خمس در معارف و سیره نبوی: تفاوت میان نسخه‌ها

(یک نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{سیره معصوم}}
{{مدخل مرتبط
{{مدخل مرتبط
| موضوع مرتبط = خمس
| موضوع مرتبط = خمس
| عنوان مدخل  = [[خمس]]
| عنوان مدخل  = خمس
| مداخل مرتبط = [[خمس در لغت]] - [[خمس در قرآن]] - [[خمس در حدیث]] - [[خمس در فقه اسلامی]] - [[خمس در فقه سیاسی]] - [[خمس در جامعه‌شناسی اسلامی]] - [[خمس در معارف و سیره نبوی]] - [[خمس در معارف و سیره علوی]]
| مداخل مرتبط = [[خمس در لغت]] - [[خمس در قرآن]] - [[خمس در حدیث]] - [[خمس در فقه اسلامی]] - [[خمس در فقه سیاسی]] - [[خمس در جامعه‌شناسی اسلامی]] - [[خمس در معارف و سیره نبوی]] - [[خمس در معارف و سیره علوی]] - [[خمس در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]
| پرسش مرتبط  =  
| پرسش مرتبط  =  
}}
}}


== مقدمه ==
== مقدمه ==
[[خمس]] افزون بر آن‌که از نظر [[تاریخی]]، نخستین منبع قانونی تأمین [[مالی]] [[حکومت نبوی]] {{صل}} بود و از نظر [[اجتماعی]] در [[تسلیم]] و منقاد کردن [[قبایل]] در برابر [[حکومت]] بسیار تأثیر داشت، از نظر [[اقتصادی]] نیز، هم به لحاظ نرخ بالای مالیاتی و هم به لحاظ گستردگی مبنای آن، بسیار مهم بود؛ اما به دلیل آن‌که [[تصدی]] یا [[مالکیت]] این منبع مهم اقتصادی پس از [[رسول خدا]] {{صل}} به [[خویشاوندان]] او که [[امیرمؤمنان]] {{ع}} در رأس آنان قرار داشت، اختصاص داده شده بود، آماج کشاکش اغراض [[سیاسی]] قرار گرفت و از جایگاه [[حقیقی]] خود [[منحرف]] شد. مدلول [[آیه خمس]] از آن رو که به [[اهل بیت پیامبر]] [[امتیاز]] ویژه‌ای می‌بخشید که باید در جهت [[حاکمیت سیاسی]] [[اسلام]] [[تفسیر]] می‌شد، چیزی فراتر از [[قانون]] [[جعل]] [[مالیات]] بود؛ به همین دلیل نیز دست‌خوش [[سوء]] برداشت و [[انحراف]] شد.
[[خمس]] افزون بر آن‌که از نظر [[تاریخی]]، نخستین منبع قانونی تأمین [[مالی]] حکومت نبوی {{صل}} بود و از نظر [[اجتماعی]] در [[تسلیم]] و منقاد کردن [[قبایل]] در برابر [[حکومت]] بسیار تأثیر داشت، از نظر [[اقتصادی]] نیز، هم به لحاظ نرخ بالای مالیاتی و هم به لحاظ گستردگی مبنای آن، بسیار مهم بود؛ اما به دلیل آن‌که تصدی یا [[مالکیت]] این منبع مهم اقتصادی پس از [[رسول خدا]] {{صل}} به [[خویشاوندان]] او که [[امیرمؤمنان]] {{ع}} در رأس آنان قرار داشت، اختصاص داده شده بود، آماج کشاکش اغراض [[سیاسی]] قرار گرفت و از جایگاه [[حقیقی]] خود [[منحرف]] شد. مدلول [[آیه خمس]] از آن رو که به [[اهل بیت پیامبر]] [[امتیاز]] ویژه‌ای می‌بخشید که باید در جهت حاکمیت سیاسی [[اسلام]] [[تفسیر]] می‌شد، چیزی فراتر از [[قانون]] جعل [[مالیات]] بود؛ به همین دلیل نیز دست‌خوش [[سوء]] برداشت و [[انحراف]] شد.


[[روایات]] حاکی از [[سیره پیامبر]] در خمس، گرچه در پاره‌ای از جزئیات با یکدیگر [[اختلاف]] دارند، کلیات روشنی از شیوه [[مدیریت]] [[حضرت]] را بر این درآمد مهم [[دولت]] به دست می‌دهند.
[[روایات]] حاکی از [[سیره پیامبر]] در خمس، گرچه در پاره‌ای از جزئیات با یکدیگر [[اختلاف]] دارند، کلیات روشنی از شیوه [[مدیریت]] حضرت را بر این درآمد مهم [[دولت]] به دست می‌دهند. به طور مسلم می‌توان گفت که [[پیامبر]] از [[سال دوم هجری]] به گرفتن خمس [[اقدام]] کرد<ref>ر.ک: ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۱۶۵.</ref>.
به طور مسلم می‌توان گفت که [[پیامبر]] از [[سال دوم هجری]] به گرفتن خمس [[اقدام]] کرد<ref>ر. ک: ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۱۶۵.</ref>.


بنا به نقل [[طبری]]، نخستین خمس در [[غزوه بنی قینقاع]] گرفته شد<ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۲، ص۴۸۱.</ref>؛ اما [[روایت]] دیگری از [[امام علی]] {{ع}} نقل شده است که فرمود: «در [[جنگ بدر]]، یک شتر از بابت [[تقسیم غنایم]] به من رسید و یک شتر را نیز پیامبر از جهت خمس به من داد»<ref>بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، ج۳، ص۱۱۲۵، ح۲۹۶۵؛ مسلم بن حجاج، صحیح المسلم، ج۳، ص۱۹۷۹، ح۱۵۶۸.</ref>.
بنا به نقل [[طبری]]، نخستین خمس در [[غزوه بنی قینقاع]] گرفته شد<ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۲، ص۴۸۱.</ref>؛ اما [[روایت]] دیگری از [[امام علی]] {{ع}} نقل شده است که فرمود: «در [[جنگ بدر]]، یک شتر از بابت تقسیم غنایم به من رسید و یک شتر را نیز پیامبر از جهت خمس به من داد»<ref>بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، ج۳، ص۱۱۲۵، ح۲۹۶۵؛ مسلم بن حجاج، صحیح المسلم، ج۳، ص۱۹۷۹، ح۱۵۶۸.</ref>.


براساس این روایت، نخستین خمس در جنگ بدر که پیش از غزوه بنی قینقاع بوده، گرفته شده است. پس از آن، در بیش‌تر [[جنگ‌ها]]، [[خمس غنایم]]، پیش از تقسیم آنها جدا می‌شده است.
براساس این روایت، نخستین خمس در جنگ بدر که پیش از غزوه بنی قینقاع بوده، گرفته شده است. پس از آن، در بیش‌تر [[جنگ‌ها]]، [[خمس غنایم]]، پیش از تقسیم آنها جدا می‌شده است.


افزون بر [[غنایم جنگی]]، موارد دیگری نیز وجود داشت که از آنها خمس دریافت می‌شد. گنج‌ها، [[معادن]] و [[اموال]] پیدا شده بدون صاحب، از جمله مواردی است که تعلق [[خمس]] به آنها در [[عصر نبوی]] تصریح شده است. [[ابن عباس]] می‌گوید: [[پیامبر]] به تعلق خمس بر [[گنج]](رکاز) [[حکم]] کرد<ref>ابن حنبل، المسند، ج۱، ص۶۷۳، ج۲۸۷۱؛ ج۸، ص۴۱۸، ح۲۲۸۴۲.</ref>. رکاز بنا به [[تفسیری]] که ابوعبید از [[امام علی]] {{ع}} نقل کرده است، شامل [[معدن]] نیز می‌شود<ref>ابوعبید، الاموال، ص۳۵۰، ص۸۷۲.</ref>. در روایتی از [[امام صادق]] {{ع}} نیز آمده است که پیامبر علی {{ع}} را برای معدنی (یا گنجی) به [[یمن]] فرستاد و او خمس آن را جدا کرد<ref>عبدالرزاق، المصنف، ج۴، ص۱۱۶، ح۷۱۷۹.</ref>. درباره گرفتن خمس از درآمد مازاد بر هزینه کسب در [[زمان پیامبر]] [[مدرک]] روشنی در دست نیست؛ اما در نامه‌های [[حضرت]] به سران [[قبایل]]، خمس به گونه‌ای مطرح شده که بر خمس ارباح مکاسب نیز انطباق دارد<ref>ر. ک: احمدی میانجی، «خمس در کتاب و سنت»، مجله نور علم، ش۱ و ۲ و ۵.</ref>.
افزون بر [[غنایم جنگی]]، موارد دیگری نیز وجود داشت که از آنها خمس دریافت می‌شد. گنج‌ها، [[معادن]] و [[اموال]] پیدا شده بدون صاحب، از جمله مواردی است که تعلق [[خمس]] به آنها در عصر نبوی تصریح شده است. [[ابن عباس]] می‌گوید: [[پیامبر]] به تعلق خمس بر [[گنج]](رکاز) [[حکم]] کرد<ref>ابن حنبل، المسند، ج۱، ص۶۷۳، ج۲۸۷۱؛ ج۸، ص۴۱۸، ح۲۲۸۴۲.</ref>. رکاز بنا به [[تفسیری]] که ابوعبید از [[امام علی]] {{ع}} نقل کرده است، شامل [[معدن]] نیز می‌شود<ref>ابوعبید، الاموال، ص۳۵۰، ص۸۷۲.</ref>. در روایتی از [[امام صادق]] {{ع}} نیز آمده است که پیامبر علی {{ع}} را برای معدنی (یا گنجی) به [[یمن]] فرستاد و او خمس آن را جدا کرد<ref>عبدالرزاق، المصنف، ج۴، ص۱۱۶، ح۷۱۷۹.</ref>. درباره گرفتن خمس از درآمد مازاد بر هزینه کسب در زمان پیامبر مدرک روشنی در دست نیست؛ اما در نامه‌های حضرت به سران [[قبایل]]، خمس به گونه‌ای مطرح شده که بر خمس ارباح مکاسب نیز انطباق دارد<ref>ر.ک: احمدی میانجی، «خمس در کتاب و سنت»، مجله نور علم، ش۱ و ۲ و ۵.</ref>.


تقسیم خمس در [[سیره پیامبر]] بدین‌گونه بود که پنج قسمت می‌شد: قسمی برای سهم [[الله]] و سهم الرسول {{صل}}؛ قسمتی برای [[ذوی القربی]] ([[خویشاوندان پیامبر]]) و سه قسم دیگر برای [[یتیمان]] و [[نیازمندان]] و [[در راه ماندگان]]<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۶، ص۳۵۶، ح۱۲۶۰۵.</ref>. براساس [[روایات اهل بیت]] {{عم}} سه [[طایفه]] اخیر در افراد [[بنی هاشم]] منحصر است؛ زیرا [[خداوند]] آنان را از [[گرفتن زکات]] منع کرده و سهم آنان را در خمس قرار داده است<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۶، ص۳۵۶، ح۱۲۶۰۴.</ref>.<ref>[[سید رضا حسینی|حسینی، سید رضا]]، [[بیت المال (مقاله)| مقاله «بیت المال»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۷، ص ۳۹۰.</ref>
تقسیم خمس در [[سیره پیامبر]] بدین‌گونه بود که پنج قسمت می‌شد: قسمی برای سهم [[الله]] و سهم الرسول {{صل}}؛ قسمتی برای [[ذوی القربی]] ([[خویشاوندان پیامبر]]) و سه قسم دیگر برای [[یتیمان]] و [[نیازمندان]] و [[در راه ماندگان]]<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۶، ص۳۵۶، ح۱۲۶۰۵.</ref>. براساس روایات اهل بیت {{عم}} سه طایفه اخیر در افراد [[بنی هاشم]] منحصر است؛ زیرا [[خداوند]] آنان را از [[گرفتن زکات]] منع کرده و سهم آنان را در خمس قرار داده است<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۶، ص۳۵۶، ح۱۲۶۰۴.</ref>.<ref>[[سید رضا حسینی|حسینی، سید رضا]]، [[بیت المال (مقاله)| مقاله «بیت المال»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)| دانشنامه امام علی ج۷]]، ص ۳۹۰.</ref>


== منابع ==
== منابع ==
۱۱۷٬۵۲۸

ویرایش