عصمت حضرت ابراهیم: تفاوت میان نسخه‌ها

عصمت حضرت ابراهیم (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۷ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۵۱

۲۱٬۲۱۵ بایت اضافه‌شده ، ‏۱۷ ژوئن ۲۰۲۳

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

فرقانی

مدیران

۱۱٬۱۴۲

ویرایش

@@ خط ۱۷۰: / خط ۱۷۰: @@
 این دو پاسخ با ظاهر آیه ناهمخوان است؛ چراکه اصل و قاعده بر این است که چیزی تقدیر گرفته نشود و [[کلام]] حمل برخلاف ظاهر نگردد؛ مگر آنکه دلیل محکمی بر خلاف اصل دلالت کند»<ref>[[جعفر انواری|انواری، جعفر]]، [[نور عصمت بر سیمای نبوت (کتاب)|نور عصمت بر سیمای نبوت]] ص ۱۹۶-۲۰۶.</ref>.
-==پانویس==
+=== اظهار بیماری در حال سلامت ===
-{{پانویس}}
+حضرت ابراهیم{{ع}} پس از [[مباحثه]] با [[قوم]] خویش درباره [[پرستش]] [[خورشید و ماه]] و [[ستارگان]]، بر آن شد که با [[قیام]] بر [[ضد]] [[بت‌ها]]، نهضتی [[توحیدی]] را بنیان گذارد. برای همین [[تصمیم]] گرفت، هنگامی که [[مردم]] برای برگزاری [[مراسم]] خاصی از [[شهر]] خارج می‌شوند، همه بت‌ها را بشکند و با صحنه‌سازی خاصی عملاً [[ناتوانی]] بت‌ها را برای [[بت‌پرستان]] ثابت کند. هنگامی که از او نیز خواسته شد برای [[شرکت در مراسم]] از شهر خارج شود، او خود را به مریضی زد و در [[خانه]] ماند:
+{{متن قرآن|فَنَظَرَ نَظْرَةً فِي النُّجُومِ * فَقَالَ إِنِّي سَقِيمٌ}}<ref>«آنگاه نگاهی به ستارگان افکند * و گفت: من بیمارم» سوره صافات، آیه ۸۸-۸۹.</ref>.
+برخی با استناد به این [[آیات]] خواسته‌اند بگویند که چرا [[ابراهیم]]{{ع}} با اینکه [[بیمار]] نبود، خلاف واقع گفت؟ پس، روشن می‌شود که [[پیامبر]] امکان دارد [[پیش از بعثت]] [[دروغ]] بگوید و [[ارتکاب گناه پیش از نبوت]] اشکالی ندارد. یا معتقدند ابراهیم [[مرتکب گناه]] صغیره‌ای شود که ممکن است ارتکابش با [[پیامبری]] منافاتی نداشته باشد<ref>ر.ک: طبرسی، مجمع البیان، ج۷، ص۸۵؛ زمخشری، الکشاف، ج۳، ص۱۲۴؛ علامه طباطبائی، المیزان، ج۱۴، ص۳۰۰.</ref>.
+'''پاسخ نخست: نگاه به [[ستاره]] برای اطلاع از وقت بیماری''': نگاه [[ابراهیم]] {{ع}} به ستارگان، بدان [[انگیزه]] بود که می‌خواست از حرکت آنها، وقت بیماری خود را دقیقاً دریابد؛ مانند کسی که نوعی بیماری همچون تب، در فواصل زمانی خاص به سراغش می‌آید (البته منظور، [[تاریخ]] بیماری نیست که تنها از حرکت ماه بتوان بدان دست یافت؛ بلکه منظور این است که از نوع حرکت ستارگان می‌توانسته به [[زمان]] بیماری خود [[آگاه]] شود. چه بسا [[علم]] هیئت امروزی نیز آن را [[تأیید]] کند). در مورد بیماری هم هیچ دلیلی نداریم که حضرت ابراهیم {{ع}} به [[راستی]] [[بیمار]] نبوده است. او خود از بیماری‌اش سخن گفته و قرآن از [[سلیم]] بودن [[قلب]] او خبر داده است. پس وی از [[دروغ]] و هرگونه [[بیهوده‌گویی]] به دور است<ref>ر.ک: جعفر سبحانی، عصمة الانبیاء، ص۱۳۴؛ سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۱۷، ص۱۴۸.</ref>.
+البته توجه به این نکته ضروری می‌نماید که [[بیماری]] [[حضرت]]، آن‌چنان نبوده است که او را از فعالیت [[جسمانی]] باز دارد و نتواند [[بت‌شکنی]] کند. چه بسیارند بیمارانی که در طول [[روز]] مشغول کارند؛ به ویژه کارهای نشاط‌آوری مانند [[شکستن بت‌ها]] برای قهرمان [[توحید]] همچون [[ابراهیم]]!<ref>ر.ک: ناصر مکارم شیرازی و دیگران، پیام قرآن، ج۷، ص۱۱۴.</ref> می‌توان گفت بیماری آن حضرت تنها در حدی بود که عذری برای ماندن در [[شهر]] داشته باشد.
+این [[تفسیر]] در میان دیگر [[تفاسیر]]، مناسب‌ترین و بهترین تفسیر است.
+'''پاسخ دوم: بهره‌مندی از نگاه به [[نجوم]] در [[پندار]] [[قوم]]''': [[مردم]] آن [[سرزمین]] با [[علم نجوم]] آشنایی داشتند و حتی بت‌های خود را نمادی از آن [[ستارگان]] می‌دانستند. از این رو در برابر آنها [[کرنش]] می‌کردند. در آن هنگام که [[حضرت ابراهیم]] {{ع}} به ستارگان نگاه افکند، آنان چنین پنداشتند که او با بهره‌گیری از علم نجوم، از [[بیمار]] شدن [[خود آگاهی]] یافته و آن را با جمله {{متن قرآن|إِنِّي سَقِيمٌ}}<ref>«من بیمارم» سوره صافات، آیه ۸۹.</ref> برای دیگران بیان کرده است<ref>ر.ک: محمود بن عمر زمخشری، الکشاف، ج۴، ص۴۹.</ref>.
+در [[نقد]] این تفسیر باید گفت نظر افکندن به ستارگان، اقسامی دارد؛ گاه این نظر، بدان منظور است که از وقت و هنگام وقوع حادثه یا بیماری و... [[آگاهی]] به دست آید و گاه از آن جهت است که با نگاه بر آنها، [[حوادث آینده]] را [[پیش‌بینی]] کند؛ چنان که [[منجمان]] همواره اوضاع فلکی را دلیلی بر حوادث آینده می‌دانستند. نگاه نخست، با ایده [[توحیدی]] حضرت همخوان‌تر است<ref>ر.ک: سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۱۷، ص۱۴۸.</ref>.
+'''پاسخ سوم: بیماری به معنای نا آرامی [[روحی]]''': نگاه به ستارگان در اینجا یادآور ماجرایی است که در [[آیات]] ۷۵ تا ۷۹ [[سوره انعام]] گزارش شده است. ابراهیم {{ع}} با این نگاه خود، به مردم درس [[خداشناسی]] آموخته است؛ یعنی این ستارگان هرگز [[شایستگی]] [[پرستش]] ندارند. بیماری حضرت هم [[بیماری جسمی]] نبوده است؛ بلکه از آن رو که آن حضرت با چشم خود [[انحراف اخلاقی]] و [[گمراهی]] [[اعتقادی]] را می‌دید، دیگر از نظر [[روحی]] در [[آرامش]] به سر نمی‌برد. در [[حقیقت]] [[وضع نابسامان]] [[مردم]] آن سامان، [[روح]] و روانش را [[بیمار]] کرده بود<ref>ر.ک: محمد المکی ناصری، التیسیر فی احادیث التفسیر، من املاء محمد المکی الناصری، ج۵، ص۳۰۵.</ref>.
+این [[تفسیر]] بسان تفسیر پیشین، با ظاهر [[آیه]] ناهمخوان است؛ زیرا [[ارتباط]] این نگاه به [[ستارگان]] با ماجرایی که در [[سوره انعام]] آمده، نیازمند دلیل است. [[حضرت]] با نگاه به ستارگان و به دنبال آن، گفتن {{متن قرآن|إِنِّي سَقِيمٌ}}<ref>«و گفت: من بیمارم» سوره صافات، آیه ۸۹.</ref> چسان درس [[خداشناسی]] آموخته است؟ همچنین تفسیر [[بیماری]] به بیماری روحی و ناآرام بودن روان، با [[مشاهده]] وضع نابسامان [[جامعه]]، [[تفسیری]] بی‌دلیل است.
+'''پاسخ چهارم: نگاه به ستارگان در حال [[اندیشیدن]] در کار خود''': [[ابراهیم]] {{ع}} هرگز به ستارگان نظر نیفکند؛ بلکه او به سوی [[آسمان]] نگاه کرد و همچنان در این [[اندیشه]] بود که برای اجرای برنامه خود چاره‌ای یابد<ref>ر.ک: یوسف بن احمد (فقیه یوسف)، تفسیر الثمرات الیانعه، ج۵، ص۱۱۱؛ جعفر سبحانی، عصمة الانبیاء، ص۱۳۳.</ref>. پس این [[فکر]] مانند [[برقی]] در [[ذهن]] او درخشید که از بیماری خود سخن به میان آورد.
+این تفسیر نیز به دلیل [[ناسازگاری]] با ظاهر آیه، پذیرفتنی نیست؛ چون آیه از نظر افکندن حضرت بر ستارگان حکایت دارد. به ویژه کلمه {{متن قرآن|نَظْرَةً}} این ظهور را تقویت می‌کند، نه آنکه حضرت تنها سر به سوی آسمان، در کار خود بیندیشد. گذشته از آنکه جمله {{متن قرآن|إِنِّي سَقِيمٌ}} نیز تفسیر [[درستی]] نمی‌یابد.
+'''پاسخ پنجم: ابراز این جمله بر مبنای توریه''': [[حضرت ابراهیم]] {{ع}} در این نگاه و گفتار خود، از روش توریه بهره جسته است. [[توریه]](معاریض) این است که سخنی گفته شود که ظاهری دارد، ولی منظور گوینده چیز دیگری است؛ هرچند شنونده نظرش متوجه همان ظاهر می‌شود. ابراهیم {{ع}} با نگاهی [[توحیدی]]، بر ستارگان نظر افکند و از بیماری خود خبر داد. مقصود او همان بود که به هر حال [[انسان]] در [[زندگی]] خود به نوعی [[بیماری]] [[مبتلا]] خواهد شد<ref>ر.ک: ابوالفضل شهاب الدین محمود آلوسی، روح المعانی، ج۱۳، ص۱۴۹.</ref>.
+در [[نقد]] این [[تفسیر]] باید گفت اولاً پایه این تفسیر بر آن است که [[حضرت ابراهیم]] {{ع}} [[بیمار]] نبوده است و در عین حال از بیماری خود خبر داده که این ادعا بی‌دلیل است و حمل بر توریه در موردی [[ضرورت]] می‌یابد که ظاهر گفتار با [[واقعیت]] همسان نباشد؛ ثانیاً از آنجا که بهره‌گیری از توریه، موجب کاهش [[اعتماد]] به گفتار گوینده یا سلب اعتماد از آن می‌شود، حمل گفتار حضرت ابراهیم {{ع}} بر آن، توجیه [[درستی]] نمی‌یابد. البته در جواز توریه، دیدگاه [[فقیهان]] یکسان نیست و برخی همانند مرحوم [[شیخ انصاری]]<ref>ر.ک: مرتضی انصاری، المکاسب المحرمه، بحث کذب، ص۵۰.</ref> بر آن‌اند که توریه از اقسام [[دروغ]] نیست؛ اما برخی دیگر از فقیهان مانند مرحوم [[صاحب جواهر]]، بر [[حرمت]] آن پای می‌فشارند، با این بیان که {{عربی|التوریة و الهزل من غیر قرینة داخلان فی اسمه (الکذب) او حکمه}}<ref>محمدحسن نجفی، جواهر الکلام، تحقیق عباس القوچانی، ج۲۲، ص۷۲.</ref>.
+'''پاسخ ششم: نگاه به [[نجوم]]: نگاه به [[علم نجوم]]''': [[قوم]] آن [[حضرت]] با نجوم سروکار داشتند و با دید [[عظمت]] به [[ستارگان]] می‌نگریستند و مطابق آنها از [[غیب]] خبر می‌دادند. از این رو حضرت هم در نجوم نظر افکند، یعنی در علم نجوم نظر کرد، نه اینکه به خود نجوم نگاه کرده باشد؛ مانند اینکه گفته می‌شود فلان شخص در [[فقه]] نظر کرد. منظور او این بود که به آنان تفهیم کند هر آنچه آنان می‌دانند، او هم می‌داند و راه [[شناخت]] او نیز همسان راه شناخت آنان است. منظور از سقیم نیز این است که در [[آینده]] بیمار خواهم شد، مانند [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّكَ مَيِّتٌ...}}<ref>«بی‌گمان تو خواهی مرد و آنان نیز می‌میرند» سوره زمر، آیه ۳۰.</ref><ref>ر.ک: محمد بن عمر فخر رازی، مفاتیح الغیب، قدم له خلیل محیی الدین المیس، ج۱۳، جزء ۲۶، ص۱۴۸.</ref>.
+ایراد این تفسیر، همان خلاف ظاهر بودن آن است. آنچه از ظاهر نظر به [[نجوم]] فهمیده می‌شود، همان نگاه به [[ستارگان]] است، نه نگاه در [[علم نجوم]]. همچنین در مورد سقیم، [[فهم]] [[عرفی]] از آن این است که اکنون بیمارم؛ مگر اینکه قرینه‌ای در کار باشد؛ همان گونه که در {{متن قرآن|إِنَّكَ مَيِّتٌ}} این قرینه وجود دارد. همچنین تشبیهی که صورت گرفته نادرست است؛ چون [[ستاره]] عین است، ولی علم نجوم [[دانش]] و امری [[معنوی]] است.
+'''پاسخ هفتم: نگاه به نجوم: [[تفکر]] در قدم و حدوث نجوم؛ و [[بیماری]]: بیماری [[باطنی]]''': «نظر به نجوم از آن جهت بوده است که بداند آیا آنها قدیم هستند یا حادث؟ سقیم نیز به معنای بیماری باطنی است؛ یعنی چون [[شناختی]] به پروردگارم ندارم، قلبم [[بیمار]] است. البته این مربوط به قبل از [[بلوغ]] آن [[حضرت]] بوده است»<ref>محمد بن عمر فخر رازی، مفاتیح الغیب، قدم له خلیل محیی الدین المیس، ج۱۳، جزء ۲۶، ص۱۴۸.</ref>.
+این [[تفسیر]] نیز خلاف ظاهر و بی‌دلیل است. افزون بر آن، [[پیامبران الهی]]، به ویژه [[پیامبران اولوالعزم]]، دارای فطرتی بیدار و بهره‌مند از [[عنایت خاص]] [[پروردگار]] بوده‌اند؛ پس بلوغ در این جهت تأثیری ندارد. چگونه می‌توان [[باور]] کرد که [[ابراهیم خلیل]]، منادی [[توحید]]، به علت نشناختن [[خدا]] [[قلب]] خود را بیمار ببیند؟ همچنین رابطه نگاه به ستارگان با جمله {{متن قرآن|إِنِّي سَقِيمٌ}} تبیین نشده است.
+'''پاسخ هشتم: ستارهای خاص مرتبط با بیماری حضرت''': «آن حضرت ستاره‌ای خاص داشت که هرگاه حالتی مخصوص پیدا می‌کرد، بیماری بر آن حضرت عارض می‌گشت. در آن هنگام که آن حالت را در آن ستاره [[مشاهده]] کرد، از بیماری خود خبر داد»<ref>محمد بن عمر فخر رازی، مفاتیح الغیب، قدم له خلیل محیی الدین المیس، ج۱۳، جزء ۲۶، ص۱۴۸.</ref>.
+نارسایی این پاسخ در این است که ادعای وجود ستاره‌ای خاص برای هر یک از افراد، ادعایی نادرست و بی‌دلیل است.
+'''پاسخ نهم: نگاه به نجوم به عنوان [[آفریده]] خدا؛ و بیماری به معنای ناخوشی''': «هرگز نمی‌توان به [[حرام]] بودن نگاه به [[علم نجوم]] [[رأی]] داد؛ زیرا ممکن است با این [[اعتقاد]] باشد که [[خداوند]] به هر کدام از اینها اثر ویژه‌ای عطا فرموده است. سقیم هم بدین معناست که [[انسان]] در بیشتر اوقاتش با ناخوشی‌ها روبه‌روست»<ref>محمد بن عمر فخر رازی، مفاتیح الغیب، قدم له خلیل محیی الدین المیس، ج۱۳، جزء ۲۶، ص۱۴۸.</ref>.
+این پاسخ چنین [[نقد]] می‌شود که اولاً رابطه این دو اتفاق، روشن نیست؛ ثانیاً اینکه انسان در بیشتر اوقات [[بیمار]] باشد، ادعایی بی‌دلیل است.
+'''پاسخ دهم: [[دروغ]] بودن این گفتار''': دروغ بودن گفتار آن [[حضرت]]، با [[حدیث نبوی]] که از سه مورد گفتار دروغ آن حضرت پرده برمی‌دارد، همخوان است: {{متن حدیث|ما کذب ابراهیم الا ثلاث کذبات}}<ref>محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج۱۲، ص۳۳۲؛ مجدالدین ابوالسعادات ابن اثیر، جامع الاصول من احادیث الرسول، جزء ۱۰، ص۸۱۹۹ (المکتبة الشاملة).</ref>. این [[روایت]] در کتب [[اهل سنت]] از [[ابوهریره]] نقل شده و در کتب [[شیعه]] به نقل از [[حشویه]] آمده است که به دلیل ارسال، سند آن ناتمام است. [[فخر رازی]] می‌گوید:
+چسان می‌توان گفت این [[حدیث صحیح]] است و حال آنکه نسبت دروغ به [[حضرت ابراهیم]] می‌دهد؟ همچنین در پاسخ سخن کسی که می‌گوید چگونه می‌توان [[کذب]] [[راویان]] [[عادل]] را [[باور]] داشت، می‌گوید: در [[تعارض]] بین [[دروغ‌گو]] دانستن راویان و دروغ‌گو دانستن آن حضرت، بهتر است راویان را دروغ‌گو بدانیم؛ و چرا نگوییم منظور از کذب، یعنی چیزی شبیه دروغ؟<ref>محمد بن عمر فخر رازی، مفاتیح الغیب، قدم له خلیل محیی الدین المیس، ج۱۳، جزء ۲۶، ص۱۴۹.</ref>.
+در نقد این [[تفسیر]]، توجه به [[ضعف]] [[سند روایت]] ضروری می‌نماید. پاسخ فخر رازی نیز پذیرفتنی است؛ تنها جمله پایانی آن (سخنی شبیه دروغ) بی‌دلیل و [[ضعیف]] است.
+'''پاسخ یازدهم: واژه [[نجوم]] گویای پراکندگی گفتار آنان، و سقیم؛ خبر از [[بیماری]] در [[آینده]]''': «یکی از معانی نجوم، همان متفرق و تدریجی بودن است؛ مانند [[نزول]] نجومی [[قرآن]]. در این [[آیه شریفه]] منظور این است که آن حضرت در گفتار پراکنده آنان دقت کرد تا راهی برای عذرتراشی خود بیابد و همراه آنان از [[شهر]] خارج نشود. سقیم هم بدین معناست که [[بیمار]] خواهم شد»<ref>محمد بن عمر فخر رازی، مفاتیح الغیب، قدم له خلیل محیی الدین المیس، ج۱۳، جزء ۲۶، ص۱۴۹.</ref>.
+ایراد این [[تفسیر]] نیز بسان چند تفسیر پیشین، در بی‌دلیل بودن و ناهمخوان بودن با ظاهر [[آیه]] است.
+'''پاسخ دوازدهم: [[وجوب]] [[دروغ‌گویی]] در مواردی''': «[[دروغ]] گفتن همه جا [[حرام]] نیست؛ در بعضی موارد وجوب پیدا می‌کند.... در هر یک از این جریانات، مصلحتی الزامی وجود داشت که اگر این دروغ گفته نمی‌شد، آن [[مصلحت]] تفویت می‌شد. [[حضرت ابراهیم]] {{ع}} می‌خواست نهضتی را ایجاد کند و [[مردم]] را متوجه گرداند که [[بت‌ها]] قابل [[پرستش]] نیستند و راهش این بود که با [[تظاهر]] به [[بیماری]]، در شهر باقی بماند و بت‌ها را بشکند و چنین کاری شرعاً حرام نیست»<ref>محمد تقی مصباح، معارف قرآن: راه و راهنماشناسی، ص۱۷۰ و ۳۲۴.</ref>.
+ایراد این تفسیر در این است که اگر [[نهضت]] آن [[حضرت]] کاملاً وابسته به این ابراز بیماری غیرواقعی باشد، روا بودن آن دروغ کاملاً پذیرفته است؛ اما اگر بتوان گفت که جمله {{متن قرآن|إِنِّي سَقِيمٌ}} از واقعیتی خبر داده است، با توجه به اینکه دلیلی نداریم که این خبر با واقع مطابقت نداشته است، پس دیگر طرح موضوع تظاهر به بیماری وجهی نخواهد داشت. افزون بر آنکه جواز توریه که در ظاهر دروغ گفتن است، نیازمند دلیل است. پس حمل گفتار [[پیامبری]] چون [[ابراهیم خلیل الرحمن]] بر آن دشوار است. پیش‌تر بیان شد که به فتوای برخی [[فقیهان]]، توریه در موردی رواست که [[راستگویی]] به هیچ وجه امکان‌پذیر نباشد و این نیز مطابق [[احتیاط]] است. در [[نقد]] تفسیر پنجم به این مسئله اشاره شده است»<ref>[[جعفر انواری|انواری، جعفر]]، [[نور عصمت بر سیمای نبوت (کتاب)|نور عصمت بر سیمای نبوت]] ص ۲۰۶-۲۱۳.</ref>.
 ==پانویس==
 {{پانویس}}