امنیت فرهنگی در فقه اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

همین اهتمام [[شیعیان]] به زیارت مراقد شریفه و تأکیدات ائمه اطهار{{عم}} و اهتمامشان در برپایی هیئت‌ها در این اماکن یا اماکنی با یاد و به نام اهل بیت{{عم}} اساساً سبب شکل‌گیری [[معماری]] و [[شهرسازی]] خاصی پیرامون این [[قبور]] و به تبع، شکل‌گیری [[فرهنگ]] خاص مذهبی پیرامون آنها شده است. به همین دلیل است که از این گونه مناطق به [[شهر]] یا روستای مذهبی یاد می‌شود؛ مانند [[شهر مقدس]] [[مشهد]] در [[خراسان]] و [[شهر قم]] و [[شهرهای مقدس]] [[کربلا]] و [[نجف]] در [[عراق]]. حضور و قوام یافتن این فرهنگ مذهبی است که [[استحکام]] ارزش‌های [[فرهنگی]] - مذهبی در آن [[شهرها]] را موجب شده و به طور معمول؛ [[امنیت فرهنگی]] این گونه شهرها در برابر [[تهاجم]] فرهنگ‌های [[بیگانه]] از استحکام و بنیاد بیشتری برخوردار است؛ مثلاً [[اجتماع]] عظیم و میلیونی [[مردم]] در [[روز]] [[اربعین]] در کربلا و در روز [[شهادت امام رضا]]{{ع}} در مشهد همراه با [[مراسم]] و [[اعمال]] خاصی و تکرار هر ساله این همایش‌های عظیم مردمی، موج خروشانی را در [[ابلاغ]] [[ارزش‌های دینی]] و [[سد]] مستحکمی در برابر تهاجمات علیه [[اعتقادات]] مردم ایجاد می‌کند<ref>سید محمد باقر حکیم، نقش اهل بیت{{عم}} در بنیانگذاری جماعت صالحان، ج۷، ص۵۴.</ref>.<ref>[[محمد اسماعیل نباتیان|نباتیان، محمد اسماعیل]]، [[فقه و امنیت (کتاب)|فقه و امنیت]] ص ۲۷۲.</ref>

[[خمس]]، [[زکات]] و [[انفال]] از ابواب مهم در [[فقه]] قلمداد می‌شود. یکی از مباحث مهم در این ابواب، موارد [[وجوب]] و [[مصرف]] آنها و مستحقان است<ref>محمد حسن نجفی، جواهر الکلام، ج۱۶، ص۵.</ref>. [[موارد مصرف]] این [[اموال]]، شمول فراوانی دارد که از [[آموزش]] و [[تبلیغ دین]] تا [[جهاد]] را شامل می‌شود. از جمله شرایط مستحقان زکات و خمس، [[فقر]] است که در واقع با [[هدف]] کاهش فقر و شکاف بین [[ثروتمندان]] و [[فقرا]] وضع شده است و روشن است که فقر از تهدیدهای اصلی ضد فرهنگی به شمار می‌آید و زمینه القای صحیح [[ارزش‌ها]] و هنجارهای [[دینی]] در [[جامعه]] را به شدت کاهش می‌دهد. همچنین بخش عمده نصف خمس تحت عنوان سهم [[امام زمان]]{{ع}} به مصارف [[علمی]] و فرهنگی اختصاص دارد که [[فقها]] [[اجازه]] تخصیص آن را در حوزه‌های فرهنگی همچون تأسیس [[حوزه‌های علمیه]] و کتابخانه‌ها و مراکز بزرگ علمی داده‌اند و اصولاً یکی از علل [[استقلال]] [[حوزه‌های علمیه]] [[شیعی]] از [[حکومت‌ها]]، همین [[منابع مالی]] است. [[مراجع تقلید]] به [[نیابت]] [[امام]] [[معصوم]]{{عم}} این [[اموال]] را در راستای صیانت از [[دین]] و [[تبلیغ]] [[ارزش‌ها]] و [[فرهنگ دینی]] [[هزینه]] می‌کنند تا سامان [[اندیشه]] [[دینی]] [[تحکیم]] یابد.<ref>[[محمد اسماعیل نباتیان|نباتیان، محمد اسماعیل]]، [[فقه و امنیت (کتاب)|فقه و امنیت]] ص ۲۷۴.</ref>

در همین راستا امروزه دعوت را می‌توان در قالب‌های گوناگون از اینترنت، شبکه‌های ماهواره‌ای، رادیو و تلویزیون و... [[اجرا]] کرد. نقش اصل دعوت در فضاسازی [[افکار عمومی]] یک [[کشور]] در ارتباط با [[نظام اسلامی]] و سوق دادن این [[افکار]] به سمت اهداف مورد نظر را نمی‌توان [[انکار]] کرد. اساساً ایجاد [[شوق]] در طرف مقابل برای [[همراهی]] یا ایجاد [[ترس]] و [[وحشت]] در او برای [[تمکین]]، از پیامدها و ثمرات دعوت - چه پیش از [[جهاد]] و چه در شرایطی که جهاد نیست؛ اما [[تهدیدات]] [[دشمنان]] در قالب‌های گوناگون وجود دارد - قلمداد می‌شود و این راهکاری بسیار کم هزینه‌تر نسبت به [[جنگ]] است. در [[سیره ائمه اطهار]]{{عم}} نیز می‌توان چنین رویکردی [[مشاهده]] کرد. [[امام علی]]{{ع}} در [[جنگ جمل]]، [[عبدالله بن عباس]] را برای تنویر افکار عمومی [[سپاه]] مقابل گسیل می‌دارد و توصیه‌هایی درباره نحوه مواجه با سران [[جمل]] می‌کند<ref>حسینعلی منتظری، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ج۵، ص۱۶۱؛ جمعی از محققان، جهاد در آینه روایات، ج۱، ص۵۶.</ref>.<ref>[[محمد اسماعیل نباتیان|نباتیان، محمد اسماعیل]]، [[فقه و امنیت (کتاب)|فقه و امنیت]] ص ۲۷۴.</ref>

از آداب اسلامی که بسترساز و عامل تأمین [[امنیت فرهنگی]] است، [[احکام]] محرماتی چون نگاه به نامحرم، [[دروغ]] و [[تهمت]] و [[وجوب]] [[حجاب]] است. [[حرمت]] نگاه بر نامحرم از احکام [[اجماعی]] است<ref>محمد بن حسن طوسی، مبسوط، ج۴، ص۱۶۰.</ref>. [[صاحب جواهر]] در مورد حرمت نگاه به نامحرم ادعای [[اجماع]] بین [[امامیه]] کرده است<ref>محمد حسن نجفی، جواهر الکلام، ج۲۹، صص ۷۵ و ۸۱.</ref>. [[دروغ]] و [[تهمت]] تهدیدکننده [[امنیت فرهنگی]] [[جامعه]] و [[فروپاشی]] [[انسجام]] آن است که در آثار [[فقهی]] بر آن تأکید شده است<ref>مرتضی انصاری، مکاسب، ج۲، ص۱۴-۲۱.</ref>؛ همچنین [[حجاب]] [[اسلامی]] برای [[زن]] نیز از [[احکام]] مورد اجماع [[فقهای شیعه]] و [[سنی]] است. [[پوشش]] اسلامی از نمادهای [[جامعه اسلامی]] است و به همین دلیل، در دوره معاصر، [[استعمار]] و [[روشنفکران]] و عوامل [[غرب‌گرا]] در [[کشورهای اسلامی]] بر [[کشف]] آن کوشیده‌اند و در مقابل، [[فقها]] و [[علما]] [[مبارزه]] [[سختی]] را در مقابله با این [[تهاجم فرهنگی]] و [[پاسداری]] از آن داشته‌اند. آثار و آرای فقهای معاصر بیانگر توجه جدی آنها به چالش تهاجم فرهنگی است.<ref>[[محمد اسماعیل نباتیان|نباتیان، محمد اسماعیل]]، [[فقه و امنیت (کتاب)|فقه و امنیت]] ص ۲۸۰.</ref>

یکی از مسائل مربوط به کتب ضلال، اتلاف آنهاست. [[شهید ثانی]] در مسالک تأکید بر اتلاف کتب ضلال می‌نویسد: «بدون [[تقیه]] از بین بردن کتب ضاله [[واجب]] است؛ درصورتی که نتوان بخش‌های [[مضل]] کتاب را جدا کرد»<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام، ج۳، ص۱۲۷.</ref>. صاحب جواهر اساساً حرمت حفظ کتب ضلال را به علت [[وجوب]] اتلاف می‌داند، چون کتب ضاله زیر عنوان «وضع برای حرام» و عنوان «چیزی که [[شأن]] آن فسادزایی است»، قرار می‌گیرند. بنابراین حکم حرمت بر این کتب سزاوارتر از حرمت بر بت‌هاست<ref>محمد حسن نجفی، جواهر الکلام، ج۲۲، ص۵۷.</ref>. فقهای متأخر نیز اتلاف کتب ضلال را واجب دانسته‌اند<ref>عبدالله مامقانی، مناهج المتقین، ص۲۰۷.</ref>.

[[صاحب جواهر]] درباره مستندات کتب ضلال می‌نویسد: {{عربی|بل قد يستفاد حرمة أيضا مما دل على وجوب اجتناب قول الزور و لهو الحديث و الكذب والافتراء على الله}}<ref>محمد حسن نجفی، جواهر الکلام، ج۲۲، ص۵۶.</ref>: «بلکه [[حرمت]] کتب ضاله همچنین از [[وجوب]] [[پرهیز]] از [[قول زور]]، [[حدیث]] [[لهو]]، [[کذب]] و [[افترا]] بر خداوند فهمیده می‌شود».

از مستندات [[روایی]] حرمت کتب ضلال می‌توان به [[روایت]] [[تحف العقول]] از [[امام صادق]]{{ع}} اشاره کرد که می‌فرماید: {{متن حدیث|وَ كُلُّ مَنْهِيٍّ عَنْهُ مِمَّا يُتَقَرَّبُ بِهِ لِغَيْرِ اللَّهِ أَوْ يَقْوَى بِهِ الْكُفْرُ وَ الشِّرْكُ مِنْ جَمِيعِ وُجُوهِ الْمَعَاصِي أَوْ بَابٌ مِنَ الْأَبْوَابِ يَقْوَى بِهِ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الضَّلَالَةِ أَوْ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الْبَاطِلِ أَوْ بَابٌ يُوهَنُ بِهِ الْحَقُّ فَهُوَ حَرَامٌ مُحَرَّمٌ حَرَامٌ بَيْعُهُ وَ شِرَاؤُهُ وَ إِمْسَاكُهُ وَ مِلْكُهُ وَ هِبَتُهُ وَ عَارِيَّتُهُ وَ جَمِيعُ التَّقَلُّبِ فِيهِ إِلَّا فِي حَالٍ تَدْعُو الضَّرُورَةُ فِيهِ}}<ref>ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ج۱، ص۳۳۲.</ref>: «هر ممنوعی از همان نوع [[گناهان]] که به وسیله آن بر غیر خداوند نزدیکی جسته می‌شود و [[کفر]] و [[شرک]] تقویت می‌گردد یا راهی که از آن به [[حق]] [[توهین]] می‌شود، خرید، فروش، نگهداری، [[مالکیت]]، [[بخشش]]، عاریه و هر گونه [[تصرف]] جز در موارد ضروری [[حرام]] است». صاحب جواهر [[معتقد]] است کتب ضاله داخل در روایت امام صادق{{ع}} است<ref>محمد حسن نجفی، جواهر الکلام، ج۲۲، ص۵۷.</ref>.