برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = | پرسش مرتبط = }}
| | #تغییر_مسیر [[حجاج بن منهال انماطی]] |
| == مقدمه ==
| |
| حجّاج بن منهال<ref>ر.ک: أ. منابع [[شیعی]]: [[تنقیح المقال]]، ج۱۸، ص۳۹، ش۴۷۱۶؛ [[الغدیر]]، ج۱، ص۸۵، ش۷۹؛ مستدرکات [[علم رجال الحدیث]]، ج۲، ص۳۰۹، ش۳۱۹۳.
| |
| ب. منابع [[سنی]]: [[تاریخ الإسلام]]، ج۱۵، ص۱۷ و ۱۰۶، ش۴؛ العلل، ج۲، ص۳۲۰، ش۲۴۱۶؛ التاریخ الصغیر، ج۲، ص۳۰۹؛ التعدیل و التجریح، ج۱، ص۵۲۱، ش۲۷۸؛ [[سیر]] أعلام النبلاء، ج۱۰، ص۳۵۲، ش۸۸؛ تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۴۰۳، ش۴۰۵؛ الکاشف، ج۱، ص۳۱۳، ش۹۴۳؛ [[العبر]] فی من غبر، ج۱، ص۳۷۱، ش۲۱۷.</ref>، در سند دو [[روایت]] [[تفسیر کنز الدقائق]] و به گزارش از [[تأویل الآیات الظاهرة]] واقع شده است:
| |
| | |
| {{متن حدیث| قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ - رَضِيَ اللٰه عَنْهُ - : حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ عَبْدِ اللٰه ، عَنِ الْحَجَّاجِ بْنِ مِنْهَالٍ ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ سَلَمَةَ ، عَنِ الْكَلْبِيِّ ، عَنْ أَبِي صَالِحٍ ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ [ - رَحِمَهُ اللٰه - قَالَ : إِنَّ الْوَلِيدَ بْنِ أَبِي مُعَيْطٍ قَالَ لَعَلَى : أَنَا أَقْسَطُ مِنْكَ لِسَاناً وَ أَحَدُ مِنْكَ سِنَاناً وَ أَمْلَأَ مِنْكَ حَشْواً فِي الْكَتِيبَةُ . فَقَالَ لَهُ عَلَيَّ - عَلَيْهِ السَّلَامُ - : أَسْكُتْ يَا فَاسِقُ . فَأَنْزَلَ اللٰه - جَلَّ اسْمُهُ - : {{متن قرآن|أَفَمَنْ كَانَ مُؤْمِنًا كَمَنْ كَانَ فَاسِقًا لَا يَسْتَوُونَ}}<ref>آیا آنکه مؤمن است همگون کسی است که نافرمان است؟ (هرگز) برابر نیستند سوره سجده، آیه ۱۸.</ref> إلی قوله: {{متن قرآن|تُكَذِّبُونَ}}<ref>عذاب آتشی را که دروغ می‌شمردید، بچشید سوره سجده، آیه ۲۰.</ref>}}<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۱۰، ص۳۰۱ به گزارش از تأویل الآیات الظاهرة، ص۴۳۵-۴۳۶.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۶ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۶، ص 191.</ref>
| |
| | |
| ==شرح حال [[راوی]]==
| |
| مراد از عنوان مذکور، به قرینه روایتش از [[حماد بن سلمه]]، [[ابو محمد حجاج بن منهال الأنماطی البصری]] است که در بعضی [[کتب رجالی]] سنی ذکر و در [[اسناد]] و طرق نیز واقع شده و روایاتی گزارش کرده است ولی [[رجالیان شیعه]] از وی در کتب رجالی خود یاد نکردند، جز بعضی کتب رجالی معاصر، آن هم به جهت قرار گرفتنش در بعضی [[اسناد روایات]].
| |
| | |
| ایشان، با عنوان حجاج بن منهال<ref>شرح الأخبار، ج۳، ص۵۴۴-۵۴۵، ح۱۱۱۶؛ الیقین، ص۴۸۵.</ref> در بیشتر موارد و با عنوان [[حجاج بن منهال الأنماطی]]<ref>السنن الکبری (بیهقی)، ج۱۰، ص۵۳؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۳۰، ص۲۲۱.</ref>، [[حجاج بن منهال البصری الأنماطی]]<ref>شواهد التنزیل، ج۲، ص۲۱، ح۶۴۰.</ref> و [[حجاج بن منهال السلمی]]<ref>سمعانی نوشته است کلمه سلمی را می‌‌توان به دو گونه قرائت نمود: {{عربی|السلمی: بفتح السین المهملة، و سکون اللام. هذه النسبة إلی الجد، و هو ممن کان فی آبائه و أجداده سلم...؛ السلمی: هذه النسبة بضم السین المهملة، و فتح اللام إلی سلیم، و هی قبیلة من العرب مشهورة یقال لها: سلیم بن منصور بن...}}. (الأنساب (سمعانی)، ج۳، ص۲۷۸).</ref>.<ref>شواهد التنزیل، ج۲، ص۲۱، (ح ۶۴۰) و ۱۱۵، (ح ۷۴۷).</ref> در بعضی موارد در [[اسناد روایات]] قرار گرفته و [[حدیث]] گزارش کرده است.
| |
| | |
| حجاج بن منهال از [[مشایخ حدیثی]] [[بخاری]] و دارمی است، از این رو بیش از چهل [[روایت]] از وی در [[صحیح بخاری]] و بیش از پنجاه روایت از وی در [[سنن]] دارمی گزارش شده است.
| |
| | |
| او [[برادری]] به نام [[محمد بن منهال]] داشته که از [[راویان حدیث]] بوده و در [[کتب رجال]] [[سنی]] با عنوان {{عربی|"محمد بن منهال أخو حجاج بن منهال}}<ref>سیر أعلام النبلاء، ج۱۰، ص۶۴۵، ش۲۲۷؛ تهذیب الکمال، ج۲۶، ص۵۱۳، ش۵۶۳۴؛ تاریخ الإسلام، ج۱۷، ص۳۴۶.</ref> از وی یاد شده که نشان دهنده [[شهرت]] و معروفیت حجاج بن منهال است.
| |
| | |
| از [[احادیث]] حجاج بن منهال [[حدیث تهنیت]] است که [[ثعلبی]] آن را در [[تفسیر]] خودش گزارش کرده است:
| |
| {{عربی|أَخْبَرَنَا أَبُو الْقَاسِمِ يَعْقُوبَ بْنِ أَحْمَدَ السَّرِيِّ؛ أَنَا أبوبكر مُحَمَّدِ بْنِ عبدالله بْنِ مُحَمَّدٍ، حَدَّثَنَا أَبُو مُسْلِمِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عبدالله الكچي، نا حَجَّاجِ بْنُ مِنْهَالٍ، نا حَمَّادٍ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ زَيْدٍ، عَنْ عَدِيِّ بْنِ ثَابِتٍ، عَنِ الْبَرَاءِ قَالَ: لَمَّا نَزَّلْنا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ كُنَّا بِغَدِيرِ خُمٍّ، فنادي أَنَّ الصَّلَاةَ جَامِعَةُ، وَ كَسْحُ لِلنَّبِيِّ تَحْتَ شجرتين، فَأَخَذَ بِيَدِ عَلَيَّ فَقَالَ: أَ لَسْتَ أُولِي بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ؟ قالُوا بَلِيَ يَا رَسُولَ اللَّهِ! قَالَ: أَ لَسْتَ أُولِي بِكُلِّ مُؤْمِنٍ مِنْ نَفْسِهِ؟ قالُوا بَلِيَ. قَالَ: هَذَا مولي مَنْ أَنَا مَوْلَاهُ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالَاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ! قَالَ: فَلَقِيَهُ عُمَرَ فَقَالَ: هَنِيئاً لَكَ يَا ابْنَ أَبِي طَالِبٍ! أَصْبَحَتْ مولي كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ}}<ref>خلاصة عبقات الأنوار، ج۷، ص۱۲۲، (ح ۶۹) و ۲۹۴.</ref>.
| |
| | |
| یادآوری می‌شود [[حدیث تهنیت]] از [[احادیث]] معروف و مشهوری است که با طرق و [[اسناد]] گوناگون گزارش شده است و بزرگان [[اهل سنت]] نیز به آن تصریح کرده‌اند:
| |
| | |
| [[ذهبی]]: {{عربی|ولأبي المظفر يوسف سبط ابن الجوزي في كتاب "رياض الأفهام" في مناقب أهل البيت قال: ذكر أبو حامد في كتابه "سر العالمين وكشف ما في الدارين" فقال في حديث: "{{متن حدیث|مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ}}" أن عمر قال لعلي: بخ بخ، أصبحت مولي كل مؤمن و مؤمنة. قال أبو حامد: و هذا تسليم و رضي، ثم بعد هذا غلب عليه الهوي حبا للرياسة، و عقد البنود، و أمر الخلافة و نهيها، فحملهم علي الخلاف، {{متن قرآن|فَنَبَذُوهُ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ وَاشْتَرَوْا بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا فَبِئْسَ مَا يَشْتَرُونَ}}<ref>و (یاد کن) آنگاه را که خداوند از اهل کتاب پیمان گرفت که آن (کتاب آسمانی) را برای مردم، روشن بگویید و پنهانش مدارید اما آن را پس پشت افکندند و با آن بهای ناچیزی ستاندند و بد است آنچه می‌ستاندند سوره آل عمران، آیه ۱۸۷.</ref>}}<ref>سیر أعلام النبلاء، ج۱۹، ص۳۲۸.</ref>.
| |
| | |
| [[ابن عساکر]]: {{عربی|...فقال عمر بن الخطاب: هنيئا لك يا ابن أبي طالب! أصبحت اليوم ولي كل مؤمن}}<ref>تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۲۲۰-۲۲۲ و ۲۳۸.</ref>.
| |
| | |
| [[ابن خلدون]]: {{عربی|...و تنقسم هذه النصوص عندهم إلي جلي و خفي؛ فالجلي مثل قوله: من كنت مولاه فعلي مولاه قالوا: و لم تطرد هذه الولاية إلا في علي؛ و لهذا قال له عمر: أصبحت مولي كل مؤمن و مؤمنة}}<ref>تاریخ ابن خلدون، ج۱، ص۱۹۷.</ref>.
| |
| | |
| [[ابن اثیر]] و ابن منظور: {{عربی|و قول عمر لعلي: أصبحت مولي كل مؤمن أي ولي كل مؤمن}}<ref>النهایه (ابن اثیر)، ج۵، ص۲۲۸؛ لسان العرب، ج۱۵، ص۴۱۰.</ref>.
| |
| | |
| [[شهرستانی]]: {{عربی|حتی قال عمر حين استقبل عليا: طوبی لك يا علي! أصبحت مولی كل مؤمن و مؤمنة}}<ref>الملل و النحل، ج۱، ص۱۶۳.</ref>.
| |
| | |
| [[الموفق الخوارزمی]]<ref>{{عربی|الموفق بن أحمد المکی الخوارزمی؛ أبو المؤید مؤلف... مناقب أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب کان فقیها أدیبا له خطب و شعر. أصله من مکه أخذ العربیة عن الزمخشری بخوارزم و تولی الخطابة بجامعها}}. (الأعلام، ج۷، ص۳۳۳).</ref>: {{عربی|...اللهم وال من والاه، و عاد من عاداه! من كنت مولاه فعلي مولاه. فلقيه عمر بن الخطاب بعد ذلك فقال: هنيئا لك يابن أبي طالب! أصبحت مولي كل مؤمن و مؤمنة}}<ref>المناقب (خوارزمی)، ص۱۵۵-۱۵۶، ح۱۸۳.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۶ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۶، ص 192-195.</ref>
| |
| | |
| ==[[طبقه راوی]]==
| |
| [[تاریخ]] ولادت [[راوی]] مشخص نیست؛ لیکن تاریخ وفاتش را سال ۲۱۷ هجری [[قمری]] ثبت نموده‌اند<ref>ر.ک: الکاشف، ج۱، ص۳۱۳، ش۹۴۳؛ تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۴۰۴، ش۴۰۵؛ سیر أعلام النبلاء، ج۱۰، ص۳۵۴، ش۸۸.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۶ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۶، ص 195.</ref>
| |
| | |
| ==[[استادان]] و [[شاگردان راوی]]==
| |
| [[ذهبی]] نوشته است که وی از کسانی مانند [[قرة بن خالد]]، [[شعبه]]، [[جویر بن اسماء]]؛ [[همام بن یحیی]]، [[یزید بن ابراهیم تستری]] و [[عبدالعزیز بن ماجشون]] [[روایت]] کرده است و اشخاصی مانند [[بخاری]]، [[ابومحمد دارمی]]، [[عبد بن حمید]]، [[احمد بن فرات]]، [[اسحاق بن ابراهیم شاذان]]، [[محمد بن یحیی هلی]]، [[علی بن عبدالعزیز]] و... از ایشان روایت کرده‌اند<ref>سیر أعلام النبلاء، ج۱۰، ص۳۵۳، ش۸۸.</ref>.
| |
| | |
| از جمله [[استادان راوی]] در [[اسناد روایات]]، [[حماد بن سلمه]] است که در سند مورد بحث نیز از وی روایت کرده است<ref>بحار الأنوار، ج۳۷، ص۲۶۲، ح۲۷؛ سنن الدارمی، ج۲، ص۳۲۹.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۶ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۶، ص 195-196.</ref>
| |
| | |
| ==[[مذهب]] راوی==
| |
| با توجه به یادکرد نام راوی در [[کتب رجال اهل سنت]] و [[سکوت]] آنان از مذهب راوی، وی از [[راویان سنی]] شمرده می‌شود؛ لیکن روایاتی در [[فضائل اهل بیت]]{{عم}} گزارش کرده است<ref>شواهد التنزیل، ج۲، ص۲۱-۲۲: {{متن حدیث|... أَخْبَرَنَا عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ الْعَزِيزِ الْمَكِّيُّ قَالَ: حَدَّثَنَا حَجَّاجُ بْنُ مِنْهَالٍ السُّلَمِيُّ قَالَ: حَدَّثَنَا حَمَّادُ بْنُ سَلَمَةَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ زَيْدٍ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صكَانَ يَمُرُّ بِبَابِ فَاطِمَةَ سِتَّةَ أَشْهُرٍ- إِذَا خَرَجَ إِلَى صَلَاةِ الْفَجْرِ فَيَقُولُ: الصَّلَاةَ- يَا أَهْلَ الْبَيْتِ الصَّلَاةَ {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}}}}.
| |
| شواهد التنزیل، ج۲، ص۱۱۵:
| |
| {{متن حدیث|أَخْبَرَنَا عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ الْعَزِيزِ الْمَكِّيُّ حَدَّثَنَا حَجَّاجُ بْنُ مِنْهَالٍ السُّلَمِيُّ حَدَّثَنَا حَمَّادُ بْنُ سَلَمَةَ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ زَيْدٍ عَنْ شَهْرِ بْنِ حَوْشَبٍ، عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صقَالَ: لِفَاطِمَةَ يَا بُنَيَّةُ ائْتِينِي بِزَوْجِكِ وَ ابْنَيْهِ فَجَاءَتْ بِهِمْ فَأَلْقَى رَسُولُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ كِسَاءً فَدَكِيّاً- ثُمَّ وَضَعَ يَدَهُ عَلَيْهِمْ- ثُمَّ قَالَ: اللَّهُمَّ إِنَّ هَؤُلَاءِ آلُ مُحَمَّدٍ فَاجْعَلْ صَلَوَاتِكَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، فَإِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ: فَرَفَعْتُ الْكِسَاءَ لِأَدْخُلَ مَعَهُمْ- فَجَذَبَهُ مِنْ يَدِي فَقَالَ: إِنَّكِ عَلَى خَيْرٍ}}.
| |
| [[تاریخ مدینة دمشق]]، ج۷۰، ص۱۰۸:
| |
| {{عربی|علی بن عبدالعزیز، نا حجاج بن منهال قالا: أنا داوود بن أبی الفرات، عن علباء بن أحمر، عن عکرمة، عن ابن عباس: أن رسول الله{{صل}} خط فی الأرض أربعة خطوط ثم قال: هل تدرون ما هذا؟ قالوا الله و رسوله أعلم قال: أفضل أهل الجنة خدیجة بنت خویلد وفاطمة بنت محمد{{صل}} و مریم بنت عمران و آسیة امرأة فرعون}}.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۶ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۶، ص 196.</ref>
| |
| | |
| ==جایگاه [[حدیثی]] [[راوی]]==
| |
| [[ذهبی]] از [[رجالیان بزرگ سنی]] با عبارات: {{عربی|الحافظ الإمام القدوة العابد الحجة}}<ref>سیر أعلام النبلاء، ج۱۰، ص۳۵۴، ش۸۸.</ref>، {{عربی|ثقة ورعا}}<ref>الکاشف، ج۱، ص۳۱۳، ش۹۴۳.</ref>، {{عربی|الحافظ الثقة}}<ref>سیر أعلام النبلاء، ج۱۰، ص۶۴۵، ش۲۲۷ ترجمه برادرش محمد بن منهال.</ref> و {{عربی|ثقة صاحب السنة}}<ref>العبر فی خبر من غبر، ج۱، ص۳۷۱، ش۲۱۷.</ref> [[ستوده]] و سپس نوشته است: {{عربی|قال أبو حاتم: ثقة فاضل. و قال احمد العجلی: ثقة رجل صالح}}<ref>تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۴۰۴، ش۴۰۵؛ سیر أعلام النبلاء، ج۱۰، ص۳۵۳، ش۸۸؛ تاریخ الإسلام، ج۱۵، ص۱۰۷، ش۴.</ref>.
| |
| | |
| [[علامه امینی]]: {{عربی|الحافظ حجاج بن منهال السلمي أبو محمد الأنماطي البصري المتوفي ٢١٧. وثقه العجلي وابن قانع وأبو حاتم والنسائي وابن سعد، وقال الفلاس: ما رأيت مثله فضلا ودينا}}<ref>الغدیر، ج۱، ص۸۵، ش۷۹.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۶ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۶، ص 197.</ref>
| |
| | |
| ==جستارهای وابسته==
| |
| *[[محمد بن منهال]] (برادر)
| |
| | |
| == منابع ==
| |
| {{منابع}}
| |
| # [[پرونده: IM009730.jpg|22px]] [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۶ (کتاب)|'''رجال تفسیری ج۶''']]
| |
| {{پایان منابع}}
| |
| | |
| == پانویس ==
| |
| {{پانویس}}
| |
| | |
| [[رده:اعلام]]
| |
| [[رده:رجال تفسیری]]
| |
