سرور در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

جز (جایگزینی متن - 'وصف' به 'وصف')
 
(۲ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{نبوت}}
{{مدخل مرتبط
{{مدخل مرتبط
| موضوع مرتبط = سرور
| موضوع مرتبط = سرور
| عنوان مدخل  = [[سرور]]
| عنوان مدخل  = سرور
| مداخل مرتبط = [[سرور در قرآن]] - [[سرور در معارف دعا و زیارات]] - [[سرور در معارف و سیره سجادی]]  
| مداخل مرتبط = [[سرور در قرآن]] - [[سرور در معارف دعا و زیارات]] - [[سرور در معارف و سیره سجادی]]
| پرسش مرتبط  =  
| پرسش مرتبط  =  
}}
}}
خط ۲۳: خط ۲۲:
== سرور در [[دنیا]] ==
== سرور در [[دنیا]] ==
شادی و سرور [[انسان‌ها]] در دنیا گاه امری برخاسته از [[طبیعت]] بشری است؛ ولی در موارد بسیاری، نوع [[جهان‌بینی]] و نگرش انسان به هستی، اعم از نگرش [[توحیدی]] یا غیر توحیدی و نیز اوصاف و حالات [[پسندیده]] یا [[ناپسند]] درونی وی موجب می‌شوند که در مواجهه با امور خاصی شاد شود، بنابراین می‌توان شادی انسان‌ها در دنیا را به سه قسم سرور برخاسته از طبیعت بشری، [[سرور]] ناشی از [[جهان‌بینی توحیدی]] و سرور ناشی از [[کفر]] و دنیازدگی قسمت کرد<ref>[[حسن حاجی‌شاه‌ولدی|حاجی‌شاه‌ولدی، حسن]]؛ [[سرور (مقاله)| مقاله «سرور»]]؛ [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]؛ ج۱۵.</ref>:
شادی و سرور [[انسان‌ها]] در دنیا گاه امری برخاسته از [[طبیعت]] بشری است؛ ولی در موارد بسیاری، نوع [[جهان‌بینی]] و نگرش انسان به هستی، اعم از نگرش [[توحیدی]] یا غیر توحیدی و نیز اوصاف و حالات [[پسندیده]] یا [[ناپسند]] درونی وی موجب می‌شوند که در مواجهه با امور خاصی شاد شود، بنابراین می‌توان شادی انسان‌ها در دنیا را به سه قسم سرور برخاسته از طبیعت بشری، [[سرور]] ناشی از [[جهان‌بینی توحیدی]] و سرور ناشی از [[کفر]] و دنیازدگی قسمت کرد<ref>[[حسن حاجی‌شاه‌ولدی|حاجی‌شاه‌ولدی، حسن]]؛ [[سرور (مقاله)| مقاله «سرور»]]؛ [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]؛ ج۱۵.</ref>:
=== [[سرور]] برخاسته از [[طبیعت]] بشری ===
=== [[سرور]] برخاسته از طبیعت بشری ===
[[انسان‌ها]] به گونه طبیعی از برخی امور شادمان می‌شوند که [[قرآن کریم]] به بعضی از آنها اشاره کرده است، چنان‌که در داستان گاو [[بنی‌اسرائیل]] از گاوی یاد کرده که رنگش زرد پُررنگ یا خُوش‌رنگ یا یکدست است؛<ref>مجمع البیان، ج۱، ص۲۷۴؛ البحر المحیط، ج۱، ص۴۰۸. </ref> به گونه‌ای که تماشای آن بینندگان را مسرور می‌کند: {{متن قرآن|قَالُوا ادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّنْ لَنَا مَا لَوْنُهَا قَالَ إِنَّهُ يَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٌ صَفْرَاءُ فَاقِعٌ لَوْنُهَا تَسُرُّ النَّاظِرِينَ}}<ref>«گفتند به خاطر ما از پروردگارت بخواه تا برای ما روشن کند چه رنگ است؟ گفت: او می‌فرماید که آن، گاوی است زرد، رنگ آن روشن است، بینندگان را شادی می‌بخشد» سوره بقره، آیه ۶۹.</ref> و وزیدن باد موافق و ملایم را موجب [[شادی]] کشتی‌نشینانی دانسته که این باد، کشتی آنان را به آرامی به سوی مقصد حرکت می‌دهد: {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي يُسَيِّرُكُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ حَتَّى إِذَا كُنْتُمْ فِي الْفُلْكِ وَجَرَيْنَ بِهِمْ بِرِيحٍ طَيِّبَةٍ وَفَرِحُوا بِهَا جَاءَتْهَا رِيحٌ عَاصِفٌ وَجَاءَهُمُ الْمَوْجُ مِنْ كُلِّ مَكَانٍ وَظَنُّوا أَنَّهُمْ أُحِيطَ بِهِمْ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ لَئِنْ أَنْجَيْتَنَا مِنْ هَذِهِ لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ}}<ref>«اوست که شما را در خشکی و دریا می‌گرداند تا چون در کشتی‌ها باشید و آنها سرنشینان خود را با بادی سازگار پیش برند و (سرنشینان) بدان شادمان شوند (ناگهان) بادی تند بر آن کشتی‌ها وزد و موج از هر جا به ایشان رسد و دریابند که از هر سو گرفتار شده‌اند، خداوند را با پرستش خالصانه بخوانند که اگر ما را از این غرقاب برهانی از سپاسگزاران خواهیم بود» سوره یونس، آیه ۲۲.</ref>.<ref>روض الجنان، ج۱۰، ص۱۲۵؛ زبدة التفاسیر، ج۳، ص۲۰۰. </ref> و [[بارش باران]] را باعث شادی انسان‌ها: {{متن قرآن|اللَّهُ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ فَتُثِيرُ سَحَابًا فَيَبْسُطُهُ فِي السَّمَاءِ كَيْفَ يَشَاءُ وَيَجْعَلُهُ كِسَفًا فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ فَإِذَا أَصَابَ بِهِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ إِذَا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ}}<ref>«خداوند است که بادها را می‌فرستد که ابرها را برمی‌انگیزد و آن را در آسمان هر گونه خواهد می‌گسترد و آن را پاره‌پاره می‌گرداند و آنگاه باران پیاپی را می‌نگری که از لابه‌لای آن بیرون می‌زند و چون (خداوند) آن را به کسانی از بندگانش که بخواهد برساند ناگهان شاد می‌شوند» سوره روم، آیه ۴۸.</ref> و گیاهان و باغ‌ها را از اسباب خوشحالی‌ آنان به شمار آورده است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِنْ مُضْغَةٍ مُخَلَّقَةٍ وَغَيْرِ مُخَلَّقَةٍ لِنُبَيِّنَ لَكُمْ وَنُقِرُّ فِي الْأَرْحَامِ مَا نَشَاءُ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى ثُمَّ نُخْرِجُكُمْ طِفْلًا ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ وَمِنْكُمْ مَنْ يُتَوَفَّى وَمِنْكُمْ مَنْ يُرَدُّ إِلَى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْلَا يَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَيْئًا وَتَرَى الْأَرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنْزَلْنَا عَلَيْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنْبَتَتْ مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ}}<ref>«ای مردم! اگر در رستخیز تردیدی دارید (بنگرید که) ما شما را از خاکی آفریدیم آنگاه از نطفه‌ای سپس از دلمه خونی سرانجام از گوشتپاره‌ای به اندام یا بی‌اندام تا (حق را) برایتان روشن داریم و در زهدان‌ها آنچه را بخواهیم تا زمانی معیّن استوار می‌داریم سپس شما را که کودکی شده‌اید بیرون می‌آوریم سپس تا به برنایی برسید؛ و جان برخی از شما را می‌گیرند و برخی دیگر را به فرودین‌ترین سال‌های زندگانی باز می‌گردانند تا آنجا که پس از دانستن، چیزی نداند و زمین را سترون می‌بینی و چون بدان آب فرو فرستیم فرا می‌جنبد و برمی‌آید و هر گونه گیاه شادابی می‌رویاند» سوره حج، آیه ۵.</ref>، {{متن قرآن|وَالْأَرْضَ مَدَدْنَاهَا وَأَلْقَيْنَا فِيهَا رَوَاسِيَ وَأَنْبَتْنَا فِيهَا مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ}}<ref>«و زمین را گستردیم و در آن کوهسارهایی گماردیم و در آن از هر گونه زیبا گیاهی رویاندیم» سوره ق، آیه ۷.</ref>؛ {{متن قرآن|أَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَنْبَتْنَا بِهِ حَدَائِقَ ذَاتَ بَهْجَةٍ}}<ref>«(آیا بت‌ها بهترند) یا آن کسی که آسمان‌ها و زمین را آفرید و برایتان از آسمان آبی فرو فرستاد که با آن باغ‌هایی شادی‌انگیز رویاندیم که شما را توان رویاندن درختان آنها نیست، آیا با خداوند، خدایی (دیگر) هست؟ (نه) بلکه اینان قومی کجروند» سوره نمل، آیه ۶۰.</ref> "استبشار" به معنای شادی <ref>لسان العرب، ج۴، ص۶۱-۶۲، «بشر».</ref> یا [[احساس]] شادی بشارت‌ دهنده است <ref>مفردات، ص۱۲۵، «بشر».</ref> و به گفته برخی [[مفسران]]، به [[خوشحالی]] شدیدی گفته می‌شود که اثر آن در چهره نمایان شود <ref>البحر المحیط، ج۹، ص۲۰۸؛ زبدة التفاسیر، ج۶، ص۸۶؛ التحریر والتنویر، ج۲۴، ص۱۰۴. </ref> و "بهجت"، در برخی منابع لغوی <ref> مفردات، ص۱۴۸-۱۴۹، «بهج».</ref> و [[تفسیری]] <ref>الکشاف، ج۳، ص۱۴۵؛ مجمع البحرین، ج۱، ص۲۵۶، «بهج».</ref> به خوش‌منظر و شادی‌آور معنا شده است.
[[انسان‌ها]] به گونه طبیعی از برخی امور شادمان می‌شوند که [[قرآن کریم]] به بعضی از آنها اشاره کرده است، چنان‌که در داستان گاو [[بنی‌اسرائیل]] از گاوی یاد کرده که رنگش زرد پُررنگ یا خُوش‌رنگ یا یکدست است؛<ref>مجمع البیان، ج۱، ص۲۷۴؛ البحر المحیط، ج۱، ص۴۰۸. </ref> به گونه‌ای که تماشای آن بینندگان را مسرور می‌کند: {{متن قرآن|قَالُوا ادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّنْ لَنَا مَا لَوْنُهَا قَالَ إِنَّهُ يَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٌ صَفْرَاءُ فَاقِعٌ لَوْنُهَا تَسُرُّ النَّاظِرِينَ}}<ref>«گفتند به خاطر ما از پروردگارت بخواه تا برای ما روشن کند چه رنگ است؟ گفت: او می‌فرماید که آن، گاوی است زرد، رنگ آن روشن است، بینندگان را شادی می‌بخشد» سوره بقره، آیه ۶۹.</ref> و وزیدن باد موافق و ملایم را موجب [[شادی]] کشتی‌نشینانی دانسته که این باد، کشتی آنان را به آرامی به سوی مقصد حرکت می‌دهد: {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي يُسَيِّرُكُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ حَتَّى إِذَا كُنْتُمْ فِي الْفُلْكِ وَجَرَيْنَ بِهِمْ بِرِيحٍ طَيِّبَةٍ وَفَرِحُوا بِهَا جَاءَتْهَا رِيحٌ عَاصِفٌ وَجَاءَهُمُ الْمَوْجُ مِنْ كُلِّ مَكَانٍ وَظَنُّوا أَنَّهُمْ أُحِيطَ بِهِمْ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ لَئِنْ أَنْجَيْتَنَا مِنْ هَذِهِ لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ}}<ref>«اوست که شما را در خشکی و دریا می‌گرداند تا چون در کشتی‌ها باشید و آنها سرنشینان خود را با بادی سازگار پیش برند و (سرنشینان) بدان شادمان شوند (ناگهان) بادی تند بر آن کشتی‌ها وزد و موج از هر جا به ایشان رسد و دریابند که از هر سو گرفتار شده‌اند، خداوند را با پرستش خالصانه بخوانند که اگر ما را از این غرقاب برهانی از سپاسگزاران خواهیم بود» سوره یونس، آیه ۲۲.</ref>.<ref>روض الجنان، ج۱۰، ص۱۲۵؛ زبدة التفاسیر، ج۳، ص۲۰۰. </ref> و [[بارش باران]] را باعث شادی انسان‌ها: {{متن قرآن|اللَّهُ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ فَتُثِيرُ سَحَابًا فَيَبْسُطُهُ فِي السَّمَاءِ كَيْفَ يَشَاءُ وَيَجْعَلُهُ كِسَفًا فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ فَإِذَا أَصَابَ بِهِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ إِذَا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ}}<ref>«خداوند است که بادها را می‌فرستد که ابرها را برمی‌انگیزد و آن را در آسمان هر گونه خواهد می‌گسترد و آن را پاره‌پاره می‌گرداند و آنگاه باران پیاپی را می‌نگری که از لابه‌لای آن بیرون می‌زند و چون (خداوند) آن را به کسانی از بندگانش که بخواهد برساند ناگهان شاد می‌شوند» سوره روم، آیه ۴۸.</ref> و گیاهان و باغ‌ها را از اسباب خوشحالی‌ آنان به شمار آورده است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِنْ مُضْغَةٍ مُخَلَّقَةٍ وَغَيْرِ مُخَلَّقَةٍ لِنُبَيِّنَ لَكُمْ وَنُقِرُّ فِي الْأَرْحَامِ مَا نَشَاءُ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى ثُمَّ نُخْرِجُكُمْ طِفْلًا ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ وَمِنْكُمْ مَنْ يُتَوَفَّى وَمِنْكُمْ مَنْ يُرَدُّ إِلَى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْلَا يَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَيْئًا وَتَرَى الْأَرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنْزَلْنَا عَلَيْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنْبَتَتْ مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ}}<ref>«ای مردم! اگر در رستخیز تردیدی دارید (بنگرید که) ما شما را از خاکی آفریدیم آنگاه از نطفه‌ای سپس از دلمه خونی سرانجام از گوشتپاره‌ای به اندام یا بی‌اندام تا (حق را) برایتان روشن داریم و در زهدان‌ها آنچه را بخواهیم تا زمانی معیّن استوار می‌داریم سپس شما را که کودکی شده‌اید بیرون می‌آوریم سپس تا به برنایی برسید؛ و جان برخی از شما را می‌گیرند و برخی دیگر را به فرودین‌ترین سال‌های زندگانی باز می‌گردانند تا آنجا که پس از دانستن، چیزی نداند و زمین را سترون می‌بینی و چون بدان آب فرو فرستیم فرا می‌جنبد و برمی‌آید و هر گونه گیاه شادابی می‌رویاند» سوره حج، آیه ۵.</ref>، {{متن قرآن|وَالْأَرْضَ مَدَدْنَاهَا وَأَلْقَيْنَا فِيهَا رَوَاسِيَ وَأَنْبَتْنَا فِيهَا مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ}}<ref>«و زمین را گستردیم و در آن کوهسارهایی گماردیم و در آن از هر گونه زیبا گیاهی رویاندیم» سوره ق، آیه ۷.</ref>؛ {{متن قرآن|أَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَنْبَتْنَا بِهِ حَدَائِقَ ذَاتَ بَهْجَةٍ}}<ref>«(آیا بت‌ها بهترند) یا آن کسی که آسمان‌ها و زمین را آفرید و برایتان از آسمان آبی فرو فرستاد که با آن باغ‌هایی شادی‌انگیز رویاندیم که شما را توان رویاندن درختان آنها نیست، آیا با خداوند، خدایی (دیگر) هست؟ (نه) بلکه اینان قومی کجروند» سوره نمل، آیه ۶۰.</ref> "استبشار" به معنای شادی <ref>لسان العرب، ج۴، ص۶۱-۶۲، «بشر».</ref> یا [[احساس]] شادی بشارت‌ دهنده است <ref>مفردات، ص۱۲۵، «بشر».</ref> و به گفته برخی [[مفسران]]، به [[خوشحالی]] شدیدی گفته می‌شود که اثر آن در چهره نمایان شود <ref>البحر المحیط، ج۹، ص۲۰۸؛ زبدة التفاسیر، ج۶، ص۸۶؛ التحریر والتنویر، ج۲۴، ص۱۰۴. </ref> و "بهجت"، در برخی منابع لغوی <ref> مفردات، ص۱۴۸-۱۴۹، «بهج».</ref> و [[تفسیری]] <ref>الکشاف، ج۳، ص۱۴۵؛ مجمع البحرین، ج۱، ص۲۵۶، «بهج».</ref> به خوش‌منظر و شادی‌آور معنا شده است.


خط ۶۱: خط ۶۰:
در ریشه "فَ - کَ - ه" گاه معنای [[شادی]] نهفته است و "فَکِه" در لغت به معنای کسی است که بیش از حدّ و [[ناپسند]]، شاد است. <ref>نک: العین، ج۳، ص۳۸۱؛ مجمع البحرین، ج۳، ص۴۲۳؛ لسان العرب، ج۱۳، ص۵۲۵، «فکه».</ref> [[سرور]] ناپسند و برخاسته از [[کفر]]، گاه زمینه‌ساز عذاب در [[دنیا]] نیز می‌شود، چنان‌که [[قرآن کریم]] از امت‌هایی یاد کرده که [[خداوند]] آنان را به تنگی [[معیشت]] و [[سختی]] دچار ساخت تا [[تضرع]] کنند؛ ولی دل‌های آنان سخت شد {{متن قرآن|وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلَى أُمَمٍ مِّن قَبْلِكَ فَأَخَذْنَاهُمْ بِالْبَأْسَاء وَالضَّرَّاء لَعَلَّهُمْ يَتَضَرَّعُونَ فَلَوْلا إِذْ جَاءَهُمْ بَأْسُنَا تَضَرَّعُواْ وَلَكِن قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ }}<ref>«و به یقین برای امّت‌هایی که پیش از تو بودند (پیامبرانی) فرستادیم و آنان را به سختی و رنج دچار کردیم باشد که (به درگاه خدا) لابه کنند پس چرا آنگاه که خشم ما به سراغشان آمد لابه نکردند؟ لکن (در حقیقت) دل‌هایشان سخت شد و شیطان، کاری را که انجام می‌دادند برای آنان آراست» سوره انعام، آیه ۴۲-۴۳.</ref>، پس چون [[پند]] [[الهی]] را فراموش کردند، خداوند درهای همه چیز را بر آنان گشود و نعمت‌های دنیا را به آنان داد و چون به [[نعمت‌های خدا]] شادمان شدند، ناگهان عذاب الهی آنان را فراگرفت و همان دم از [[نجات]] و [[رحمت]] [[ناامید]] شدند: {{متن قرآن|فَلَمَّا نَسُوا مَا ذُكِّرُوا بِهِ فَتَحْنَا عَلَيْهِمْ أَبْوَابَ كُلِّ شَيْءٍ حَتَّى إِذَا فَرِحُوا بِمَا أُوتُوا أَخَذْنَاهُمْ بَغْتَةً فَإِذَا هُمْ مُبْلِسُونَ}}<ref>«آنگاه چون هشدارهایی را که به آنان داده شده بود فراموش کردند درهای هر چیز (از نعمت و آسایش) را بر آنان گشودیم تا چون از داده‌ها دلشاد (و سرمست) شدند ناگهان ایشان را (به عذاب) فرو گرفتیم و آنان یکباره ناامید گردیدند» سوره انعام، آیه ۴۴.</ref>.<ref>نک: الصافی، ج۲، ص۱۲۰؛ روح المعانی، ج۴، ص۱۴۳. </ref> نیز {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا فِي قَرْيَةٍ مِّن نَّبِيٍّ إِلاَّ أَخَذْنَا أَهْلَهَا بِالْبَأْسَاء وَالضَّرَّاء لَعَلَّهُمْ يَضَّرَّعُونَ ثُمَّ بَدَّلْنَا مَكَانَ السَّيِّئَةِ الْحَسَنَةَ حَتَّى عَفَوْا وَّقَالُواْ قَدْ مَسَّ آبَاءَنَا الضَّرَّاء وَالسَّرَّاء فَأَخَذْنَاهُم بَغْتَةً وَهُمْ لاَ يَشْعُرُونَ}}<ref>«و ما در هیچ دیاری پیامبری نفرستادیم مگر آنکه مردمش را به سختی و رنج دچار کردیم باشد که (به درگاه خدا) لابه کنند سپس به جای خشکسالی، فراوانی آوردیم تا بسیار شدند و گفتند: به پدران ما (نیز) رنج و شادی رسیده است؛ ناگاه آنان را در حالی که خود آگاه نبودند فرو گرفتیم» سوره اعراف، آیه ۹۴-۹۵.</ref>.<ref>روض الجنان، ج۸، ص۳۰۷؛ البحر المحیط، ج۵، ص۱۱۸. </ref>؛ {{متن قرآن|وَكَمْ أَهْلَكْنَا مِنْ قَرْيَةٍ بَطِرَتْ مَعِيشَتَهَا فَتِلْكَ مَسَاكِنُهُمْ لَمْ تُسْكَنْ مِنْ بَعْدِهِمْ إِلَّا قَلِيلًا وَكُنَّا نَحْنُ الْوَارِثِينَ}}<ref>«و چه بسیار شهرهایی را نابود کردیم که (مردم آنها) در زندگی خویش سرمستی می‌کردند و اینک این خانه‌های آنهاست که پس از آنها جز اندکی، خالی مانده است و ماییم که وارثیم» سوره قصص، آیه ۵۸.</ref>.<ref>نمونه، ج۱۶، ص۱۲۷. </ref> و شاد بودن به [[نعمت‌های فراوان]] الهی نتوانست آنان را از عذاب [[خدا]] برهاند، چنان‌که [[فرعون]] و لشکریانش با آنکه به نعمت‌های زیاد خدا مسرور بودند، پس از رسیدن [[فرمان خدا]] در رودخانه [[غرق]] شدند: {{متن قرآن|وَاتْرُكْ الْبَحْرَ رَهْوًا إِنَّهُمْ جُندٌ مُّغْرَقُونَ كَمْ تَرَكُوا مِن جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ وَزُرُوعٍ وَمَقَامٍ كَرِيمٍ وَنَعْمَةٍ كَانُوا فِيهَا فَاكِهِينَ }}<ref>«و از دریا آرام بگذر که آنان سپاهی غرق شدنی‌اند چه بسیار بوستان‌ها و چشمه‌ها که از خود باز نهادند. و کشتزارها و کاخ‌هایی ارزشمند را، و شادخواری‌یی که در آن شادمان بودند» سوره دخان، آیه ۲۴-۲۷.</ref>.<ref>نک: تفسیر ثعلبی، ج۸، ص۳۵۲-۳۵۳؛ تفسیر بغوی، ج۴، ص۱۷۶. </ref>.<ref>[[حسن حاجی‌شاه‌ولدی|حاجی‌شاه‌ولدی، حسن]]؛ [[سرور (مقاله)| مقاله «سرور»]]؛ [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]؛ ج۱۵.</ref>
در ریشه "فَ - کَ - ه" گاه معنای [[شادی]] نهفته است و "فَکِه" در لغت به معنای کسی است که بیش از حدّ و [[ناپسند]]، شاد است. <ref>نک: العین، ج۳، ص۳۸۱؛ مجمع البحرین، ج۳، ص۴۲۳؛ لسان العرب، ج۱۳، ص۵۲۵، «فکه».</ref> [[سرور]] ناپسند و برخاسته از [[کفر]]، گاه زمینه‌ساز عذاب در [[دنیا]] نیز می‌شود، چنان‌که [[قرآن کریم]] از امت‌هایی یاد کرده که [[خداوند]] آنان را به تنگی [[معیشت]] و [[سختی]] دچار ساخت تا [[تضرع]] کنند؛ ولی دل‌های آنان سخت شد {{متن قرآن|وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلَى أُمَمٍ مِّن قَبْلِكَ فَأَخَذْنَاهُمْ بِالْبَأْسَاء وَالضَّرَّاء لَعَلَّهُمْ يَتَضَرَّعُونَ فَلَوْلا إِذْ جَاءَهُمْ بَأْسُنَا تَضَرَّعُواْ وَلَكِن قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ }}<ref>«و به یقین برای امّت‌هایی که پیش از تو بودند (پیامبرانی) فرستادیم و آنان را به سختی و رنج دچار کردیم باشد که (به درگاه خدا) لابه کنند پس چرا آنگاه که خشم ما به سراغشان آمد لابه نکردند؟ لکن (در حقیقت) دل‌هایشان سخت شد و شیطان، کاری را که انجام می‌دادند برای آنان آراست» سوره انعام، آیه ۴۲-۴۳.</ref>، پس چون [[پند]] [[الهی]] را فراموش کردند، خداوند درهای همه چیز را بر آنان گشود و نعمت‌های دنیا را به آنان داد و چون به [[نعمت‌های خدا]] شادمان شدند، ناگهان عذاب الهی آنان را فراگرفت و همان دم از [[نجات]] و [[رحمت]] [[ناامید]] شدند: {{متن قرآن|فَلَمَّا نَسُوا مَا ذُكِّرُوا بِهِ فَتَحْنَا عَلَيْهِمْ أَبْوَابَ كُلِّ شَيْءٍ حَتَّى إِذَا فَرِحُوا بِمَا أُوتُوا أَخَذْنَاهُمْ بَغْتَةً فَإِذَا هُمْ مُبْلِسُونَ}}<ref>«آنگاه چون هشدارهایی را که به آنان داده شده بود فراموش کردند درهای هر چیز (از نعمت و آسایش) را بر آنان گشودیم تا چون از داده‌ها دلشاد (و سرمست) شدند ناگهان ایشان را (به عذاب) فرو گرفتیم و آنان یکباره ناامید گردیدند» سوره انعام، آیه ۴۴.</ref>.<ref>نک: الصافی، ج۲، ص۱۲۰؛ روح المعانی، ج۴، ص۱۴۳. </ref> نیز {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا فِي قَرْيَةٍ مِّن نَّبِيٍّ إِلاَّ أَخَذْنَا أَهْلَهَا بِالْبَأْسَاء وَالضَّرَّاء لَعَلَّهُمْ يَضَّرَّعُونَ ثُمَّ بَدَّلْنَا مَكَانَ السَّيِّئَةِ الْحَسَنَةَ حَتَّى عَفَوْا وَّقَالُواْ قَدْ مَسَّ آبَاءَنَا الضَّرَّاء وَالسَّرَّاء فَأَخَذْنَاهُم بَغْتَةً وَهُمْ لاَ يَشْعُرُونَ}}<ref>«و ما در هیچ دیاری پیامبری نفرستادیم مگر آنکه مردمش را به سختی و رنج دچار کردیم باشد که (به درگاه خدا) لابه کنند سپس به جای خشکسالی، فراوانی آوردیم تا بسیار شدند و گفتند: به پدران ما (نیز) رنج و شادی رسیده است؛ ناگاه آنان را در حالی که خود آگاه نبودند فرو گرفتیم» سوره اعراف، آیه ۹۴-۹۵.</ref>.<ref>روض الجنان، ج۸، ص۳۰۷؛ البحر المحیط، ج۵، ص۱۱۸. </ref>؛ {{متن قرآن|وَكَمْ أَهْلَكْنَا مِنْ قَرْيَةٍ بَطِرَتْ مَعِيشَتَهَا فَتِلْكَ مَسَاكِنُهُمْ لَمْ تُسْكَنْ مِنْ بَعْدِهِمْ إِلَّا قَلِيلًا وَكُنَّا نَحْنُ الْوَارِثِينَ}}<ref>«و چه بسیار شهرهایی را نابود کردیم که (مردم آنها) در زندگی خویش سرمستی می‌کردند و اینک این خانه‌های آنهاست که پس از آنها جز اندکی، خالی مانده است و ماییم که وارثیم» سوره قصص، آیه ۵۸.</ref>.<ref>نمونه، ج۱۶، ص۱۲۷. </ref> و شاد بودن به [[نعمت‌های فراوان]] الهی نتوانست آنان را از عذاب [[خدا]] برهاند، چنان‌که [[فرعون]] و لشکریانش با آنکه به نعمت‌های زیاد خدا مسرور بودند، پس از رسیدن [[فرمان خدا]] در رودخانه [[غرق]] شدند: {{متن قرآن|وَاتْرُكْ الْبَحْرَ رَهْوًا إِنَّهُمْ جُندٌ مُّغْرَقُونَ كَمْ تَرَكُوا مِن جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ وَزُرُوعٍ وَمَقَامٍ كَرِيمٍ وَنَعْمَةٍ كَانُوا فِيهَا فَاكِهِينَ }}<ref>«و از دریا آرام بگذر که آنان سپاهی غرق شدنی‌اند چه بسیار بوستان‌ها و چشمه‌ها که از خود باز نهادند. و کشتزارها و کاخ‌هایی ارزشمند را، و شادخواری‌یی که در آن شادمان بودند» سوره دخان، آیه ۲۴-۲۷.</ref>.<ref>نک: تفسیر ثعلبی، ج۸، ص۳۵۲-۳۵۳؛ تفسیر بغوی، ج۴، ص۱۷۶. </ref>.<ref>[[حسن حاجی‌شاه‌ولدی|حاجی‌شاه‌ولدی، حسن]]؛ [[سرور (مقاله)| مقاله «سرور»]]؛ [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]؛ ج۱۵.</ref>


==== [[پیشگیری]] و درمان ====
==== پیشگیری و درمان ====
یکی از راه‌های پیشگیری از [[سرور]] [[ناپسند]] و درمان آن، توجه و [[باور]] به [[قضا و قدر الهی]] است، چنان‌که [[قرآن]] با اشاره به اینکه هیچ مصیبتی به [[انسان]] نمی‌رسد، مگر آنکه پیش از وقوع، در [[کتابی]] نوشته شده است {{متن قرآن|مَا أَصَابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلَّا فِي كِتَابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَهَا إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ}}<ref>«هیچ گزندی در زمین و به جان‌هایتان نمی‌رسد مگر پیش از آنکه آن را پدید آوریم، در کتابی (آمده) است؛ این بر خداوند آسان است» سوره حدید، آیه ۲۲.</ref>، غرض از این بیان را آن دانسته که [[انسان‌ها]] بر آنچه از دست آنان رفته، [[اندوه]] مخورند و بدانچه بدیشان داده شده، شادمان نشوند: {{متن قرآن|لِكَيْلَا تَأْسَوْا عَلَى مَا فَاتَكُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاكُمْ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ}}<ref>«تا بر آنچه از دست شما رفت دریغ نخورید و بر آنچه به شما دهد شادی نکنید و خداوند هیچ خود پسند خویشتن ستایی را دوست نمی‌دارد» سوره حدید، آیه ۲۳.</ref>، زیرا انسان اگر بداند خیری برای وی نوشته شده و بدون [[شک]] به او خواهد رسید، از رسیدن آن بیش از حدّ و به گونه ناپسند خوشحال نخواهد شد. <ref>الکشاف، ج۴، ص۴۷۹؛ تفسیر صدر المتالهین، ج۶، ص۲۵۸-۲۵۹؛ تفسیر بیضاوی، ج۵، ص۱۸۹. </ref> در آیه‌ای دیگر پس از اشاره به حال انسان‌های ظاهربین و سطحی‌نگر <ref>المیزان، ج۱۶، ص۱۸۴. </ref> که با رسیدن رحمتی از سوی [[خدا]] شاد می‌شوند، چنان‌که با رسیدن [[بدی]] و رنجی که دستاورد خودشان است، [[ناامید]] می‌گردند: {{متن قرآن|وَإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً فَرِحُوا بِهَا وَإِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ إِذَا هُمْ يَقْنَطُونَ}}<ref>«و چون به مردم بخشایشی بچشانیم بدان شادمان می‌گردند و اگر برای کارهایی که کرده‌اند بلایی به آنان برسد ناگاه نومید می‌گردند» سوره روم، آیه ۳۶.</ref>، توجه [[مؤمنان]] را به [[مشیت]] خدا معطوف کرده و فرموده است: آیا ندیده‌اند که خدا روزی را برای هر که بخواهد، فراخ یا تنگ می‌گرداند: {{متن قرآن|أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّ اللَّهَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ وَيَقْدِرُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ}}<ref>«و آیا ندیده‌اند که خداوند برای هر که بخواهد روزی را فراخ یا تنگ می‌دارد؛ بی‌گمان در این، نشانه‌هایی است برای گروهی که ایمان دارند» سوره روم، آیه ۳۷.</ref>، بنابراین [[آسانی]] و [[سختی]] هر دو از سوی خدا و براساس [[حکمت]] و برای [[تربیت]] بندگان‌اند و انسان باید هنگام آسانی، سپاسگزار خدا باشد و هنگام سختی به سوی او [[تضرع]] کند،<ref>تفسیر مراغی، ج۲۱، ص۵۰. </ref> چنان‌که در جایی دیگر پس از اشاره به دو حالت [[ناپسند]] پیش‌گفته برای [[انسان]] معمولی {{متن قرآن|وَلَئِنْ أَذَقْنَا الإِنسَانَ مِنَّا رَحْمَةً ثُمَّ نَزَعْنَاهَا مِنْهُ إِنَّهُ لَيَئُوسٌ كَفُورٌ وَلَئِنْ أَذَقْنَاهُ نَعْمَاء بَعْدَ ضَرَّاء مَسَّتْهُ لَيَقُولَنَّ ذَهَبَ السَّيِّئَاتُ عَنِّي إِنَّهُ لَفَرِحٌ فَخُورٌ}}<ref>«و اگر به انسان بخشایشی از خویش بچشانیم سپس آن را از وی باز گیریم بی‌گمان نومید و ناسپاس خواهد شد و اگر پس از رنجی که به او رسیده است آسایشی به وی بچشانیم به یقین خواهد گفت بدی‌ها از من دور شد؛ که او سخت شادمان و خویشتن‌ستای است» سوره هود، آیه ۹-۱۰.</ref>، [[اهل]] [[صبر]] و [[اعمال صالح]] را که در [[سختی‌ها]] [[پایداری]] می‌ورزند و در آسانی‌ها شکرگزارند، استثنا کرده و به آنان [[آمرزش]] و [[پاداش]] بزرگ [[وعده]] داده است: {{متن قرآن|إِلَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِكَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ كَبِيرٌ}}<ref>«جز آن کسان که شکیبایی ورزیده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند؛ آنانند که آمرزش و پاداشی بزرگ خواهند داشت» سوره هود، آیه ۱۱.</ref>.<ref>زبدة التفاسیر، ج۳، ص۲۵۹؛ روح‌المعانی، ج۶، ص۲۱۶-۲۱۷. </ref> در آیه‌ای نیز بنا بر قولی، با توجه دادن [[انسان‌ها]] به ناتوانیشان، از [[سرور]] ناپسند [[نهی]] شده و آمده است که با سرمستی و [[شادی]] بیش از حد در [[زمین]] [[راه]] [[مرو]] که زمین را نتوانی شکافت و در بلندی به کوه‌ها نتوانی رسید: {{متن قرآن|وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا إِنَّكَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَلَنْ تَبْلُغَ الْجِبَالَ طُولًا}}<ref>«و بر زمین، خرامان گام برمدار که هرگز نه زمین را می‌توانی شکافت و نه به بلندای کوه‌ها می‌توانی رسید» سوره اسراء، آیه ۳۷.</ref>.<ref> المحرر الوجیز، ج۳، ص۴۵۶؛ مجمع البیان، ج۶، ص۶۴۱؛ المیزان، ج۱۳، ص۹۶-۹۷. </ref>.<ref>[[حسن حاجی‌شاه‌ولدی|حاجی‌شاه‌ولدی، حسن]]؛ [[سرور (مقاله)| مقاله «سرور»]]؛ [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]؛ ج۱۵.</ref>
یکی از راه‌های پیشگیری از [[سرور]] ناپسند و درمان آن، توجه و [[باور]] به [[قضا و قدر الهی]] است، چنان‌که [[قرآن]] با اشاره به اینکه هیچ مصیبتی به [[انسان]] نمی‌رسد، مگر آنکه پیش از وقوع، در [[کتابی]] نوشته شده است {{متن قرآن|مَا أَصَابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلَّا فِي كِتَابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَهَا إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ}}<ref>«هیچ گزندی در زمین و به جان‌هایتان نمی‌رسد مگر پیش از آنکه آن را پدید آوریم، در کتابی (آمده) است؛ این بر خداوند آسان است» سوره حدید، آیه ۲۲.</ref>، غرض از این بیان را آن دانسته که [[انسان‌ها]] بر آنچه از دست آنان رفته، [[اندوه]] مخورند و بدانچه بدیشان داده شده، شادمان نشوند: {{متن قرآن|لِكَيْلَا تَأْسَوْا عَلَى مَا فَاتَكُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاكُمْ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ}}<ref>«تا بر آنچه از دست شما رفت دریغ نخورید و بر آنچه به شما دهد شادی نکنید و خداوند هیچ خود پسند خویشتن ستایی را دوست نمی‌دارد» سوره حدید، آیه ۲۳.</ref>، زیرا انسان اگر بداند خیری برای وی نوشته شده و بدون [[شک]] به او خواهد رسید، از رسیدن آن بیش از حدّ و به گونه ناپسند خوشحال نخواهد شد. <ref>الکشاف، ج۴، ص۴۷۹؛ تفسیر صدر المتالهین، ج۶، ص۲۵۸-۲۵۹؛ تفسیر بیضاوی، ج۵، ص۱۸۹. </ref> در آیه‌ای دیگر پس از اشاره به حال انسان‌های ظاهربین و سطحی‌نگر <ref>المیزان، ج۱۶، ص۱۸۴. </ref> که با رسیدن رحمتی از سوی [[خدا]] شاد می‌شوند، چنان‌که با رسیدن [[بدی]] و رنجی که دستاورد خودشان است، [[ناامید]] می‌گردند: {{متن قرآن|وَإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً فَرِحُوا بِهَا وَإِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ إِذَا هُمْ يَقْنَطُونَ}}<ref>«و چون به مردم بخشایشی بچشانیم بدان شادمان می‌گردند و اگر برای کارهایی که کرده‌اند بلایی به آنان برسد ناگاه نومید می‌گردند» سوره روم، آیه ۳۶.</ref>، توجه [[مؤمنان]] را به [[مشیت]] خدا معطوف کرده و فرموده است: آیا ندیده‌اند که خدا روزی را برای هر که بخواهد، فراخ یا تنگ می‌گرداند: {{متن قرآن|أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّ اللَّهَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ وَيَقْدِرُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ}}<ref>«و آیا ندیده‌اند که خداوند برای هر که بخواهد روزی را فراخ یا تنگ می‌دارد؛ بی‌گمان در این، نشانه‌هایی است برای گروهی که ایمان دارند» سوره روم، آیه ۳۷.</ref>، بنابراین [[آسانی]] و [[سختی]] هر دو از سوی خدا و براساس [[حکمت]] و برای [[تربیت]] بندگان‌اند و انسان باید هنگام آسانی، سپاسگزار خدا باشد و هنگام سختی به سوی او [[تضرع]] کند،<ref>تفسیر مراغی، ج۲۱، ص۵۰. </ref> چنان‌که در جایی دیگر پس از اشاره به دو حالت [[ناپسند]] پیش‌گفته برای [[انسان]] معمولی {{متن قرآن|وَلَئِنْ أَذَقْنَا الإِنسَانَ مِنَّا رَحْمَةً ثُمَّ نَزَعْنَاهَا مِنْهُ إِنَّهُ لَيَئُوسٌ كَفُورٌ وَلَئِنْ أَذَقْنَاهُ نَعْمَاء بَعْدَ ضَرَّاء مَسَّتْهُ لَيَقُولَنَّ ذَهَبَ السَّيِّئَاتُ عَنِّي إِنَّهُ لَفَرِحٌ فَخُورٌ}}<ref>«و اگر به انسان بخشایشی از خویش بچشانیم سپس آن را از وی باز گیریم بی‌گمان نومید و ناسپاس خواهد شد و اگر پس از رنجی که به او رسیده است آسایشی به وی بچشانیم به یقین خواهد گفت بدی‌ها از من دور شد؛ که او سخت شادمان و خویشتن‌ستای است» سوره هود، آیه ۹-۱۰.</ref>، [[اهل]] [[صبر]] و [[اعمال صالح]] را که در [[سختی‌ها]] [[پایداری]] می‌ورزند و در آسانی‌ها شکرگزارند، استثنا کرده و به آنان [[آمرزش]] و [[پاداش]] بزرگ [[وعده]] داده است: {{متن قرآن|إِلَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِكَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ كَبِيرٌ}}<ref>«جز آن کسان که شکیبایی ورزیده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند؛ آنانند که آمرزش و پاداشی بزرگ خواهند داشت» سوره هود، آیه ۱۱.</ref>.<ref>زبدة التفاسیر، ج۳، ص۲۵۹؛ روح‌المعانی، ج۶، ص۲۱۶-۲۱۷. </ref> در آیه‌ای نیز بنا بر قولی، با توجه دادن [[انسان‌ها]] به ناتوانیشان، از [[سرور]] ناپسند [[نهی]] شده و آمده است که با سرمستی و [[شادی]] بیش از حد در [[زمین]] [[راه]] [[مرو]] که زمین را نتوانی شکافت و در بلندی به کوه‌ها نتوانی رسید: {{متن قرآن|وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا إِنَّكَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَلَنْ تَبْلُغَ الْجِبَالَ طُولًا}}<ref>«و بر زمین، خرامان گام برمدار که هرگز نه زمین را می‌توانی شکافت و نه به بلندای کوه‌ها می‌توانی رسید» سوره اسراء، آیه ۳۷.</ref>.<ref> المحرر الوجیز، ج۳، ص۴۵۶؛ مجمع البیان، ج۶، ص۶۴۱؛ المیزان، ج۱۳، ص۹۶-۹۷. </ref>.<ref>[[حسن حاجی‌شاه‌ولدی|حاجی‌شاه‌ولدی، حسن]]؛ [[سرور (مقاله)| مقاله «سرور»]]؛ [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]؛ ج۱۵.</ref>


== سرور در [[آخرت]] ==
== سرور در [[آخرت]] ==
خط ۱۰۲: خط ۱۰۱:
== پانویس ==
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
[[رده:سرور]]
۱۱۷٬۲۷۳

ویرایش