عزت نفس در معارف دعا و زیارات: تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر

عزت نفس در معارف دعا و زیارات (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۴ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۵۰

۴۱۴ بایت حذف‌شده ، ‏۴ نوامبر ۲۰۲۳

←‏پانویس

دیداریویکی‌متن

Ali

مدیران رابط کاربری، مدیران، templateeditor

۲۴٬۴۶۴

ویرایش

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{امامت}}
+{{مدخل مرتبط
-<div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''[[عزت نفس]]''' است. "'''[[عزت نفس]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
+| موضوع مرتبط = عزت نفس
-<div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[عزت نفس در قرآن]] - [[عزت نفس در حدیث]] - [[عزت نفس در اخلاق اسلامی]] - [[عزت نفس در معارف دعا و زیارات]] - [[عزت نفس در معارف مهدویت]] - [[عزت نفس در معارف و سیره نبوی]] - [[عزت نفس در جامعه‌شناسی اسلامی]]</div>
+| عنوان مدخل  = عزت نفس
+| مداخل مرتبط = [[عزت نفس در معارف دعا و زیارات]] - [[عزت نفس در معارف و سیره نبوی]] - [[عزت نفس در معارف مهدویت]]
+| پرسش مرتبط  =
+}}
+== مقدمه ==
+[[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|يَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنَا إِلَى الْمَدِينَةِ لَيُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَلَكِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَا يَعْلَمُونَ}}<ref>«می‌گویند: چون به مدینه باز گردیم، فراپایه‌تر، فرومایه‌تر را از آنجا بیرون خواهد راند؛ با آنکه فراپایگی تنها از آن خداوند و پیامبر او و مؤمنان است امّا منافقان نمی‌دانند» سوره منافقون، آیه ۸.</ref>. همچنین می‌فرماید: {{متن قرآن|مَنْ كَانَ يُرِيدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِيعًا إِلَيْهِ ...}}<ref>«هر که عزّت می‌خواهد (بداند که) عزّت همگی از آن خداوند است...» سوره فاطر، آیه ۱۰.</ref>.
-==مقدمه==
+[[پیامبر]] {{صل}} می‌فرمایند: "... و بالاترین [[بی‌نیازی]] [[عزت نفس]] است، و [[بهترین]] توشه تقواست..."<ref> حسن بن ابی الحسن دیلمی، ارشاد القلوب، ترجمه علی سلگی نهاوندی، ج۱، ص۱۹۳.</ref>. از [[امام حسن]] {{ع}} سؤال شد [[مردانگی]] چیست؟ فرمود: "[[حفظ دین]]، حفظ [[عزت نفس]]، نرم [[رفتاری]]"<ref>حسن ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ترجمه صادق حسن زاده، ص۳۹۰.</ref>. در جایی هم فرمودند: "[[عزت نفس]]، مترادف مناعت طبع است"<ref>فرهنگ اصطلاحات اخلاقی، ص۱۷۵.</ref>.
-*[[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|يَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنَا إِلَى الْمَدِينَةِ لَيُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَلَكِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَا يَعْلَمُونَ}}<ref>«می‌گویند: چون به مدینه باز گردیم، فراپایه‌تر، فرومایه‌تر را از آنجا بیرون خواهد راند؛ با آنکه فراپایگی تنها از آن خداوند و پیامبر او و مؤمنان است امّا منافقان نمی‌دانند» سوره منافقون، آیه ۸.</ref>.
-*همچنین می‌فرماید: {{متن قرآن|مَنْ كَانَ يُرِيدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِيعًا إِلَيْهِ ...}}<ref>«هر که عزّت می‌خواهد (بداند که) عزّت همگی از آن خداوند است...» سوره فاطر، آیه ۱۰.</ref>.
-*[[پیامبر]]{{صل}} می‌فرمایند: "... و بالاترین [[بی‌نیازی]] [[عزت نفس]] است، و [[بهترین]] توشه تقواست..."<ref> حسن بن ابی الحسن دیلمی، ارشاد القلوب، ترجمه علی سلگی نهاوندی، ج۱، ص۱۹۳.</ref>.
-*از [[امام حسن]]{{ع}} سؤال شد [[مردانگی]] چیست؟ فرمود: "[[حفظ دین]]، حفظ [[عزت نفس]]، نرم [[رفتاری]]"<ref>حسن ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ترجمه صادق حسن زاده، ص۳۹۰.</ref>.
-*در جایی هم فرمودند: "[[عزت نفس]]، مترادف مناعت طبع است"<ref>فرهنگ اصطلاحات اخلاقی، ص۱۷۵.</ref>.
-*در [[اخلاق اسلامی]]، محور و آن چیزی که [[اخلاقی]] به دور آن می‌گردد یا آن نقطه‌ای از [[روح]] [[انسان]] که [[اسلام]] برای احیای [[اخلاق]] انسانی و اینکه [[انسان]] را به سوی [[اخلاق]] سوق بدهد، تأکید می‌ورزد "[[کرامت]] و [[عزت نفس]]" است<ref>ر.ک: مجموعه آثار شهید مطهری، ج۲۲، ص۳۹۶.</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۶۴.</ref>.
-*[[روح]] دارای [[حب ذات]] است، ولی نه یک [[حب ذات]] ایستا؛ بلکه یک [[حب ذات]] پویا. به عبارت دیگر، در ذات [[روح]]، میلی به سوی [[تکامل]] وجود دارد. [[انسان]] نه تنها خودش را [[دوست]] می‌دارد، بلکه در ذاتش جوشش و میلی به سوی [[تکامل]] وجود دارد. [[حب]] [[کمالات]] از [[شئون]] [[حب ذات]] است؛ اما [[حب]] ذاتی که در حال [[تکامل]] است نه [[حب]] ذاتی که در مقطع زمانی خاصی ظاهر می‌شود. [[انسان]] چون کمالش را [[دوست]] می‌دارد [[اراده]] می‌کند که کاری را انجام دهد و این [[اراده]] در واقع تبلور همان [[حب]] ذاتی به خود و [[کمالات]] خویش است<ref>ر.ک: محمدتقی مصباح یزدی، نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، ص۳۳۳.</ref>.
-*در یونان قدیم گروهی بوده‌اند که این‌ها را کلبیون می‌گویند. این‌ها در [[اخلاق]]، [[مردم]] را به [[دنائت]] و [[پستی]] توصیه می‌کردند. هرچه [[انسان]] خودش را بیشتر [[پست]] می‌کرد از نظر آنان اخلاقی‌تر بود... [[ملامتیه]] روششان این بود که می‌گفتند برای اینکه [[نفس اماره]] را ذلیل کنیم باید هرچه می‌توانیم خودمان را در نظرها خاکسار بکنیم؛ کسی برای ما [[ارزش]] قایل نباشد و در واقع [[عزت نفس]] را از دست بدهیم<ref>ر.ک: مرتضی مطهری، فلسفه اخلاق، ص۱۲۳.</ref>.
-*اصل [[عزت]] از مهم‌ترین و بنیادی‌ترین اصول [[تربیتی]] است، زیرا اساس [[تربیت]] بر [[عزت]] است و اگر فرد با [[عزت]] رشد یابد و [[تربیت]] شود، به حالتی دست می‌یابد که می‌تواند پیوسته و در هر اوضاع و احوالی راست و [[استوار]] باشد. [[عزت]]، حالتی است در [[انسان]] که نمی‌گذارد مغلوب کسی گردد و [[شکست]] بخورد؛ و اصل آن از اینجا گرفته شده است که می‌گویند: "ارض عزاز"؛ یعنی [[زمین]] سفت و سخت<ref>ر.ک: مصطفی دلشاد تهرانی، سیری در تربیت اسلامی، ص۲۱۴.</ref>.
-*[[حب ذات]] عامل درونی [[نیرومندی]] است که [[آدمی]] را به تحصیل کمال‌های خود فرا می‌خواند. یکی از شاخه‌های [[حب ذات]] این است که [[آدمی]] به شدت خواهان حفظ [[انسانیت]] خود و تفاوت داشتن با حیوان‌هاست. از آنجایی که [[انسان]]، در برابر حیات حیوانی، بر پایه‌های [[عقلانی]] [[استوار]] است و [[رفتار]] او بر [[گزینش]] [[عقلانی]] متکی است، کرامت‌خواهی [[انسان]]، او را به برگرفتن چنین روشی فرا می‌خواند. از سوی دیگر، [[آدمی]] تنها در صورتی می‌تواند در قالب‌های ارزشی و [[عقلانی]] زیست کند که از پیش، شناخت‌ها و بینش‌هایی را برای خود گرد آورده باشد، که در رأس آن‌ها [[خداشناسی]] است<ref>علی شیروانی، اخلاق اسلامی، ص۱۲۸.</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۶۵-۲۶۶.</ref>.
-*گاه بزرگی و [[عزت نفس]]، ذاتی [[انسان]] است و او را طبعاً دارای [[همت]] بلند، [[استواری]]، [[پایداری]] در برابر [[سختی‌ها]]، سعه صدر، [[تواضع]] و [[آزادگی]] می‌کند. گاهی نیز این امر اکتسابی و [[انسان]] از طریق ایجاد [[کمالات]] و سجایای نیکوی [[اخلاقی]]، به این [[فضیلت]] دست می‌یابد<ref>حسین مظاهری، کاوشی نو در اخلاق اسلامی و شئون حکمت عملی، ترجمه محمد ابوالقاسمی، ج۲، ص۲۹۶.</ref>.
-*به این نکته مهم باید توجه داشت که [[انسان]] از نظر [[قرآن]] [[خلیفه]] [[الله]]: {{متن قرآن|وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ}}<ref> «و (یاد کن) آنگاه را که پروردگارت به فرشتگان فرمود: می‌خواهم جانشینی در زمین بگمارم، گفتند: آیا کسی را در آن می‌گماری که در آن تباهی می‌کند و خون‌ها می‌ریزد در حالی که ما تو را با سپاس، به پاکی می‌ستاییم و تو را پاک می‌شمریم؛ فرمود: من چیزی می‌دانم که شما نمی‌دانید» سوره بقره، آیه ۳۰.</ref>، [[امین]] [[الله]] و مسجود [[ملائکه]] است<ref>حسین مظاهری، عوامل کنترل غرایز در انسان، ص۱۷ و ۳۵.</ref>.
-*[[انسان]] تنها موجودی است که نفخه‌ای از [[روح]] [[الهی]] در وجود او هست. [[بهترین]] راه [[اصلاح فرد]] و [[جامعه]]، عزت‌بخشی و عزت‌آفرینی است و [[بهترین]] راه عزت‌آفرینی و عزت‌بخشی [[پیروی]] از [[خدا]]، [[رسول]]{{صل}} او و [[ائمه اطهار]] و داشتن [[تقوای الهی]]، گفتار و [[کردار نیک]] و گسستن از غیر خداست<ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۶۶.</ref>.
-*تمام [[عزت]] از آن خداست؛ سپس [[پیامبران]]، [[ائمه]]، [[اولیا]] و [[دوستان]] [[خدا]]، چرا که [[عزت]] آن‌ها پرتویی از [[عزت]] [[خدا]] است. بر اساس هرم "ابراهام مازلو" که یکی از روانشناسان انسان‌گراست، مناعت و [[عزت نفس]] جزء طبقه چهارم و اساسی‌ترین نیازهای [[انسان]] به شمار آمده است<ref>احمد دیلمی و مسعود آذربایجانی، اخلاق اسلامی، ص۱۷۰، به نقل از روانشناسی کمال، ص۱۲۵.</ref>.
-*[[اومانیسم]] یا [[انسان‌مداری]] که ریشه‌ای ژرف در [[تاریخ]] [[تفکر]] بشری دارد و [[معتقد]] است [[انسان]] محور حقایق و ارزش‌هاست و همه فعالیت‌های [[علمی]] و عملی [[انسان]] بر محور خود [[آدمی]]، می‌گردد<ref>محمد تقی مصباح یزدی، معارف قرآن ۱ و ۲، ص۳۶۱.</ref>، در قرون اخیر با سر و صدای زیاد در [[غرب]] مطرح شده است؛ لکن این اصل قرن‌ها قبل در [[فرهنگ اسلامی]] تحت عنوان "[[عزت]] و [[کرامت]] [[انسان]]" مطرح بوده، با این تفاوت که [[انسان]] مدنظر [[اومانیسم]] همین حیوان [[ناطق]] مادی است ولی [[انسان]] مطرح در [[فرهنگ اسلامی]] موجودی است که دارای بعد [[خلیفه]] [[الله]] و [[امین]] [[الله]] است.
-*به نظر می‌رسد که قاعده زرین [[اخلاقی]] "هرچه برای خود می‌پسندی برای دیگران نیز بپسند"، مبتنی بر [[کرامت]] و [[عزت نفس]] است؛ چرا که [[انسان]] از همه چیز و همه کس خود را بیشتر [[دوست]] می‌دارد و هر آنچه را که خوب است برای خود می‌پسندد، زیرا احساس [[کرامت]] می‌نماید؛ و الا اگر خود را دارای [[عزت]] و [[کرامت]] نمی‌دانست، چیزهای خوب را برای خود نمی‌خواست. همچنین است که چنانچه فرد فاسدی اموری غیر [[اخلاقی]] را که برای خود می‌پسندد آن را برای دیگران نیز بپسندد، در این صورت [[اخلاقی]] نخواهد بود، بلکه ضد [[اخلاقی]] است.
-*"[[غیرتمندی]] مثبت که عبارت است از سعی در محافظت آنچه نگاهبانی از آن لازم است نیز مبتنی بر اصل [[عزت]] و [[کرامت نفس]] است. به قول ملامهدی نراقی، [[غیرت]] و [[حمیت]]، نتیجه [[شجاعت]]، بزرگی و [[قوت نفس]]، و از ملکات [[شریف]] است"<ref>مولی مهدی نراقی، جامع السعادات، ترجمه سید جلال الدین مجتبوی، ج۱، ص۳۲۴.</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۶۷.</ref>.
-*خودکفایی، [[استقلال]] و عدم [[سلطه]] [[کافر]] بر [[مسلمان]] نیز ریشه در این اصل، یعنی اصل [[کرامت]] و [[عزت نفس]] دارد، چرا که [[انسان]] بزرگوار و [[کریم]] نمی‌خواهد زیر بار دیگران باشد بلکه می‌خواهد آزاد مستقل باشد<ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۶۸.</ref>.
-==[[عزت نفس]] در [[صحیفه سجادیه]]==
+در [[اخلاق اسلامی]]، محور و آن چیزی که [[اخلاقی]] به دور آن می‌گردد یا آن نقطه‌ای از [[روح]] [[انسان]] که [[اسلام]] برای احیای [[اخلاق]] انسانی و اینکه [[انسان]] را به سوی [[اخلاق]] سوق بدهد، تأکید می‌ورزد "[[کرامت]] و [[عزت نفس]]" است<ref>ر. ک: مجموعه آثار شهید مطهری، ج۲۲، ص۳۹۶.</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۶۴.</ref>.
-*در همه‌ جای [[صحیفه]] [[مبارکه]] سجادیه، [[نفس]] [[انسان]] محترم شمرده است، و تمام ابعاد [[تربیت اخلاقی]] در این [[مصحف]] [[شریف]] مبتنی بر حفظ [[کرامت]] و [[عزت نفس]] [[انسان]] است<ref>سعیده داودی راد، تربیت اخلاقی در صحیفه کامله سجادیه (پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۵)، چکیده.</ref>.
-*از آن‌جایی که [[صحیفه سجادیه]] به زبان [[دعا]] [[بیان]] شده و می‌دانیم مخاطب [[دعا]] "[[خداوند]] تبارک و تعالی" است، لذا این خود مبتنی بر [[کرامت]] و [[عزت نفس]] [[انسان]] است، چرا که فقط درگاه [[خدای بزرگ]] را [[شایسته]] [[تضرع]] و [[زاری]] دانسته است.
-*[[امام سجاد]]{{ع}} در دعای [[چهل]] و هفتم و در عبارت یکصد و هجدهم آن می‌فرمایند: "و مرا در درگاهت [[خوار]] ([[مطیع]]) و در نزد آفریدگانت [[عزیز]] و ارجمند گردان؛ و چون با تو خلوت کرده تنها به سر برم (از جز تو چشم پوشیده به [[راز و نیاز]] بپردازم) [[فروتن]] و در میان بندگانت بلندمرتبه و سرفرازم نما؛ و از کسی که از من بی‌نیاز است (درخواستی نکرده و نمی‌کند) بی‌نیازم ساز (چنان کن که من هم از او چیزی نخواهم)؛ و بر [[فقر]] و نیازمندیم به درگاهت بیفزا (تا درخواستم از تو و [[راز]] و نیازم با تو فزونی یابد)"<ref>{{متن حدیث| وَ ذَلِّلْنِي بَيْنَ يَدَيْكَ‌، وَ أَعِزَّنِي عِنْدَ خَلْقِكَ، وَ ضَعْنِي إِذَا خَلَوْتُ بِكَ، وَ ارْفَعْنِي بَيْنَ عِبَادِكَ، وَ أَغْنِنِي عَمَّنْ هُوَ غَنِيٌّ عَنِّي، وَ زِدْنِي إِلَيْكَ فَاقَةً وَ فَقْراً}}</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۶۸.</ref>.
-*[[امام]] در این عبارت [[عزت]] را منحصراً از جانب [[خدا]] می‌داند و نیز آنچه که به او متصل نمی‌باشد و از ذات او سرچشمه گیرد. سپس [[عزت]] با تغییر شرایط و موقعیت از بین نمی‌رود و ثابت است پس آن [[عزت]] ثابت و پایدار از آن خداست<ref>ر.ک: حمیدرضا حق شناس، رویکرد صحیفه سجادیه به اخلاق اجتماعی (پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات، دانشگاه قم، ۱۳۸۶)، ص۹۲.</ref>.
-*[[امام سجاد]]{{ع}} در دعای سی و پنجم عبارت پنجم آن به ثابت و پایدار بودن عزتی که از آن [[خدا]] باشد اشاره می‌فرمایند: "پس بر [[محمد]] و آل او [[درود]] فرست؛ و به ما [[ثروت]] و [[دارایی]] ([[احسان]] و نیکی‌ات) را که فانی و نیست نمی‌گردد، ببخش؛ و ما را به [[عزت]] و بزرگی که از دست نمی‌رود ([[توفیق]] [[عبادت]] و [[بندگی]]) [[تأیید]] و [[کمک]] فرما؛ و در [[پادشاهی]] جاودان ([[بهشت]]) روانه ساز، زیرا تو یگانه یکتای همیشه‌ای که [[فرزند]] نداری و [[فرزند]] کسی نیستی و هیچ کس مانند و همتای تو نبوده است"<ref>{{متن حدیث| فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ‌، وَ مَتِّعْنَا بِثَرْوَةٍ لَا تَنْفَدُ، وَ أَيِّدْنَا بِعِزٍّ لَا يُفْقَدُ، وَ اسْرَحْنَا فِي مُلْكِ الْأَبَدِ، إِنَّكَ الْوَاحِدُ الْأَحَدُ الصَّمَدُ، الَّذِي لَمْ تَلِدْ وَ لَمْ تُولَدْ وَ لَمْ يَكُنْ لَكَ كُفُواً أَحَدٌ}}</ref>؛
-*همچنین [[امام سجاد]]{{ع}} در دعای [[چهل]] و هفتم و در عبارت یکصد و نوزدهم آن می‌فرمایند: "[[الهی]] مرا از [[شماتت]] و [[شادی]] [[دشمنان]] و پیشامد [[غم]] و [[اندوه]] و [[ذلت]] و [[خواری]] (نزد [[مردم]]) و [[رنج]] و گرفتاری (در [[کارها]]) پناهم ده، مرا در آنچه (گناهانی که) بر آن از من [[آگاهی]] (به رحمتت) بپوشان ([[عفو]] فرما)؛ همانند کسی که اگر [[حلم]] و بردباری‌اش [[مانع]] نمی‌شد [[انتقام]] می‌گرفت و اگر طریق [[مدارا]] نمی‌پیمود، [[گناه]] را [[کیفر]] می‌داد"<ref>{{متن حدیث| وَ أَعِذْنِي مِنْ شَمَاتَةِ الْأَعْدَاءِ، وَ مِنْ حُلُولِ الْبَلَاءِ، وَ مِنَ الذُّلِّ وَ الْعَنَاءِ، تَغَمَّدْنِي فِيمَا اطَّلَعْتَ عَلَيْهِ مِنِّي بِمَا يَتَغَمَّدُ بِهِ الْقَادِرُ عَلَى الْبَطْشِ لَوْ لَا حِلْمُهُ، وَ الْآخِذُ عَلَى الْجَرِيرَةِ لَوْ لَا أَنَاتُه‌}}</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۶۹-۲۷۰.</ref>.
-*یکی از عوامل [[ذلت]] نزد [[مردم]]، قرض گرفتن از آن‌ها و اظهار [[حاجت]] به آن‌هاست.
-*[[امام سجاد]]{{ع}} در دعای پنجم و در عبارت سیزدهم آن می‌فرمایند: "پس بر [[محمد]] و آل او [[درود]] فرست، و ما را به [[قدرت]] و [[توانایی]] خود از (زیان) بندگانت دور ساز؛ و به [[بخشش]] خود از دیگری بی‌نیاز گردان؛ و به [[راهنمایی]] خود به راه [[حق]] ببر"<ref>{{متن حدیث| فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ امْنَعْنَا بِعِزِّكَ مِنْ عِبَادِكَ‌، وَ أَغْنِنَا عَنْ غَيْرِكَ بِإِرْفَادِكَ، وَ اسْلُكْ بِنَا سَبِيلَ الْحَقِّ بِإِرْشَادِكَ}}</ref>؛
-*همچنین [[امام سجاد]]{{ع}} در دعای بیستم و در عبارت بیست و ششم آن [[فقر]] را باعث [[خواری]] می‌داند و می‌فرمایند: "بارخدایا بر [[محمد]] و آل او [[درود]] فرست؛ و آبرویم را به [[توانگری]] حفظ نما؛ و ارجمندی‌ام را به [[تنگدستی]] [[خوار]] مگردان که بدین جهت از روزی‌خوارانت روزی بخواهم؛ و از [[مردم]] [[پست]] عطا و [[بخشش]] طلیم، تا به [[ستایش]] آن‌که به من بخشیده گرفتار و به [[نکوهش]] آنکه نبخشیده وادار شوم، در حالی که در واقع بخشیدن و نبخشیدن ([[نعمت‌ها]]) به دست توست نه ایشان"<ref>{{متن حدیث| اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ صُنْ وَجْهِي بِالْيَسَارِ، وَ لَا تَبْتَذِلْ جَاهِي بِالْإِقْتَارِ فَأَسْتَرْزِقَ أَهْلَ رِزْقِكَ، وَ أَسْتَعْطِيَ شِرَارَ خَلْقِكَ، فَأَفْتَتِنَ بِحَمْدِ مَنْ أَعْطَانِي، و أُبْتَلَى بِذَمِّ مَنْ مَنَعَنِي، وَ أَنْتَ مِنْ دُونِهِمْ وَلِيُّ الْإِعْطَاءِ وَ الْمَنْعِ}}</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۷۰-۲۷۱.</ref>.
-*[[امام سجاد]]{{ع}} در دعای بیست و دوم و در عبارت دوم آن می‌فرمایند: "بارخدایا مرا به [[رنج]] و [[توانایی]] و بر گرفتاری [[شکیبایی]] و بر درویشی [[قدرت]] نمی‌باشد، پس روزیم را از من مگیر، و مرا به خلق خویش وامگذار، بلکه به تنهایی (بی‌واسطه) خواسته‌ام را برآور؛ و خود [[کارگزار]] من باش"<ref>{{متن حدیث| اللَّهُمَّ لَا طَاقَةَ لِي بِالْجَهْدِ، وَ لَا صَبْرَ لِي عَلَى الْبَلَاءِ، وَ لَا قُوَّةَ لِي عَلَى الْفَقْرِ، فَلَا تَحْظُرْ عَلَيَّ رِزْقِي، وَ لَا تَكِلْنِي إِلَى خَلْقِكَ، بَلْ تَفَرَّدْ بِحَاجَتِي، وَ تَوَلَّ كِفَايَتِي‌}}</ref>
-*البته باید توجه داشت که در نظر [[امام سجاد]]{{ع}} [[قناعت]]، [[انسان]] را به [[کفایت]] و [[بی‌نیازی]] می‌رساند <ref>حمیدرضا حق شناس، اخلاق اجتماعی در صحیفه سجادیه، ص۷۸.</ref>.
-*کسی که به [[کفایت]] دست یابد، [[زندگی]] او با بقیه تفاوت دارد؛ زیرا [[زندگی]] در [[حد ]] [[کفایت]] به معنی [[دارایی]] و [[ثروت]] هنگفت و ذخیره‌های [[زر و زیور]] نیست. بنابراین، آن کس که می‌اندیشد باید در [[پناه]] [[پول]] به [[آسایش]] برسد، پس از گذراندن [[سختی‌ها]] و رسیدن به خواسته‌هایش درمی‌یابد که [[آرامش]]، در [[پناه]] [[خیال]] تهی و نادرست او نیست و اگر هزاران برابر این را داشته باشد، ولی [[امنیت]] روحی و [[آرامش]] [[دل]] و [[جان]] نداشته باشد، هرگز سر بر بالین [[آسایش]] نخواهد گذاشت<ref>حسن ممدوحی، شهود و شناخت، ج۱، ص۲۵۷.</ref>.
-*[[امام سجاد]]{{ع}} در دعای بیست و هشتم و در عبارت ششم آن می‌فرمایند: "زیرا بسیاری از [[مردم]] را دیدم - ای خدای من - که به وسیله‌ای جز تو [[عزت]] و بزرگی طلبیدند، ولی [[خوار]] شدند؛ و از غیر تو [[دارایی]] خواستند ولی بی‌چیز شدند؛ و طلب [[سروری]] و بلندی کردند، ولی [[پست]] گردیدند"<ref>{{متن حدیث| فَكَمْ قَدْ رَأَيْتُ‌- يَا إِلَهِي‌- مِنْ أُنَاسٍ طَلَبُوا الْعِزَّ بِغَيْرِكَ فَذَلُّوا، وَ رَامُوا الثَّرْوَةَ مِنْ سِوَاكَ فَافْتَقَرُوا، وَ حَاوَلُوا الارْتِفَاعَ فَاتَّضَعُوا}}</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۷۱-۲۷۲.</ref>.
-*[[امام]]{{ع}} در این عبارت [[عزت]] را فقط، مختص [[خداوند]] می‌داند.
-*[[امام]] در دعای [[چهل]] و هشتم و در عبارت پانزدهم آن می‌فرمایند: "ای خدای من، اگر تو مرا بلندمرتبه گردانی پس کیست آنکه مرا [[پست]] نماید؛ و اگر مرا [[پست]] کنی پس کیست آنکه بلندم گرداند؛ و اگر مرا گرامی داری پس کیست آنکه خوارم کند؛ و اگر مرا [[خوار]] کنی پس کیست آنکه گرامی‌ام دارد؛ و اگر مرا [[عذاب]] و [[شکنجه]] نمایی پس کیست آنکه بر من رحم و [[مهربانی]] داشته باشد؛ و اگر مرا هلاک و تباه سازی پس کیست آنکه درباره بنده‌ات برای تو [[مانع]] و جلوگیر شود، یا تو را از کار او (از روی [[منازعه]] و [[اعتراض]]) پرسش نماید؟ و من دانسته‌ام که در [[حکم]] و فرمانت ستمی، و در [[انتقام]] و به [[کیفر]] رساندنت شتابی نیست؛ و جز این نیست که کسی شتاب می‌کند که از فوت شدن و وقت کار گذشتن بترسد. و ضعیف و [[ناتوان]] به [[ستم]] [[نیازمند]] است؛ و تو - ای خدای من - [[برتری]] از اینکه [[ستم]] یا شتاب کنی، [[برتری]] بزرگ (بی پایان)"<ref>{{متن حدیث| إِلَهِي إِنْ رَفَعْتَنِي فَمَنْ ذَا الَّذِي يَضَعُنِي‌، وَ إِنْ وَضَعْتَنِي فَمَنْ ذَا الَّذِي يَرْفَعُنِي، وَ إِنْ أَكْرَمْتَنِي فَمَنْ ذَا الَّذِي يُهِينُنِي، وَ إِنْ أَهَنْتَنِي فَمَنْ ذَا الَّذِي يُكْرِمُنِي، وَ إِنْ عَذَّبْتَنِي فَمَنْ ذَا الَّذِي يَرْحَمُنِي، وَ إِنْ أَهْلَكْتَنِي فَمَنْ ذَا الَّذِي يَعْرِضُ لَكَ فِي عَبْدِكَ، أَوْ يَسْأَلُكَ عَنْ أَمْرِهِ، وَ قَدْ عَلِمْتُ أَنَّهُ لَيْسَ فِي حُكْمِكَ ظُلْمٌ، وَ لَا فِي نَقِمَتِكَ عَجَلَةٌ، وَ إِنَّمَا يَعْجَلُ مَنْ يَخَافُ الْفَوْتَ، وَ إِنَّمَا يَحْتَاجُ إِلَى الظُّلْمِ الضَّعِيفُ، وَ قَدْ تَعَالَيْتَ- يَا إِلَهِي- عَنْ ذَلِكَ عُلُوّاً كَبِيراً}}</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۷۲.</ref>.
-*نکته قابل ذکر این است که در دعای [[مکارم اخلاق]] در یک جا [[امام سجاد]]{{ع}} از عزتی به نام "[[عزت]] ظاهری" یاد می‌کند که با [[عزت]] ممدوح قدری متفاوت به نظر می‌رسد، چرا که [[امام]]{{ع}} در مقابل آن از [[خداوند]] [[شکسته نفسی]] و [[فروتنی]] می‌خواهد.
-*[[امام سجاد]]{{ع}} در دعای بیستم و در عبارت چهارم آن می‌فرمایند: "بارخدایا بر [[محمد]] و آل او [[درود]] فرست؛ و مرا در میان [[مردم]] به درجه و مقامی سرفراز مفرما جز آنکه پیش نَفسم مانند آن [[پست]] نمایی؛ و ارجمندی آشکارا برایم پدید میاور جز آنکه به همان اندازه پیش نفسم برای من [[خواری]] پنهانی پدید آوری"<ref>{{متن حدیث| اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ لَا تَرْفَعْنِي فِي النَّاسِ دَرَجَةً إِلَّا حَطَطْتَنِي عِنْدَ نَفْسِي مِثْلَهَا، وَ لَا تُحْدِثْ لِي عِزّاً ظَاهِراً إِلَّا أَحْدَثْتَ لِي ذِلَّةً بَاطِنَةً عِنْدَ نَفْسِي بِقَدَرِهَا}}</ref>؛
-*این [[عزت]] ظاهری با عزتی که [[امام]]{{ع}} در جاهای دیگر از [[خداوند]] می‌خواهد متفاوت است، چرا که [[عزت]] [[باطنی]] با [[روح]] شخص [[عزیز]] آمیخته می‌شود و در اعماق وجودش جای می‌گیرد، ولی [[عزت]] ظاهری، احترامی است که [[مردم]] نسبت به شخص [[عزیز]] معمول می‌دارند و او را [[تکریم]] می‌کنند.
-*همچنین با توجه به تعریفی که [[راغب اصفهانی]] در "المفردات" از [[عزت]] ارائه می‌دهد، می‌نویسد: "[[عزت]]، حالتی در [[انسان]] است که [[مانع]] از آن می‌شود که بر او [[غلبه]] شود".
-*شخصی که [[عزت]] روحی دارد آنقدر نیرومند و [[قوی]] است که در مقابل هوی و [[خواهش‌های نفسانی]]، شخصیت بزرگ خود را از دست نمی‌دهد و به [[پستی]] و زبونی نمی‌گراید؛ اما [[عزت]] ظاهری با [[پستی]] وزبونی [[روح]] منافات ندارد<ref>حمیدرضا حق شناس، رویکرد صحیفه سجادیه به اخلاق اجتماعی (پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه قم، ۱۳۸۶)، ص۹۳ – ۹۴.</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۷۳.</ref>.
-*آقای [[محمد تقی فلسفی]] می‌نویسد: در [[عزت]] [[باطنی]] افراد با [[ایمان]] مکلفند از پی آن بروند و خویشتن را عزیزالنفس به بار آورند، اما در [[عزت]] ظاهری لازم نیست که شخص دارای [[عزت]]، دارای رفعت و [[کرامت نفس]] باشد، ممکن است کسی از نظر جهتی مورد [[عزت]] [[مردم]] واقع شود و عملاً او را [[تکریم]] نماید اما از نظر روحی [[زبون]] و فرومایه باشد<ref>محمد تقی فلسفی، شرح دعای مکارم اخلاق، ج۱، ص۲۱۹ - ۲۲۰.</ref>.
-*نکته دیگر اینکه [[عزت]] به معنای [[تکبر]] نیست و به همین [[دلیل]] است که [[امام]]{{ع}} پس از طلب [[عزت]]، از [[خداوند]] درخواست می‌کند که دچار [[کبر]] نشود. آن [[حضرت]] در دعای بیستم و در عبارت سوم آن می‌فرمایند: "بارخدایا بر [[محمد]] و آل او [[درود]] فرست؛ و بی‌نیازم کن از کاری که کوشیدن به آن مرا (از [[عبادت]] و بندگی‌ات) بازمی‌دارد (تا توجه من جز تو نباشد) و وادار مرا به آنچه (انجام [[اوامر]] و ترک [[نواهی]]) که فردا ([[روز رستاخیز]]) از آن سؤال و بازپرسی می‌نمایی و روزهای مرا در آنچه ([[عبادت]] و [[پرستش]]) که برای آنم آفریده‌ای صرف نما و مرا(از دیگران) بی‌نیاز فرما و روزیت را بر من [[گشایش]] ده، و به نگاه کردن ([[چشم به راه]] بودن) گرفتارم مفرما، و [[عزیز]] و گرامی و به [[کبر]] و [[سربلندی]] ([[افراط]] در [[عزت]]) دچارم مکن؛ و مرا برای ([[بندگی]]) خود رام ساز و عبادتم ر به [[عجب]] و [[خودپسندی]] (از درجه قبول) تباه مگردان و خیر و [[نیکی]] برای [[مردم]] را به دست من روان ساز (توانگرم گردان تا به ایشان [[احسان]] نمایم) و آن را به [[منت نهادن]] [[باطل]] مفرما و [[خوهای پسندیده]] را به من ببخش (استعداد قبول آن را به من عطا فرما) و (چنان‌که آن‌ها را دارا شدم) مرا از به خود [[نازیدن]] نگاه‌دار"<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اكْفِنِي مَا يَشْغَلُنِي الِاهْتِمَامُ بِهِ‌، وَ اسْتَعْمِلْنِي بِمَا تَسْأَلُنِي غَداً عَنْهُ، وَ اسْتَفْرِغْ أَيَّامِي فِيمَا خَلَقْتَنِي لَهُ، وَ أَغْنِنِي وَ أَوْسِعْ عَلَيَّ فِي رِزْقِكَ، وَ لَا تَفْتِنِّي بِالنَّظَرِ، وَ أَعِزَّنِي وَ لَا تَبْتَلِيَنِّي بِالْكِبْرِ، وَ عَبِّدْنِي لَكَ وَ لَا تُفْسِدْ عِبَادَتِي بِالْعُجْبِ، وَ أَجْرِ لِلنَّاسِ عَلَى يَدِيَ الْخَيْرَ وَ لَا تَمْحَقْهُ بِالْمَنِّ، وَ هَبْ لِي مَعَالِيَ الْأَخْلَاقِ، وَ اعْصِمْنِي مِنَ الْفَخْرِ}}</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۷۴-۲۷۵.</ref>.
-*[[امام سجاد]]{{ع}} در دعای سی و پنجم و در عبارت چهارم آن می‌فرمایند: "و مرا نگهدار از اینکه به فقیری، [[گمان]] [[فرومایگی]] برم و به [[صاحب]] ثروتی، [[گمان]] [[فضل]] و [[شرف]]، زیرا [[شریف]] و بزرگوار کسی است که [[طاعت]] و [[پیروی]] تو او را [[شریف]] گردانیده؛ و [[عزیز]] و گرامی کسی است که [[عبادت]] و بندگی‌ات او را [[عزیز]] نموده است"<ref>{{متن حدیث| وَ اعْصِمْنِي مِنْ أَنْ أَظُنَّ بِذِي عَدَمٍ خَسَاسَةً، أَوْ أَظُنَّ بِصَاحِبِ ثَرْوَةٍ فَضْلًا، فَإِنَّ الشَّرِيفَ مَنْ شَرَّفَتْهُ طَاعَتُكَ، وَ الْعَزِيزَ مَنْ أَعَزَّتْهُ عِبَادَتُكَ}}</ref>؛
-*[[امام]]{{ع}} در این عبارت [[عزت]] [[آدمی]] را در [[اطاعت]] و [[بندگی خدا]] می‌داند.
-*[[امام سجاد]]{{ع}} در دعای بیست و پنجم و در عبارت یازدهم آن می‌فرمایند: "و مرا در زمره کسانی قرار ده که به [[پناه]] بردن بر تو خو گرفته، و در سودای با تو سود برد؛ و به [[عزت]] و [[توانایی]] تو [[پناه]] آورد؛ که از [[فضل]] و [[بخشش]] بسیار تو [[روزی حلال]] برایشان فراخ گشت؛ و به وسیله تو [[ذلت]] و [[خواری]] به [[عزت]] و [[بزرگواری]] رسید؛ و از [[ظلم و ستم]] به [[عدل و داد]] تو [[پناه]] جسته؛ و به [[رحمت]] و مهربانی‌ات از [[بلا]] و گرفتاری بهبودی یافته؛ و به بی‌نیازیت از [[فقر]] و بی‌چیزی توانگر گشته و به [[ترس]] از تو از [[گناهان]] و لغزش‌ها و نادرستی‌ها نگاهداشته شده؛ و به [[پیروی]] از تو به [[نیکی]] و راه راست و درست [[توفیق]] یافته؛ و به [[قدرت]] تو میان ایشان و [[گناهان]] حایل و مانعی درآمده؛ و هر [[نافرمانی]] تو را رها کرده؛ و در جوار و [[همسایگی]] تو آرمیده‌اند. (از هر آفت و بلایی رهایی یافته‌اند)"<ref>{{متن حدیث| الْمُعَوَّدِينَ بِالتَّعَوُّذِ بِكَ‌، الرَّابِحِينَ فِي التِّجَارَةِ عَلَيْكَ، الْمُجَارِينَ بِعِزِّكَ، الْمُوَسَّعِ عَلَيْهِمُ الرِّزْقُ الْحَلَالُ مِنْ فَضْلِكَ، الْوَاسِعِ بِجُودِكَ وَ كَرَمِكَ، الْمُعَزِّينَ مِنَ الذُّلِّ بِكَ، وَ الْمُجَارِينَ مِنَ الظُّلْمِ بِعَدْلِكَ، وَ الْمُعَافَيْنَ مِنَ الْبَلَاءِ بِرَحْمَتِكَ، وَ الْمُغْنَيْنَ مِنَ الْفَقْرِ بِغِنَاكَ، وَ الْمَعْصُومِينَ مِنَ الذُّنُوبِ وَ الزَّلَلِ وَ الْخَطَاءِ بِتَقْوَاكَ، وَ الْمُوَفَّقِينَ لِلْخَيْرِ وَ الرُّشْدِ وَ الصَّوَابِ بِطَاعَتِكَ، وَ الْمُحَالِ بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ الذُّنُوبِ بِقُدْرَتِكَ، التَّارِكِينَ لِكُلِّ مَعْصِيَتِكَ، السَّاكِنِينَ فِي جِوَارِكَ}}</ref>؛
-*[[امام]]{{ع}} در دعای بیست و سوم و در عبارت هشتم آن می‌فرمایند: "و سدی (حایلی) برابرش قرار ده تا چشمش را از (دیدن) من کور و گوشش را از شنیدن صدای من کر سازی؛ و دلش را هنگام یاد من قفل زنی ([[مانع]] شوی که به یاد من آید) و زبانش را (از گفت‌وگوی) درباره من لال گردانی؛ و سرش را بکوبی (او را [[پست]] نمایی) و ارجمندی‌اش را [[خوار]] کنی، و بزرگی‌اش را در هم شکنی؛ و بر گردنش طوق [[خواری]] بیاویزی؛ و سرفرازی‌اش را بر هم زنی، و مرا از همه زیان و [[بدی]] و طعنه ([[زشتی]] گفتن) و [[غیبت]] (پشت سر سخن [[بیان]] کردن) و [[عیب‌جویی]] و [[رشک]] بردن و [[دشمنی]] و بندها و دام‌ها و پیادگان و سواران ([[یاران]] و همراهان و [[پیروان]]) او ایمن فرما، زیرا تو (به هر چیز) غالب و [[قادری ]](کسی تو را جلوگیری نمی‌تواند؛ و چیزی تو را [[ناتوان]] نمی‌نماید)"<ref>{{متن حدیث| وَ اجْعَلْ بَيْنَ يَدَيْهِ سُدّاً حَتَّى تُعْمِيَ عَنِّي بَصَرَهُ، وَ تُصِمَّ عَنْ ذِكْرِي سَمْعَهُ، وَ تُقْفِلَ دُونَ إِخْطَارِي قَلْبَهُ، وَ تُخْرِسَ عَنِّي لِسَانَهُ، وَ تَقْمَعَ رَأْسَهُ، وَ تُذِلَّ عِزَّهُ، وَ تَكْسُرَ جَبَرُوتَهُ، وَ تُذِلَّ رَقَبَتَهُ، وَ تَفْسَخَ كِبْرَهُ، وَ تُؤْمِنَنِي مِنْ جَمِيعِ ضَرِّهِ وَ شَرِّهِ وَ غَمْزِهِ وَ هَمْزِهِ وَ لَمْزِهِ وَ حَسَدِهِ وَ عَدَاوَتِهِ وَ حَبَائِلِهِ وَ مَصَايِدِهِ وَ رَجِلِهِ وَ خَيْلِهِ، إِنَّكَ عَزِيزٌ قَدِيرٌ}}</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۷۶-۲۷۷.</ref>.
-*[[امام]]{{ع}} در این عبارت نیز [[خدا]] را عامل [[خواری]] و درهم شکستن انسان‌های بد می‌شناسد.
-*[[امام سجاد]]{{ع}} در دعای [[چهل]] و نهم و در عبارت دهم آن می‌فرمایند: "پس (در چنین احوالی) - ای خدای من - تو را خواندم، در حالی که فریادرسی و [[یاری]] کردنت را می‌طلبیدم؛ و به زودی [[اجابت]] و روا ساختن تو [[اعتماد]] داشتم؛ و می‌دانستم کسی که در سایه [[رحمت]] تو جا گرفت [[شکست]] نمی‌خورد؛ و کسی که به [[پناهگاه]] [[انتقام]] تو پناهنده شد (از کسی) نمی‌ترسد، پس تو مرا به توانایی‌ات از [[سختی]] او بازداشتی"<ref>{{متن حدیث| فَنَادَيْتُكَ يَا إِلَهِي مُسْتَغِيثاً بِكَ‌، وَاثِقاً بِسُرْعَةِ إِجَابَتِكَ، عَالِماً أَنَّهُ لَا يُضْطَهَدُ مَنْ أَوَى إِلَى ظِلِّ كَنَفِكَ، وَ لَا يَفْزَعُ مَنْ لَجَأَ إِلَى مَعْقِلِ انْتِصَارِكَ، فَحَصَّنْتَنِي مِنْ بَأْسِهِ بِقُدْرَتِكَ‌}}</ref>؛
-*[[امام]]{{ع}} در این عبارت به [[شکست]] نخوردن کسی که در سایه مناعت و [[عزت]] [[الهی]] قرار گرفته، اشاره فرموده است<ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۷۷.</ref>.
-==منابع==
+[[روح]] دارای [[حب ذات]] است، ولی نه یک [[حب ذات]] ایستا؛ بلکه یک [[حب ذات]] پویا. به عبارت دیگر، در ذات [[روح]]، میلی به سوی [[تکامل]] وجود دارد. [[انسان]] نه تنها خودش را [[دوست]] می‌دارد، بلکه در ذاتش جوشش و میلی به سوی [[تکامل]] وجود دارد. [[حب]] [[کمالات]] از [[شئون]] [[حب ذات]] است؛ اما [[حب]] ذاتی که در حال [[تکامل]] است نه [[حب]] ذاتی که در مقطع زمانی خاصی ظاهر می‌شود. [[انسان]] چون کمالش را [[دوست]] می‌دارد [[اراده]] می‌کند که کاری را انجام دهد و این [[اراده]] در واقع تبلور همان [[حب]] ذاتی به خود و [[کمالات]] خویش است<ref>ر. ک: محمدتقی مصباح یزدی، نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، ص۳۳۳.</ref>.
+در یونان قدیم گروهی بوده‌اند که این‌ها را کلبیون می‌گویند. این‌ها در [[اخلاق]]، [[مردم]] را به [[دنائت]] و [[پستی]] توصیه می‌کردند. هرچه [[انسان]] خودش را بیشتر [[پست]] می‌کرد از نظر آنان اخلاقی‌تر بود... [[ملامتیه]] روششان این بود که می‌گفتند برای اینکه [[نفس اماره]] را ذلیل کنیم باید هرچه می‌توانیم خودمان را در نظرها خاکسار بکنیم؛ کسی برای ما [[ارزش]] قایل نباشد و در واقع [[عزت نفس]] را از دست بدهیم<ref>ر. ک: مرتضی مطهری، فلسفه اخلاق، ص۱۲۳.</ref>.
+اصل [[عزت]] از مهم‌ترین و بنیادی‌ترین اصول [[تربیتی]] است، زیرا اساس [[تربیت]] بر [[عزت]] است و اگر فرد با [[عزت]] رشد یابد و [[تربیت]] شود، به حالتی دست می‌یابد که می‌تواند پیوسته و در هر اوضاع و احوالی راست و [[استوار]] باشد. [[عزت]]، حالتی است در [[انسان]] که نمی‌گذارد مغلوب کسی گردد و [[شکست]] بخورد؛ و اصل آن از اینجا گرفته شده است که می‌گویند: "ارض عزاز"؛ یعنی [[زمین]] سفت و سخت<ref>ر. ک: مصطفی دلشاد تهرانی، سیری در تربیت اسلامی، ص۲۱۴.</ref>.
+[[حب ذات]] عامل درونی [[نیرومندی]] است که [[آدمی]] را به تحصیل کمال‌های خود فرا می‌خواند. یکی از شاخه‌های [[حب ذات]] این است که [[آدمی]] به شدت خواهان حفظ [[انسانیت]] خود و تفاوت داشتن با حیوان‌هاست. از آنجایی که [[انسان]]، در برابر حیات حیوانی، بر پایه‌های [[عقلانی]] [[استوار]] است و [[رفتار]] او بر [[گزینش]] [[عقلانی]] متکی است، کرامت‌خواهی [[انسان]]، او را به برگرفتن چنین روشی فرا می‌خواند. از سوی دیگر، [[آدمی]] تنها در صورتی می‌تواند در قالب‌های ارزشی و [[عقلانی]] زیست کند که از پیش، شناخت‌ها و بینش‌هایی را برای خود گرد آورده باشد، که در رأس آن‌ها [[خداشناسی]] است<ref>علی شیروانی، اخلاق اسلامی، ص۱۲۸.</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۶۵-۲۶۶.</ref>.
+گاه بزرگی و [[عزت نفس]]، ذاتی [[انسان]] است و او را طبعاً دارای [[همت]] بلند، [[استواری]]، [[پایداری]] در برابر [[سختی‌ها]]، سعه صدر، [[تواضع]] و [[آزادگی]] می‌کند. گاهی نیز این امر اکتسابی و [[انسان]] از طریق ایجاد [[کمالات]] و سجایای نیکوی [[اخلاقی]]، به این [[فضیلت]] دست می‌یابد<ref>حسین مظاهری، کاوشی نو در اخلاق اسلامی و شئون حکمت عملی، ترجمه محمد ابوالقاسمی، ج۲، ص۲۹۶.</ref>.
+به این نکته مهم باید توجه داشت که [[انسان]] از نظر [[قرآن]] [[خلیفه]] [[الله]]: {{متن قرآن|وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ}}<ref> «و (یاد کن) آنگاه را که پروردگارت به فرشتگان فرمود: می‌خواهم جانشینی در زمین بگمارم، گفتند: آیا کسی را در آن می‌گماری که در آن تباهی می‌کند و خون‌ها می‌ریزد در حالی که ما تو را با سپاس، به پاکی می‌ستاییم و تو را پاک می‌شمریم؛ فرمود: من چیزی می‌دانم که شما نمی‌دانید» سوره بقره، آیه ۳۰.</ref>، [[امین]] [[الله]] و مسجود [[ملائکه]] است<ref>حسین مظاهری، عوامل کنترل غرایز در انسان، ص۱۷ و ۳۵.</ref>.
+[[انسان]] تنها موجودی است که نفخه‌ای از [[روح]] [[الهی]] در وجود او هست. [[بهترین]] راه [[اصلاح فرد]] و [[جامعه]]، عزت‌بخشی و عزت‌آفرینی است و [[بهترین]] راه عزت‌آفرینی و عزت‌بخشی [[پیروی]] از [[خدا]]، [[رسول]] {{صل}} او و [[ائمه اطهار]] و داشتن [[تقوای الهی]]، گفتار و [[کردار نیک]] و گسستن از غیر خداست<ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۶۶.</ref>.
+تمام [[عزت]] از آن خداست؛ سپس [[پیامبران]]، [[ائمه]]، [[اولیا]] و [[دوستان]] [[خدا]]، چرا که [[عزت]] آن‌ها پرتویی از [[عزت]] [[خدا]] است. بر اساس هرم "ابراهام مازلو" که یکی از روانشناسان انسان‌گراست، مناعت و [[عزت نفس]] جزء طبقه چهارم و اساسی‌ترین نیازهای [[انسان]] به شمار آمده است<ref>احمد دیلمی و مسعود آذربایجانی، اخلاق اسلامی، ص۱۷۰، به نقل از روانشناسی کمال، ص۱۲۵.</ref>.
+[[اومانیسم]] یا [[انسان‌مداری]] که ریشه‌ای ژرف در [[تاریخ]] [[تفکر]] بشری دارد و [[معتقد]] است [[انسان]] محور حقایق و ارزش‌هاست و همه فعالیت‌های [[علمی]] و عملی [[انسان]] بر محور خود [[آدمی]]، می‌گردد<ref>محمد تقی مصباح یزدی، معارف قرآن ۱ و ۲، ص۳۶۱.</ref>، در قرون اخیر با سر و صدای زیاد در [[غرب]] مطرح شده است؛ لکن این اصل قرن‌ها قبل در [[فرهنگ اسلامی]] تحت عنوان "[[عزت]] و [[کرامت]] [[انسان]]" مطرح بوده، با این تفاوت که [[انسان]] مدنظر [[اومانیسم]] همین حیوان [[ناطق]] مادی است ولی [[انسان]] مطرح در [[فرهنگ اسلامی]] موجودی است که دارای بعد [[خلیفه]] [[الله]] و [[امین]] [[الله]] است.
+به نظر می‌رسد که قاعده زرین [[اخلاقی]] "هرچه برای خود می‌پسندی برای دیگران نیز بپسند"، مبتنی بر [[کرامت]] و [[عزت نفس]] است؛ چرا که [[انسان]] از همه چیز و همه کس خود را بیشتر [[دوست]] می‌دارد و هر آنچه را که خوب است برای خود می‌پسندد، زیرا احساس [[کرامت]] می‌نماید؛ و الا اگر خود را دارای [[عزت]] و [[کرامت]] نمی‌دانست، چیزهای خوب را برای خود نمی‌خواست. همچنین است که چنانچه فرد فاسدی اموری غیر [[اخلاقی]] را که برای خود می‌پسندد آن را برای دیگران نیز بپسندد، در این صورت [[اخلاقی]] نخواهد بود، بلکه ضد [[اخلاقی]] است.
+"[[غیرتمندی]] مثبت که عبارت است از سعی در محافظت آنچه نگاهبانی از آن لازم است نیز مبتنی بر اصل [[عزت]] و [[کرامت نفس]] است. به قول ملامهدی نراقی، [[غیرت]] و [[حمیت]]، نتیجه [[شجاعت]]، بزرگی و [[قوت نفس]]، و از ملکات [[شریف]] است"<ref>مولی مهدی نراقی، جامع السعادات، ترجمه سید جلال الدین مجتبوی، ج۱، ص۳۲۴.</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۶۷.</ref>.
+خودکفایی، [[استقلال]] و عدم [[سلطه]] [[کافر]] بر [[مسلمان]] نیز ریشه در این اصل، یعنی اصل [[کرامت]] و [[عزت نفس]] دارد، چرا که [[انسان]] بزرگوار و [[کریم]] نمی‌خواهد زیر بار دیگران باشد بلکه می‌خواهد آزاد مستقل باشد<ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۶۸.</ref>.
+== [[عزت نفس]] در [[صحیفه سجادیه]] ==
+در همه‌ جای [[صحیفه]] [[مبارکه]] سجادیه، [[نفس]] [[انسان]] محترم شمرده است، و تمام ابعاد [[تربیت اخلاقی]] در این [[مصحف]] [[شریف]] مبتنی بر حفظ [[کرامت]] و [[عزت نفس]] [[انسان]] است<ref>سعیده داودی راد، تربیت اخلاقی در صحیفه کامله سجادیه (پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۵)، چکیده.</ref>.
+از آن‌جایی که [[صحیفه سجادیه]] به زبان [[دعا]] [[بیان]] شده و می‌دانیم مخاطب [[دعا]] "[[خداوند]] تبارک و تعالی" است، لذا این خود مبتنی بر [[کرامت]] و [[عزت نفس]] [[انسان]] است، چرا که فقط درگاه [[خدای بزرگ]] را [[شایسته]] [[تضرع]] و [[زاری]] دانسته است.
+[[امام سجاد]] {{ع}} در دعای [[چهل]] و هفتم و در عبارت یکصد و هجدهم آن می‌فرمایند: "و مرا در درگاهت [[خوار]] ([[مطیع]]) و در نزد آفریدگانت [[عزیز]] و ارجمند گردان؛ و چون با تو خلوت کرده تنها به سر برم (از جز تو چشم پوشیده به [[راز و نیاز]] بپردازم) [[فروتن]] و در میان بندگانت بلندمرتبه و سرفرازم نما؛ و از کسی که از من بی‌نیاز است (درخواستی نکرده و نمی‌کند) بی‌نیازم ساز (چنان کن که من هم از او چیزی نخواهم)؛ و بر [[فقر]] و نیازمندیم به درگاهت بیفزا (تا درخواستم از تو و [[راز]] و نیازم با تو فزونی یابد)"<ref>{{متن حدیث| وَ ذَلِّلْنِي بَيْنَ يَدَيْكَ‌، وَ أَعِزَّنِي عِنْدَ خَلْقِكَ، وَ ضَعْنِي إِذَا خَلَوْتُ بِكَ، وَ ارْفَعْنِي بَيْنَ عِبَادِكَ، وَ أَغْنِنِي عَمَّنْ هُوَ غَنِيٌّ عَنِّي، وَ زِدْنِي إِلَيْكَ فَاقَةً وَ فَقْراً}}</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۶۸.</ref>.
+[[امام]] در این عبارت [[عزت]] را منحصراً از جانب [[خدا]] می‌داند و نیز آنچه که به او متصل نمی‌باشد و از ذات او سرچشمه گیرد. سپس [[عزت]] با تغییر شرایط و موقعیت از بین نمی‌رود و ثابت است پس آن [[عزت]] ثابت و پایدار از آن خداست<ref>ر. ک: حمیدرضا حق شناس، رویکرد صحیفه سجادیه به اخلاق اجتماعی (پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات، دانشگاه قم، ۱۳۸۶)، ص۹۲.</ref>.
+[[امام سجاد]] {{ع}} در دعای سی و پنجم عبارت پنجم آن به ثابت و پایدار بودن عزتی که از آن [[خدا]] باشد اشاره می‌فرمایند: "پس بر [[محمد]] و آل او [[درود]] فرست؛ و به ما [[ثروت]] و [[دارایی]] ([[احسان]] و نیکی‌ات) را که فانی و نیست نمی‌گردد، ببخش؛ و ما را به [[عزت]] و بزرگی که از دست نمی‌رود ([[توفیق]] [[عبادت]] و [[بندگی]]) [[تأیید]] و [[کمک]] فرما؛ و در [[پادشاهی]] جاودان ([[بهشت]]) روانه ساز، زیرا تو یگانه یکتای همیشه‌ای که [[فرزند]] نداری و [[فرزند]] کسی نیستی و هیچ کس مانند و همتای تو نبوده است"<ref>{{متن حدیث| فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ‌، وَ مَتِّعْنَا بِثَرْوَةٍ لَا تَنْفَدُ، وَ أَيِّدْنَا بِعِزٍّ لَا يُفْقَدُ، وَ اسْرَحْنَا فِي مُلْكِ الْأَبَدِ، إِنَّكَ الْوَاحِدُ الْأَحَدُ الصَّمَدُ، الَّذِي لَمْ تَلِدْ وَ لَمْ تُولَدْ وَ لَمْ يَكُنْ لَكَ كُفُواً أَحَدٌ}}</ref>؛ همچنین [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای [[چهل]] و هفتم و در عبارت یکصد و نوزدهم آن می‌فرمایند: "[[الهی]] مرا از [[شماتت]] و [[شادی]] [[دشمنان]] و پیشامد [[غم]] و [[اندوه]] و [[ذلت]] و [[خواری]] (نزد [[مردم]]) و [[رنج]] و گرفتاری (در [[کارها]]) پناهم ده، مرا در آنچه (گناهانی که) بر آن از من [[آگاهی]] (به رحمتت) بپوشان ([[عفو]] فرما)؛ همانند کسی که اگر [[حلم]] و بردباری‌اش [[مانع]] نمی‌شد [[انتقام]] می‌گرفت و اگر طریق [[مدارا]] نمی‌پیمود، [[گناه]] را [[کیفر]] می‌داد"<ref>{{متن حدیث| وَ أَعِذْنِي مِنْ شَمَاتَةِ الْأَعْدَاءِ، وَ مِنْ حُلُولِ الْبَلَاءِ، وَ مِنَ الذُّلِّ وَ الْعَنَاءِ، تَغَمَّدْنِي فِيمَا اطَّلَعْتَ عَلَيْهِ مِنِّي بِمَا يَتَغَمَّدُ بِهِ الْقَادِرُ عَلَى الْبَطْشِ لَوْ لَا حِلْمُهُ، وَ الْآخِذُ عَلَى الْجَرِيرَةِ لَوْ لَا أَنَاتُه‌}}</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۶۹-۲۷۰.</ref>.
+یکی از عوامل [[ذلت]] نزد [[مردم]]، قرض گرفتن از آن‌ها و اظهار [[حاجت]] به آن‌هاست. [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای پنجم و در عبارت سیزدهم آن می‌فرمایند: "پس بر [[محمد]] و آل او [[درود]] فرست، و ما را به [[قدرت]] و [[توانایی]] خود از (زیان) بندگانت دور ساز؛ و به [[بخشش]] خود از دیگری بی‌نیاز گردان؛ و به [[راهنمایی]] خود به راه [[حق]] ببر"<ref>{{متن حدیث| فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ امْنَعْنَا بِعِزِّكَ مِنْ عِبَادِكَ‌، وَ أَغْنِنَا عَنْ غَيْرِكَ بِإِرْفَادِكَ، وَ اسْلُكْ بِنَا سَبِيلَ الْحَقِّ بِإِرْشَادِكَ}}</ref>؛ همچنین [[امام سجاد]] {{ع}} در دعای بیستم و در عبارت بیست و ششم آن [[فقر]] را باعث [[خواری]] می‌داند و می‌فرمایند: "بارخدایا بر [[محمد]] و آل او [[درود]] فرست؛ و آبرویم را به [[توانگری]] حفظ نما؛ و ارجمندی‌ام را به [[تنگدستی]] [[خوار]] مگردان که بدین جهت از روزی‌خوارانت روزی بخواهم؛ و از [[مردم]] [[پست]] عطا و [[بخشش]] طلیم، تا به [[ستایش]] آن‌که به من بخشیده گرفتار و به [[نکوهش]] آنکه نبخشیده وادار شوم، در حالی که در واقع بخشیدن و نبخشیدن ([[نعمت‌ها]]) به دست توست نه ایشان"<ref>{{متن حدیث| اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ صُنْ وَجْهِي بِالْيَسَارِ، وَ لَا تَبْتَذِلْ جَاهِي بِالْإِقْتَارِ فَأَسْتَرْزِقَ أَهْلَ رِزْقِكَ، وَ أَسْتَعْطِيَ شِرَارَ خَلْقِكَ، فَأَفْتَتِنَ بِحَمْدِ مَنْ أَعْطَانِي، و أُبْتَلَى بِذَمِّ مَنْ مَنَعَنِي، وَ أَنْتَ مِنْ دُونِهِمْ وَلِيُّ الْإِعْطَاءِ وَ الْمَنْعِ}}</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۷۰-۲۷۱.</ref>.
+[[امام سجاد]] {{ع}} در دعای بیست و دوم و در عبارت دوم آن می‌فرمایند: "بارخدایا مرا به [[رنج]] و [[توانایی]] و بر گرفتاری [[شکیبایی]] و بر درویشی [[قدرت]] نمی‌باشد، پس روزیم را از من مگیر، و مرا به خلق خویش وامگذار، بلکه به تنهایی (بی‌واسطه) خواسته‌ام را برآور؛ و خود [[کارگزار]] من باش"<ref>{{متن حدیث| اللَّهُمَّ لَا طَاقَةَ لِي بِالْجَهْدِ، وَ لَا صَبْرَ لِي عَلَى الْبَلَاءِ، وَ لَا قُوَّةَ لِي عَلَى الْفَقْرِ، فَلَا تَحْظُرْ عَلَيَّ رِزْقِي، وَ لَا تَكِلْنِي إِلَى خَلْقِكَ، بَلْ تَفَرَّدْ بِحَاجَتِي، وَ تَوَلَّ كِفَايَتِي‌}}</ref> البته باید توجه داشت که در نظر [[امام سجاد]] {{ع}} [[قناعت]]، [[انسان]] را به [[کفایت]] و [[بی‌نیازی]] می‌رساند <ref>حمیدرضا حق شناس، اخلاق اجتماعی در صحیفه سجادیه، ص۷۸.</ref>.
+کسی که به [[کفایت]] دست یابد، [[زندگی]] او با بقیه تفاوت دارد؛ زیرا [[زندگی]] در [[حد]] [[کفایت]] به معنی [[دارایی]] و [[ثروت]] هنگفت و ذخیره‌های [[زر و زیور]] نیست. بنابراین، آن کس که می‌اندیشد باید در [[پناه]] [[پول]] به [[آسایش]] برسد، پس از گذراندن [[سختی‌ها]] و رسیدن به خواسته‌هایش درمی‌یابد که [[آرامش]]، در [[پناه]] [[خیال]] تهی و نادرست او نیست و اگر هزاران برابر این را داشته باشد، ولی [[امنیت]] روحی و [[آرامش]] [[دل]] و [[جان]] نداشته باشد، هرگز سر بر بالین [[آسایش]] نخواهد گذاشت<ref>حسن ممدوحی، شهود و شناخت، ج۱، ص۲۵۷.</ref>.
+[[امام سجاد]] {{ع}} در دعای بیست و هشتم و در عبارت ششم آن می‌فرمایند: "زیرا بسیاری از [[مردم]] را دیدم - ای خدای من - که به وسیله‌ای جز تو [[عزت]] و بزرگی طلبیدند، ولی [[خوار]] شدند؛ و از غیر تو [[دارایی]] خواستند ولی بی‌چیز شدند؛ و طلب [[سروری]] و بلندی کردند، ولی [[پست]] گردیدند"<ref>{{متن حدیث| فَكَمْ قَدْ رَأَيْتُ‌- يَا إِلَهِي‌- مِنْ أُنَاسٍ طَلَبُوا الْعِزَّ بِغَيْرِكَ فَذَلُّوا، وَ رَامُوا الثَّرْوَةَ مِنْ سِوَاكَ فَافْتَقَرُوا، وَ حَاوَلُوا الارْتِفَاعَ فَاتَّضَعُوا}}</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۷۱-۲۷۲.</ref>. [[امام]] {{ع}} در این عبارت [[عزت]] را فقط، مختص [[خداوند]] می‌داند.
+[[امام]] در دعای [[چهل]] و هشتم و در عبارت پانزدهم آن می‌فرمایند: "ای خدای من، اگر تو مرا بلندمرتبه گردانی پس کیست آنکه مرا [[پست]] نماید؛ و اگر مرا [[پست]] کنی پس کیست آنکه بلندم گرداند؛ و اگر مرا گرامی داری پس کیست آنکه خوارم کند؛ و اگر مرا [[خوار]] کنی پس کیست آنکه گرامی‌ام دارد؛ و اگر مرا [[عذاب]] و [[شکنجه]] نمایی پس کیست آنکه بر من رحم و [[مهربانی]] داشته باشد؛ و اگر مرا هلاک و تباه سازی پس کیست آنکه درباره بنده‌ات برای تو [[مانع]] و جلوگیر شود، یا تو را از کار او (از روی [[منازعه]] و [[اعتراض]]) پرسش نماید؟ و من دانسته‌ام که در [[حکم]] و فرمانت ستمی، و در [[انتقام]] و به [[کیفر]] رساندنت شتابی نیست؛ و جز این نیست که کسی شتاب می‌کند که از فوت شدن و وقت کار گذشتن بترسد. و ضعیف و [[ناتوان]] به [[ستم]] [[نیازمند]] است؛ و تو - ای خدای من - [[برتری]] از اینکه [[ستم]] یا شتاب کنی، [[برتری]] بزرگ (بی پایان)"<ref>{{متن حدیث| إِلَهِي إِنْ رَفَعْتَنِي فَمَنْ ذَا الَّذِي يَضَعُنِي‌، وَ إِنْ وَضَعْتَنِي فَمَنْ ذَا الَّذِي يَرْفَعُنِي، وَ إِنْ أَكْرَمْتَنِي فَمَنْ ذَا الَّذِي يُهِينُنِي، وَ إِنْ أَهَنْتَنِي فَمَنْ ذَا الَّذِي يُكْرِمُنِي، وَ إِنْ عَذَّبْتَنِي فَمَنْ ذَا الَّذِي يَرْحَمُنِي، وَ إِنْ أَهْلَكْتَنِي فَمَنْ ذَا الَّذِي يَعْرِضُ لَكَ فِي عَبْدِكَ، أَوْ يَسْأَلُكَ عَنْ أَمْرِهِ، وَ قَدْ عَلِمْتُ أَنَّهُ لَيْسَ فِي حُكْمِكَ ظُلْمٌ، وَ لَا فِي نَقِمَتِكَ عَجَلَةٌ، وَ إِنَّمَا يَعْجَلُ مَنْ يَخَافُ الْفَوْتَ، وَ إِنَّمَا يَحْتَاجُ إِلَى الظُّلْمِ الضَّعِيفُ، وَ قَدْ تَعَالَيْتَ- يَا إِلَهِي- عَنْ ذَلِكَ عُلُوّاً كَبِيراً}}</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۷۲.</ref>.
+نکته قابل ذکر این است که در دعای [[مکارم اخلاق]] در یک جا [[امام سجاد]] {{ع}} از عزتی به نام "[[عزت]] ظاهری" یاد می‌کند که با [[عزت]] ممدوح قدری متفاوت به نظر می‌رسد، چرا که [[امام]] {{ع}} در مقابل آن از [[خداوند]] [[شکسته نفسی]] و [[فروتنی]] می‌خواهد.
+[[امام سجاد]] {{ع}} در دعای بیستم و در عبارت چهارم آن می‌فرمایند: "بارخدایا بر [[محمد]] و آل او [[درود]] فرست؛ و مرا در میان [[مردم]] به درجه و مقامی سرفراز مفرما جز آنکه پیش نَفسم مانند آن [[پست]] نمایی؛ و ارجمندی آشکارا برایم پدید میاور جز آنکه به همان اندازه پیش نفسم برای من [[خواری]] پنهانی پدید آوری"<ref>{{متن حدیث| اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ لَا تَرْفَعْنِي فِي النَّاسِ دَرَجَةً إِلَّا حَطَطْتَنِي عِنْدَ نَفْسِي مِثْلَهَا، وَ لَا تُحْدِثْ لِي عِزّاً ظَاهِراً إِلَّا أَحْدَثْتَ لِي ذِلَّةً بَاطِنَةً عِنْدَ نَفْسِي بِقَدَرِهَا}}</ref>؛ این [[عزت]] ظاهری با عزتی که [[امام]] {{ع}} در جاهای دیگر از [[خداوند]] می‌خواهد متفاوت است، چرا که [[عزت]] [[باطنی]] با [[روح]] شخص [[عزیز]] آمیخته می‌شود و در اعماق وجودش جای می‌گیرد، ولی [[عزت]] ظاهری، احترامی است که [[مردم]] نسبت به شخص [[عزیز]] معمول می‌دارند و او را [[تکریم]] می‌کنند.
+همچنین با توجه به تعریفی که [[راغب اصفهانی]] در "المفردات" از [[عزت]] ارائه می‌دهد، می‌نویسد: "[[عزت]]، حالتی در [[انسان]] است که [[مانع]] از آن می‌شود که بر او [[غلبه]] شود".
+شخصی که [[عزت]] روحی دارد آنقدر نیرومند و [[قوی]] است که در مقابل هوی و [[خواهش‌های نفسانی]]، شخصیت بزرگ خود را از دست نمی‌دهد و به [[پستی]] و زبونی نمی‌گراید؛ اما [[عزت]] ظاهری با [[پستی]] وزبونی [[روح]] منافات ندارد<ref>حمیدرضا حق شناس، رویکرد صحیفه سجادیه به اخلاق اجتماعی (پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه قم، ۱۳۸۶)، ص۹۳ – ۹۴.</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۷۳.</ref>.
+آقای [[محمد تقی فلسفی]] می‌نویسد: در [[عزت]] [[باطنی]] افراد با [[ایمان]] مکلفند از پی آن بروند و خویشتن را عزیزالنفس به بار آورند، اما در [[عزت]] ظاهری لازم نیست که شخص دارای [[عزت]]، دارای رفعت و [[کرامت نفس]] باشد، ممکن است کسی از نظر جهتی مورد [[عزت]] [[مردم]] واقع شود و عملاً او را [[تکریم]] نماید اما از نظر روحی [[زبون]] و فرومایه باشد<ref>محمد تقی فلسفی، شرح دعای مکارم اخلاق، ج۱، ص۲۱۹ - ۲۲۰.</ref>.
+نکته دیگر اینکه [[عزت]] به معنای [[تکبر]] نیست و به همین [[دلیل]] است که [[امام]] {{ع}} پس از طلب [[عزت]]، از [[خداوند]] درخواست می‌کند که دچار [[کبر]] نشود. آن [[حضرت]] در دعای بیستم و در عبارت سوم آن می‌فرمایند: "بارخدایا بر [[محمد]] و آل او [[درود]] فرست؛ و بی‌نیازم کن از کاری که کوشیدن به آن مرا (از [[عبادت]] و بندگی‌ات) بازمی‌دارد (تا توجه من جز تو نباشد) و وادار مرا به آنچه (انجام [[اوامر]] و ترک [[نواهی]]) که فردا ([[روز رستاخیز]]) از آن سؤال و بازپرسی می‌نمایی و روزهای مرا در آنچه ([[عبادت]] و [[پرستش]]) که برای آنم آفریده‌ای صرف نما و مرا(از دیگران) بی‌نیاز فرما و روزیت را بر من [[گشایش]] ده، و به نگاه کردن ([[چشم به راه]] بودن) گرفتارم مفرما، و [[عزیز]] و گرامی و به [[کبر]] و [[سربلندی]] ([[افراط]] در [[عزت]]) دچارم مکن؛ و مرا برای ([[بندگی]]) خود رام ساز و عبادتم ر به [[عجب]] و [[خودپسندی]] (از درجه قبول) تباه مگردان و خیر و [[نیکی]] برای [[مردم]] را به دست من روان ساز (توانگرم گردان تا به ایشان [[احسان]] نمایم) و آن را به [[منت نهادن]] [[باطل]] مفرما و [[خوهای پسندیده]] را به من ببخش (استعداد قبول آن را به من عطا فرما) و (چنان‌که آن‌ها را دارا شدم) مرا از به خود [[نازیدن]] نگاه‌دار"<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اكْفِنِي مَا يَشْغَلُنِي الِاهْتِمَامُ بِهِ‌، وَ اسْتَعْمِلْنِي بِمَا تَسْأَلُنِي غَداً عَنْهُ، وَ اسْتَفْرِغْ أَيَّامِي فِيمَا خَلَقْتَنِي لَهُ، وَ أَغْنِنِي وَ أَوْسِعْ عَلَيَّ فِي رِزْقِكَ، وَ لَا تَفْتِنِّي بِالنَّظَرِ، وَ أَعِزَّنِي وَ لَا تَبْتَلِيَنِّي بِالْكِبْرِ، وَ عَبِّدْنِي لَكَ وَ لَا تُفْسِدْ عِبَادَتِي بِالْعُجْبِ، وَ أَجْرِ لِلنَّاسِ عَلَى يَدِيَ الْخَيْرَ وَ لَا تَمْحَقْهُ بِالْمَنِّ، وَ هَبْ لِي مَعَالِيَ الْأَخْلَاقِ، وَ اعْصِمْنِي مِنَ الْفَخْرِ}}</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۷۴-۲۷۵.</ref>.
+[[امام سجاد]] {{ع}} در دعای سی و پنجم و در عبارت چهارم آن می‌فرمایند: "و مرا نگهدار از اینکه به فقیری، [[گمان]] [[فرومایگی]] برم و به [[صاحب]] ثروتی، [[گمان]] [[فضل]] و [[شرف]]، زیرا [[شریف]] و بزرگوار کسی است که [[طاعت]] و [[پیروی]] تو او را [[شریف]] گردانیده؛ و [[عزیز]] و گرامی کسی است که [[عبادت]] و بندگی‌ات او را [[عزیز]] نموده است"<ref>{{متن حدیث| وَ اعْصِمْنِي مِنْ أَنْ أَظُنَّ بِذِي عَدَمٍ خَسَاسَةً، أَوْ أَظُنَّ بِصَاحِبِ ثَرْوَةٍ فَضْلًا، فَإِنَّ الشَّرِيفَ مَنْ شَرَّفَتْهُ طَاعَتُكَ، وَ الْعَزِيزَ مَنْ أَعَزَّتْهُ عِبَادَتُكَ}}</ref>؛ [[امام]] {{ع}} در این عبارت [[عزت]] [[آدمی]] را در [[اطاعت]] و [[بندگی خدا]] می‌داند.
+[[امام سجاد]] {{ع}} در دعای بیست و پنجم و در عبارت یازدهم آن می‌فرمایند: "و مرا در زمره کسانی قرار ده که به [[پناه]] بردن بر تو خو گرفته، و در سودای با تو سود برد؛ و به [[عزت]] و [[توانایی]] تو [[پناه]] آورد؛ که از [[فضل]] و [[بخشش]] بسیار تو [[روزی حلال]] برایشان فراخ گشت؛ و به وسیله تو [[ذلت]] و [[خواری]] به [[عزت]] و [[بزرگواری]] رسید؛ و از [[ظلم و ستم]] به [[عدل و داد]] تو [[پناه]] جسته؛ و به [[رحمت]] و مهربانی‌ات از [[بلا]] و گرفتاری بهبودی یافته؛ و به بی‌نیازیت از [[فقر]] و بی‌چیزی توانگر گشته و به [[ترس]] از تو از [[گناهان]] و لغزش‌ها و نادرستی‌ها نگاهداشته شده؛ و به [[پیروی]] از تو به [[نیکی]] و راه راست و درست [[توفیق]] یافته؛ و به [[قدرت]] تو میان ایشان و [[گناهان]] حایل و مانعی درآمده؛ و هر [[نافرمانی]] تو را رها کرده؛ و در جوار و [[همسایگی]] تو آرمیده‌اند. (از هر آفت و بلایی رهایی یافته‌اند)"<ref>{{متن حدیث| الْمُعَوَّدِينَ بِالتَّعَوُّذِ بِكَ‌، الرَّابِحِينَ فِي التِّجَارَةِ عَلَيْكَ، الْمُجَارِينَ بِعِزِّكَ، الْمُوَسَّعِ عَلَيْهِمُ الرِّزْقُ الْحَلَالُ مِنْ فَضْلِكَ، الْوَاسِعِ بِجُودِكَ وَ كَرَمِكَ، الْمُعَزِّينَ مِنَ الذُّلِّ بِكَ، وَ الْمُجَارِينَ مِنَ الظُّلْمِ بِعَدْلِكَ، وَ الْمُعَافَيْنَ مِنَ الْبَلَاءِ بِرَحْمَتِكَ، وَ الْمُغْنَيْنَ مِنَ الْفَقْرِ بِغِنَاكَ، وَ الْمَعْصُومِينَ مِنَ الذُّنُوبِ وَ الزَّلَلِ وَ الْخَطَاءِ بِتَقْوَاكَ، وَ الْمُوَفَّقِينَ لِلْخَيْرِ وَ الرُّشْدِ وَ الصَّوَابِ بِطَاعَتِكَ، وَ الْمُحَالِ بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ الذُّنُوبِ بِقُدْرَتِكَ، التَّارِكِينَ لِكُلِّ مَعْصِيَتِكَ، السَّاكِنِينَ فِي جِوَارِكَ}}</ref>.
+[[امام]] {{ع}} در دعای بیست و سوم و در عبارت هشتم آن می‌فرمایند: "و سدی (حایلی) برابرش قرار ده تا چشمش را از (دیدن) من کور و گوشش را از شنیدن صدای من کر سازی؛ و دلش را هنگام یاد من قفل زنی ([[مانع]] شوی که به یاد من آید) و زبانش را (از گفت‌وگوی) درباره من لال گردانی؛ و سرش را بکوبی (او را [[پست]] نمایی) و ارجمندی‌اش را [[خوار]] کنی، و بزرگی‌اش را در هم شکنی؛ و بر گردنش طوق [[خواری]] بیاویزی؛ و سرفرازی‌اش را بر هم زنی، و مرا از همه زیان و [[بدی]] و طعنه ([[زشتی]] گفتن) و [[غیبت]] (پشت سر سخن [[بیان]] کردن) و [[عیب‌جویی]] و [[رشک]] بردن و [[دشمنی]] و بندها و دام‌ها و پیادگان و سواران ([[یاران]] و همراهان و [[پیروان]]) او ایمن فرما، زیرا تو (به هر چیز) غالب و [[قادری]](کسی تو را جلوگیری نمی‌تواند؛ و چیزی تو را [[ناتوان]] نمی‌نماید)"<ref>{{متن حدیث| وَ اجْعَلْ بَيْنَ يَدَيْهِ سُدّاً حَتَّى تُعْمِيَ عَنِّي بَصَرَهُ، وَ تُصِمَّ عَنْ ذِكْرِي سَمْعَهُ، وَ تُقْفِلَ دُونَ إِخْطَارِي قَلْبَهُ، وَ تُخْرِسَ عَنِّي لِسَانَهُ، وَ تَقْمَعَ رَأْسَهُ، وَ تُذِلَّ عِزَّهُ، وَ تَكْسُرَ جَبَرُوتَهُ، وَ تُذِلَّ رَقَبَتَهُ، وَ تَفْسَخَ كِبْرَهُ، وَ تُؤْمِنَنِي مِنْ جَمِيعِ ضَرِّهِ وَ شَرِّهِ وَ غَمْزِهِ وَ هَمْزِهِ وَ لَمْزِهِ وَ حَسَدِهِ وَ عَدَاوَتِهِ وَ حَبَائِلِهِ وَ مَصَايِدِهِ وَ رَجِلِهِ وَ خَيْلِهِ، إِنَّكَ عَزِيزٌ قَدِيرٌ}}</ref><ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۷۶-۲۷۷.</ref>. [[امام]] {{ع}} در این عبارت نیز [[خدا]] را عامل [[خواری]] و درهم شکستن انسان‌های بد می‌شناسد.
+[[امام سجاد]] {{ع}} در دعای [[چهل]] و نهم و در عبارت دهم آن می‌فرمایند: "پس (در چنین احوالی) - ای خدای من - تو را خواندم، در حالی که فریادرسی و [[یاری]] کردنت را می‌طلبیدم؛ و به زودی [[اجابت]] و روا ساختن تو [[اعتماد]] داشتم؛ و می‌دانستم کسی که در سایه [[رحمت]] تو جا گرفت [[شکست]] نمی‌خورد؛ و کسی که به [[پناهگاه]] [[انتقام]] تو پناهنده شد (از کسی) نمی‌ترسد، پس تو مرا به توانایی‌ات از [[سختی]] او بازداشتی"<ref>{{متن حدیث| فَنَادَيْتُكَ يَا إِلَهِي مُسْتَغِيثاً بِكَ‌، وَاثِقاً بِسُرْعَةِ إِجَابَتِكَ، عَالِماً أَنَّهُ لَا يُضْطَهَدُ مَنْ أَوَى إِلَى ظِلِّ كَنَفِكَ، وَ لَا يَفْزَعُ مَنْ لَجَأَ إِلَى مَعْقِلِ انْتِصَارِكَ، فَحَصَّنْتَنِي مِنْ بَأْسِهِ بِقُدْرَتِكَ‌}}</ref>؛ [[امام]] {{ع}} در این عبارت به [[شکست]] نخوردن کسی که در سایه مناعت و [[عزت]] [[الهی]] قرار گرفته، اشاره فرموده است<ref>[[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|مکارم اخلاق در صحیفه]]، ص۲۷۷.</ref>.
+== منابع ==
 {{منابع}}
-* [[پرونده:1379218.jpg|22px]] [[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|'''مکارم اخلاق در صحیفه''']]
+# [[پرونده:1379218.jpg|22px]] [[فردین احمدوند|احمدوند، فردین]]، [[مکارم اخلاق در صحیفه (کتاب)|'''مکارم اخلاق در صحیفه''']]
+{{پایان منابع}}
-==پانویس==
+== پانویس ==
 {{پانویس}}
-[[رده: مدخل]]
+[[رده:عزت نفس]]
-[[رده: عزت نفس]]