استکبار در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

(صفحه‌ای تازه حاوی «{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = استکبار| عنوان مدخل = استکبار| مداخل مرتبط = استکبار در قرآن - استکبار در فقه سیاسی - استکبار در معارف دعا و زیارات - استکبار در معارف و سیره سجادی - استکبار در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی | پرسش مرتبط = }} == معن...» ایجاد کرد)
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
 
 
(۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = استکبار| عنوان مدخل  = استکبار| مداخل مرتبط = [[استکبار در قرآن]] - [[استکبار در فقه سیاسی]] - [[استکبار در معارف دعا و زیارات]] - [[استکبار در معارف و سیره سجادی]] - [[استکبار در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] | پرسش مرتبط  = }}
{{مدخل مرتبط
== معنای لغوی و اصطلاحی ==
| موضوع مرتبط = استکبار
استکبار از ریشه «[[کبر]]» به معنای خودبزرگ‌پنداری، [[برتری‌جویی]]، [[گردن‌کشی]]، [[غرور]] و [[نخوت]] است.<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ۵/۱۲۶ و ۱۲۹؛ دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۲/۱۸۴۳.</ref> این واژه با کبر و [[تکبر]]، [[قرابت]] معنایی دارد. کبر [[خودشیفتگی]] و خود را بزرگ‌تر از دیگران دیدن است<ref>راغب، مفردات، ۶۹۷.</ref> و تکبر، با اظهار آثار کبر، محقق می‌شود<ref>طیب، اطیب البیان، ۵/۳۶۸.</ref> و بالاترین تکبر، [[سرکشی]] در برابر [[خداوند]] و [[نپذیرفتن حق]] و [[سرپیچی]] از [[عبادت]] اوست.<ref>راغب، مفردات، ۶۹۷.</ref> امام‌ خمینی استکبار را تمرُّد، [[نافرمانی]]، سرکشی و کبریایی‌کردن شمرده است.<ref>امام‌ خمینی، حدیث جنود، ۳۹۷.</ref> استکبار در کاربردهای رایج، به نوعی [[سلطه‌جویی]]، [[استعمار]] و بهره‌کشی [[فرهنگی]]، [[سیاسی]] و اقتصادیِ گروهی اندک و زورگو و منفعت‌طلب، بر گروهی [[عظیم]] از توده‌های [[محروم]] گفته می‌شود<ref>محمدی، سیاست خارجی، ۳۳.</ref>؛ بر این اساس استکبار، ریشه و منشأ [[استثمار]] و استعمار و [[استبداد]] به‌شمار می‌آید.<ref>طباطبایی، المیزان، ۴/۱۲۳.</ref>
| عنوان مدخل  = استکبار
| مداخل مرتبط = [[استکبار در قرآن]] - [[استکبار در فقه سیاسی]] - [[استکبار در معارف دعا و زیارات]] - [[استکبار در معارف و سیره سجادی]] - [[استکبار در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]
| پرسش مرتبط  =  
}}
 
== معناشناسی ==
استکبار از ریشه «[[کبر]]» به معنای خودبزرگ‌پنداری، [[برتری‌جویی]]، [[گردن‌کشی]]، غرور و نخوت است.<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ۵/۱۲۶ و ۱۲۹؛ دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۲/۱۸۴۳.</ref> این واژه با کبر و [[تکبر]]، [[قرابت]] معنایی دارد. کبر خودشیفتگی و خود را بزرگ‌تر از دیگران دیدن است<ref>راغب، مفردات، ۶۹۷.</ref> و تکبر، با اظهار آثار کبر، محقق می‌شود<ref>طیب، اطیب البیان، ۵/۳۶۸.</ref> و بالاترین تکبر، [[سرکشی]] در برابر [[خداوند]] و نپذیرفتن حق و [[سرپیچی]] از [[عبادت]] اوست.<ref>راغب، مفردات، ۶۹۷.</ref> امام‌ خمینی استکبار را تمرُّد، [[نافرمانی]]، سرکشی و کبریایی‌کردن شمرده است.<ref>امام‌ خمینی، حدیث جنود، ۳۹۷.</ref> استکبار در کاربردهای رایج، به نوعی [[سلطه‌جویی]]، [[استعمار]] و بهره‌کشی [[فرهنگی]]، [[سیاسی]] و اقتصادیِ گروهی اندک و زورگو و منفعت‌طلب، بر گروهی [[عظیم]] از توده‌های [[محروم]] گفته می‌شود<ref>محمدی، سیاست خارجی، ۳۳.</ref>؛ بر این اساس استکبار، ریشه و منشأ [[استثمار]] و استعمار و [[استبداد]] به‌شمار می‌آید<ref>طباطبایی، المیزان، ۴/۱۲۳.</ref>.


در برابر مفهوم استکبار، واژه [[استضعاف]] قرار دارد که به معنای ضعیف‌ شمردن<ref>حمیری، شمس العلوم، ۶/۳۹۷۴.</ref> و ناتوان‌ دیدن<ref>راغب، مفردات، ۵۰۷.</ref> و ضعیف‌ کردن به معنای وسیع کلمه، اعم از [[فکری]]، [[اقتصادی]] و سیاسی با [[هدف]] بهره‌کشی<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۶/۳۹۳.</ref> است.
در برابر مفهوم استکبار، واژه [[استضعاف]] قرار دارد که به معنای ضعیف‌ شمردن<ref>حمیری، شمس العلوم، ۶/۳۹۷۴.</ref> و ناتوان‌ دیدن<ref>راغب، مفردات، ۵۰۷.</ref> و ضعیف‌ کردن به معنای وسیع کلمه، اعم از [[فکری]]، [[اقتصادی]] و سیاسی با [[هدف]] بهره‌کشی<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۶/۳۹۳.</ref> است.


واژه استضعاف در [[قرآن کریم]] به معانی گفته شده آمده است؛ اما بیشتر در معنای [[مستضعفان]] فکری و کسانی که از روی [[نادانی]]، [[تعصب]] و [[تقلید]] نادرست، به دنبال [[رهبران]] [[ستمکار]] و [[گمراه]] حرکت می‌کنند، به‌کار رفته است.<ref>مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱/۳۸۳.</ref> استکبار به دو قسم فردی و اجتماعی تقسیم می‌شود و امام‌ خمینی به هر دو جنبه، به‌ویژه استکبار اجتماعی-سیاسی پرداخته است.
واژه استضعاف در [[قرآن کریم]] به معانی گفته شده آمده است؛ اما بیشتر در معنای [[مستضعفان]] فکری و کسانی که از روی [[نادانی]]، [[تعصب]] و [[تقلید]] نادرست، به دنبال [[رهبران]] [[ستمکار]] و [[گمراه]] حرکت می‌کنند، به‌کار رفته است.<ref>مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱/۳۸۳.</ref> استکبار به دو قسم فردی و اجتماعی تقسیم می‌شود و امام‌ خمینی به هر دو جنبه، به‌ویژه استکبار اجتماعی-سیاسی پرداخته است<ref>[[قدرت‌الله عفتی|عفتی]] و [[سید مصطفی سید صادقی|سید صادقی]]، [[استکبار - عفتی و سید صادقی (مقاله)|مقاله «استکبار»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱ (کتاب)| دانشنامه امام خمینی ج۱]]، ص ۶۹۴ ـ ۷۰۱.</ref>.


== پیشینه ==
== پیشینه ==
[[خصلت]] استکبار با نافرمانی [[ابلیس]] از [[اطاعت خدا]] و سجده‌نکردن بر [[آدم]] آغاز شد و سپس با تداوم [[زندگی اجتماعی]] [[انسان]] بر روی [[زمین]]، جریان یافت<ref>منصوری، شناخت استکبار جهانی، ۱۷–۱۸.</ref>؛ چنان‌که قرآن کریم [[کافران]] [[زمان]] [[حضرت نوح]]{{ع}}،{{متن قرآن|وَإِنِّي كُلَّمَا دَعَوْتُهُمْ لِتَغْفِرَ لَهُمْ جَعَلُوا أَصَابِعَهُمْ فِي آذَانِهِمْ وَاسْتَغْشَوْا ثِيَابَهُمْ وَأَصَرُّوا وَاسْتَكْبَرُوا اسْتِكْبَارًا}}<ref>«و من هرگاه آنان را فرا خواندم تا بیامرزیشان، انگشت در گوش نهادند و جامه بر سر کشیدند  و (در کفر) پای فشردند و سخت گردنفرازی ورزیدند» سوره نوح، آیه ۷.</ref> [[فرعون]]،{{متن قرآن|وَاسْتَكْبَرَ هُوَ وَجُنُودُهُ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَظَنُّوا أَنَّهُمْ إِلَيْنَا لَا يُرْجَعُونَ}}<ref>«و او و سپاهیانش در آن سرزمین به ناراستی گردنکشی ورزیدند و پنداشتند که به سوی ما بازگردانده نمی‌شوند» سوره قصص، آیه ۳۹.</ref> [[قوم بنی‌اسرائیل]] در دوره‌های مختلف،{{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَقَفَّيْنَا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لَا تَهْوَى أَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقًا كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ}}<ref>«و بی‌گمان به موسی کتاب بخشیدیم و پس از وی پیامبران (دیگر) را در پی آوردیم و به عیسی پسر مریم برهان‌ها (ی روشن) دادیم و او را با روح القدس نیرومند کردیم؛ پس چرا هرگاه پیامبری، پیامی نادلخواه شما نزدتان آورد سرکشی ورزیدید، گروهی را دروغگو شمردید و گروهی را می‌کشتید؟» سوره بقره، آیه ۸۷.</ref> [[مشرکان]]{{متن قرآن|مُسْتَكْبِرِينَ بِهِ سَامِرًا تَهْجُرُونَ}}<ref>«در حالی که در برابر آن گردنکشی می‌ورزیدید و در نشست‌های شبانه بدگویی می‌کردید» سوره مؤمنون، آیه ۶۷.</ref>،  {{متن قرآن|وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِ آيَاتُنَا وَلَّى مُسْتَكْبِرًا كَأَنْ لَمْ يَسْمَعْهَا كَأَنَّ فِي أُذُنَيْهِ وَقْرًا فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ}}<ref>«و چون آیات ما بر او خوانده شود با گردنفرازی روی می‌گرداند گویی آن را نشنیده است، گویی گوش‌هایش سنگین است، او را به عذابی دردناک نوید ده!» سوره لقمان، آیه ۷.</ref> و [[منافقان]] [[زمان پیامبر اکرم]]{{صل}} {{متن قرآن|وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْا يَسْتَغْفِرْ لَكُمْ رَسُولُ اللَّهِ لَوَّوْا رُءُوسَهُمْ وَرَأَيْتَهُمْ يَصُدُّونَ وَهُمْ مُسْتَكْبِرُونَ}}<ref>«و چون به آنان بگویند که بیایید تا فرستاده خداوند برای شما آمرزش بخواهد، سر برمی‌گردانند و آنان را می‌بینی که خودداری می‌ورزند و گردنفرازند» سوره منافقون، آیه ۵.</ref> را در شمار کسانی که [[استکبار]] ورزیده‌اند، دانسته است. از نگاه امام‌ خمینی استکبار از آفت‌ها و عیب‌های [[نفسانی]] شمرده می‌شود و ریشه در [[خودبزرگ‌بینی]] [[انسان]] دارد و او را از [[پذیرفتن]] [[حقیقت]] بازمی‌دارد<ref>امام‌ خمینی، حدیث جنود، ۳۹۸.</ref> و کسی که از سر [[لجاجت]] استکبار می‌ورزد و تلاش می‌کند [[اسلام]] و [[قرآن]] را [[باطل]] جلوه دهد، نماد [[شقاوت]] او است.<ref>امام‌ خمینی، تقریرات، ۳/۴۷۸–۴۸۱.</ref> ایشان [[آمریکا]] و [[اسرائیل]] را از بارزترین مصادیق استکبار در [[جهان]] به‌شمار می‌آورد<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۶/۵۳ و ۲۱/۲۲.</ref> و آمریکا و [[انگلیس]] را منشأ [[بدبختی]] ملت‌های شرقی به‌ویژه [[ایران]]<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۵/۷۲.</ref> و [[دشمنان]] شماره یک [[ملت ایران]]<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۵/۳۵۶.</ref> می‌خواند؛ چنان‌که [[پادشاهان ایران]] را نیز که در طول [[تاریخ]] شاهنشاهی، با [[خلق و خوی]] استکباری خود، [[مردم]] را به [[ضعف]] می‌کشاندند، در ردیف [[مستکبران]] شمرده است.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۶/۴۵۲.</ref>
خصلت استکبار با نافرمانی [[ابلیس]] از [[اطاعت خدا]] و سجده‌نکردن بر [[آدم]] آغاز شد و سپس با تداوم زندگی اجتماعی [[انسان]] بر روی [[زمین]]، جریان یافت<ref>منصوری، شناخت استکبار جهانی، ۱۷–۱۸.</ref>؛ چنان‌که قرآن کریم [[کافران]] [[زمان]] [[حضرت نوح]]{{ع}}: {{متن قرآن|وَإِنِّي كُلَّمَا دَعَوْتُهُمْ لِتَغْفِرَ لَهُمْ جَعَلُوا أَصَابِعَهُمْ فِي آذَانِهِمْ وَاسْتَغْشَوْا ثِيَابَهُمْ وَأَصَرُّوا وَاسْتَكْبَرُوا اسْتِكْبَارًا}}<ref>«و من هرگاه آنان را فرا خواندم تا بیامرزیشان، انگشت در گوش نهادند و جامه بر سر کشیدند  و (در کفر) پای فشردند و سخت گردنفرازی ورزیدند» سوره نوح، آیه ۷.</ref> [[فرعون]]: {{متن قرآن|وَاسْتَكْبَرَ هُوَ وَجُنُودُهُ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَظَنُّوا أَنَّهُمْ إِلَيْنَا لَا يُرْجَعُونَ}}<ref>«و او و سپاهیانش در آن سرزمین به ناراستی گردنکشی ورزیدند و پنداشتند که به سوی ما بازگردانده نمی‌شوند» سوره قصص، آیه ۳۹.</ref> [[قوم بنی‌اسرائیل]] در دوره‌های مختلف: {{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَقَفَّيْنَا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لَا تَهْوَى أَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقًا كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ}}<ref>«و بی‌گمان به موسی کتاب بخشیدیم و پس از وی پیامبران (دیگر) را در پی آوردیم و به عیسی پسر مریم برهان‌ها (ی روشن) دادیم و او را با روح القدس نیرومند کردیم؛ پس چرا هرگاه پیامبری، پیامی نادلخواه شما نزدتان آورد سرکشی ورزیدید، گروهی را دروغگو شمردید و گروهی را می‌کشتید؟» سوره بقره، آیه ۸۷.</ref> [[مشرکان]]: {{متن قرآن|مُسْتَكْبِرِينَ بِهِ سَامِرًا تَهْجُرُونَ}}<ref>«در حالی که در برابر آن گردنکشی می‌ورزیدید و در نشست‌های شبانه بدگویی می‌کردید» سوره مؤمنون، آیه ۶۷.</ref>،  {{متن قرآن|وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِ آيَاتُنَا وَلَّى مُسْتَكْبِرًا كَأَنْ لَمْ يَسْمَعْهَا كَأَنَّ فِي أُذُنَيْهِ وَقْرًا فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ}}<ref>«و چون آیات ما بر او خوانده شود با گردنفرازی روی می‌گرداند گویی آن را نشنیده است، گویی گوش‌هایش سنگین است، او را به عذابی دردناک نوید ده!» سوره لقمان، آیه ۷.</ref> و [[منافقان]] زمان پیامبر اکرم{{صل}}: {{متن قرآن|وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْا يَسْتَغْفِرْ لَكُمْ رَسُولُ اللَّهِ لَوَّوْا رُءُوسَهُمْ وَرَأَيْتَهُمْ يَصُدُّونَ وَهُمْ مُسْتَكْبِرُونَ}}<ref>«و چون به آنان بگویند که بیایید تا فرستاده خداوند برای شما آمرزش بخواهد، سر برمی‌گردانند و آنان را می‌بینی که خودداری می‌ورزند و گردنفرازند» سوره منافقون، آیه ۵.</ref> را در شمار کسانی که [[استکبار]] ورزیده‌اند، دانسته است. از نگاه امام‌ خمینی استکبار از آفت‌ها و عیب‌های [[نفسانی]] شمرده می‌شود و ریشه در [[خودبزرگ‌بینی]] [[انسان]] دارد و او را از [[پذیرفتن]] [[حقیقت]] بازمی‌دارد<ref>امام‌ خمینی، حدیث جنود، ۳۹۸.</ref> و کسی که از سر [[لجاجت]] استکبار می‌ورزد و تلاش می‌کند [[اسلام]] و [[قرآن]] را [[باطل]] جلوه دهد، نماد [[شقاوت]] او است.<ref>امام‌ خمینی، تقریرات، ۳/۴۷۸–۴۸۱.</ref> ایشان آمریکا و اسرائیل را از بارزترین مصادیق استکبار در [[جهان]] به‌شمار می‌آورد<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۶/۵۳ و ۲۱/۲۲.</ref> و آمریکا و انگلیس را منشأ [[بدبختی]] ملت‌های شرقی به‌ویژه [[ایران]]<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۵/۷۲.</ref> و [[دشمنان]] شماره یک [[ملت ایران]]<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۵/۳۵۶.</ref> می‌خواند؛ چنان‌که پادشاهان ایران را نیز که در طول [[تاریخ]] شاهنشاهی، با [[خلق و خوی]] استکباری خود، [[مردم]] را به [[ضعف]] می‌کشاندند، در ردیف [[مستکبران]] شمرده است<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۶/۴۵۲.</ref>.


در قرن‌های گذشته با [[رشد]] روزافزون [[میزان]] [[تولید]] و افزایش قدرتِ [[حکومت‌ها]] در اروپا، به‌تدریج این [[تفکر]] در این [[قاره]] شکل گرفت که اروپاییان از نژاد برترند و دیگر [[ملت‌ها]] باید برده و [[فرمانبردار]] آنان باشند و [[ارزش‌های جامعه]] [[انسانی]] را آنان تعیین کنند. [[جامعه]] اروپا با [[هدف]] بهره‌کشی هرچه بهتر و سریع‌تر از مردم [[دنیا]]، طرح‌های [[استعماری]] زیادی را [[تدارک]] دید.<ref>منصوری، شناخت استکبار جهانی، ۲۸–۲۹.</ref>
در قرن‌های گذشته با [[رشد]] روزافزون [[میزان]] [[تولید]] و افزایش قدرتِ [[حکومت‌ها]] در اروپا، به‌تدریج این [[تفکر]] در این قاره شکل گرفت که اروپاییان از نژاد برترند و دیگر [[ملت‌ها]] باید برده و [[فرمانبردار]] آنان باشند و ارزش‌های جامعه [[انسانی]] را آنان تعیین کنند. [[جامعه]] اروپا با [[هدف]] بهره‌کشی هرچه بهتر و سریع‌تر از مردم [[دنیا]]، طرح‌های [[استعماری]] زیادی را [[تدارک]] دید<ref>منصوری، شناخت استکبار جهانی، ۲۸–۲۹.</ref>.<ref>[[قدرت‌الله عفتی|عفتی]] و [[سید مصطفی سید صادقی|سید صادقی]]، [[استکبار - عفتی و سید صادقی (مقاله)|مقاله «استکبار»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱ (کتاب)| دانشنامه امام خمینی ج۱]]، ص ۶۹۴ ـ ۷۰۱.</ref>


== استکبار در قرآن و [[روایات]] ==
== استکبار در قرآن و [[روایات]] ==
واژه استکبار و مشتقات آن ۴۸ بار در قرآن به‌کار رفته‌اند که چهار مورد آنها به استکبار [[شیطان]] و بقیه به استکبار انسان اشاره دارند.<ref>خراسانی، استکبار، ۳/۱۶۵.</ref>
واژه استکبار و مشتقات آن ۴۸ بار در قرآن به‌کار رفته‌اند که چهار مورد آنها به استکبار [[شیطان]] و بقیه به استکبار انسان اشاره دارند.<ref>خراسانی، استکبار، ۳/۱۶۵.</ref>


ماده «[[عتو]]» {{متن قرآن|وَقَالَ الَّذِينَ لا يَرْجُونَ لِقَاءَنَا لَوْلا أُنزِلَ عَلَيْنَا الْمَلائِكَةُ أَوْ نَرَى رَبَّنَا لَقَدِ اسْتَكْبَرُوا فِي أَنفُسِهِمْ وَعَتَوْ عُتُوًّا كَبِيرًا}}<ref>«و آنان که به لقای ما امیدوار نیستند می‌گویند: چرا بر ما فرشتگان را فرو نفرستاده‌اند یا پروردگارمان را نمی‌بینیم؟ به راستی خود را بزرگ شمردند  و سرکشی بزرگی ورزیدند» سوره فرقان، آیه ۲۱.</ref>،  {{متن قرآن|فَعَتَوْا عَنْ أَمْرِ رَبِّهِمْ فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ وَهُمْ يَنْظُرُونَ}}<ref>«و از فرمان پروردگارشان سرپیچیدند، پس آذرخش (آسمانی) آنان را در حالی که خود می‌نگریستند فرو گرفت» سوره ذاریات، آیه ۴۴.</ref>، {{متن قرآن|أَمَّنْ هَذَا الَّذِي يَرْزُقُكُمْ إِنْ أَمْسَكَ رِزْقَهُ بَلْ لَجُّوا فِي عُتُوٍّ وَنُفُورٍ}}<ref>«یا کیست آنکه اگر (خداوند) روزی دادن خویش را باز دارد، روزیتان دهد؟ (هیچ کس) بلکه آنان در تجاوز و رمیدگی پای فشردند» سوره ملک، آیه ۲۱.</ref> و در مواردی ماده «[[علا]]» {{متن قرآن|إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِي الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِيَعًا يَسْتَضْعِفُ طَائِفَةً مِنْهُمْ يُذَبِّحُ أَبْنَاءَهُمْ وَيَسْتَحْيِي نِسَاءَهُمْ إِنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ}}<ref>«بی‌گمان فرعون در زمین (مصر) گردنکشی ورزید و مردم آنجا را دسته‌دسته کرد. دسته‌ای از آنان را به ناتوانی می‌کشاند، پسرانشان را سر می‌برید و زنانشان را زنده وا می‌نهاد، به یقین او از تبهکاران بود» سوره قصص، آیه ۴.</ref>، {{متن قرآن|تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ}}<ref>«آنک سرای واپسین! آن را برای کسانی می‌نهیم که بر آنند تا در روی زمین، نه گردنکشی کنند و نه تباهی؛ و سرانجام (نیکو) از آن پرهیزگاران است» سوره قصص، آیه ۸۳.</ref>،  {{متن قرآن|فَمَا آمَنَ لِمُوسَى إِلَّا ذُرِّيَّةٌ مِنْ قَوْمِهِ عَلَى خَوْفٍ مِنْ فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِمْ أَنْ يَفْتِنَهُمْ وَإِنَّ فِرْعَوْنَ لَعَالٍ فِي الْأَرْضِ وَإِنَّهُ لَمِنَ الْمُسْرِفِينَ}}<ref>«اما هیچ کس (سخن) موسی را باور نکرد جز فرزندانی از قوم وی، (آن هم) با ترس آنکه فرعون و سرکردگانشان آنان را به بلا افکنند و بی‌گمان فرعون در (سر) زمین (مصر) بلند پروازی کرد و او به راستی از گزافکاران بود» سوره یونس، آیه ۸۳.</ref>،  {{متن قرآن|إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَاسْتَكْبَرُوا وَكَانُوا قَوْمًا عَالِينَ}}<ref>«به سوی فرعون و سرکردگانش ولی گردنفرازی کردند و قومی برتری جوی بودند» سوره مؤمنون، آیه ۴۶.</ref> نیز به معنای استکبار و [[سرکشی]] به‌کار رفته است. قرآن شیوه‌ها و ابزار مستکبران را برای [[سلطه]] بر مردم، [[استخفاف]] و [[تحمیق]] مردم،{{متن قرآن|فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ فَأَطَاعُوهُ إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمًا فَاسِقِينَ}}<ref>«آنگاه قوم خود را سبکسار کرد  (و از راه به در برد) و آنان از او فرمان بردند زیرا آنان قومی بزهکار بودند» سوره زخرف، آیه ۵۴.</ref> [[تفرقه‌افکنی]] میان آنان {{متن قرآن|إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِي الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِيَعًا يَسْتَضْعِفُ طَائِفَةً مِنْهُمْ يُذَبِّحُ أَبْنَاءَهُمْ وَيَسْتَحْيِي نِسَاءَهُمْ إِنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ}}<ref>«بی‌گمان فرعون در زمین (مصر) گردنکشی ورزید و مردم آنجا را دسته‌دسته کرد. دسته‌ای از آنان را به ناتوانی می‌کشاند، پسرانشان را سر می‌برید و زنانشان را زنده وا می‌نهاد، به یقین او از تبهکاران بود» سوره قصص، آیه ۴.</ref> و [[تهدید]] و [[ارعاب]] {{متن قرآن|وَقَالَ الْمَلَأُ مِنْ قَوْمِ فِرْعَوْنَ أَتَذَرُ مُوسَى وَقَوْمَهُ لِيُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَيَذَرَكَ وَآلِهَتَكَ قَالَ سَنُقَتِّلُ أَبْنَاءَهُمْ وَنَسْتَحْيِي نِسَاءَهُمْ وَإِنَّا فَوْقَهُمْ قَاهِرُونَ}}<ref>«و سرکردگان قوم فرعون گفتند: آیا موسی و قومش را وا می‌نهی تا در این سرزمین تبهکاری کنند و (موسی) تو و خدایانت را رها کند؟ گفت: پسرانشان را خواهیم کشت و زنانشان را زنده باز خواهیم نهاد و بی‌گمان ما بر آنان چیره‌ایم» سوره اعراف، آیه ۱۲۷.</ref>، {{متن قرآن|قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَاصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ}}<ref>«موسی به قوم خود گفت: از خداوند یاری بخواهید و شکیبا باشید، بی‌گمان زمین از آن خداوند است، به هر کس از بندگان خویش که بخواهد به میراث می‌دهد و سرانجام (نیکو) از آن پرهیزگاران است» سوره اعراف، آیه ۱۲۸.</ref>، {{متن قرآن|قَالُوا أُوذِينَا مِنْ قَبْلِ أَنْ تَأْتِيَنَا وَمِنْ بَعْدِ مَا جِئْتَنَا قَالَ عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يُهْلِكَ عَدُوَّكُمْ وَيَسْتَخْلِفَكُمْ فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرَ كَيْفَ تَعْمَلُونَ}}<ref>«گفتند: ما پیش از آنکه تو نزد ما بیایی و پس از آنکه آمدی آزار دیده‌ایم، (موسی) گفت: امید است پروردگارتان دشمنتان را نابود گرداند و شما را در زمین جانشین سازد آنگاه در نگرد که چگونه رفتار می‌کنید» سوره اعراف، آیه ۱۲۹.</ref> شمرده است.
ماده «[[عتو]]» {{متن قرآن|وَقَالَ الَّذِينَ لا يَرْجُونَ لِقَاءَنَا لَوْلا أُنزِلَ عَلَيْنَا الْمَلائِكَةُ أَوْ نَرَى رَبَّنَا لَقَدِ اسْتَكْبَرُوا فِي أَنفُسِهِمْ وَعَتَوْ عُتُوًّا كَبِيرًا}}<ref>«و آنان که به لقای ما امیدوار نیستند می‌گویند: چرا بر ما فرشتگان را فرو نفرستاده‌اند یا پروردگارمان را نمی‌بینیم؟ به راستی خود را بزرگ شمردند  و سرکشی بزرگی ورزیدند» سوره فرقان، آیه ۲۱.</ref>،  {{متن قرآن|فَعَتَوْا عَنْ أَمْرِ رَبِّهِمْ فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ وَهُمْ يَنْظُرُونَ}}<ref>«و از فرمان پروردگارشان سرپیچیدند، پس آذرخش (آسمانی) آنان را در حالی که خود می‌نگریستند فرو گرفت» سوره ذاریات، آیه ۴۴.</ref>، {{متن قرآن|أَمَّنْ هَذَا الَّذِي يَرْزُقُكُمْ إِنْ أَمْسَكَ رِزْقَهُ بَلْ لَجُّوا فِي عُتُوٍّ وَنُفُورٍ}}<ref>«یا کیست آنکه اگر (خداوند) روزی دادن خویش را باز دارد، روزیتان دهد؟ (هیچ کس) بلکه آنان در تجاوز و رمیدگی پای فشردند» سوره ملک، آیه ۲۱.</ref> و در مواردی ماده «[[علا]]» {{متن قرآن|إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِي الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِيَعًا يَسْتَضْعِفُ طَائِفَةً مِنْهُمْ يُذَبِّحُ أَبْنَاءَهُمْ وَيَسْتَحْيِي نِسَاءَهُمْ إِنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ}}<ref>«بی‌گمان فرعون در زمین (مصر) گردنکشی ورزید و مردم آنجا را دسته‌دسته کرد. دسته‌ای از آنان را به ناتوانی می‌کشاند، پسرانشان را سر می‌برید و زنانشان را زنده وا می‌نهاد، به یقین او از تبهکاران بود» سوره قصص، آیه ۴.</ref>، {{متن قرآن|تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ}}<ref>«آنک سرای واپسین! آن را برای کسانی می‌نهیم که بر آنند تا در روی زمین، نه گردنکشی کنند و نه تباهی؛ و سرانجام (نیکو) از آن پرهیزگاران است» سوره قصص، آیه ۸۳.</ref>،  {{متن قرآن|فَمَا آمَنَ لِمُوسَى إِلَّا ذُرِّيَّةٌ مِنْ قَوْمِهِ عَلَى خَوْفٍ مِنْ فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِمْ أَنْ يَفْتِنَهُمْ وَإِنَّ فِرْعَوْنَ لَعَالٍ فِي الْأَرْضِ وَإِنَّهُ لَمِنَ الْمُسْرِفِينَ}}<ref>«اما هیچ کس (سخن) موسی را باور نکرد جز فرزندانی از قوم وی، (آن هم) با ترس آنکه فرعون و سرکردگانشان آنان را به بلا افکنند و بی‌گمان فرعون در (سر) زمین (مصر) بلند پروازی کرد و او به راستی از گزافکاران بود» سوره یونس، آیه ۸۳.</ref>،  {{متن قرآن|إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَاسْتَكْبَرُوا وَكَانُوا قَوْمًا عَالِينَ}}<ref>«به سوی فرعون و سرکردگانش ولی گردنفرازی کردند و قومی برتری جوی بودند» سوره مؤمنون، آیه ۴۶.</ref> نیز به معنای استکبار و [[سرکشی]] به‌کار رفته است. قرآن شیوه‌ها و ابزار مستکبران را برای [[سلطه]] بر مردم، [[استخفاف]] و تحمیق مردم،{{متن قرآن|فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ فَأَطَاعُوهُ إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمًا فَاسِقِينَ}}<ref>«آنگاه قوم خود را سبکسار کرد  (و از راه به در برد) و آنان از او فرمان بردند زیرا آنان قومی بزهکار بودند» سوره زخرف، آیه ۵۴.</ref> تفرقه‌افکنی میان آنان {{متن قرآن|إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِي الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِيَعًا يَسْتَضْعِفُ طَائِفَةً مِنْهُمْ يُذَبِّحُ أَبْنَاءَهُمْ وَيَسْتَحْيِي نِسَاءَهُمْ إِنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ}}<ref>«بی‌گمان فرعون در زمین (مصر) گردنکشی ورزید و مردم آنجا را دسته‌دسته کرد. دسته‌ای از آنان را به ناتوانی می‌کشاند، پسرانشان را سر می‌برید و زنانشان را زنده وا می‌نهاد، به یقین او از تبهکاران بود» سوره قصص، آیه ۴.</ref> و [[تهدید]] و ارعاب {{متن قرآن|وَقَالَ الْمَلَأُ مِنْ قَوْمِ فِرْعَوْنَ أَتَذَرُ مُوسَى وَقَوْمَهُ لِيُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَيَذَرَكَ وَآلِهَتَكَ قَالَ سَنُقَتِّلُ أَبْنَاءَهُمْ وَنَسْتَحْيِي نِسَاءَهُمْ وَإِنَّا فَوْقَهُمْ قَاهِرُونَ}}<ref>«و سرکردگان قوم فرعون گفتند: آیا موسی و قومش را وا می‌نهی تا در این سرزمین تبهکاری کنند و (موسی) تو و خدایانت را رها کند؟ گفت: پسرانشان را خواهیم کشت و زنانشان را زنده باز خواهیم نهاد و بی‌گمان ما بر آنان چیره‌ایم» سوره اعراف، آیه ۱۲۷.</ref>، {{متن قرآن|قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَاصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ}}<ref>«موسی به قوم خود گفت: از خداوند یاری بخواهید و شکیبا باشید، بی‌گمان زمین از آن خداوند است، به هر کس از بندگان خویش که بخواهد به میراث می‌دهد و سرانجام (نیکو) از آن پرهیزگاران است» سوره اعراف، آیه ۱۲۸.</ref>، {{متن قرآن|قَالُوا أُوذِينَا مِنْ قَبْلِ أَنْ تَأْتِيَنَا وَمِنْ بَعْدِ مَا جِئْتَنَا قَالَ عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يُهْلِكَ عَدُوَّكُمْ وَيَسْتَخْلِفَكُمْ فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرَ كَيْفَ تَعْمَلُونَ}}<ref>«گفتند: ما پیش از آنکه تو نزد ما بیایی و پس از آنکه آمدی آزار دیده‌ایم، (موسی) گفت: امید است پروردگارتان دشمنتان را نابود گرداند و شما را در زمین جانشین سازد آنگاه در نگرد که چگونه رفتار می‌کنید» سوره اعراف، آیه ۱۲۹.</ref> شمرده است.


روایات [[معصومان]]{{ع}} در این زمینه بیشتر ناظر به استکبار فردی است که یک [[خصلت]] و ویژگی درونی است؛ بر این اساس [[استکبار]] از [[جنود جهل]] و ضد [[تسلیم]] حق‌بودن<ref>کلینی، الکافی، ۱/۲۱–۲۲.</ref> و یکی از سه ریشه [[کفر]]<ref>کلینی، الکافی، ۲/۲۸۹.</ref> و نخستین معصیتی که [[خدا]] بدان [[نافرمانی]] شد<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱/۴۲.</ref> شمرده شده است. از نگاه [[روایات]]، کبریایی‌کردن تنها [[شایسته]] [[خداوند]] است<ref>طوسی، ۲/۴۳۲.</ref> و از [[انسان]] اگر سر بزند، گزاف و ادعای [[بیهوده]] است<ref>کراجکی، معدن الجواهر، ۶۳.</ref> و برای او [[خواری]] و [[ذلت]] به بار می‌آورد.<ref>کلینی، الکافی، ۸/۸۲.</ref>
روایات [[معصومان]]{{ع}} در این زمینه بیشتر ناظر به استکبار فردی است که یک خصلت و ویژگی درونی است؛ بر این اساس [[استکبار]] از جنود جهل و ضد [[تسلیم]] حق‌بودن<ref>کلینی، الکافی، ۱/۲۱–۲۲.</ref> و یکی از سه ریشه [[کفر]]<ref>کلینی، الکافی، ۲/۲۸۹.</ref> و نخستین معصیتی که [[خدا]] بدان [[نافرمانی]] شد<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱/۴۲.</ref> شمرده شده است. از نگاه [[روایات]]، کبریایی‌کردن تنها شایسته [[خداوند]] است<ref>طوسی، ۲/۴۳۲.</ref> و از [[انسان]] اگر سر بزند، گزاف و ادعای [[بیهوده]] است<ref>کراجکی، معدن الجواهر، ۶۳.</ref> و برای او [[خواری]] و [[ذلت]] به بار می‌آورد<ref>کلینی، الکافی، ۸/۸۲.</ref>.<ref>[[قدرت‌الله عفتی|عفتی]] و [[سید مصطفی سید صادقی|سید صادقی]]، [[استکبار - عفتی و سید صادقی (مقاله)|مقاله «استکبار»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱ (کتاب)| دانشنامه امام خمینی ج۱]]، ص ۶۹۴ ـ ۷۰۱.</ref>


== ماهیت و زمینه‌های استکبار ==
== ماهیت و زمینه‌های استکبار ==
در نگاهی کلی می‌توان گفت که پایه‌های استکبار بر سه اصل [[اعتقاد]] به [[برتری نژادی]] و ذاتی، [[انکار]] واقعیت‌های [[جهان]] و جذبه‌های [[حکومت]] و [[قدرت]] مادی [[استوار]] است.<ref>منصوری، شناخت استکبار جهانی، ۲۴–۲۷.</ref> [[قرآن کریم]] [[مال]] و ثروتِ فراوان،{{متن قرآن|وَنَادَى فِرْعَوْنُ فِي قَوْمِهِ قَالَ يَا قَوْمِ أَلَيْسَ لِي مُلْكُ مِصْرَ وَهَذِهِ الْأَنْهَارُ تَجْرِي مِنْ تَحْتِي أَفَلَا تُبْصِرُونَ}}<ref>«و فرعون در میان قوم خود بانگ برداشت و گفت: ای قوم من! آیا پادشاهی مصر از آن من نیست در حالی که این جویبارها از زیر (کاخ) من روان است؟ آیا نمی‌بینید؟» سوره زخرف، آیه ۵۱.</ref>،  {{متن قرآن|وَقَالَ مُوسَى رَبَّنَا إِنَّكَ آتَيْتَ فِرْعَوْنَ وَمَلَأَهُ زِينَةً وَأَمْوَالًا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا رَبَّنَا لِيُضِلُّوا عَنْ سَبِيلِكَ رَبَّنَا اطْمِسْ عَلَى أَمْوَالِهِمْ وَاشْدُدْ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَلَا يُؤْمِنُوا حَتَّى يَرَوُا الْعَذَابَ الْأَلِيمَ}}<ref>«و موسی گفت: پروردگارا تو به فرعون و سرکردگانش آراستگی و دارایی‌هایی در زندگانی دنیا بخشیدی  که سرانجام (مردم را) از راه تو بیراه می‌گردانند؛ پروردگارا! دارایی‌هایشان را نابود و دل‌هاشان را در بند کن چندان که ایمان نیاورند تا عذاب دردناک را ببینند» سوره یونس، آیه ۸۸.</ref> [[قدرت نظامی]] و [[موقعیت سیاسی]] - [[اجتماعی]]،{{متن قرآن|فَأَمَّا عَادٌ فَاسْتَكْبَرُوا فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَقَالُوا مَنْ أَشَدُّ مِنَّا قُوَّةً أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّ اللَّهَ الَّذِي خَلَقَهُمْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يَجْحَدُونَ}}<ref>«و اما (قوم) عاد در زمین به نادرستی گردنکشی کردند و گفتند: چه کسی از ما توانمندتر است؟ و آیا ندیدند که خداوندی که آنان را آفریده از آنان توانمندتر است؟ و آنان آیات ما را انکار می‌کردند» سوره فصلت، آیه ۱۵.</ref> [[فقر فرهنگی]] و [[استقلال فکری]] نداشتنِ [[توده]] [[مردم]]،{{متن قرآن|فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ فَأَطَاعُوهُ إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمًا فَاسِقِينَ}}<ref>«آنگاه قوم خود را سبکسار کرد  (و از راه به در برد) و آنان از او فرمان بردند زیرا آنان قومی بزهکار بودند» سوره زخرف، آیه ۵۴.</ref> [[خودبرتربینی]] در [[آفرینش]]، {{متن قرآن|قَالَ يَا إِبْلِيسُ مَا مَنَعَكَ أَنْ تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَيَّ أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ الْعَالِينَ}}<ref>«فرمود: ای ابلیس! چه چیز تو را از فروتنی برای چیزی که به دست خویش آفریدم، باز داشت؟ سرکشی کردی یا از والا رتبگانی؟» سوره ص، آیه ۷۵.</ref>، {{متن قرآن|قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ}}<ref>«(خداوند) فرمود: آنگاه که به تو فرمان دادم. چه چیز تو را از فروتنی بازداشت؟ گفت: من از او بهترم! مرا از آتش و او را از گل آفریده‌ای» سوره اعراف، آیه ۱۲.</ref>؛ {{متن قرآن|قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ}}<ref>«(خداوند) فرمود: آنگاه که به تو فرمان دادم. چه چیز تو را از فروتنی بازداشت؟ گفت: من از او بهترم! مرا از آتش و او را از گل آفریده‌ای» سوره اعراف، آیه ۱۲.</ref> کفر،{{متن قرآن|وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَى وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ}}<ref>«و (یاد کنید) آنگاه را که به فرشتگان گفتیم: برای آدم فروتنی کنید، همه فروتنی کردند  جز ابلیس که سرباز زد و سرکشی کرد و از کافران شد» سوره بقره، آیه ۳۴.</ref>،  {{متن قرآن|ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُمْ مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ فَهِيَ كَالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً وَإِنَّ مِنَ الْحِجَارَةِ لَمَا يَتَفَجَّرُ مِنْهُ الْأَنْهَارُ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَشَّقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ الْمَاءُ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ}}<ref>«باز از پس آن، دل‌هایتان به سختی گرایید چونان سنگ‌ها بلکه سخت‌تر زیرا بی‌گمان از برخی سنگ‌ها جویبارها فرا می‌جوشد و برخی می‌شکافد و از آن آب بیرون می‌زند و برخی از بیم خداوند فرو می‌غلتد و خداوند از آنچه انجام می‌دهید غافل نیست» سوره بقره، آیه ۷۴.</ref> [[هوای نفس]] و [[خودپرستی]]،{{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَقَفَّيْنَا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لَا تَهْوَى أَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقًا كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ}}<ref>«و بی‌گمان به موسی کتاب بخشیدیم و پس از وی پیامبران (دیگر) را در پی آوردیم و به عیسی پسر مریم برهان‌ها (ی روشن) دادیم و او را با روح القدس نیرومند کردیم؛ پس چرا هرگاه پیامبری، پیامی نادلخواه شما نزدتان آورد سرکشی ورزیدید، گروهی را دروغگو شمردید و گروهی را می‌کشتید؟» سوره بقره، آیه ۸۷.</ref> [[جرم]] و [[گناه]] {{متن قرآن|وَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا أَفَلَمْ تَكُنْ آيَاتِي تُتْلَى عَلَيْكُمْ فَاسْتَكْبَرْتُمْ وَكُنْتُمْ قَوْمًا مُجْرِمِينَ}}<ref>«و امّا (ای) کافران! آیا آیات مرا بر شما نمی‌خواندند که گردنکشی کردید و قومی گناهکار بودید؟» سوره جاثیه، آیه ۳۱.</ref>؛ {{متن قرآن|فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمُ الطُّوفَانَ وَالْجَرَادَ وَالْقُمَّلَ وَالضَّفَادِعَ وَالدَّمَ آيَاتٍ مُفَصَّلَاتٍ فَاسْتَكْبَرُوا وَكَانُوا قَوْمًا مُجْرِمِينَ}}<ref>«ما هم بر آنان سیلاب و ملخ و شپش و وزغ و خون را به گونه نشانه‌هایی روشن  فرستادیم باز سرکشی ورزیدند و قومی گناهکار بودند» سوره اعراف، آیه ۱۳۳.</ref> و [[غفلت]] از قدرت نامحدود [[الهی]] {{متن قرآن|فَأَمَّا عَادٌ فَاسْتَكْبَرُوا فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَقَالُوا مَنْ أَشَدُّ مِنَّا قُوَّةً أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّ اللَّهَ الَّذِي خَلَقَهُمْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يَجْحَدُونَ}}<ref>«و اما (قوم) عاد در زمین به نادرستی گردنکشی کردند و گفتند: چه کسی از ما توانمندتر است؟ و آیا ندیدند که خداوندی که آنان را آفریده از آنان توانمندتر است؟ و آنان آیات ما را انکار می‌کردند» سوره فصلت، آیه ۱۵.</ref>، {{متن قرآن|قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ عِنْدِي أَوَلَمْ يَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَهْلَكَ مِنْ قَبْلِهِ مِنَ الْقُرُونِ مَنْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُ قُوَّةً وَأَكْثَرُ جَمْعًا وَلَا يُسْأَلُ عَنْ ذُنُوبِهِمُ الْمُجْرِمُونَ}}<ref>«(قارون می) گفت: تنها برای دانشی که خود داشتم آن را به من داده‌اند، آیا نمی‌دانست که خداوند پیش از او از نسل‌ها کسانی را نابود کرده است که از او توانمندتر و مال‌اندوزتر بوده‌اند؟ و از بزهکاران گناه آنان را نمی‌پرسند» سوره قصص، آیه ۷۸.</ref> را زمینه‌های استکبار خوانده است.
در نگاهی کلی می‌توان گفت که پایه‌های استکبار بر سه اصل [[اعتقاد]] به برتری نژادی و ذاتی، [[انکار]] واقعیت‌های [[جهان]] و جذبه‌های [[حکومت]] و [[قدرت]] مادی [[استوار]] است.<ref>منصوری، شناخت استکبار جهانی، ۲۴–۲۷.</ref> [[قرآن کریم]] [[مال]] و ثروتِ فراوان،{{متن قرآن|وَنَادَى فِرْعَوْنُ فِي قَوْمِهِ قَالَ يَا قَوْمِ أَلَيْسَ لِي مُلْكُ مِصْرَ وَهَذِهِ الْأَنْهَارُ تَجْرِي مِنْ تَحْتِي أَفَلَا تُبْصِرُونَ}}<ref>«و فرعون در میان قوم خود بانگ برداشت و گفت: ای قوم من! آیا پادشاهی مصر از آن من نیست در حالی که این جویبارها از زیر (کاخ) من روان است؟ آیا نمی‌بینید؟» سوره زخرف، آیه ۵۱.</ref>،  {{متن قرآن|وَقَالَ مُوسَى رَبَّنَا إِنَّكَ آتَيْتَ فِرْعَوْنَ وَمَلَأَهُ زِينَةً وَأَمْوَالًا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا رَبَّنَا لِيُضِلُّوا عَنْ سَبِيلِكَ رَبَّنَا اطْمِسْ عَلَى أَمْوَالِهِمْ وَاشْدُدْ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَلَا يُؤْمِنُوا حَتَّى يَرَوُا الْعَذَابَ الْأَلِيمَ}}<ref>«و موسی گفت: پروردگارا تو به فرعون و سرکردگانش آراستگی و دارایی‌هایی در زندگانی دنیا بخشیدی  که سرانجام (مردم را) از راه تو بیراه می‌گردانند؛ پروردگارا! دارایی‌هایشان را نابود و دل‌هاشان را در بند کن چندان که ایمان نیاورند تا عذاب دردناک را ببینند» سوره یونس، آیه ۸۸.</ref> قدرت نظامی و موقعیت سیاسی ـ [[اجتماعی]]: {{متن قرآن|فَأَمَّا عَادٌ فَاسْتَكْبَرُوا فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَقَالُوا مَنْ أَشَدُّ مِنَّا قُوَّةً أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّ اللَّهَ الَّذِي خَلَقَهُمْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يَجْحَدُونَ}}<ref>«و اما (قوم) عاد در زمین به نادرستی گردنکشی کردند و گفتند: چه کسی از ما توانمندتر است؟ و آیا ندیدند که خداوندی که آنان را آفریده از آنان توانمندتر است؟ و آنان آیات ما را انکار می‌کردند» سوره فصلت، آیه ۱۵.</ref> فقر فرهنگی و [[استقلال فکری]] نداشتنِ توده [[مردم]]: {{متن قرآن|فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ فَأَطَاعُوهُ إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمًا فَاسِقِينَ}}<ref>«آنگاه قوم خود را سبکسار کرد  (و از راه به در برد) و آنان از او فرمان بردند زیرا آنان قومی بزهکار بودند» سوره زخرف، آیه ۵۴.</ref> [[خودبرتربینی]] در [[آفرینش]]، {{متن قرآن|قَالَ يَا إِبْلِيسُ مَا مَنَعَكَ أَنْ تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَيَّ أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ الْعَالِينَ}}<ref>«فرمود: ای ابلیس! چه چیز تو را از فروتنی برای چیزی که به دست خویش آفریدم، باز داشت؟ سرکشی کردی یا از والا رتبگانی؟» سوره ص، آیه ۷۵.</ref>، {{متن قرآن|قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ}}<ref>«(خداوند) فرمود: آنگاه که به تو فرمان دادم. چه چیز تو را از فروتنی بازداشت؟ گفت: من از او بهترم! مرا از آتش و او را از گل آفریده‌ای» سوره اعراف، آیه ۱۲.</ref>؛ {{متن قرآن|قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ}}<ref>«(خداوند) فرمود: آنگاه که به تو فرمان دادم. چه چیز تو را از فروتنی بازداشت؟ گفت: من از او بهترم! مرا از آتش و او را از گل آفریده‌ای» سوره اعراف، آیه ۱۲.</ref> کفر،{{متن قرآن|وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَى وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ}}<ref>«و (یاد کنید) آنگاه را که به فرشتگان گفتیم: برای آدم فروتنی کنید، همه فروتنی کردند  جز ابلیس که سرباز زد و سرکشی کرد و از کافران شد» سوره بقره، آیه ۳۴.</ref>،  {{متن قرآن|ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُمْ مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ فَهِيَ كَالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً وَإِنَّ مِنَ الْحِجَارَةِ لَمَا يَتَفَجَّرُ مِنْهُ الْأَنْهَارُ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَشَّقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ الْمَاءُ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ}}<ref>«باز از پس آن، دل‌هایتان به سختی گرایید چونان سنگ‌ها بلکه سخت‌تر زیرا بی‌گمان از برخی سنگ‌ها جویبارها فرا می‌جوشد و برخی می‌شکافد و از آن آب بیرون می‌زند و برخی از بیم خداوند فرو می‌غلتد و خداوند از آنچه انجام می‌دهید غافل نیست» سوره بقره، آیه ۷۴.</ref> [[هوای نفس]] و خودپرستی: {{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَقَفَّيْنَا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لَا تَهْوَى أَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقًا كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ}}<ref>«و بی‌گمان به موسی کتاب بخشیدیم و پس از وی پیامبران (دیگر) را در پی آوردیم و به عیسی پسر مریم برهان‌ها (ی روشن) دادیم و او را با روح القدس نیرومند کردیم؛ پس چرا هرگاه پیامبری، پیامی نادلخواه شما نزدتان آورد سرکشی ورزیدید، گروهی را دروغگو شمردید و گروهی را می‌کشتید؟» سوره بقره، آیه ۸۷.</ref> [[جرم]] و [[گناه]] {{متن قرآن|وَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا أَفَلَمْ تَكُنْ آيَاتِي تُتْلَى عَلَيْكُمْ فَاسْتَكْبَرْتُمْ وَكُنْتُمْ قَوْمًا مُجْرِمِينَ}}<ref>«و امّا (ای) کافران! آیا آیات مرا بر شما نمی‌خواندند که گردنکشی کردید و قومی گناهکار بودید؟» سوره جاثیه، آیه ۳۱.</ref>؛ {{متن قرآن|فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمُ الطُّوفَانَ وَالْجَرَادَ وَالْقُمَّلَ وَالضَّفَادِعَ وَالدَّمَ آيَاتٍ مُفَصَّلَاتٍ فَاسْتَكْبَرُوا وَكَانُوا قَوْمًا مُجْرِمِينَ}}<ref>«ما هم بر آنان سیلاب و ملخ و شپش و وزغ و خون را به گونه نشانه‌هایی روشن  فرستادیم باز سرکشی ورزیدند و قومی گناهکار بودند» سوره اعراف، آیه ۱۳۳.</ref> و [[غفلت]] از قدرت نامحدود [[الهی]]: {{متن قرآن|فَأَمَّا عَادٌ فَاسْتَكْبَرُوا فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَقَالُوا مَنْ أَشَدُّ مِنَّا قُوَّةً أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّ اللَّهَ الَّذِي خَلَقَهُمْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يَجْحَدُونَ}}<ref>«و اما (قوم) عاد در زمین به نادرستی گردنکشی کردند و گفتند: چه کسی از ما توانمندتر است؟ و آیا ندیدند که خداوندی که آنان را آفریده از آنان توانمندتر است؟ و آنان آیات ما را انکار می‌کردند» سوره فصلت، آیه ۱۵.</ref>، {{متن قرآن|قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ عِنْدِي أَوَلَمْ يَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَهْلَكَ مِنْ قَبْلِهِ مِنَ الْقُرُونِ مَنْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُ قُوَّةً وَأَكْثَرُ جَمْعًا وَلَا يُسْأَلُ عَنْ ذُنُوبِهِمُ الْمُجْرِمُونَ}}<ref>«(قارون می) گفت: تنها برای دانشی که خود داشتم آن را به من داده‌اند، آیا نمی‌دانست که خداوند پیش از او از نسل‌ها کسانی را نابود کرده است که از او توانمندتر و مال‌اندوزتر بوده‌اند؟ و از بزهکاران گناه آنان را نمی‌پرسند» سوره قصص، آیه ۷۸.</ref> را زمینه‌های استکبار خوانده است.


امام‌ خمینی در پدیدآمدن استکبار، ازجمله این عوامل را مؤثر می‌داند: [[بیماری]] [[روحی]] و نگاه خاص [[مستکبران]] به جهان،<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۱/۸۸.</ref> مهارنشدن قدرت‌ها با تعلیمات [[انسانی]]-آسمانی،<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۰۹–۱۱۰.</ref> نبود [[بیداری]] و [[آگاهی]] [[مستضعفان]]،<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۷۲.</ref> [[خودباختگی]] و [[احساس]] [[ناتوانی]] مستضعفان<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۰۶.</ref> و [[خودبینی]] و [[طغیان نفس]] مستکبران<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۹۰.</ref>؛ همچنان‌که ایشان سلطه‌طلبی [[آمریکا]] و [[استثمار]] مردم جهان به دست این قدرت استکباری را در گسترش استکبار مؤثر می‌دید. به اعتقاد ایشان آمریکا [[دشمن]] شماره یک مردم [[مستضعف]] جهان است و از هیچ جنایتی برای [[سیطره]] [[سیاسی]]، [[فرهنگی]]، [[اقتصادی]] و نظامی بر جهانِ زیر [[سلطه]] خودداری نمی‌کند.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۱۲.</ref>
امام‌ خمینی در پدیدآمدن استکبار، ازجمله این عوامل را مؤثر می‌داند: [[بیماری]] [[روحی]] و نگاه خاص [[مستکبران]] به جهان،<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۱/۸۸.</ref> مهارنشدن قدرت‌ها با تعلیمات [[انسانی]] ـ آسمانی،<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۰۹–۱۱۰.</ref> نبود [[بیداری]] و [[آگاهی]] [[مستضعفان]]،<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۷۲.</ref> خودباختگی و [[احساس]] [[ناتوانی]] مستضعفان<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۰۶.</ref> و [[خودبینی]] و طغیان نفس مستکبران<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۹۰.</ref>؛ همچنان‌که ایشان سلطه‌طلبی آمریکا و [[استثمار]] مردم جهان به دست این قدرت استکباری را در گسترش استکبار مؤثر می‌دید. به اعتقاد ایشان آمریکا [[دشمن]] شماره یک مردم [[مستضعف]] جهان است و از هیچ جنایتی برای [[سیطره]] [[سیاسی]]، [[فرهنگی]]، [[اقتصادی]] و نظامی بر جهانِ زیر [[سلطه]] خودداری نمی‌کند<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۱۲.</ref>.<ref>[[قدرت‌الله عفتی|عفتی]] و [[سید مصطفی سید صادقی|سید صادقی]]، [[استکبار - عفتی و سید صادقی (مقاله)|مقاله «استکبار»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱ (کتاب)| دانشنامه امام خمینی ج۱]]، ص ۶۹۴ ـ ۷۰۱.</ref>


== اقسام و آثار استکبار ==
== اقسام و آثار استکبار ==
قرآن کریم به دو نوع از بروز استکبار یعنی استکبار فردی و اجتماعی اشاره کرده است. استکبار فردی [[تکبر]] در برابر خدا و خاضع‌نشدن در پیشگاه [[حقیقت]] است {{متن قرآن|الَّذِينَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَيَبْغُونَهَا عِوَجًا وَهُمْ بِالْآخِرَةِ كَافِرُونَ}}<ref>«همان کسانی که (مردم را) از راه خداوند باز می‌دارند و آن را ناراست (و ناهموار) می‌خواهند و به جهان واپسین انکار می‌ورزند» سوره اعراف، آیه ۴۵.</ref>،  {{متن قرآن|ثُمَّ أَدْبَرَ وَاسْتَكْبَرَ}}<ref>«سپس پشت کرد و گردنکشی ورزید» سوره مدثر، آیه ۲۳.</ref> و استکبار اجتماعی تکبر در برابر [[مردم]] و بزرگ‌تردانستن خود و مفهومی در مقابل [[استضعاف]] است.{{متن قرآن|قَالَ الْمَلَأُ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا مِنْ قَوْمِهِ لِلَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا لِمَنْ آمَنَ مِنْهُمْ أَتَعْلَمُونَ أَنَّ صَالِحًا مُرْسَلٌ مِنْ رَبِّهِ قَالُوا إِنَّا بِمَا أُرْسِلَ بِهِ مُؤْمِنُونَ}}<ref>«سرکردگان سرکش از قوم وی به مؤمنانی که ناتوان به شمار آمده‌اند  گفتند: آیا می‌دانید که صالح فرستاده پروردگار خویش است؟ گفتند: (آری) ما به آنچه وی بدان پیامبری یافته است مؤمنیم» سوره اعراف، آیه ۷۵.</ref>،  {{متن قرآن|وَيَوْمَ يُعْرَضُ الَّذِينَ كَفَرُوا عَلَى النَّارِ أَذْهَبْتُمْ طَيِّبَاتِكُمْ فِي حَيَاتِكُمُ الدُّنْيَا وَاسْتَمْتَعْتُمْ بِهَا فَالْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا كُنْتُمْ تَسْتَكْبِرُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَبِمَا كُنْتُمْ تَفْسُقُونَ}}<ref>«و روزی که کافران را بر آتش (دوزخ) عرضه کنند و (به آنان گویند): چیزهای خوشایندتان را در زندگانی دنیا به پایان بردید و از آنها بهره‌مند شدید پس امروز برای گردنکشی ناحق در زمین و آن نافرمانی که می‌کردید با عذاب خواری‌آور کیفر می‌بینید» سوره احقاف، آیه ۲۰.</ref> امام‌ خمینی نیز [[استکبار]] [[اجتماعی]] و [[سیاسی]] را در برابر استضعاف نهاده<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۸۵.</ref> و در یک نگاه کلی [[معتقد]] است [[تجاوز به حقوق]] زیردستان و کوچک‌شمردن آنان، هرچند کم‌شمار باشند، از مصادیق استکبار است<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۷/۴۸۹.</ref> و [[مستکبران]]، منحصر در [[قدرت‌های سلطه‌گر]] [[جهانی]] نیستند؛ بلکه دولت‌هایی هم که ملت‌های خود را [[ضعیف]] می‌شمرند و بر آنان [[ظلم]] و دست‌اندازی می‌کنند، در ردیف مستکبران‌اند؛ نیز هر کسی که به [[حقوق زیردستان]] خود [[تعدی]] کند و آنان را کوچک بشمارد [[مستکبر]] است.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۷/۴۸۸–۴۸۹.</ref> ایشان [[رژیم پهلوی]] و همه طبقات بالانشین و وابسته به آن را که در برابر [[طبقات پایین اجتماع]]، [[تکبر]] می‌کردند و آنان را کوچک می‌شمردند و به حساب نمی‌آوردند، از مصادیق مستکبران می‌دانست.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۲۱.</ref>
قرآن کریم به دو نوع از بروز استکبار یعنی استکبار فردی و اجتماعی اشاره کرده است. استکبار فردی [[تکبر]] در برابر خدا و خاضع‌نشدن در پیشگاه [[حقیقت]] است {{متن قرآن|الَّذِينَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَيَبْغُونَهَا عِوَجًا وَهُمْ بِالْآخِرَةِ كَافِرُونَ}}<ref>«همان کسانی که (مردم را) از راه خداوند باز می‌دارند و آن را ناراست (و ناهموار) می‌خواهند و به جهان واپسین انکار می‌ورزند» سوره اعراف، آیه ۴۵.</ref>،  {{متن قرآن|ثُمَّ أَدْبَرَ وَاسْتَكْبَرَ}}<ref>«سپس پشت کرد و گردنکشی ورزید» سوره مدثر، آیه ۲۳.</ref> و استکبار اجتماعی تکبر در برابر [[مردم]] و بزرگ‌تردانستن خود و مفهومی در مقابل [[استضعاف]] است.{{متن قرآن|قَالَ الْمَلَأُ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا مِنْ قَوْمِهِ لِلَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا لِمَنْ آمَنَ مِنْهُمْ أَتَعْلَمُونَ أَنَّ صَالِحًا مُرْسَلٌ مِنْ رَبِّهِ قَالُوا إِنَّا بِمَا أُرْسِلَ بِهِ مُؤْمِنُونَ}}<ref>«سرکردگان سرکش از قوم وی به مؤمنانی که ناتوان به شمار آمده‌اند  گفتند: آیا می‌دانید که صالح فرستاده پروردگار خویش است؟ گفتند: (آری) ما به آنچه وی بدان پیامبری یافته است مؤمنیم» سوره اعراف، آیه ۷۵.</ref>،  {{متن قرآن|وَيَوْمَ يُعْرَضُ الَّذِينَ كَفَرُوا عَلَى النَّارِ أَذْهَبْتُمْ طَيِّبَاتِكُمْ فِي حَيَاتِكُمُ الدُّنْيَا وَاسْتَمْتَعْتُمْ بِهَا فَالْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا كُنْتُمْ تَسْتَكْبِرُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَبِمَا كُنْتُمْ تَفْسُقُونَ}}<ref>«و روزی که کافران را بر آتش (دوزخ) عرضه کنند و (به آنان گویند): چیزهای خوشایندتان را در زندگانی دنیا به پایان بردید و از آنها بهره‌مند شدید پس امروز برای گردنکشی ناحق در زمین و آن نافرمانی که می‌کردید با عذاب خواری‌آور کیفر می‌بینید» سوره احقاف، آیه ۲۰.</ref> امام‌ خمینی نیز [[استکبار]] [[اجتماعی]] و [[سیاسی]] را در برابر استضعاف نهاده<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۸۵.</ref> و در یک نگاه کلی [[معتقد]] است [[تجاوز به حقوق]] زیردستان و کوچک‌شمردن آنان، هرچند کم‌شمار باشند، از مصادیق استکبار است<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۷/۴۸۹.</ref> و [[مستکبران]]، منحصر در قدرت‌های سلطه‌گر جهانی نیستند؛ بلکه دولت‌هایی هم که ملت‌های خود را [[ضعیف]] می‌شمرند و بر آنان [[ظلم]] و دست‌اندازی می‌کنند، در ردیف مستکبران‌اند؛ نیز هر کسی که به حقوق زیردستان خود [[تعدی]] کند و آنان را کوچک بشمارد [[مستکبر]] است.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۷/۴۸۸–۴۸۹.</ref> ایشان رژیم پهلوی و همه طبقات بالانشین و وابسته به آن را که در برابر طبقات پایین اجتماع، [[تکبر]] می‌کردند و آنان را کوچک می‌شمردند و به حساب نمی‌آوردند، از مصادیق مستکبران می‌دانست<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۲۱.</ref>.


[[قرآن کریم]] [[عهدشکنی]] و رویگردانی از [[انذار]] و [[هشدار]] [[پیامبران]]{{ع}}،{{متن قرآن|وَأَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ لَئِنْ جَاءَهُمْ نَذِيرٌ لَيَكُونُنَّ أَهْدَى مِنْ إِحْدَى الْأُمَمِ فَلَمَّا جَاءَهُمْ نَذِيرٌ مَا زَادَهُمْ إِلَّا نُفُورًا}}<ref>«و سخت‌ترین سوگندهای خود را خوردند که اگر بیم‌دهنده‌ای نزد آنان آید بی‌گمان از هر یک از امّت‌ها رهیافته‌تر می‌شوند امّا چون بیم‌دهنده‌ای نزدشان آمد جز بر رمیدنشان نیفزود» سوره فاطر، آیه ۴۲.</ref>، {{متن قرآن|اسْتِكْبَارًا فِي الْأَرْضِ وَمَكْرَ السَّيِّئِ وَلَا يَحِيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا سُنَّتَ الْأَوَّلِينَ فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدِيلًا وَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْوِيلًا}}<ref>«از سر گردنکشی در زمین و نیرنگ زشت؛ و نیرنگ زشت، جز به نیرنگباز برنمی‌گردد؛ پس آیا جز سنّت پیشینیان (خود) را چشم می‌دارند؟ هرگز برای سنت خداوند دگرگونی نخواهی یافت و هرگز برای سنّت خداوند جابه‌جایی  نخواهی یافت» سوره فاطر، آیه ۴۳.</ref> [[تکذیب]] و رد [[آیات الهی]]، {{متن قرآن|وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِ آيَاتُنَا وَلَّى مُسْتَكْبِرًا كَأَنْ لَمْ يَسْمَعْهَا كَأَنَّ فِي أُذُنَيْهِ وَقْرًا فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ}}<ref>«و چون آیات ما بر او خوانده شود با گردنفرازی روی می‌گرداند گویی آن را نشنیده است، گویی گوش‌هایش سنگین است، او را به عذابی دردناک نوید ده!» سوره لقمان، آیه ۷.</ref> تکذیب و کشتن پیامبران{{ع}}،{{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَقَفَّيْنَا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لَا تَهْوَى أَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقًا كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ}}<ref>«و بی‌گمان به موسی کتاب بخشیدیم و پس از وی پیامبران (دیگر) را در پی آوردیم و به عیسی پسر مریم برهان‌ها (ی روشن) دادیم و او را با روح القدس نیرومند کردیم؛ پس چرا هرگاه پیامبری، پیامی نادلخواه شما نزدتان آورد سرکشی ورزیدید، گروهی را دروغگو شمردید و گروهی را می‌کشتید؟» سوره بقره، آیه ۸۷.</ref> [[انکار]] [[توحید]]،{{متن قرآن|إِنَّهُمْ كَانُوا إِذَا قِيلَ لَهُمْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ يَسْتَكْبِرُونَ}}<ref>«آنان چنان بودند که چون به آنها می‌گفتند: هیچ خدایی جز خداوند نیست، سرکشی می‌ورزیدند» سوره صافات، آیه ۳۵.</ref>، {{متن قرآن| وَيَقُولُونَ أَئِنَّا لَتَارِكُوا آلِهَتِنَا لِشَاعِرٍ مَّجْنُونٍ}}<ref>«و می‌گفتند: آیا ما برای یک شاعر دیوانه دست از خدایان خویش بکشیم؟» سوره صافات، آیه ۳۶.</ref> رویگردانی از [[عبادت]] [[خداوند]]،{{متن قرآن|لَنْ يَسْتَنْكِفَ الْمَسِيحُ أَنْ يَكُونَ عَبْدًا لِلَّهِ وَلَا الْمَلَائِكَةُ الْمُقَرَّبُونَ وَمَنْ يَسْتَنْكِفْ عَنْ عِبَادَتِهِ وَيَسْتَكْبِرْ فَسَيَحْشُرُهُمْ إِلَيْهِ جَمِيعًا}}<ref>«مسیح از اینکه بنده خداوند باشد هرگز سر باز نمی‌زند و فرشتگان مقرّب نیز؛ و هر که از بندگی او سر باز زند و سرکشی کند زودا که آنان همه را (روز رستخیز) نزد خویش گرد آورد» سوره نساء، آیه ۱۷۲.</ref>، {{متن قرآن|وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ}}<ref>«و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا پاسختان دهم که آنان که از پرستش من سر برمی‌کشند به زودی با خواری در دوزخ درمی‌آیند» سوره غافر، آیه ۶۰.</ref> درخواست‌های نامعقول،{{متن قرآن|وَقَالَ الَّذِينَ لا يَرْجُونَ لِقَاءَنَا لَوْلا أُنزِلَ عَلَيْنَا الْمَلائِكَةُ أَوْ نَرَى رَبَّنَا لَقَدِ اسْتَكْبَرُوا فِي أَنفُسِهِمْ وَعَتَوْ عُتُوًّا كَبِيرًا}}<ref>«و آنان که به لقای ما امیدوار نیستند می‌گویند: چرا بر ما فرشتگان را فرو نفرستاده‌اند یا پروردگارمان را نمی‌بینیم؟ به راستی خود را بزرگ شمردند  و سرکشی بزرگی ورزیدند» سوره فرقان، آیه ۲۱.</ref>  [[لجاجت]] و [[نپذیرفتن حق]] <{{متن قرآن|فَأَمَّا عَادٌ فَاسْتَكْبَرُوا فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَقَالُوا مَنْ أَشَدُّ مِنَّا قُوَّةً أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّ اللَّهَ الَّذِي خَلَقَهُمْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يَجْحَدُونَ}}<ref>«و اما (قوم) عاد در زمین به نادرستی گردنکشی کردند و گفتند: چه کسی از ما توانمندتر است؟ و آیا ندیدند که خداوندی که آنان را آفریده از آنان توانمندتر است؟ و آنان آیات ما را انکار می‌کردند» سوره فصلت، آیه ۱۵.</ref>؛ {{متن قرآن|تِلْكَ آيَاتُ اللَّهِ نَتْلُوهَا عَلَيْكَ بِالْحَقِّ فَبِأَيِّ حَدِيثٍ بَعْدَ اللَّهِ وَآيَاتِهِ يُؤْمِنُونَ}}<ref>«اینها آیات خداوند است که بر تو، به حقّ می‌خوانیم پس به کدام گفتار پس از خداوند و آیات او ایمان می‌آورند؟» سوره جاثیه، آیه ۶.</ref>، {{متن قرآن|وَيْلٌ لِكُلِّ أَفَّاكٍ أَثِيمٍ}}<ref>«وای بر هر دروغزن گناهکار!» سوره جاثیه، آیه ۷.</ref>، {{متن قرآن|يَسْمَعُ آيَاتِ اللَّهِ تُتْلَى عَلَيْهِ ثُمَّ يُصِرُّ مُسْتَكْبِرًا كَأَنْ لَمْ يَسْمَعْهَا فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ}}<ref>«که آیات خداوند را که بر او خوانده می‌شود می‌شنود سپس با گردنکشی (بر انکار خود) پا می‌فشارد گویی آن را نشنیده است پس او را به عذابی دردناک نوید ده!» سوره جاثیه، آیه ۸.</ref> و [[تکذیب]] [[آخرت]] و [[معاد]] {{متن قرآن|إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَالَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ قُلُوبُهُمْ مُنْكِرَةٌ وَهُمْ مُسْتَكْبِرُونَ}}<ref>«خدای شما خدایی یگانه است بنابراین آنان که به جهان واپسین بی‌ایمانند دل‌هایی ناباور دارند و سرکشند» سوره نحل، آیه ۲۲.</ref>، {{متن قرآن|وَاسْتَكْبَرَ هُوَ وَجُنُودُهُ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَظَنُّوا أَنَّهُمْ إِلَيْنَا لَا يُرْجَعُونَ}}<ref>«و او و سپاهیانش در آن سرزمین به ناراستی گردنکشی ورزیدند و پنداشتند که به سوی ما بازگردانده نمی‌شوند» سوره قصص، آیه ۳۹.</ref> را از آثار استکبار شمرده است. امام‌ خمینی با استناد به [[آیه]] {{متن قرآن|وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لَا يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَا يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَا يَسْمَعُونَ بِهَا أُولَئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولَئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ}}<ref>«و بی‌گمان بسیاری از پریان و آدمیان را برای دوزخ آفریده‌ایم؛ (زیرا) دل‌هایی دارند که با آن درنمی‌یابند و دیدگانی که با آن نمی‌نگرند و گوش‌هایی که با آن نمی‌شنوند؛ آنان چون چارپایانند بلکه گمراه‌ترند ؛ آنانند که ناآگاهند» سوره اعراف، آیه ۱۷۹.</ref>، مستکبران را افرادی دانسته که به جهت [[گناه]] و کدورتِ حاصل از [[طغیان]] و [[سرکشی]] در برابر خداوند، دل‌هایشان چرکین شده و زنگار گرفته و از [[تفکر]] و [[تذکر]] بی‌بهره‌اند، بلکه نظر در آیات الهی و شنیدن [[مواعظ]] و [[معارف]]، بر حالت [[غفلت]] و استکبار آنان می‌افزاید.<ref>امام‌ خمینی، آداب الصلاه، ۲۰۱.</ref>
[[قرآن کریم]] [[عهدشکنی]] و رویگردانی از [[انذار]] و [[هشدار]] [[پیامبران]]{{ع}}،{{متن قرآن|وَأَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ لَئِنْ جَاءَهُمْ نَذِيرٌ لَيَكُونُنَّ أَهْدَى مِنْ إِحْدَى الْأُمَمِ فَلَمَّا جَاءَهُمْ نَذِيرٌ مَا زَادَهُمْ إِلَّا نُفُورًا}}<ref>«و سخت‌ترین سوگندهای خود را خوردند که اگر بیم‌دهنده‌ای نزد آنان آید بی‌گمان از هر یک از امّت‌ها رهیافته‌تر می‌شوند امّا چون بیم‌دهنده‌ای نزدشان آمد جز بر رمیدنشان نیفزود» سوره فاطر، آیه ۴۲.</ref>، {{متن قرآن|اسْتِكْبَارًا فِي الْأَرْضِ وَمَكْرَ السَّيِّئِ وَلَا يَحِيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا سُنَّتَ الْأَوَّلِينَ فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدِيلًا وَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْوِيلًا}}<ref>«از سر گردنکشی در زمین و نیرنگ زشت؛ و نیرنگ زشت، جز به نیرنگباز برنمی‌گردد؛ پس آیا جز سنّت پیشینیان (خود) را چشم می‌دارند؟ هرگز برای سنت خداوند دگرگونی نخواهی یافت و هرگز برای سنّت خداوند جابه‌جایی  نخواهی یافت» سوره فاطر، آیه ۴۳.</ref> [[تکذیب]] و رد [[آیات الهی]]، {{متن قرآن|وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِ آيَاتُنَا وَلَّى مُسْتَكْبِرًا كَأَنْ لَمْ يَسْمَعْهَا كَأَنَّ فِي أُذُنَيْهِ وَقْرًا فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ}}<ref>«و چون آیات ما بر او خوانده شود با گردنفرازی روی می‌گرداند گویی آن را نشنیده است، گویی گوش‌هایش سنگین است، او را به عذابی دردناک نوید ده!» سوره لقمان، آیه ۷.</ref> تکذیب و کشتن پیامبران{{ع}}،{{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَقَفَّيْنَا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لَا تَهْوَى أَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقًا كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ}}<ref>«و بی‌گمان به موسی کتاب بخشیدیم و پس از وی پیامبران (دیگر) را در پی آوردیم و به عیسی پسر مریم برهان‌ها (ی روشن) دادیم و او را با روح القدس نیرومند کردیم؛ پس چرا هرگاه پیامبری، پیامی نادلخواه شما نزدتان آورد سرکشی ورزیدید، گروهی را دروغگو شمردید و گروهی را می‌کشتید؟» سوره بقره، آیه ۸۷.</ref> [[انکار]] [[توحید]]،{{متن قرآن|إِنَّهُمْ كَانُوا إِذَا قِيلَ لَهُمْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ يَسْتَكْبِرُونَ}}<ref>«آنان چنان بودند که چون به آنها می‌گفتند: هیچ خدایی جز خداوند نیست، سرکشی می‌ورزیدند» سوره صافات، آیه ۳۵.</ref>، {{متن قرآن| وَيَقُولُونَ أَئِنَّا لَتَارِكُوا آلِهَتِنَا لِشَاعِرٍ مَّجْنُونٍ}}<ref>«و می‌گفتند: آیا ما برای یک شاعر دیوانه دست از خدایان خویش بکشیم؟» سوره صافات، آیه ۳۶.</ref> رویگردانی از [[عبادت]] [[خداوند]]،{{متن قرآن|لَنْ يَسْتَنْكِفَ الْمَسِيحُ أَنْ يَكُونَ عَبْدًا لِلَّهِ وَلَا الْمَلَائِكَةُ الْمُقَرَّبُونَ وَمَنْ يَسْتَنْكِفْ عَنْ عِبَادَتِهِ وَيَسْتَكْبِرْ فَسَيَحْشُرُهُمْ إِلَيْهِ جَمِيعًا}}<ref>«مسیح از اینکه بنده خداوند باشد هرگز سر باز نمی‌زند و فرشتگان مقرّب نیز؛ و هر که از بندگی او سر باز زند و سرکشی کند زودا که آنان همه را (روز رستخیز) نزد خویش گرد آورد» سوره نساء، آیه ۱۷۲.</ref>، {{متن قرآن|وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ}}<ref>«و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا پاسختان دهم که آنان که از پرستش من سر برمی‌کشند به زودی با خواری در دوزخ درمی‌آیند» سوره غافر، آیه ۶۰.</ref> درخواست‌های نامعقول،{{متن قرآن|وَقَالَ الَّذِينَ لا يَرْجُونَ لِقَاءَنَا لَوْلا أُنزِلَ عَلَيْنَا الْمَلائِكَةُ أَوْ نَرَى رَبَّنَا لَقَدِ اسْتَكْبَرُوا فِي أَنفُسِهِمْ وَعَتَوْ عُتُوًّا كَبِيرًا}}<ref>«و آنان که به لقای ما امیدوار نیستند می‌گویند: چرا بر ما فرشتگان را فرو نفرستاده‌اند یا پروردگارمان را نمی‌بینیم؟ به راستی خود را بزرگ شمردند  و سرکشی بزرگی ورزیدند» سوره فرقان، آیه ۲۱.</ref>  [[لجاجت]] و نپذیرفتن حق: {{متن قرآن|فَأَمَّا عَادٌ فَاسْتَكْبَرُوا فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَقَالُوا مَنْ أَشَدُّ مِنَّا قُوَّةً أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّ اللَّهَ الَّذِي خَلَقَهُمْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يَجْحَدُونَ}}<ref>«و اما (قوم) عاد در زمین به نادرستی گردنکشی کردند و گفتند: چه کسی از ما توانمندتر است؟ و آیا ندیدند که خداوندی که آنان را آفریده از آنان توانمندتر است؟ و آنان آیات ما را انکار می‌کردند» سوره فصلت، آیه ۱۵.</ref>؛ {{متن قرآن|تِلْكَ آيَاتُ اللَّهِ نَتْلُوهَا عَلَيْكَ بِالْحَقِّ فَبِأَيِّ حَدِيثٍ بَعْدَ اللَّهِ وَآيَاتِهِ يُؤْمِنُونَ}}<ref>«اینها آیات خداوند است که بر تو، به حقّ می‌خوانیم پس به کدام گفتار پس از خداوند و آیات او ایمان می‌آورند؟» سوره جاثیه، آیه ۶.</ref>، {{متن قرآن|وَيْلٌ لِكُلِّ أَفَّاكٍ أَثِيمٍ}}<ref>«وای بر هر دروغزن گناهکار!» سوره جاثیه، آیه ۷.</ref>، {{متن قرآن|يَسْمَعُ آيَاتِ اللَّهِ تُتْلَى عَلَيْهِ ثُمَّ يُصِرُّ مُسْتَكْبِرًا كَأَنْ لَمْ يَسْمَعْهَا فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ}}<ref>«که آیات خداوند را که بر او خوانده می‌شود می‌شنود سپس با گردنکشی (بر انکار خود) پا می‌فشارد گویی آن را نشنیده است پس او را به عذابی دردناک نوید ده!» سوره جاثیه، آیه ۸.</ref> و [[تکذیب]] [[آخرت]] و [[معاد]] {{متن قرآن|إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَالَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ قُلُوبُهُمْ مُنْكِرَةٌ وَهُمْ مُسْتَكْبِرُونَ}}<ref>«خدای شما خدایی یگانه است بنابراین آنان که به جهان واپسین بی‌ایمانند دل‌هایی ناباور دارند و سرکشند» سوره نحل، آیه ۲۲.</ref>، {{متن قرآن|وَاسْتَكْبَرَ هُوَ وَجُنُودُهُ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَظَنُّوا أَنَّهُمْ إِلَيْنَا لَا يُرْجَعُونَ}}<ref>«و او و سپاهیانش در آن سرزمین به ناراستی گردنکشی ورزیدند و پنداشتند که به سوی ما بازگردانده نمی‌شوند» سوره قصص، آیه ۳۹.</ref> را از آثار استکبار شمرده است. امام‌ خمینی با استناد به [[آیه]] {{متن قرآن|وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لَا يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَا يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَا يَسْمَعُونَ بِهَا أُولَئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولَئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ}}<ref>«و بی‌گمان بسیاری از پریان و آدمیان را برای دوزخ آفریده‌ایم؛ (زیرا) دل‌هایی دارند که با آن درنمی‌یابند و دیدگانی که با آن نمی‌نگرند و گوش‌هایی که با آن نمی‌شنوند؛ آنان چون چارپایانند بلکه گمراه‌ترند ؛ آنانند که ناآگاهند» سوره اعراف، آیه ۱۷۹.</ref>، مستکبران را افرادی دانسته که به جهت [[گناه]] و کدورتِ حاصل از [[طغیان]] و [[سرکشی]] در برابر خداوند، دل‌هایشان چرکین شده و زنگار گرفته و از [[تفکر]] و [[تذکر]] بی‌بهره‌اند، بلکه نظر در آیات الهی و شنیدن [[مواعظ]] و معارف، بر حالت [[غفلت]] و استکبار آنان می‌افزاید<ref>امام‌ خمینی، آداب الصلاه، ۲۰۱.</ref>.<ref>[[قدرت‌الله عفتی|عفتی]] و [[سید مصطفی سید صادقی|سید صادقی]]، [[استکبار - عفتی و سید صادقی (مقاله)|مقاله «استکبار»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱ (کتاب)| دانشنامه امام خمینی ج۱]]، ص ۶۹۴ ـ ۷۰۱.</ref>


== [[رویارویی]] مستکبران و [[مستضعفان]] ==
== رویارویی مستکبران و [[مستضعفان]] ==
بیشتر گروندگان به پیامبران{{ع}} را [[محرومان]] و مستضعفان تشکیل می‌دادند و بیشتر مخالفانِ ایشان، از طبقه مستکبران بودند.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲/۴۶۴–۴۶۵.</ref> [[مبارزه]] [[ارزشمند]]، [[مقدس]] و مبرّا از منفعت‌طلبی‌های مادی را که [[شایسته]] نام مبارزه[[حق]] با [[باطل]] است، [[پیامبران الهی]]{{ع}} و مؤمنانِ پیرو آنان، [[رهبری]] کرده و [[بشریت]] را از نظر [[تمدن]] و [[معنویت]] [[انسانی]] به پیش برده‌اند.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲/۴۷۲–۴۷۳.</ref>
بیشتر گروندگان به پیامبران{{ع}} را [[محرومان]] و مستضعفان تشکیل می‌دادند و بیشتر مخالفانِ ایشان، از طبقه مستکبران بودند.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲/۴۶۴–۴۶۵.</ref> [[مبارزه]] [[ارزشمند]]، [[مقدس]] و مبرّا از منفعت‌طلبی‌های مادی را که شایسته نام مبارزه [[حق]] با [[باطل]] است، [[پیامبران الهی]]{{ع}} و مؤمنانِ پیرو آنان، [[رهبری]] کرده و [[بشریت]] را از نظر [[تمدن]] و [[معنویت]] [[انسانی]] به پیش برده‌اند<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲/۴۷۲–۴۷۳.</ref>.


امام‌ خمینی ضمن تأکید بر اینکه [[هدف]] اصلی [[پیامبران الهی]]{{ع}}، راهبری [[انسان‌ها]] به سوی معنویت بوده است، مقابله با اشراف برای [[حفظ منافع]] توده‌ها و [[جلوگیری از ظلم]] به آنان را از [[وظایف]] [[پیامبران]]{{ع}} می‌دانست.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۴/۱۹.</ref> ایشان بر آن بود همه پیامبران{{ع}} از میان طبقات [[محروم]] و [[فقیر]] [[جامعه]] برخاسته و به مقابله با [[قدرتمندان]] رفته‌اند<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۴/۲۱۵–۲۱۶ و ۶/۸۹.</ref>؛ از این‌رو [[مستضعفان]] بر همه [[ادیان]]، [[حق]] دارند.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۷/۳۲۷.</ref> ایشان با رد [[اتهام]] افیون‌بودن [[دین]]، [[معتقد]] بود که پیامبران{{ع}} با [[تبلیغ دین]] و آماده‌کردن مستضعفان، آنان را به صحنه [[قیام]] و [[شورش]] علیه [[مستکبران]] می‌آوردند<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۷/۳۸۸؛ ۸/۲۹۳، ۴۵۶ و ۹/۱۶۹.</ref> و این روند در [[تاریخ]] [[ظهور اسلام]] هم وجود داشته و تأکید فراوان [[قرآن]] بر [[جنگ]] و [[مبارزه]] برای مقابله و رودررویی با قدرتمندان و [[طاغوت‌ها]] بوده است.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۴/۱۸.</ref> ایشان یکی از اهداف نخستین [[اسلام]] و [[تعلیمات دینی]] را از میان‌برداشتن مستکبران و جلوگیری از [[استعمار]] و [[استثمار]] مستضعفان، می‌دانست<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۷/۱۱۷.</ref> و [[تربیت]] انسان‌ها را مقصد نهایی پیامبران{{ع}} به‌شمار می‌آورد.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۶/۵۳۰ و ۸/۶۵–۶۶.</ref> به [[باور]] امام‌ خمینی [[منطق قرآن]]، [[ترغیب]] [[پیامبر]]{{صل}} به مبارزه با سرمایه‌دارانی بود که مخالف [[منافع]] توده‌ها بودند و آنان را استثمار می‌کردند<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۴/۲۱۴.</ref> و همه [[مبلغان]] [[راستین]] از [[پیامبر اسلام]]{{صل}} و امیرالمؤمنین علی{{ع}} تا [[علمای اسلام]] در طول تاریخ، [[اهل]] مبارزه با [[صاحبان قدرت]] بودند.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۴/۲۱۶–۲۱۷.</ref> امام‌ خمینی بر اساس [[آیه]] ۵ [[سوره قصص]] تأکید می‌کرد طبق [[وعده خداوند]]، مستضعفان بر مستکبران [[پیروز]] خواهند شد و [[حاکمیت]] بر [[زمین]] در [[اختیار]] مستضعفان قرار خواهد گرفت و مستکبران که [[غاصب]] زمین‌اند، از میان خواهند رفت.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۶/۴۵۷ و ۷/۱۱۵، ۱۱۷، ۲۹۲.</ref> ایشان [[انقلاب اسلامی ایران]] را حرکتی در همین راستا<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۳۳.</ref> و آن را [[نهضت]] مستضعفان علیه مستکبران<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۶/۵۳۲.</ref> و هشداری برای همه مستکبران [[جهان]]<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۷/۳۲.</ref> می‌دانست و از مستضعفان جهان می‌خواست به پا خیزند<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۷۶.</ref> و با الگوگرفتن از [[انقلاب]] [[ایران]]<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۶/۴۹۹ و ۷/۱۱۸.</ref> و زیر [[پرچم]] [[اسلام]] بر [[مستکبران]] [[غلبه]] کنند و [[زمین]] را از دست [[چپاولگران]] بگیرند.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۰۳–۱۰۴.</ref> ایشان که [[انقلاب اسلامی ایران]] را [[پشتیبان]] ملت‌های [[مظلوم]] در برابر [[ظالمان]] می‌شمرد،<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۳۳.</ref> اعلام کرد هر جا [[مبارزه]] علیه [[استکبار]] شکل بگیرد، [[انقلاب اسلامی]] حضور خواهد داشت و از [[مظلومان]] [[دفاع]] خواهد کرد.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۴۸.</ref> ایشان از همه [[مستضعفان]] عالم می‌خواست با [[یکپارچگی]] و [[وحدت]]، [[حزب]] جهانی مستضعفان را تشکیل دهند و [[مشکلات]] خود را با اراده‌ای مصمم از میان بردارند.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۹/۲۸۰–۲۸۱، ۳۳۱ و ۳۳۹.</ref> ایشان [[سلامت]] و [[صلح جهانی]] را در گروی [[انقراض]] مستکبران می‌دانست و بر آن بود که تا این سلطه‌طلبانِ بی‌فرهنگ بر روی زمین‌اند، مستضعفان به [[ارث]] خود نخواهند رسید<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۴۴.</ref> و اگر در این زمینه [[سستی]] شود، مستکبران شرق و غرب، همه را از میان خواهند برد.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۲۹.</ref>
امام‌ خمینی ضمن تأکید بر اینکه [[هدف]] اصلی [[پیامبران الهی]]{{ع}}، راهبری [[انسان‌ها]] به سوی معنویت بوده است، مقابله با اشراف برای حفظ منافع توده‌ها و جلوگیری از ظلم به آنان را از [[وظایف]] [[پیامبران]]{{ع}} می‌دانست.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۴/۱۹.</ref> ایشان بر آن بود همه پیامبران{{ع}} از میان طبقات [[محروم]] و [[فقیر]] [[جامعه]] برخاسته و به مقابله با [[قدرتمندان]] رفته‌اند<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۴/۲۱۵–۲۱۶ و ۶/۸۹.</ref>؛ از این‌رو [[مستضعفان]] بر همه [[ادیان]]، [[حق]] دارند.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۷/۳۲۷.</ref> ایشان با رد [[اتهام]] افیون‌بودن [[دین]]، [[معتقد]] بود که پیامبران{{ع}} با [[تبلیغ دین]] و آماده‌کردن مستضعفان، آنان را به صحنه [[قیام]] و [[شورش]] علیه [[مستکبران]] می‌آوردند<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۷/۳۸۸؛ ۸/۲۹۳، ۴۵۶ و ۹/۱۶۹.</ref> و این روند در [[تاریخ]] ظهور اسلام هم وجود داشته و تأکید فراوان [[قرآن]] بر [[جنگ]] و [[مبارزه]] برای مقابله و رودررویی با قدرتمندان و [[طاغوت‌ها]] بوده است.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۴/۱۸.</ref> ایشان یکی از اهداف نخستین [[اسلام]] و [[تعلیمات دینی]] را از میان‌برداشتن مستکبران و جلوگیری از [[استعمار]] و [[استثمار]] مستضعفان، می‌دانست<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۷/۱۱۷.</ref> و [[تربیت]] انسان‌ها را مقصد نهایی پیامبران{{ع}} به‌شمار می‌آورد.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۶/۵۳۰ و ۸/۶۵–۶۶.</ref> به [[باور]] امام‌ خمینی [[منطق قرآن]]، [[ترغیب]] [[پیامبر]]{{صل}} به مبارزه با سرمایه‌دارانی بود که مخالف [[منافع]] توده‌ها بودند و آنان را استثمار می‌کردند<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۴/۲۱۴.</ref> و همه [[مبلغان]] [[راستین]] از [[پیامبر اسلام]]{{صل}} و امیرالمؤمنین علی{{ع}} تا [[علمای اسلام]] در طول تاریخ، [[اهل]] مبارزه با [[صاحبان قدرت]] بودند.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۴/۲۱۶–۲۱۷.</ref> امام‌ خمینی بر اساس [[آیه]] ۵ [[سوره قصص]] تأکید می‌کرد طبق [[وعده خداوند]]، مستضعفان بر مستکبران [[پیروز]] خواهند شد و [[حاکمیت]] بر [[زمین]] در [[اختیار]] مستضعفان قرار خواهد گرفت و مستکبران که [[غاصب]] زمین‌اند، از میان خواهند رفت.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۶/۴۵۷ و ۷/۱۱۵، ۱۱۷، ۲۹۲.</ref> ایشان [[انقلاب اسلامی ایران]] را حرکتی در همین راستا<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۳۳.</ref> و آن را [[نهضت]] مستضعفان علیه مستکبران<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۶/۵۳۲.</ref> و هشداری برای همه مستکبران [[جهان]]<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۷/۳۲.</ref> می‌دانست و از مستضعفان جهان می‌خواست به پا خیزند<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۷۶.</ref> و با الگوگرفتن از [[انقلاب]] [[ایران]]<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۶/۴۹۹ و ۷/۱۱۸.</ref> و زیر [[پرچم]] [[اسلام]] بر [[مستکبران]] [[غلبه]] کنند و [[زمین]] را از دست [[چپاولگران]] بگیرند.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۰۳–۱۰۴.</ref> ایشان که [[انقلاب اسلامی ایران]] را [[پشتیبان]] ملت‌های [[مظلوم]] در برابر [[ظالمان]] می‌شمرد،<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۳۳.</ref> اعلام کرد هر جا [[مبارزه]] علیه [[استکبار]] شکل بگیرد، [[انقلاب اسلامی]] حضور خواهد داشت و از [[مظلومان]] [[دفاع]] خواهد کرد.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۴۸.</ref> ایشان از همه [[مستضعفان]] عالم می‌خواست با [[یکپارچگی]] و [[وحدت]]، [[حزب]] جهانی مستضعفان را تشکیل دهند و [[مشکلات]] خود را با اراده‌ای مصمم از میان بردارند.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۹/۲۸۰–۲۸۱، ۳۳۱ و ۳۳۹.</ref> ایشان [[سلامت]] و [[صلح جهانی]] را در گروی [[انقراض]] مستکبران می‌دانست و بر آن بود که تا این سلطه‌طلبانِ بی‌فرهنگ بر روی زمین‌اند، مستضعفان به [[ارث]] خود نخواهند رسید<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۴۴.</ref> و اگر در این زمینه [[سستی]] شود، مستکبران شرق و غرب، همه را از میان خواهند برد<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۲۹.</ref>.


[[حمایت از مستضعفان]] در برابر مستکبران، در اصل ۱۵۴ [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]] هم آمده است و بر اساس آن، [[سعادت انسان]] در همه [[جامعه بشری]]، [[آرمان]] [[جمهوری اسلامی ایران]] معرفی شده و رسیدن به [[استقلال]] و [[آزادی]] و [[حکومت حق]] و [[عدل]]، [[حق]] همه [[مردم]] [[جهان]] دانسته شده است. جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر این اصل، ضمن خودداری از دخالت در امور داخلی کشورهای دیگر، از مبارزه حق‌طلبانه مستضعفان در برابر مستکبران [[حمایت]] می‌کند. با توجه به این اصل و مقدمه [[قانون اساسی]] که انقلاب ایران را حرکتی برای [[پیروزی]] نهایی مستضعفان بر مستکبران شمرده، یکی از اهداف مهم [[سیاست خارجی]] جمهوری اسلامی ایران به عنوان مقدمه و لازمه تشکیل [[حکومت واحد جهانی]]، مبارزه با [[استکبار جهانی]] و حمایت از مردم [[مستضعف]] دنیاست.<ref>محمدی، سیاست خارجی، ۳۳.</ref>
[[حمایت از مستضعفان]] در برابر مستکبران، در اصل ۱۵۴ [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]] هم آمده است و بر اساس آن، [[سعادت انسان]] در همه [[جامعه بشری]]، آرمان جمهوری اسلامی ایران معرفی شده و رسیدن به [[استقلال]] و [[آزادی]] و [[حکومت حق]] و [[عدل]]، [[حق]] همه [[مردم]] [[جهان]] دانسته شده است. جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر این اصل، ضمن خودداری از دخالت در امور داخلی کشورهای دیگر، از مبارزه حق‌طلبانه مستضعفان در برابر مستکبران [[حمایت]] می‌کند. با توجه به این اصل و مقدمه [[قانون اساسی]] که انقلاب ایران را حرکتی برای [[پیروزی]] نهایی مستضعفان بر مستکبران شمرده، یکی از اهداف مهم [[سیاست خارجی]] جمهوری اسلامی ایران به عنوان مقدمه و لازمه تشکیل [[حکومت واحد جهانی]]، مبارزه با استکبار جهانی و حمایت از مردم [[مستضعف]] دنیاست<ref>محمدی، سیاست خارجی، ۳۳.</ref>.<ref>[[قدرت‌الله عفتی|عفتی]] و [[سید مصطفی سید صادقی|سید صادقی]]، [[استکبار - عفتی و سید صادقی (مقاله)|مقاله «استکبار»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱ (کتاب)| دانشنامه امام خمینی ج۱]]، ص ۶۹۴ ـ ۷۰۱.</ref>


== راه‌های [[نفوذ]] و [[سلطه]] مستکبران ==
== راه‌های نفوذ و [[سلطه]] مستکبران ==
استکبار برای رسیدن به اهداف خود در هر زمینه‌ای فعالیت می‌کند و به همه شیوه‌ها اعم از نظامی، [[اقتصادی]]، [[سیاسی]] و [[فرهنگی]] [[دست]] می‌زند و استفاده از هر وسیله‌ای را برای رسیدن به [[هدف]] توجیه می‌کند.<ref>منصوری، شناخت استکبار جهانی، ۶۳.</ref> امام‌ خمینی در نگاه کلی در سه سطح، شیوه‌های استکباری برای [[سلطه]] و روش‌های مواجهه با آن را مطرح کرده است:
استکبار برای رسیدن به اهداف خود در هر زمینه‌ای فعالیت می‌کند و به همه شیوه‌ها اعم از نظامی، [[اقتصادی]]، [[سیاسی]] و [[فرهنگی]] دست می‌زند و استفاده از هر وسیله‌ای را برای رسیدن به [[هدف]] توجیه می‌کند.<ref>منصوری، شناخت استکبار جهانی، ۶۳.</ref> امام‌ خمینی در نگاه کلی در سه سطح، شیوه‌های استکباری برای [[سلطه]] و روش‌های مواجهه با آن را مطرح کرده است:


===[[جهانی]] و بین‌المللی ===
=== جهانی و بین‌المللی ===
امام‌ خمینی [[وابستگی فکری]] [[مستضعفان]] به [[مستکبران]] و [[استقلال فکری]] و درونی نداشتن آنان را سرچشمه وابستگی‌های دیگر می‌دانست و راه [[نجات]] را بیدارشدن از [[خواب]] مصنوعیِ تحمیل‌شده بر برخی اقشار به‌خصوص متفکران و [[روشنفکران]] کشورهای [[مستضعف]] می‌دید<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۰/۷۹.</ref>؛ همان گونه که [[بیداری]] ملت‌های مستضعف را نخستین گام برای رسیدن به [[پیروزی]] می‌دانست.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۸۲.</ref> ایشان [[ظلم‌پذیری]] و تن به اسارت‌دادنِ [[مردم]] مستضعفِ [[مظلوم]] [[جهان]] را بدتر از [[ستمکاری]] به‌شمار می‌آورد <ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۲–۳۳.</ref> و به همه کشورهای زیر سلطه مستکبران هشدار می‌داد اگر به خود متکی نباشند، تا ابد گرفتار خواهند ماند. ایشان با اشاره به اینکه [[حق]] گرفتنی است، راه نجات از سلطه غرب را روی پای خود ایستادن و [[قیام]] و تاختن بر عوامل [[بیگانه]] و بیرون‌کردن آنان از میدان می‌دانست<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۴۷.</ref> و از مستضعفان می‌خواست برای قیام علیه مستکبران، [[منتظر]] [[اقدام]] دولت‌های خود نباشند<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۳۹.</ref>؛ زیرا در نگاه ایشان بیشتر [[حاکمان]] کشورهای [[ضعیف]] را افرادی تشکیل می‌دهند که یا [[استکبار]] [[تحمیل]] کرده یا خود، پیرو خطوط کلی استکبارند و این حاکمان، [[قوانین]] و دستورهای دیکته‌شده را که دلخواه و تأمین‌کننده [[منافع]] مستکبران است، به [[اجرا]] درمی‌آورند و [[ملت]] خود را در حصار و قرنطینه سیاسی نگه می‌دارند و هر گونه [[اعتراض]] آنان را گناهی نابخشودنی می‌دانند.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۷۹.</ref> ایشان [[وحدت]] مستضعفان عالم را از همه [[ادیان]] و [[مذاهب]]، تنها راهِ از میان‌رفتن مستکبران می‌دانست<ref>امام‌ خمینی، صحیفه مان، ۱۷/۴۲۹.</ref>؛ چنان‌که از [[مقامات]] [[کلیسا]] می‌خواست به پا خیزند و از مستضعفان [[حمایت]] کنند.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۷۵.</ref>
امام‌ خمینی وابستگی فکری [[مستضعفان]] به [[مستکبران]] و [[استقلال فکری]] و درونی نداشتن آنان را سرچشمه وابستگی‌های دیگر می‌دانست و راه [[نجات]] را بیدارشدن از [[خواب]] مصنوعیِ تحمیل‌شده بر برخی اقشار به‌خصوص متفکران و روشنفکران کشورهای [[مستضعف]] می‌دید<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۰/۷۹.</ref>؛ همان‌گونه که [[بیداری]] ملت‌های مستضعف را نخستین گام برای رسیدن به [[پیروزی]] می‌دانست.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۸۲.</ref> ایشان [[ظلم‌پذیری]] و تن به اسارت‌دادنِ [[مردم]] مستضعفِ [[مظلوم]] [[جهان]] را بدتر از [[ستمکاری]] به‌شمار می‌آورد <ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۲–۳۳.</ref> و به همه کشورهای زیر سلطه مستکبران هشدار می‌داد اگر به خود متکی نباشند، تا ابد گرفتار خواهند ماند. ایشان با اشاره به اینکه [[حق]] گرفتنی است، راه نجات از سلطه غرب را روی پای خود ایستادن و [[قیام]] و تاختن بر عوامل [[بیگانه]] و بیرون‌کردن آنان از میدان می‌دانست<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۴۷.</ref> و از مستضعفان می‌خواست برای قیام علیه مستکبران، [[منتظر]] [[اقدام]] دولت‌های خود نباشند<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۳۹.</ref>؛ زیرا در نگاه ایشان بیشتر [[حاکمان]] کشورهای [[ضعیف]] را افرادی تشکیل می‌دهند که یا [[استکبار]] [[تحمیل]] کرده یا خود، پیرو خطوط کلی استکبارند و این حاکمان، [[قوانین]] و دستورهای دیکته‌شده را که دلخواه و تأمین‌کننده [[منافع]] مستکبران است، به [[اجرا]] درمی‌آورند و [[ملت]] خود را در حصار و قرنطینه سیاسی نگه می‌دارند و هر گونه [[اعتراض]] آنان را گناهی نابخشودنی می‌دانند.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۷۹.</ref> ایشان [[وحدت]] مستضعفان عالم را از همه [[ادیان]] و [[مذاهب]]، تنها راهِ از میان‌رفتن مستکبران می‌دانست<ref>امام‌ خمینی، صحیفه مان، ۱۷/۴۲۹.</ref>؛ چنان‌که از [[مقامات]] کلیسا می‌خواست به پا خیزند و از مستضعفان حمایت کنند<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۷۵.</ref>.<ref>[[قدرت‌الله عفتی|عفتی]] و [[سید مصطفی سید صادقی|سید صادقی]]، [[استکبار - عفتی و سید صادقی (مقاله)|مقاله «استکبار»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱ (کتاب)| دانشنامه امام خمینی ج۱]]، ص ۶۹۴ ـ ۷۰۱.</ref>


=== [[جهان اسلام]] ===
=== [[جهان اسلام]] ===
امام‌ خمینی [[اعتقاد]] داشت قدرت‌های جهانی در دوران خواب و [[ناآگاهی]] [[مسلمانان]]، [[اسلام]] و [[قرآن]] را خطری بزرگ و بالقوه برای خود برمی‌شمردند و امروزه با [[پیروزی انقلاب اسلامی ایران]] و در معرض خطر قرارگرفتنِ [[منافع]] حیاتی آنان، در [[آمادگی]] به سر می‌برند و در صددند با استفاده از [[حیله]] و [[فریب]]، به اهداف خود دست پیدا کنند؛ از این‌رو [[مسلمانان]] باید در [[ارتباط]] با [[ابرقدرت‌ها]] اصل را بر [[دشمنی]] و فریب بگذارند.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۲۱.</ref> به [[اعتقاد]] ایشان [[استکبار جهانی]] با عوامل داخلی و طرح‌های دولت‌های عقب‌مانده و بی‌توجه به [[مصالح مسلمانان]] و بهره‌گیری از نویسندگان، گویندگان و [[خطیبان]] وابسته، در [[کشورهای اسلامی]] [[نفوذ]] کرده است<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۰۳.</ref> و مسلمانان بر اثر [[تبلیغات]] [[مستکبران]] صدها سال، شستشوی مغزی و دچار [[خودباختگی]] شده‌اند.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۱۰.</ref> ایشان [[تنازع]] و [[تفرقه]] را باعث [[بدبختی]] و نکبت مسلمانان در طول [[تاریخ]] شمرده و [[وحدت]] کلمه و اجتناب از تفرقه را دارای آثاری [[معجزه‌آسا]] برای [[حل مشکلات]] شمرده<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۲۶.</ref> و [[قیام]] بر ضد مستکبران را [[تکلیف]] کشورهای اسلامی دانسته<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۳/۳۴۳.</ref> و [[عزت]] و [[حیات سیاسی]]-[[اجتماعی]] مسلمانان را در گرو [[مبارزه]] و [[تصمیم]] به خروج از زیر [[سیادت]] [[کفر]] و [[شرک]] جهانی به‌خصوص [[آمریکا]] معرفی کرده است.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۸۲.</ref>
امام‌ خمینی [[اعتقاد]] داشت قدرت‌های جهانی در دوران خواب و [[ناآگاهی]] [[مسلمانان]]، [[اسلام]] و [[قرآن]] را خطری بزرگ و بالقوه برای خود برمی‌شمردند و امروزه با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و در معرض خطر قرارگرفتنِ منافع حیاتی آنان، در آمادگی به سر می‌برند و در صددند با استفاده از [[حیله]] و [[فریب]]، به اهداف خود دست پیدا کنند؛ از این‌رو [[مسلمانان]] باید در [[ارتباط]] با [[ابرقدرت‌ها]] اصل را بر [[دشمنی]] و فریب بگذارند.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۲۱.</ref> به [[اعتقاد]] ایشان [[استکبار جهانی]] با عوامل داخلی و طرح‌های دولت‌های عقب‌مانده و بی‌توجه به [[مصالح مسلمانان]] و بهره‌گیری از نویسندگان، گویندگان و [[خطیبان]] وابسته، در [[کشورهای اسلامی]] [[نفوذ]] کرده است<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۰۳.</ref> و مسلمانان بر اثر [[تبلیغات]] [[مستکبران]] صدها سال، شستشوی مغزی و دچار [[خودباختگی]] شده‌اند.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۱۰.</ref> ایشان [[تنازع]] و [[تفرقه]] را باعث [[بدبختی]] و نکبت مسلمانان در طول [[تاریخ]] شمرده و [[وحدت]] کلمه و اجتناب از تفرقه را دارای آثاری [[معجزه‌آسا]] برای [[حل مشکلات]] شمرده<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۲۶.</ref> و [[قیام]] بر ضد مستکبران را [[تکلیف]] کشورهای اسلامی دانسته<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۳/۳۴۳.</ref> و [[عزت]] و [[حیات سیاسی]]-[[اجتماعی]] مسلمانان را در گرو [[مبارزه]] و [[تصمیم]] به خروج از زیر [[سیادت]] [[کفر]] و [[شرک]] جهانی به‌خصوص آمریکا معرفی کرده است<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۸۲.</ref>.<ref>[[قدرت‌الله عفتی|عفتی]] و [[سید مصطفی سید صادقی|سید صادقی]]، [[استکبار - عفتی و سید صادقی (مقاله)|مقاله «استکبار»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱ (کتاب)| دانشنامه امام خمینی ج۱]]، ص ۶۹۴ ـ ۷۰۱.</ref>


=== [[انقلاب اسلامی ایران]] ===
=== انقلاب اسلامی ایران ===
امام‌ خمینی پیش از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، [[گرفتاری]] [[ملت]] و [[کشور ایران]] را علاوه بر [[رژیم]] زورگوی پهلوی، [[استکبار]] بین‌المللی و در راس آن آمریکا می‌دانست و این رژیم را [[مهره]] آنان می‌شمرد.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱/۴۱۹ و ۴۲۲.</ref> ایشان با همین [[اندیشه]]، [[انقلاب]] خود را در مبارزه با استکبار داخلی و بین‌المللی، [[هدایت]] کرد و به [[پیروزی]] رساند و با [[ایمان]] راسخی که به تحقق [[وعده الهی]] در پیروزی [[مستضعفان]] بر مستکبران [[جهان]] داشت،<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۱۹.</ref> آمادگی خود را برای مبارزه با استکبار جهانی در سراسر [[دنیا]] اعلام کرد.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۴۸ و ۲۰/۳۱۸–۳۱۹.</ref> به اعتقاد ایشان استکبار جهانی [[کینه]] شدیدی با [[اسلام ناب محمدی]] دارد<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۵ و ۳۲۸.</ref>؛ از این‌رو به دنبال دورکردن [[مردم]] از [[انقلاب]] و [[گسستن]] پیوند آنان با آرمان‌های [[اجتماعی]]-[[سیاسی]] [[اسلام]] است<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۹.</ref> و در همه زمینه‌ها افرادی را برای [[شکست]] [[انقلاب اسلامی]] در آستین دارد. در [[حوزه‌های علمیه]]، از مقدس‌ نمایان برای نابود کردن محتوای اسلام و انقلاب استفاده می‌کند و در [[دانشگاه]] با عوامل خود به همه [[روحانیان]] و [[علما]] حمله‌ور می‌شود و اسلام آنان را آمریکایی معرفی می‌کند.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۸۷.</ref> ایشان هشدار می‌داد که [[استکبار]] از همه کمینگاه‌های سیاسی، [[فرهنگی]]، نظامی و [[اقتصادی]]، به انقلاب اسلامی [[حمله]] کرده است<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۸۹.</ref> و دستیاران نفوذی استکبار هیچ‌گاه دست از [[شیطنت]] برنمی‌دارند<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۳۳.</ref>؛ بنابراین توطئه‌گری و دسیسه‌چینی استکبار در [[کشور]] باید جدی گرفته شود و همه [[مشکلات]] کشور به پای [[سوء]] [[مدیریت]] و بی‌تجربگی گذاشته نشود.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۹۱.</ref>
امام‌ خمینی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، گرفتاری [[ملت]] و [[کشور ایران]] را علاوه بر [[رژیم]] زورگوی پهلوی، [[استکبار]] بین‌المللی و در راس آن آمریکا می‌دانست و این رژیم را [[مهره]] آنان می‌شمرد.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱/۴۱۹ و ۴۲۲.</ref> ایشان با همین [[اندیشه]]، [[انقلاب]] خود را در مبارزه با استکبار داخلی و بین‌المللی، [[هدایت]] کرد و به [[پیروزی]] رساند و با [[ایمان]] راسخی که به تحقق [[وعده الهی]] در پیروزی [[مستضعفان]] بر مستکبران [[جهان]] داشت،<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۱۹.</ref> آمادگی خود را برای مبارزه با استکبار جهانی در سراسر [[دنیا]] اعلام کرد.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۴۸ و ۲۰/۳۱۸–۳۱۹.</ref> به اعتقاد ایشان استکبار جهانی [[کینه]] شدیدی با [[اسلام ناب محمدی]] دارد<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۵ و ۳۲۸.</ref>؛ از این‌رو به دنبال دورکردن [[مردم]] از [[انقلاب]] و [[گسستن]] پیوند آنان با آرمان‌های [[اجتماعی]]-[[سیاسی]] [[اسلام]] است<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۹.</ref> و در همه زمینه‌ها افرادی را برای [[شکست]] [[انقلاب اسلامی]] در آستین دارد. در [[حوزه‌های علمیه]]، از مقدس‌ نمایان برای نابود کردن محتوای اسلام و انقلاب استفاده می‌کند و در [[دانشگاه]] با عوامل خود به همه [[روحانیان]] و [[علما]] حمله‌ور می‌شود و اسلام آنان را آمریکایی معرفی می‌کند.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۸۷.</ref> ایشان هشدار می‌داد که [[استکبار]] از همه کمینگاه‌های سیاسی، [[فرهنگی]]، نظامی و [[اقتصادی]]، به انقلاب اسلامی حمله کرده است<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۸۹.</ref> و دستیاران نفوذی استکبار هیچ‌گاه دست از شیطنت برنمی‌دارند<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۳۳.</ref>؛ بنابراین توطئه‌گری و دسیسه‌چینی استکبار در [[کشور]] باید جدی گرفته شود و همه [[مشکلات]] کشور به پای [[سوء]] [[مدیریت]] و بی‌تجربگی گذاشته نشود<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۹۱.</ref>.


از منظری دیگر راه‌های ورود و [[نفوذ]] استکبار در داخل کشور از نگاه امام‌ خمینی افزون بر [[تفرقه‌افکنی]]<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۲۶.</ref> عبارت‌اند از:
از منظری دیگر راه‌های ورود و نفوذ استکبار در داخل کشور از نگاه امام‌ خمینی افزون بر تفرقه‌افکنی<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۲۶.</ref> عبارت‌اند از:
#[[ترویج]] مکتب‌های شرقی و [[غربی]] و گسترش [[اسلام آمریکایی]]:<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۲۰.</ref> امام‌ خمینی [[معتقد]] است تسلیم‌شدگان بی‌چون و چرای مکتب‌های [[انحرافی]] غرب و التقاطی شرق، با قلم و زبان و به شکل خزنده و بی‌امان، در صدد [[انحراف]] ملت‌اند<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۰۵.</ref>؛
#ترویج مکتب‌های شرقی و [[غربی]] و گسترش [[اسلام آمریکایی]]:<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۲۰.</ref> امام‌ خمینی [[معتقد]] است تسلیم‌شدگان بی‌چون و چرای مکتب‌های [[انحرافی]] غرب و التقاطی شرق، با قلم و زبان و به شکل خزنده و بی‌امان، در صدد [[انحراف]] ملت‌اند<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۰۵.</ref>؛
#[[ترویج فساد]] و [[فحشا]] و [[آزادی]] غربی: امام‌ خمینی [[اعتقاد]] داشت آزادی غربی که برخی [[روشنفکران]] در پی آن‌اند، راه ورود استکبار را باز می‌کند و [[جوانان]] را [[فاسد]] و [[ملت]] را تا آخر، به بند می‌کشد<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۹/۳۴۴.</ref> و کار [[مستکبران]] جز [[فسادانگیزی]] نیست<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۱/۹۲.</ref>؛
#ترویج فساد و [[فحشا]] و [[آزادی]] غربی: امام‌ خمینی [[اعتقاد]] داشت آزادی غربی که برخی [[روشنفکران]] در پی آن‌اند، راه ورود استکبار را باز می‌کند و [[جوانان]] را [[فاسد]] و [[ملت]] را تا آخر، به بند می‌کشد<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۹/۳۴۴.</ref> و کار [[مستکبران]] جز [[فسادانگیزی]] نیست<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۱/۹۲.</ref>؛
#[[ترور]] شخصیت‌های انقلابی و تأثیرگذار: به [[باور]] امام‌ خمینی نقشه استکبار برای [[تسلط]] بر [[جوامع]]، حذف مغزهای متفکر و برجسته [[اجتماع]] و جایگزین‌کردن مهره‌های دست‌پرورده خویش است<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۲۰؛ قاضی‌زاده، ۶۲۰ و ۶۲۸.</ref>؛
#[[ترور]] شخصیت‌های انقلابی و تأثیرگذار: به [[باور]] امام‌ خمینی نقشه استکبار برای [[تسلط]] بر [[جوامع]]، حذف مغزهای متفکر و برجسته [[اجتماع]] و جایگزین‌کردن مهره‌های دست‌پرورده خویش است<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۲۰؛ قاضی‌زاده، ۶۲۰ و ۶۲۸.</ref>؛
#منزوی‌کردن [[روحانیت]] و [[دفاع]] از [[نظریه]] [[جدایی دین از سیاست]]: امام‌ خمینی خاطرنشان کرده است که استکبار با مطالعات و بررسی‌های دقیق، به این نتیجه رسیده است که تنها مانع پیش روی او [[دین اسلام]] است؛ از این‌رو برای [[سلطه]] پیداکردن بر [[کشورهای اسلامی]]، در صدد از میان‌برداشتن [[اسلام]] یا بی‌محتواکردن آن است و در بخش دوم، [[توفیق]] هم داشته است<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۰۳–۲۰۴.</ref> و برای جلوگیری از [[نفوذ]] [[معنوی]] [[روحانیت]] و ضربه‌زدن به این قشر از [[جامعه]]، دو راه ایجاد [[ترس]] و [[نیرنگ]] را برگزیده است.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۷۸.</ref>
#منزوی‌کردن [[روحانیت]] و [[دفاع]] از [[نظریه]] [[جدایی دین از سیاست]]: امام‌ خمینی خاطرنشان کرده است که استکبار با مطالعات و بررسی‌های دقیق، به این نتیجه رسیده است که تنها مانع پیش روی او [[دین اسلام]] است؛ از این‌رو برای [[سلطه]] پیداکردن بر [[کشورهای اسلامی]]، در صدد از میان‌برداشتن [[اسلام]] یا بی‌محتواکردن آن است و در بخش دوم، [[توفیق]] هم داشته است<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۰۳–۲۰۴.</ref> و برای جلوگیری از [[نفوذ]] [[معنوی]] [[روحانیت]] و ضربه‌زدن به این قشر از [[جامعه]]، دو راه ایجاد [[ترس]] و [[نیرنگ]] را برگزیده است<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۷۸.</ref>.<ref>[[قدرت‌الله عفتی|عفتی]] و [[سید مصطفی سید صادقی|سید صادقی]]، [[استکبار - عفتی و سید صادقی (مقاله)|مقاله «استکبار»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱ (کتاب)| دانشنامه امام خمینی ج۱]]، ص ۶۹۴ ـ ۷۰۱.</ref>


== راه مقابله با نفوذ و [[سلطه]] [[مستکبران]] ==
== راه مقابله با نفوذ و [[سلطه]] [[مستکبران]] ==
امام‌ خمینی در یک تقسیم‌بندی کلی برای [[ایستادگی]] در برابر توطئه‌های [[استکبار]]، بر دو امر تکیه می‌کرد:
امام‌ خمینی در یک تقسیم‌بندی کلی برای [[ایستادگی]] در برابر توطئه‌های [[استکبار]]، بر دو امر تکیه می‌کرد:
#[[حفظ وحدت]] و [[انسجام]] ملی:<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۹–۱۰.</ref> به [[اعتقاد]] ایشان مهم‌ترین [[سلاح]] برای [[مسلمانان]] و [[مستضعفان]] [[جهان]] در [[مبارزه]] با استکبار، [[وحدت]] و [[آگاهی]] است<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۲۹.</ref>؛
#[[حفظ وحدت]] و انسجام ملی:<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲۱/۹–۱۰.</ref> به [[اعتقاد]] ایشان مهم‌ترین [[سلاح]] برای [[مسلمانان]] و [[مستضعفان]] [[جهان]] در [[مبارزه]] با استکبار، [[وحدت]] و [[آگاهی]] است<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۲۹.</ref>؛
#مبارزه آشتی‌ناپذیرانه تا قطع همه [[وابستگی‌ها]] به [[ابرقدرت‌ها]]:<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۴۷.</ref> ایشان با بیان این نکته که [[استکبار جهانی]] با بهره‌گیری از [[علوم]] و [[فنون]] پیشرفته نظامی، [[اقتصادی]]، [[سیاسی]] و [[فرهنگی]]، [[ایران]] را مورد حملات همه‌جانبه [[جنگ]]، [[محاصره اقتصادی]] و [[جنگ روانی]]-[[تبلیغاتی]] با [[شعار]] [[فریبنده]] [[حقوق بشر]] در جراید و [[رسانه‌ها]] قرار داده، [[ضرورت]] مبارزه با استکبار جهانی را به گستردگی حضور استکبار مطرح کرد و برای کشاندن [[مبارزات]] به خارج از مرزهای ایران، از مسلمانان و مستضعفان جهان خواست [[انقلاب]] ایران را الگوی [[مبارزه با مستکبران]] قرار دهند.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۹/۱۱۵؛ ۱۰/۴۴۱؛ ۱۱/۱۱۰؛ ۱۳/۹۳، ۳۴۳؛ ۱۵/۱۴۵–۱۴۶ و ۲۰/۲۰۷–۲۰۸.</ref> ایشان برای عملی‌ شدن این‌ اندیشه، در نخستین گام، آخرین [[جمعه]] [[ماه مبارک رمضان]] را [[روز]] [[قدس]] اعلام کرد و همه [[مردم]] را در این روز، به مبارزه با استکبار جهانی فراخواند و افراد ساکت در این روز را از مستکبران و دستیاران آنان برشمرد<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۹/۲۷۶، ۲۷۹؛ ۱۳/۷۲؛ ۱۵/۵۹؛ ۱۶/۳۷۸ و ۲۰/۵۰.</ref>؛ چنان‌که به [[هدف]] گسترش مبارزه با استکبار جهانی بر [[مراسم]] «[[برائت از مشرکین]]» در روزهای [[حج]] تأکید جست و هر سال با [[پیام]] خود، [[حاجیان]] بیت‌اللّه الحرام را به میدان مبارزه با استکبار جهانی [[دعوت]] کرد.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۳۸، ۳۳۹؛ ۱۵/۱۶۹؛ ۱۸/۵۲–۵۳؛ ۱۹/۲۳–۲۴؛ ۲۰/۳۱۱ و ۲۱/۲۲.</ref>
#مبارزه آشتی‌ناپذیرانه تا قطع همه [[وابستگی‌ها]] به [[ابرقدرت‌ها]]:<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۴۷.</ref> ایشان با بیان این نکته که استکبار جهانی با بهره‌گیری از [[علوم]] و [[فنون]] پیشرفته نظامی، [[اقتصادی]]، [[سیاسی]] و [[فرهنگی]]، [[ایران]] را مورد حملات همه‌جانبه [[جنگ]]، محاصره اقتصادی و جنگ روانی ـ تبلیغاتی با [[شعار]] [[فریبنده]] [[حقوق بشر]] در جراید و [[رسانه‌ها]] قرار داده، [[ضرورت]] مبارزه با استکبار جهانی را به گستردگی حضور استکبار مطرح کرد و برای کشاندن [[مبارزات]] به خارج از مرزهای ایران، از مسلمانان و مستضعفان جهان خواست [[انقلاب]] ایران را الگوی [[مبارزه با مستکبران]] قرار دهند.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۹/۱۱۵؛ ۱۰/۴۴۱؛ ۱۱/۱۱۰؛ ۱۳/۹۳، ۳۴۳؛ ۱۵/۱۴۵–۱۴۶ و ۲۰/۲۰۷–۲۰۸.</ref> ایشان برای عملی‌ شدن این‌ اندیشه، در نخستین گام، آخرین [[جمعه]] [[ماه مبارک رمضان]] را [[روز]] [[قدس]] اعلام کرد و همه [[مردم]] را در این روز، به مبارزه با استکبار جهانی فراخواند و افراد ساکت در این روز را از مستکبران و دستیاران آنان برشمرد<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۹/۲۷۶، ۲۷۹؛ ۱۳/۷۲؛ ۱۵/۵۹؛ ۱۶/۳۷۸ و ۲۰/۵۰.</ref>؛ چنان‌که به [[هدف]] گسترش مبارزه با استکبار جهانی بر [[مراسم]] «[[برائت از مشرکین]]» در روزهای [[حج]] تأکید جست و هر سال با [[پیام]] خود، [[حاجیان]] بیت‌اللّه الحرام را به میدان مبارزه با استکبار جهانی [[دعوت]] کرد<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۳۸، ۳۳۹؛ ۱۵/۱۶۹؛ ۱۸/۵۲–۵۳؛ ۱۹/۲۳–۲۴؛ ۲۰/۳۱۱ و ۲۱/۲۲.</ref>.<ref>[[قدرت‌الله عفتی|عفتی]] و [[سید مصطفی سید صادقی|سید صادقی]]، [[استکبار - عفتی و سید صادقی (مقاله)|مقاله «استکبار»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱ (کتاب)| دانشنامه امام خمینی ج۱]]، ص ۶۹۴ ـ ۷۰۱.</ref>


== مقابله امام‌ خمینی با استکبار ==
== مقابله امام‌ خمینی با استکبار ==
امام‌ خمینی از همان [[کودکی]] از [[حاکمان]] [[مستکبر]] منطقه «کمره»، زخمِ از دست‌ دادن پدر را بر [[دل]] داشت.<ref>رجبی، از آغاز تا تبعید، ۱/۹۳–۹۷.</ref> ایشان چنان‌که خود خاطرنشان کرده در [[نوجوانی]] و به هنگام [[جنگ]] جهانی اول از نزدیک، [[شاهد]] تاخت و تاز نیروهای [[اشغالگر]] خارجی به‌خصوص روسیه بود<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۷۴.</ref> و ستمگریِ [[مستکبران]] [[حاکم]] در زادگاه ایشان و مناطق اطراف آن<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۵/۱۲۰–۱۲۱.</ref> و [[روابط]] غلط و [[ظالمانه]] ارباب - رعیتی، [[روح]] ایشان را می‌آزرد. [[نفرت]] و [[انزجار]] ایشان از این روابط، با ورود به حوزه و آشنایی با [[احکام اسلامی]]، مبنای نظری پیدا کرد و به صورت اصل [[دفاع از مستضعفان]] در برابر مستکبران، نمود یافت.<ref>رجبی، از آغاز تا تبعید، ۱/۹۸.</ref> ایشان در میانسالی ضمن [[شکایت]] از چیره‌گی قدرت‌های جهانی بر [[جهان اسلام]] و [[روزگار]] سیاه [[مسلمانان]] و با اشاره به [[آیه]] {{متن قرآن|فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَى كَوْكَبًا قَالَ هَذَا رَبِّي فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِينَ}}<ref>«و چون شب بر او چادر افکند ستاره‌ای دید گفت: این پروردگار من است اما هنگامی که ناپدید شد گفت: ناپدیدشوندگان را دوست نمی‌دارم» سوره انعام، آیه ۷۶.</ref>، تنها راه [[اصلاح امور]] را [[قیام]] برای [[خدا]] شمرده است<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱/۲۱–۲۲.</ref>؛ چنان‌که خود در سال‌های بعد و با فراهم‌شدن شرایط، [[وظیفه شرعی]] خود دانست که در برابر [[ظلم]] گسترده [[رژیم پهلوی]] قیام کند.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱/۱۵۹.</ref> ایشان اعلام کرد برای [[حفظ]] [[اصل دین]]، با دست‌اندرکاران ظلم [[مبارزه]] خواهد کرد و مادامی که ظلم و [[تقابل]] دستگاه پهلوی با [[دین]] وجود دارد، [[دست]] از [[مجاهده]] برنخواهد داشت<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱/۱۹۳.</ref> و برای [[جلوگیری از ظلم]] و [[برقراری عدالت]] [[اجتماعی]]، از نثار [[جان]] خود دریغ نخواهد کرد.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱/۱۹۸.</ref>
امام‌ خمینی از همان کودکی از [[حاکمان]] [[مستکبر]] منطقه «کمره»، زخمِ از دست‌ دادن پدر را بر [[دل]] داشت.<ref>رجبی، از آغاز تا تبعید، ۱/۹۳–۹۷.</ref> ایشان چنان‌که خود خاطرنشان کرده در نوجوانی و به هنگام [[جنگ]] جهانی اول از نزدیک، [[شاهد]] تاخت و تاز نیروهای اشغالگر خارجی به‌خصوص روسیه بود<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۷۴.</ref> و ستمگریِ [[مستکبران]] [[حاکم]] در زادگاه ایشان و مناطق اطراف آن<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۵/۱۲۰–۱۲۱.</ref> و [[روابط]] غلط و [[ظالمانه]] ارباب - رعیتی، [[روح]] ایشان را می‌آزرد. [[نفرت]] و [[انزجار]] ایشان از این روابط، با ورود به حوزه و آشنایی با [[احکام اسلامی]]، مبنای نظری پیدا کرد و به صورت اصل [[دفاع از مستضعفان]] در برابر مستکبران، نمود یافت.<ref>رجبی، از آغاز تا تبعید، ۱/۹۸.</ref> ایشان در میانسالی ضمن [[شکایت]] از چیره‌گی قدرت‌های جهانی بر [[جهان اسلام]] و [[روزگار]] سیاه [[مسلمانان]] و با اشاره به [[آیه]] {{متن قرآن|فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَى كَوْكَبًا قَالَ هَذَا رَبِّي فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِينَ}}<ref>«و چون شب بر او چادر افکند ستاره‌ای دید گفت: این پروردگار من است اما هنگامی که ناپدید شد گفت: ناپدیدشوندگان را دوست نمی‌دارم» سوره انعام، آیه ۷۶.</ref>، تنها راه [[اصلاح امور]] را [[قیام]] برای [[خدا]] شمرده است<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱/۲۱–۲۲.</ref>؛ چنان‌که خود در سال‌های بعد و با فراهم‌شدن شرایط، [[وظیفه شرعی]] خود دانست که در برابر [[ظلم]] گسترده [[رژیم پهلوی]] قیام کند.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱/۱۵۹.</ref> ایشان اعلام کرد برای [[حفظ]] [[اصل دین]]، با دست‌اندرکاران ظلم [[مبارزه]] خواهد کرد و مادامی که ظلم و [[تقابل]] دستگاه پهلوی با [[دین]] وجود دارد، دست از [[مجاهده]] برنخواهد داشت<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱/۱۹۳.</ref> و برای [[جلوگیری از ظلم]] و [[برقراری عدالت]] [[اجتماعی]]، از نثار [[جان]] خود دریغ نخواهد کرد<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱/۱۹۸.</ref>.


امام‌ خمینی از آغاز [[نهضت اسلامی]] خود، در کنار مبارزه با [[استکبار]] داخلی، به استکبار خارجی و نقش آن در مسائل و حوادث داخلی به‌طور کامل توجه داشت و در همان [[زمان]]، [[آمادگی]] خود و [[ملت]] را برای [[رویارویی]] مستقیم با دولت‌های [[مستکبر]] ابراز کرد.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱/۱۶۱ و ۱۹۳.</ref> ایشان ضمن اینکه دولت‌های استکباری شوروی، [[انگلیس]] و [[آمریکا]] را بد و [[پلید]] می‌دانست، رئیس‌جمهور وقت آمریکا را منفورترین فرد نزد [[ملت ایران]] خواند<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱/۴۲۰.</ref> و در موضوع [[کاپیتولاسیون]]، با وجود درخواست [[سازمان]] اطلاعات و [[امنیت]] [[کشور]] (ساواک) از ایشان برای خودداری از [[سخنرانی]] علیه [[آمریکا]]،<ref> امام‌ خمینی، صحیفه، ۳/۴۰۷؛ رجبی، از آغاز تا هجرت، ۲۴۹.</ref> شدیدترین حمله‌های خود را متوجه آمریکا کرد و منشأ همه گرفتاری‌های [[ایران]]<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱/۴۲۲.</ref> و دیگر [[کشورهای اسلامی]] را [[بیگانگان]] به‌خصوص آمریکا<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱/۴۱۱.</ref> دانست و این واکنش شدید ایشان، منجر به بازداشت و [[تبعید]] ایشان به [[ترکیه]] شد.<ref>رجبی، از آغاز تا هجرت، ۲۵۸.</ref>
امام‌ خمینی از آغاز نهضت اسلامی خود، در کنار مبارزه با [[استکبار]] داخلی، به استکبار خارجی و نقش آن در مسائل و حوادث داخلی به‌طور کامل توجه داشت و در همان [[زمان]]، [[آمادگی]] خود و [[ملت]] را برای [[رویارویی]] مستقیم با دولت‌های [[مستکبر]] ابراز کرد.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱/۱۶۱ و ۱۹۳.</ref> ایشان ضمن اینکه دولت‌های استکباری شوروی، [[انگلیس]] و [[آمریکا]] را بد و [[پلید]] می‌دانست، رئیس‌جمهور وقت آمریکا را منفورترین فرد نزد [[ملت ایران]] خواند<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱/۴۲۰.</ref> و در موضوع [[کاپیتولاسیون]]، با وجود درخواست [[سازمان]] اطلاعات و [[امنیت]] [[کشور]] (ساواک) از ایشان برای خودداری از [[سخنرانی]] علیه [[آمریکا]]،<ref> امام‌ خمینی، صحیفه، ۳/۴۰۷؛ رجبی، از آغاز تا هجرت، ۲۴۹.</ref> شدیدترین حمله‌های خود را متوجه آمریکا کرد و منشأ همه گرفتاری‌های [[ایران]]<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱/۴۲۲.</ref> و دیگر [[کشورهای اسلامی]] را [[بیگانگان]] به‌خصوص آمریکا<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱/۴۱۱.</ref> دانست و این واکنش شدید ایشان، منجر به بازداشت و [[تبعید]] ایشان به ترکیه شد<ref>رجبی، از آغاز تا هجرت، ۲۵۸.</ref>.


امام‌ خمینی در سال‌های بعد نیز همواره در برابر [[نفوذ]] و دخالت مستقیم و غیر مستقیم [[قدرت‌های استکباری]] به‌ویژه آمریکا موضع‌گیری کرد و ازجمله مواردی که واکنش نشان داد اینهاست: [[هجوم]] [[سرمایه‌داران]] آمریکایی به ایران برای [[غارت]] منابع [[کشور]]،<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲/۲۷۷–۲۷۸.</ref> خرید انبوه و کلان [[سلاح]] از آمریکا به دست [[رژیم پهلوی]]،<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲/۴۸۴.</ref> [[تسلط]] مستشاران آمریکایی بر [[ارتش]] ایران،<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۳/۲۶۲ و ۴۰۶.</ref> [[اصلاحات]] ارضی که با [[هدف]] نابودی [[کشاورزی]] ایران و ایجاد بازار برای آمریکا صورت گرفت،<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۳/۳۰۵ و ۴/۲۳.</ref> نقش غیر مستقیم آمریکا در جنایات رژیم پهلوی و [[کشتار]] [[مردم]] در سال‌های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۳/۳۵۹.</ref> ایشان آمریکا را در تمام مسائل و [[مشکلات]] کشور [[مجرم]] اصلی خواند.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۳/۴۰۷.</ref>
امام‌ خمینی در سال‌های بعد نیز همواره در برابر نفوذ و دخالت مستقیم و غیر مستقیم قدرت‌های استکباری به‌ویژه آمریکا موضع‌گیری کرد و ازجمله مواردی که واکنش نشان داد اینهاست: [[هجوم]] [[سرمایه‌داران]] آمریکایی به ایران برای [[غارت]] منابع [[کشور]]،<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲/۲۷۷–۲۷۸.</ref> خرید انبوه و کلان [[سلاح]] از آمریکا به دست [[رژیم پهلوی]]،<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۲/۴۸۴.</ref> [[تسلط]] مستشاران آمریکایی بر [[ارتش]] ایران،<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۳/۲۶۲ و ۴۰۶.</ref> [[اصلاحات]] ارضی که با [[هدف]] نابودی [[کشاورزی]] ایران و ایجاد بازار برای آمریکا صورت گرفت،<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۳/۳۰۵ و ۴/۲۳.</ref> نقش غیر مستقیم آمریکا در جنایات رژیم پهلوی و [[کشتار]] [[مردم]] در سال‌های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۳/۳۵۹.</ref> ایشان آمریکا را در تمام مسائل و [[مشکلات]] کشور [[مجرم]] اصلی خواند<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۳/۴۰۷.</ref>.


امام‌ خمینی به نقش قدرت‌های استکباری دیگر نیز در ایران توجه داشت و شوروی را در غارت ایران، [[شریک]] آمریکا می‌دانست،<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۳/۳۴۱.</ref> آمریکا را [[مظهر]] [[استثمار]] [[جهانی]] و شوروی را سرچشمه [[ریا]] و [[دروغ]] و [[انگلیس]] را [[استعمارگر]] کهنه‌کار می‌خواند و آنان را سرکوبگران [[ملت ایران]] و مدافعان رژیم پهلوی می‌شمرد<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۳/۴۷۷.</ref> و بر تداوم [[نهضت]] تا رفع [[سلطه]] [[ابرقدرت‌ها]] از ایران تأکید می‌کرد.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۳/۴۹۷.</ref>
امام‌ خمینی به نقش قدرت‌های استکباری دیگر نیز در ایران توجه داشت و شوروی را در غارت ایران، [[شریک]] آمریکا می‌دانست،<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۳/۳۴۱.</ref> آمریکا را [[مظهر]] [[استثمار]] [[جهانی]] و شوروی را سرچشمه [[ریا]] و [[دروغ]] و [[انگلیس]] را [[استعمارگر]] کهنه‌کار می‌خواند و آنان را سرکوبگران [[ملت ایران]] و مدافعان رژیم پهلوی می‌شمرد<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۳/۴۷۷.</ref> و بر تداوم [[نهضت]] تا رفع [[سلطه]] [[ابرقدرت‌ها]] از ایران تأکید می‌کرد.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۳/۴۹۷.</ref>


به [[باور]] [[اندیشمندان سیاسی]]، [[انقلاب اسلامی ایران]] که بر پایه ارزش‌های [[مکتب اسلام]] شکل گرفته بود، [[ارزش‌های معنوی]] و [[اخلاقی]] را دوباره عرضه کرد؛ بر همین اساس، [[استکبار]] و [[سلطه‌جویی]] را محکوم و [[حمایت]] خود را از [[مستضعفان]] [[جهان]]، در نقاط دورافتاده عالم اعلام کرد و با مطرح‌ ساختن استکبارستیزیِ جهانی، [[نظام]] جدیدی را بر مبنای تضاد و [[تقابل]] مستضعفان با [[مستکبران]] به جهان شناساند.<ref>محمدی، بازتاب جهانی، ۹۶–۹۷.</ref> با [[مقاومت]] و [[تقابل]] موفقیت‌آمیز [[انقلاب اسلامی]] در برابر قدرت‌های جهانی به‌ویژه [[آمریکا]]، [[روحیه]] ضد استکباری در [[جهان اسلام]] گسترش یافت.<ref>محمدی، بازتاب جهانی، ۵۳۲–۵۳۳.</ref> امام‌ خمینی تأثیر [[استکبارستیزی]] [[ایران]] را در بسیاری از کشورهای مختلف، حتی درکشورهای [[غربی]] و خود آمریکا[[شاهد]] گرفته است که [[مردم]] علیه [[قدرت‌های استکباری]] برخاستند و [[شعار]] سر دادند.
به [[باور]] اندیشمندان سیاسی، انقلاب اسلامی ایران که بر پایه ارزش‌های [[مکتب اسلام]] شکل گرفته بود، [[ارزش‌های معنوی]] و [[اخلاقی]] را دوباره عرضه کرد؛ بر همین اساس، [[استکبار]] و [[سلطه‌جویی]] را محکوم و [[حمایت]] خود را از [[مستضعفان]] [[جهان]]، در نقاط دورافتاده عالم اعلام کرد و با مطرح‌ ساختن استکبارستیزیِ جهانی، [[نظام]] جدیدی را بر مبنای تضاد و [[تقابل]] مستضعفان با [[مستکبران]] به جهان شناساند.<ref>محمدی، بازتاب جهانی، ۹۶–۹۷.</ref> با [[مقاومت]] و [[تقابل]] موفقیت‌آمیز [[انقلاب اسلامی]] در برابر قدرت‌های جهانی به‌ویژه [[آمریکا]]، [[روحیه]] ضد استکباری در [[جهان اسلام]] گسترش یافت.<ref>محمدی، بازتاب جهانی، ۵۳۲–۵۳۳.</ref> امام‌ خمینی تأثیر [[استکبارستیزی]] [[ایران]] را در بسیاری از کشورهای مختلف، حتی درکشورهای [[غربی]] و خود آمریکا[[شاهد]] گرفته است که [[مردم]] علیه [[قدرت‌های استکباری]] برخاستند و [[شعار]] سر دادند.


[[ایستادگی]] [[ملت ایران]] در برابر قدرت‌ها، موجب گسترش این [[نهضت]] در میان دیگر [[ملت‌ها]] شد و [[تفکر]] [[قیام]] را در آنان به وجود آورد.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۳۵–۳۳۷.</ref> این تفکر به جهت ویژگی [[اسلامی]] بودن [[انقلاب]]، در بسیاری از [[کشورهای اسلامی]] از جمله [[مصر]]، [[عربستان]] و [[عراق]] نمود بیشتری پیدا کرد<ref>اسپوزیتو، انقلاب ایران، ۴۹–۵۲.</ref>.<ref>[[قدرت‌الله عفتی|عفتی]] و [[سید مصطفی سید صادقی|سید صادقی]]، [[استکبار - عفتی و سید صادقی (مقاله)|مقاله «استکبار»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۱، ص ۶۹۴ ۷۰۱.</ref>
[[ایستادگی]] ملت ایران در برابر قدرت‌ها، موجب گسترش این [[نهضت]] در میان دیگر [[ملت‌ها]] شد و [[تفکر]] [[قیام]] را در آنان به وجود آورد.<ref>امام‌ خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۳۵–۳۳۷.</ref> این تفکر به جهت ویژگی [[اسلامی]] بودن [[انقلاب]]، در بسیاری از [[کشورهای اسلامی]] از جمله [[مصر]]، [[عربستان]] و [[عراق]] نمود بیشتری پیدا کرد<ref>اسپوزیتو، انقلاب ایران، ۴۹–۵۲.</ref>.<ref>[[قدرت‌الله عفتی|عفتی]] و [[سید مصطفی سید صادقی|سید صادقی]]، [[استکبار - عفتی و سید صادقی (مقاله)|مقاله «استکبار»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۱ (کتاب)| دانشنامه امام خمینی ج۱]]، ص ۶۹۴ ـ ۷۰۱.</ref>


== منابع ==
== منابع ==
خط ۷۹: خط ۸۵:
== پانویس ==
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
[[رده:مدخل‌های تلخیص شده]]
[[رده:استکبار]]
۱۱۷٬۳۶۸

ویرایش