ref>امام خمینی، تعلیقه بر فصوص الحکم و مصباح الأنس، ص۴۷ {{عربی|اذا فنى عن نفسه ذاتا و صفة و فعلا لا يكون تصرّف و متصرّف و متصرّف فيه الّا من اللّه و للّه و فى اللّه}}.</ref> همچنین سالک باید بداند که او در دار عبادت‌الله واقع است و به دار جزاءالله خواهد رفت. پس سالک وقتی در دنیاست باید بداند که دار [[طبیعت]]، [[مسجد]] [[عبادت]] [[حق]] است و او برای همین مقصد در این نشئه آمده، چنانچه خداوند متعال می‌فرماید: {{متن قرآن|وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ}} و چون دار طبیعت را مسجد عبادت یافت و خود را [[معتکف]] در آن دانست، باید به [[آداب]] آن [[قیام]] و از غیر [[تذکّر]] حق صائم شود؛ و از مسجد [[عبودیت]] خارج نشود مگر به قدر [[حاجت]]؛ و با غیر حق انس نگیرد و [[دلبستگی]] به غیر پیدا نکند که اینها خلاف آداب عبادت است<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۶۴.</ref>.

قابل ذکر است که خداوند متعال [[راز آفرینش]] هستی را دو چیز معرّفی کرد: عبادت [[جن]] و انس که پیش‌تر اشاره رفت و [[معرفت]] [[انسان]] به [[قدرت]] و [[علم خداوند]]. بر همین اساس می‌فرماید: «[[خداوند]] کسی است که [[هفت آسمان]] را آفرید و [[زمین]] را نیز مانند آن، [[فرمان]] او در میان آنها نازل می‌شود تا بدانید که [[خدا]] بر هر چیز تواناست و مسلماً [[علم]] او به همه چیز احاطه دارد» {{متن قرآن|اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَمِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ يَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَيْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ وَأَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحَاطَ بِكُلِّ شَيْءٍ عِلْمًا}} <ref>«خداوند است که هفت آسمان را و از زمین همانند آنها را آفریده است. فرمان (وی) میان آنها فرود می‌آید تا بدانید که خداوند بر هر کاری تواناست و اینکه دانش خداوند فراگیر همه چیز است» سوره طلاق، آیه ۱۲.</ref>. این دو [[آیه]]، نشان می‌دهند که [[هدف از آفرینش]] ([[جن]] و انس) [[شناخت]] [[خداوند متعال]] در مرحله اول و [[عبادت]] خداوند متعال در مرحله ثانی است؛ بنابراین سالک باید خداوند متعال را بشناسد و بداند چگونه و چه کسی را می‌پرسند<ref>جوادی آملی، تسنیم، ج۱۶، ص۶۲۲.</ref> از همین روی کلمه عبادت در آیه {{متن قرآن|مَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ}} به [[معرفت]] [[تفسیر]] شده است<ref>{{متن حدیث|إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ ذِكْرُهُ مَا خَلَقَ الْعِبَادَ إِلَّا لِيَعْرِفُوهُ فَإِذَا عَرَفُوهُ عَبَدُوهُ}} خدا بندگان خودش را خلق نکرد، جز برای اینکه او را بشناسند؛ وقتی که او را شناختند، عبادتش خواهند کرد. نورالثقلین، ج۵، ص۱۳۲.</ref>. [[امام حسین]] {{ع}} می‌فرماید: «ای [[مردم]]، به [[درستی]] که [[خداوند]]، [[بندگان]] را جز برای شناخت خود نیافریده است و هنگامی که او را شناختند عبادتش می‌کنند و زمانی که او را عبادت کردند از [[پرستش]] غیر او [[بی‌نیاز]] می‌گردند»<ref>{{متن حدیث|أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ ذِكْرُهُ مَا خَلَقَ الْعِبَادَ إِلَّا لِيَعْرِفُوهُ فَإِذَا عَرَفُوهُ عَبَدُوهُ فَإِذَا عَبَدُوهُ اسْتَغْنَوْا بِعِبَادَتِهِ عَنْ عِبَادَةِ مَا سِوَاهُ}}. صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص۹، باب ۹، ح۱.</ref>. بنابراین، غرض نهایی از [[خلقت]] همان [[حقیقت]] عبادت است، یعنی این است که [[بنده]] از خود و از هر چیز دیگر [[بریده]]، به یاد [[پروردگار]] خود باشد، و او را ذکر گوید<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۳۵.</ref>. همچنین [[قرآن کریم]] گستره عبادت برای [[انسان]] را در همه زمان‌ها و مکان‌ها ثابت می‌کند و بر این [[اندیشه]] [[استوار]] است که انسان تا انسان است نیازمند عبادت است و می‌فرماید: {{متن قرآن|وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ}}<ref>«و پروردگارت را پرستش کن تا مرگ تو فرا رسد» سوره حجر، آیه ۹۹.</ref> [[یقین]] در [[آیه]] به [[مرگ]] [[تفسیر]] شده و تا زمانی که [[موت]] کلی و فنای مطلق دست نداده [[حقّ]] [[عابد]] است که [[عبادت]] کرده و [[خدا]] را [[پرستش]] کند<ref>امام خمینی، سر الصلادة، ص۸۳.</ref>.<ref>[[قاسم بابایی|بابایی، قاسم]]، [[نظام عبادی اسلام - بابایی (مقاله)| مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۲۰.</ref>

انجام عبادت به منظور رسیدن به لذت‌های بهشتی: این گروه هدف‌شان از انجام عبادت، رسیدن به لذت‌های بهشتی است؛ گرچه در انجام عمل [[خداوند]] را واسطه قرار می‌دهند. [[روایات شریفه]] اینگونه عبادت را عبادت اجیران نامیده‌اند<ref>امام خمینی، آداب الصلوة، ص۱۶۴؛ امام صادق {{ع}}: {{متن حدیث| قَوْمٌ عَبَدُوا اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى طَلَباً لِلثَّوَابِ فَتِلْكَ عِبَادَةُ الْأُجَرَاءِ}}. بحارالانوار، ج۶۷، ص۲۳۶.</ref>،؛ چراکه عبادت این گروه، مثل عبادت کارگر است که اگر در مقابل کارش به او مزدی پرداخت نشود کار نمی‌کند<ref>{{عربی|اذ حالهم في العبادة مثل حال الاجراء في المعاملة لو لم يكن الاجر لم يعملوا}}. (صالح المازندرانی، شرح أصول الکافی، ج۲۵۱، الحدیث السابع، ص۲۵۱).</ref>. اینگونه عبادت نیز در نظر [[اهل الله]] مثل سایر کسب‌هاست، با این تفاوت که عمل این کاسب (در صورتی که [[قیام]] به امر کند و از مفسدات صوریّه عمل را تخلیص کند) اجرتش بیشتر و بالاتر است<ref>امام علی {{ع}}: {{متن حدیث|الْعُبَّادُ ثَلَاثَةٌ: قَوْمٌ عَبَدُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَوْفاً فَتِلْكَ عِبَادَةُ الْعَبِيدِ...}}. بحارالانوار، ج۶۷، ص۲۳۶.</ref>.

یکی دیگر از عوامل حضور قلب در عبادت، فهمیدن اسرار و حقایق عبادت است<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۴۳۷.</ref>. عبادت دارای اسراری است که [[امام]] در کتاب «سر الصلاة» به بعضی از اسرار و رموز نهفته در عبادت پرداخته‌اند؛ از جمله اسرار حضور قلب این است که عبادت با حضور قلب، زمینه [[عروج]] انسان را به همراه دارد که براساس [[روایات]] وارده در [[قرب نوافل]]<ref>رسول الله {{صل}}: {{متن حدیث|وَ مَا تَقَرَّبَ إِلَيَّ عَبْدٌ بِمِثْلِ مَا اِفْتَرَضْتُ عَلَيْهِ وَ إِنَّهُ لَيَتَقَرَّبُ إِلَيَّ بِالنَّافِلَةِ حَتَّى أُحِبَّهُ فَإِذَا أَحْبَبْتُهُ كُنْتُ سَمْعَهُ اَلَّذِي يَسْمَعُ بِهِ وَ بَصَرَهُ اَلَّذِي يُبْصِرُ بِهِ وَ يَدَهُ اَلَّتِي يَبْطِشُ بِهَا وَ رِجْلَهُ اَلَّتِي يَمْشِي بِهَا إِنْ دَعَانِي أَجَبْتُهُ وَ إِنْ سَأَلَنِي أَعْطَيْتُهُ وَ مَا تَرَدَّدْتُ فِي شَيْءٍ أَنَا فَاعِلُهُ كَتَرَدُّدِي فِي مَوْتِ اَلْمُؤْمِنِ يَكْرَهُ اَلْمَوْتَ وَ أَنَا أَكْرَهُ مَسَاءَتَهُ}}. هیچ بنده‌ای با وسیله‌ای که نزد من محبوب‌تر باشد از آنچه بر او واجب کردم به من نزدیک نشد همانا با او نماز نافله به من نزدیک شد تا آنجا که او را دوست بدارم و چون دوستش دارم گوش او شوم که با آن بشنود و چشم او شوم که با آن ببیند و زبان او شوم که با آن سخن گوید و دست او شوم که با آن ضربه زند اگر مرا بخواند جوابش دهم و اگر از من خواهشی کند به او بدهم. ری شهری، میزان الحکمه، حدیث ۱۶۸۶.</ref> سالکی که [[آداب]] [[باطن]] [[عبادت]] را رعایت کند به جایی می‌رسد که [[خدای سبحان]] در مجاری ادراکی و تحریکی [[عبد صالح]] سالک می‌شود، به طوری که [[انسان]] [[صالح]] با زبان [[حقّ]] سخن می‌گوید و با چشم او می‌بیند<ref>جوادی آملی، تحریر تمهید القواعد، ج۱، ص۱۲۲.</ref> و به بیانی دیگر در [[قرب نوافل]]، صفات [[بشریت]] محو شده و صفات [[الوهیت]] در انسان ظاهر می‌شود<ref>سجادی، سید جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، ج۳، ص۱۴.</ref>. همچنین از جمله [[اسرار عبادت]] این که انسان می‌تواند به [[مقامات]] عالی [[عرفانی]] رسیده و [[قلب سلیم]] پیدا کند. قلب سلیم، [[قلبی]] است که در آن غیر [[خدا]] نباشد، و از [[شک]] و [[شرک]] [[خالص]] باشد و اعضاء ظاهره و قوای ملکیّه نیز [[تسلیم]] [[حق]] شوند<ref>امام خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۴۰۷.</ref>. در مجموع [[شناخت]] این [[حقایق]] و [[معرفت]] نسبت به اسرار عبادت، زمینه [[حضور قلب]] در عبادت را فراهم می‌کند.<ref>[[قاسم بابایی|بابایی، قاسم]]، [[نظام عبادی اسلام - بابایی (مقاله)| مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۳۲.</ref>

یکی دیگر از گفتارهای [[نظام عبادی]]، فقه عبادت است. قابل ذکر است همان‌گونه که امام درباره [[اسرار نماز]] دارای تألیفات گوناگونی است درباره فقه عبادت نیز آثار [[ارزشمندی]] دارد. مجموعه تألیفات امام در فقه و اصول به دو بخش قابل تقسیم است: بخشی از اصول و فقه که امام به قلم خودشان تقریر کرده‌اند همانند: [[انوار]] الهدایة فی تعلیقة علی الکفایة، مناهج الوصول الی [[علم]] الاصول، کتاب الطهارة، تحریرالوسیلة و بخشی دیگر از کتب که [[شاگردان]] امام تقریر کرده‌اند؛ در این میان می‌توان به تقریرات [[آیت‌الله]] [[فاضل لنکرانی]] (کتاب الطهارة، [[معتمد]] الاصول) تقریرات آیت‌الله اشتهاردی (تنقیح الاصول) و تقریرات آیت‌الله لنگرودی (جواهر الاصول) اشاره کرد.

[[صاحب‌نظران]] [[علم اصول]] در تعریف واجب توصلی گفته‌اند: توصلی به واجباتی گفته می‌شود که [[قصد قربت]] در آنها شرط نیست و به صرف انجام عمل، بدون قصد قربت، [[تکلیف]] از عهده [[مکلف]] ساقط می‌شود. همانند شخصی که معامله‌ای را انجام می‌دهد. چنانچه در انجام [[معامله]] قصد قربت نداشته باشد و عمل را به صورت ریایی و برای [[خودنمایی]] انجام دهد، معامله صحیح است (هرچند [[ریا]] [[حرام]] است) و لکن در [[صحت]] معامله اشکالی پیش نمی‌آید<ref>آخوند خراسانی، کفایة الاصول، ص۷۲.</ref>. امام به تعریف صاحب کفایه اشکال گرفته و آن را نمی‌پذیرد؛ زیرا این تعریف، همه اقسام توصلی را شامل نمی‌شود و به بیانی دیگر این تعریف، جامع همه افراد نیست. باید افزود که گونه‌ای از [[واجبات]] توصلی است که در آن قصد قربت شرط نیست و لکن قصد عنوان (اینکه [[مکلف]] در هنگام عمل متوجه کارش باشد و بداند که کارش به چه نیتی است مثلاً اگر [[انسان]] هنگامی که جواب [[سلام]] کسی را می‌دهد در نیتش صرفاً گفتن الفاظ بوده و قصدش جواب سلام نباشد، [[تکلیف]] از او ساقط نمی‌شود) شرط است و تعریف آخوند این قسم را شامل نمی‌شود؛ از این رو، [[امام]] [[واجب]] توصلی را به دو قسم تقسیم می‌کنند. [[واجبات]] توصلی که در آن انجام عمل به هر شکلی تکلیف را ساقط می‌کند گرچه در انجام واجب، عنوان و [[قصد قربت]] را به جا نیاورد؛ مثل شستن [[لباس]] [[نجس]]. واجبات توصلی که در آن انجام عمل باید با قصد عنوان باشد؛ ولی احتیاجی به قصد قربت ندارد؛ مثل جواب سلام که در جواب دادن به سلام طرف مقابل باید قصد و عنوانش رد سلام او باشد و گرنه چنانچه قصدش جواب سلام نباشد تکلیف از او ساقط نمی‌شود<ref>امام خمینی، تنقیح الأصول، ج۱، ص۲۵۳.</ref>.

[[صاحب‌نظران]] [[علم اصول]] در تعریف واجب تعبدی گفته‌اند: تعبدی که معادل آن در [[زبان فارسی]] «[[پرستش]]» است - به واجباتی اطلاق می‌شود که قصد قربت در آنها شرط [[صحت]] عمل است و با وجود قصد قربت، عمل صحیح خواهد بود. بنابراین اگر کسی در [[نماز]] که یکی از اقسام واجب تعبدی است، قصد قربت نداشته باشد نمازش [[باطل]] است. امام اشکال می‌گیرند که این تعریف، تعریف جامعی نیست؛ زیرا قسم دیگری از [[عبادات]] تعبدی است<ref>امام خمینی، تنقیح الأصول، ج۱، ص۲۵۳.</ref> مثل [[خمس]] و [[زکات]] که به آنها اطلاق تعبدی شده و لکن اطلاق پرستش به آنها نمی‌شود و تعریف علمای اصول، قسم دوم را شامل نمی‌شود. با توجه اشکال مطرح شده، [[امام خمینی]] تقسیم دیگری ارایه می‌دهد؛ بدین صورت، عباداتی که در آنها قصد قربت شرط است بر دو قسم‌اند: اول: [[عبادت]] تعبدی: عبادتی است که قصد عنوان و قصد قربت در آن شرط است همچنین اتیان عمل به منظور عبادت و ثناء [[خداوند]] است. مثل [[نماز]] که با انجام آن می‌توان گفت او خداوند را [[عبادت]] کرده و در [[فارسی]] به آن [[پرستش]] می‌گویند. دوم: [[عبادات]] تقربی: عبادتی که قصد عنوان و [[قصد قربت]] در آن شرط است و لکن با این وجود این عمل را عمل [[عبادی]] نمی‌گویند مثل [[پرداخت خمس]] و [[زکات]] که اگر در [[نیت]]، قصد عنوان و قصد قربت را به جا نیاورد [[تکلیف]] از او ساقط نمی‌شود و لکن با پرداخت خمس، [[صدق]] نمی‌کند که [[خدا]] را عبادت کرده بلکه گفته می‌شود {{عربی|إنها تقرب إلى الله}} یعنی با انجام این عمل به خداوند [[تقرب]] پیدا کرد<ref>امام خمینی، مناهج الوصول إلی علم الأصول، ج۱، ص۲۶۰.</ref>.<ref>[[قاسم بابایی|بابایی، قاسم]]، [[نظام عبادی اسلام - بابایی (مقاله)| مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۳۴.</ref>

عبادت، عالی‌ترین شکل [[ارتباط]] [[انسان]] با [[پروردگار]] خویش است، ارتباطی که همه شئونات [[بنده]] را به آفریدگارش پیوند می‌زند. به [[جرأت]] می‌توان گفت، هیچ [[مکتب]] و [[دینی]] به اندازه [[اسلام]] به عبادت و [[پرستش]] [[خداوند]] و دوری از [[شرک]] و مظاهر آن تأکید نکرده است. [[توحید]] که اساسی‌ترین و محوری‌ترین [[عقیده اسلامی]] است جز با پرستش خداوند حاصل نمی‌شود. از این رو سراسر [[قرآن]] و [[سنت پیامبر]] و [[ائمه معصومین]] بر این مسأله تأکید دارند. با ظهور [[انقلاب اسلامی ایران]]، مقوله عبادت رویکرد تازه‌ای به خود گرفته و همانند دیگر موضوعات، طرحی نو را در نگاه به مسأله عبادت ترسیم کرده است. در این رویکرد، علاوه بر [[اثبات]] اینکه [[دین]] می‌تواند مبنای [[تحول]] در [[جهان]] بوده و داعیه‌دار [[تشکیل حکومت]] باشد، می‌تواند نظام‌های ساختارمندی را در حوزه‌های [[اجتماعی]]، [[سیاسی]]، [[اقتصادی]] و غیره ایجاد و معرفی کند، و بر اساس آن [[اقتصاد]]، [[سیاست]]، [[اخلاق]]، [[فرهنگ]] و [[تمدن]] عبادت محورانه را سامان دهد. [[تجربه]] [[انقلاب اسلامی]] نه تنها امکان تحقق آن را اثبات کرد، بلکه به طور عملی و عینی آن را به ثبوت رسانید. [[رهبر معظم انقلاب]] [[اسلامی]]، [[حضرت آیت‌الله خامنه‌ای]] نیز این رویکرد را در حوزه کلان [[مدیریت]] [[جوامع]] و نیز در قلمرو [[خرد]] آن مورد تأکید قرار داده و همانند قلمروهای اجتماعی، [[فرهنگی]]، سیاسی،... به تبیین آن [[همت]] گمارده‌اند. ایشان به عنوان [[معلم]] اخلاق، [[فقیه]] و [[اسلام شناس]] برجسته به مقوله عبادت توجه کرده و آن را در چارچوب اسلام تبیین کرده است. بحث گسترده در این باره و تبیین همه زوایای آن مجال دیگری می‌طلبد. از این رو به کلیات مسأله [[نظام عبادی]] می‌پردازیم تا دیدگاه و [[اندیشه]] اصلی [[رهبر انقلاب اسلامی]] روشن شود.<ref>[[ابوالحسن غفاری|غفاری، ابوالحسن]]، [[نظام عبادی اسلام - غفاری (مقاله)|مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۴۹۴.</ref>

«عبادت پیروی از برنامه‌های [[خداوند متعال]] در همه [[شئون]] فردی، [[خانوادگی]]، [[اجتماعی]]، [[اقتصادی]]، [[سیاسی]] و... است که به عنوان [[پرستش]]، و با قصد [[تقرب به خداوند]]، با رعایت شرایط [[شرع]] [[مقدس]] انجام می‌شود». این تعریف به لحاظ مصداقی شامل [[مناسک]] خاصی مانند [[حج]]، [[نماز]] و [[روزه]] در مکان و [[زمان]] با شرایط خاص آنها، و هم شامل نیات درونی است که غایت همه آنها [[تقرب]] به خداست. به عبارت دیگر همه [[اعمال]] [[جوارحی]] و [[جوانحی]] را در برمی‌گیرد. از مؤیدات این تعریف بیان [[محقق طوسی]] در [[اخلاق ناصری]] است، به [[عقیده]] او نه تنها [[نماز]] و [[روزه]] و [[حج]] [[عبادت]] است، بلکه [[عقاید]] صحیح مثل [[شناخت]] [[توحید]] [[پروردگار]]، [[اندیشه]] و [[تفکر]] در افاضات [[واجب]] الوجود، مشارکت [[مردم]] با همدیگر در [[معاملات]]، [[کشاورزی]]، [[ازدواج]]، پرداخت [[امانت]]، [[نصیحت]] و [[خیرخواهی]] و انواع دیگر [[یاری]] و [[تعاون]] و [[جهاد]] با [[دشمنان]] و غیره همگی گونه‌هایی از عبادت‌اند<ref>مجمع البحرین، ج۳، ص۹۶.</ref>.<ref>[[ابوالحسن غفاری|غفاری، ابوالحسن]]، [[نظام عبادی اسلام - غفاری (مقاله)|مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۴۹۶.</ref>

عبادت، ارکان گوناگون دارد. اساسی‌ترین رکن آن [[عابد]] یا فاعل عبادت، و [[معبود]] است. معبود پروردگاری است که به همه موجودات آنچه را که [[شایسته]] آنهاست عطا نموده و سپس به سوی خود [[هدایت]] کرده است. او [[بی‌نیاز]] مطلق است که جز او کسی شایسته عبادت نیست. عبادت کننده مخلوق اوست و تمام ذات او عین نیاز و [[فقر]] است، هیچ چیزی را مالک نبوده و خود و هر آنچه در دست اوست [[ملک]] [[خداوند]] است. بنابراین [[گردن‌کشی]] و [[استکبار]] در برابر صاحب همه چیز و مالک [[حقیقی]] معنی ندارد. بنابراین نه تنها [[بندگی]] و [[پرستش]] شایسته اوست، بلکه عالی‌ترین مرتبه عبادت نیز [[حق]] عبادت او را تأمین نمی‌کند. [[رسول گرامی اسلام]] فرمود: {{متن حدیث|مَا عَبَدْنَاكَ حَقَّ عِبَادَتِكَ}}<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، موسسة الوفاء، بیروت، بی‌تا، ج۶۸، ص۲۳۶.</ref>، آنچنان که شایسته عبادت تو بود عبادتت نکردیم. اگر [[انسان]] به [[درک]] این [[حقیقت]] رسید که تنها موجود بی‌نیاز پروردگار اوست و سراپای وجود او نیاز و احتیاج بوده و حقیقت او تنها در [[سایه]] پروردگارش معنی می‌یابد، جز کسب [[رضایت]] او به چیز دیگری نمی‌اندیشد؛ زیرا رسیدن به چنین هدفی جز به [[اخلاص]] در بندگی و پرستش میسر نیست.<ref>[[ابوالحسن غفاری|غفاری، ابوالحسن]]، [[نظام عبادی اسلام - غفاری (مقاله)|مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۴۹۷.</ref>

اهل عبادت، کسانی هستند که [[روح]] آنان با عبادت و [[بندگی]] عجین است و هیچ‌گاه از عبادت خسته نمی‌شوند. این عبادت خود می‌تواند مراتبی داشته باشد که از عبادت [[ائمه معصومین]] گرفته تا عبادت [[اولیاء الهی]] و [[بندگان]] [[خالص]] [[خدا]] را در بر می‌گیرد. گرچه عالی‌ترین مرتبه مانند عبادت [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} بر همگان مقدور نیست، اما پایین‌ترین مرتبه آن، یعنی عبادت بندگان خالص خدا بر همگان مقدور است. آنچه در اینجا مهم و اساسی است این است که هرچند عبادت در حد اعلای خود مقدور همه نیست اما جهت حرکت باید در راستای عبادت [[معصومین]] باشد «از قول [[امام سجاد]] [[زین العابدین]]{{ع}} [[روایت]] است که وقتی سخن از عبادت امیرالمؤمنین{{ع}} به میان آمد گریست و فرمود: ما کجا امیرالمؤمنین کجا؟ مهم این است که جهت، جهت امیرالمؤمنین{{ع}} باشد»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در خطبه‌های نماز جمعه، ۱۹ رمضان ۱۴۱۶، ۲۰/۱۱/۱۳۷۴.</ref>.<ref>[[ابوالحسن غفاری|غفاری، ابوالحسن]]، [[نظام عبادی اسلام - غفاری (مقاله)|مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۵۰۶.</ref>

 

در میان شرایطی که برای عبادت بیان شده است شرط بسیار مهمی وجود دارد که در [[روایات]] نیز بر آن تأکید شده است و آن [[ولایت]] [[اهل بیت پیامبر]] است. اهمیت این شرط در بیانات رهبر معظم انقلاب به عنوان شرط اصلی و مهم بیان شده است. معظم له بر این عقیده‌اند که روایات باب ولایت نشان می‌دهد کسانی که عمرشان را عبادت کنند، اما [[ولی خدا]] را نشناسند تا به دلالت او حرکت کرده و مسیر را با انگشت اشاره او معلوم نمایند فایده‌ای دریافت نمی‌کنند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مردم، ۲۲ رمضان، ۲۱/۶/۱۳۷۰.</ref>.<ref>[[ابوالحسن غفاری|غفاری، ابوالحسن]]، [[نظام عبادی اسلام - غفاری (مقاله)|مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۵۰۶.</ref>

روح عبادت، عبودیت و [[انس با خدا]] و [[تسلیم شدن]] در مقابل اوست، اگر این، مورد توجه قرار نگیرد خطرهای گوناگونی در سر راه [[انسانی]] می‌گیرد که [[تحجر]] یکی از آنهاست<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مردم، مشهد مقدس، عید فطر، ۱۵/۱/۱۳۷۱.</ref>.<ref>[[ابوالحسن غفاری|غفاری، ابوالحسن]]، [[نظام عبادی اسلام - غفاری (مقاله)|مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۵۰۸.</ref>

 

«[[نماز]] [[نیکو]] به جا آورده شود یعنی با توجه به معنی و مفهوم کلمات و همراه با [[خشوع]] و حضور، و این [[روح]] نماز است که بدون آن نماز کالبدی بی‌جان است و اگرچه ساقط کننده [[تکلیف]] است ولی بر آورنده [[هدف‌ها]] و مقاصد [[تشریع]] نیست»<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، پیام به گردهمایی سالیانه نماز در شیراز، ۱۰/۶/۱۳۷۳.</ref>.<ref>[[ابوالحسن غفاری|غفاری، ابوالحسن]]، [[نظام عبادی اسلام - غفاری (مقاله)|مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۵۱۰.</ref>

یکی از [[برکات]] [[انقلاب اسلامی]] شکل‌گیری و گسترش [[نمازهای جمعه]] و جماعت و [[نماز عید]] [[فطر]] و قربان است. نقش این [[عبادات]] در [[خودسازی]] افراد و [[رشد معنوی]] [[جامعه]] و تعالی و [[فرهنگ عمومی]] و [[آگاهی]] [[مردم]] انکارناپذیر است. به [[اعتقاد]] رهبر معظم انقلاب این [[نمازها]] گرم‌ترین و پرشورترین عبادات جمعی‌اند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، پیام به گردهمایی سالیانه نماز در شیراز، ۱۰/۶/۱۳۷۳.</ref>.<ref>[[ابوالحسن غفاری|غفاری، ابوالحسن]]، [[نظام عبادی اسلام - غفاری (مقاله)|مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۵۱۱.</ref>

با ظهور [[انقلاب اسلامی]] و آغاز موج [[بیداری]] [[ملت‌های مسلمان]] [[مراسم]] [[برائت از مشرکین]] که در قاموس اسلام و [[سیره عملی معصومین]] جاری بود، وارد عرصه جدیدی شده و [[مسلمانان]] را از [[غفلت]] از [[سلطه]] [[استکبار]] بر [[حذر]] کرد. به [[عقیده]] [[مقام معظم رهبری]]، از مهم‌ترین شرایط اصلی [[حج]]، [[نفی ولایت]] استکبار و [[شعار]] برای تعمیم [[ولایت الهی]] است و این همان چیزی است که سیلی خوردگان از اسلام و [[انقلاب]] و در رأس آنان آمریکای جنایت‌کار از آن [[احساس]] خطر می‌کند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، پیام به حجاج، ۱۴/۴/۱۳۶۸.</ref>.<ref>[[ابوالحسن غفاری|غفاری، ابوالحسن]]، [[نظام عبادی اسلام - غفاری (مقاله)|مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۵۱۱.</ref>

روزه [[کف نفس]] و خودداری از [[خوردن و آشامیدن]] و دیگر مبطلات است. به تعبیر [[رهبر معظم انقلاب]] [[اسلامی]]، با اینکه این [[عبادت]] به ظاهر [[اقدام]] نکردن است اما در [[باطن]] اقدام کردن است؛ زیرا عمل و کار مثبت است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در خطبه‌های نماز جمعه، ۱۲/۱۰/۱۳۷۶.</ref>. در این عبادت نه تنها امساک دارای [[اجر]] و [[ثواب]] است؛ بلکه ساعات و لحظات [[روزه‌دار]] حتی [[خواب]] و استراحت او نیز عبادت محسوب می‌شود. کمتر عبادتی را می‌توان یافت که تا این حد ثواب داشته باشد. این نکته مهم در [[گفتارها]] و بیانات مقام معظم رهبری مورد تأکید ایشان است: «بعد از لحظه [[طلوع فجر]] تا آخر [[روز]] دائم به خاطر [[نیت]] روزه در حال عبادت‌اید. راه بروید عبادت می‌کنید، از [[پیامبر]] نقل شده است که فرمود: {{متن حدیث|أَنْفَاسُكُمْ فِيهِ تَسْبِيحٌ وَ نَوْمُكُمْ فِيهِ عِبَادَةٌ}}. [[خوابیدن]]، نفس کشیدن شما عبادت است. در [[روایت]] دیگر می‌فرماید: {{متن حدیث|نَوْمُ الصَّائِمِ عِبَادَةٌ وَ صَمْتُهُ تَسْبِيحٌ‌}}<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در خطبه‌های نماز جمعه، ۱۲/۱۰/۱۳۷۶.</ref>.<ref>[[ابوالحسن غفاری|غفاری، ابوالحسن]]، [[نظام عبادی اسلام - غفاری (مقاله)|مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۵۱۲.</ref>

نکته اساسی و مهمی که [[رهبر انقلاب اسلامی]] بر آن تأکید دارند این است که آنچه [[صبغه]] [[عبادی]] همه این [[کارها]] و مسئولیت‌هاست و نباید فراموش شود این است که [[انسان]] واقعاً برای انجام کار [[قصد قربت]] کند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با کارگران و معلمان، ۱۳/۲/۱۳۷۳.</ref>.<ref>[[ابوالحسن غفاری|غفاری، ابوالحسن]]، [[نظام عبادی اسلام - غفاری (مقاله)|مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۵۱۳.</ref>

 

#انجام وظایف سیاسی به عنوان یک [[انسان]] [[مجاهد]] و خستگی‌ناپذیر و [[جهادگر]] و موضع‌گیری و [[سخنرانی]] در [[دفاع از حق]] بعد از [[رسول خدا]].

۴. [[ائمه اطهار]] و انسان‌های [[معنوی]]: [[بدیهی]] است که ائمه اطهار{{عم}} عالی‌ترین و بهترین الگوهای عملی در زندگی انسان هستند. در درجات و مراتب [[پایین‌تر]] نیز هر [[انسانی]] که مطابق با [[موازین]] و معیارهای اسلام [[اندیشه]] و عمل می‌کند می‌تواند [[الگو]] و اسوه دیگران باشد. از همین جاست که [[علمای اخلاق]]، مروجان [[احکام الهی]] و انسان‌های معنوی و [[خداشناس]] برای [[مردم]] الگو و سرمشق‌اند. رهبر معظم انقلاب اسلامی؛ شیخ [[مرتضی انصاری]]، [[ملاصدرا]] و [[امام خمینی]] را نمونه‌هایی از این [[الگوها]] نام می‌برند که با ویژگی‌های [[زهد]] و عبادت فراوان، الگوهای به یاد ماندنی و تاریخی‌اند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با روحانیون در قم، ۱۶/۹/۱۳۷۴ و دیدار با رئیس جمهور و هیأت دولت، ۲۰/۶/۱۳۷۶.</ref>.<ref>[[ابوالحسن غفاری|غفاری، ابوالحسن]]، [[نظام عبادی اسلام - غفاری (مقاله)|مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۵۱۵.</ref>

 

# [[شب‌های قدر]]: از اول [[مغرب]] تا [[اذان]] [[صبح]] [[شب قدر]] است، در این شب دعا کنید که دعا یکی از علل و اسباب است هر چیزی حتی خواسته‌های کوچک را از [[خدا]] بخواهید. لکن مهم‌ترین [[دعاها]] دعا برای [[اسلام]]، [[عافیت]]، [[مهربانی]] [[مردم]] با یکدیگر، [[حفظ وحدت]] و خشکیدن بعضی از [[مفاسد]] از [[کشور]] است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با دانشجویان، ۱/۱۱/۱۳۷۶.</ref>.

دستورالعمل‌ها و توصیه‌های [[عبادی]]: [[توجه به خدا]]، [[گریه]] [[شوق]] و [[محبت]] در [[محراب]] عبادت، دعا، ذکر، [[نیایش]] و [[استغفار]]، ای‌ها [[حیات]] [[دل‌ها]] و مایه [[پیروزی]] [[حقیقی]] است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در ستاد فرماندهی نیروی زمینی سپاه، ۲۴/۷/۱۳۷۰.</ref>. سفارش می‌کنم به [[نماز]]، [[مسجد]] و عبادت و جلسات [[قرآن]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مردم دلوار، ۱۳/۱۰/۱۳۷۰.</ref>.<ref>[[ابوالحسن غفاری|غفاری، ابوالحسن]]، [[نظام عبادی اسلام - غفاری (مقاله)|مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۵۱۹.</ref>

تلاش و [[جهاد علمی]] نیز قلمرو دومی است که عبادت بزرگی برای جوانان محسوب می‌شود؛ زیرا تحصیل، [[تدریس]]، [[پژوهش]] و فعالیت‌های دیگر که در راستای [[علم]] و [[دانش]] و گسترش دامنه علم و دانش انجام می‌شود عبادت‌اند. اصولاً در قاموس [[رهبر معظم انقلاب]] [[اسلامی]] هر حرکت علمی و [[فرهنگی]] عبادت است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با کارگران و معلمان، ۱۲/۲/۱۳۷۵.</ref>. تردیدی نیست که وقتی این [[کارها]] [[صبغه]] و رنگ [[عبادت]] به خود خواهد گرفت که [[نیت]] و قصد از آنها [[رضایت پروردگار]] و [[تقرب]] به او باشد. بنابراین اگر درس خواندن و حائز شدن رتبه‌های بالای [[علمی]] به این نیت انجام شود عبادت می‌شود<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با نخبگان جوان دانشگاهی، ۵/۶/۱۳۸۷.</ref>.<ref>[[ابوالحسن غفاری|غفاری، ابوالحسن]]، [[نظام عبادی اسلام - غفاری (مقاله)|مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۵۲۰.</ref>

# [[پرونده:1100619.jpg|22px]] [[ابوالحسن غفاری|غفاری، ابوالحسن]]، [[نظام عبادی اسلام - غفاری (مقاله)|مقاله «نظام عبادی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|'''منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱''']]

# [[پرونده:IM009875.jpg|22px]] [[سعید نصیری|نصیری، سعید]]، [[عبادت (مقاله)| مقاله «عبادت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)|'''دانشنامه امام خمینی ج۷''']]