اصبغ بن نباته در رجال و تراجم: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط| موضوع مرتبط = اصبغ بن نباته| عنوان مدخل  = اصبغ بن نباته| مداخل مرتبط = [[اصبغ بن نباته در رجال و تراجم]] - [[اصبغ بن نباته در تاریخ اسلامی]] - [[اصبغ بن نباته در نهج البلاغه]] - [[اصبغ بن نباته در حدیث]]| پرسش مرتبط  = }}

آخرین خبری که از زمان زندگانی او در دست است، این است که او دوره [[حکومت]] [[حجاج بن یوسف ثقفی]]<ref>حاکم ستمگر و خونریز منصوب از جانب مروائیان بر عراق از سال ۷۵-۹۵، ر. ک: بلاذری، ج۱۳، ص۳۷۴.</ref> را [[درک]] کرده است<ref>ابوالعرب تمیمی، ج۱، ص۱۷۰؛ قاضی نعمان، ج۲، ص۲۹۰.</ref>. بر این اساس، [[اصبغ]] دست کم تا سال ۷۵ هجری زنده بوده است. اما با توجه [[روایت]] مستقیم [[ابوحمزه ثمالی]]<ref>ابوحمزه، ص۲۷۶، ۲۸۳، ۲۸۴، ۲۹۵ و ۳۰۵ و نیز بنگرید: کلینی، ج۴، ص۴۹۳؛ عبدالرزاق صنعانی، ج۲، ص۲۳۶.</ref> و [[ابوالجارود]]<ref>برقی، محاسن، ج۲، ص۶۱۲؛ کلینی، ج۲، ص۹۰؛ مزی، ج۹، ص۵۱۷.</ref> که هر دو در حدود سال ۱۵۰ هجری [[ابوحمزه]] در سال ۱۵۰<ref>نجاشی، ص۱۱۵.</ref> و ابوالجارود بین سال‌های ۱۴۰ تا ۱۵۰<ref>ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۹، ص۱۴۰.</ref> با ۱۵۱ تا ۱۶۰<ref>بخاری، تاریخ الأوسط، ج۲، ص۱۱۲.</ref> درگذشته‌اند، می‌‌توان نتیجه گرفت که اصبغ تا حدود [[سال ۸۰ هجری]] زنده بوده، تا این دو [[راوی]] توانسته باشند در اوایل سنین [[نوجوانی]] خود، از او در سن حدود ۱۵ سالگی روایت نقل کنند. البته [[ذهبی]]<ref>تاریخ الاسلام، ج۷، ص۲۸.</ref> نام اصبغ را در شمار کسانی که در بین سال‌های ۱۰۱ تا ۱۱۰ [[هجری]] درگذشته‌اند، آورده است که در این صورت باید در [[درستی]] روایت حضور اصبغ نزد [[امام علی]] {{ع}} در دوران [[حکومت]] [[ابوبکر]] [[تأمل]] کرد؛ زیرا در این صورت او در هنگام [[مرگ]] حدود ۱۱۴ سال داشته، که خیلی بعید است.<ref>[[رسول قلیچ|قلیچ، رسول]]، [[دانشنامه سیره نبوی ج۲ (کتاب)|مقاله «اصبغ بن نباته»، دانشنامه سیره نبوی]] ج۲، ص:۹۷-۹۹.</ref>

[[تاریخ]] ولادت و [[وفات]] [[الاصبغ بن نباته]] دانسته نیست؛ لکن [[شیخ طوسی]] او را از [[صحابه امام علی]]{{ع}}<ref>رجال الطوسی، ص۵۷، ش۴۷۰.</ref> و [[امام حسن مجتبی]]{{ع}}<ref>رجال الطوسی، ص۹۳، ش۹۱۹.</ref> برشمرده است و از تعبیر [[نجاشی]]<ref>{{عربی|"كان من خاصة أمیر المؤمنين{{ع}} و عمر بعده"}}؛ (رجال النجاشی، ص۸، ش۵).</ref> برداشت می‌شود که [[پس از شهادت حضرت علی]]{{ع}} سال‌ها زنده بود و از اینکه کتابی در [[مقتل الحسین]]{{ع}} تألیف کرده، به دست می‌آوریم که بعد از سال ۶۱ هجری [[قمری]] زنده بوده است.

[[آقابزرگ تهرانی]] او را از وفات یافتگان پس از سال ۱۰۰ دانسته است<ref>الذریعة إلی تصانیف الشیعه، ج۱۵، ص۳۶۲: {{عربی|المتوفی بعد المأة}}.</ref>؛ لکن شاهدی برای آن ذکر نکرده است.

بسیاری از اصبغ بن نباته روایت کرده‌اند؛ مانند [[حسن بن عبدالرحمن]]، [[محمد بن داوود غنوی]]، [[ابو یحیی زکریا بن میسرة]]، [[ابو الجارود زیاد بن المنذر]]، [[علی بن الحزور الغنوی]]، [[سعد بن طریف التمیمی]]، [[أبو الصباح الکنانی]]، [[مقاتل بن حیان]]، [[الفضل بن یزید]]، [[أبو حمزة ثابت بن أبی صفیة الثمالی]]، [[الحارث بن حضیرة المزنی]]، [[الأجلح بن عبدالله الکندی]]، [[ثابت بن أسلم البنانی]]، [[رزین بیاع الأنماط]]، [[سعید بن مینا]]، [[فطر بن خلیفة]]، [[محمد ابن السائب الکلبی]]، [[الولید بن عبدة الکوفی]] و [[یحیی بن أبی الهیثم العطار]]<ref>ر.ک: تفسیر کنز الدقائق، ج۱، ص۴، ج۲، ص۱۸۸، ۲۴۵ و ۳۹۷، ج۳، ص۴۶۱، ج۴، ص۱۰۴، ج۹، ص۵۸، ۲۰۵ و ۵۹۳، ج۱۱، ص۲۳۹، ج۱۲، ص۲۲۸؛ تهذیب الکمال، ج۳، ص۳۰۸، ش۵۳۷.</ref>.

وی از [[امام علی]] و [[امام حسن]]{{عم}}، [[أبو أیوب خالد بن زید الأنصاری]]، [[عمار بن یاسر]]، [[عمر بن الخطاب]]<ref>ر.ک: تهذیب الکمال، ج۳، ص۳۰۸، ۵۳۷.</ref>، [[سلمان فارسی]]<ref>ر.ک: بصائر الدرجات، ج۱، ص۴۹۷، ح۷.</ref>، [[عبدالله بن عباس]]<ref>ر.ک: الامالی (صدوق)، ص۳۶۷، ح۱۷.</ref>، [[محمد بن حنفیه]]<ref>ر.ک: معانی الاخبار، ص۴۲، ح۴.</ref>، [[حارث الاعور همدانی]]<ref>معانی الاخبار، ص۲۴۴.</ref> روایت کرده است.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۴ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۴، ص 318-319.</ref>

صاحب الحاوی و [[علامه مجلسی]] او را از [[راویان ممدوح]]<ref> ر.ک: حاوی الاقوال، ج۳، ص۹۳، ش۱۰۵۶؛ الوجیزه (خاتمه)، ص۲۲۲، ش۶۷.</ref> و روایتش را از [[روایات]] حسن برشمردند؛ لکن قرائن بر وثاقت و [[جلالت]] اصبغ بن نباته دلالت دارند:

#از کسانی است که [[امام علی]]{{ع}} از آنها با تعبیر ثقاتی یاد کرده است<ref>{{متن حدیث|قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ فِي كِتَابِ الرَّسَائِلِ: عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بِإِسْنَادِهِ قَالَ: كَتَبَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ{{ع}} كِتَاباً بَعْدَ مُنْصَرَفِهِ مِنَ النَّهْرَوَانِ وَ أَمَرَ أَنْ يُقْرَأَ عَلَى النَّاسِ، وَ ذَلِكَ أَنَّ النَّاسَ سَأَلُوهُ عَنْ أَبِي بَكْرٍ وَ عُمَرَ وَ عُثْمَانَ، فَغَضِبَ{{ع}} وَ قَالَ: قَدْ تَفَرَّغْتُمْ لِلسُّؤَالِ عَمَّا لَا يَعْنِيكُمْ وَ هَذِهِ مِصْرُ قَدِ انْفَتَحَتْ وَ قَتَلَ مُعَاوِيَةُ ابْنَ خَدِيجٍ وَ مُحَمَّدَ بْنَ أَبِي بَكْرٍ، فَيَا لَهَا مِنْ مُصِيبَةٍ مَا أَعْظَمَهَا بِمُصِيبَتِي بِمُحَمَّدٍ، فَوَ اللَّهِ مَا كَانَ إِلَّا كَبَعْضِ بَنِيَّ، سُبْحَانَ اللَّهِ بَيْنَا نَحْنُ نَرْجُو أَنْ نَغْلِبَ الْقَوْمَ عَلَى مَا فِي أَيْدِيهِمْ إِذْ غَلَبُونَا عَلَى مَا فِي أَيْدِينَا، وَ أَنَا كَاتِبٌ لَكُمْ كِتَاباً فِيهِ تَصْرِيحُ مَا سَأَلْتُمْ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى. فَدَعَا كَاتِبَهُ عُبَيْدَ اللَّهِ بْنَ أَبِي رَافِعٍ فَقَالَ لَهُ أَدْخِلْ عَلَيَّ عَشَرَةً مِنْ ثِقَاتِي. فَقَالَ: سَمِّهِمْ لِي يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ. فَقَالَ: أَدْخِلْ أَصْبَغَ بْنَ نُبَاتَةَ، وَ...}}؛ (کشف المحجه، ص۱۷۳ - ۱۷۴).</ref>.

#از [[خواص اصحاب]] [[امیر مؤمنان]]{{ع}} به شمار آمده است، چنان‌که [[آیت الله خویی]] می‌نویسد: {{عربی|"ويكفي في مدحه أنه من خواص أمیر المؤمنين{{ع}}"}}<ref>ر.ک: معجم رجال الحدیث، ج۱۱، ص۲۳۲، ش۶۹۲۹ (ترجمه عبدالله بن شداد).</ref>.

# اصبغ بن نباته از معدود کسانی بود که هنگام [[شهادت امام علی]]{{ع}} بر بالین حضرت حضور یافت و [[امام]]{{ع}} هر بار که به [[هوش]] می‌آمدند، سخنی از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} برای او [[وصیت]] می‌کردند<ref>ر.ک: الامالی (طوسی)، ص۱۲۲ - ۱۲۴، ح۱۹۱.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۴ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۴، ص 319-322.</ref>

#از جمله [[شرطة الخمیس]] بوده است. واژه شُرطه بر وزن غُرفه و در لغت به معنای گروه و گروهان است و جهت نامگذاری‌اش این است که از شرط به معنی [[آمادگی]] برای هر گونه [[فداکاری]] و [[جان نثاری]] است و کلمه خمیس یعنی [[سپاه]] که آن را به پنج بخش [[میمنه]]، [[میسره]]، مقدم، ساقه و [[قلب]] قسمت می‌کردند. عنوان شرط الخمیس اعیان و بزرگان سپاه و نخستین گروه از [[لشکر]] هستند که در [[جنگ]] حاضر شده و آماده [[مرگ]] باشند و در اصطلاح رجالی شرطة الخمیس به اعیان و بزرگان از [[اصحاب امام علی]]{{ع}} گفته می‌شود که برای هر نوع فداکاری کامل آمادگی داشته و با آن حضرت [[پیمان]] بستند که در [[راه خدا]] تا سر مرز [[شهادت]] پیش بروند و مرگ در راه خدا را به آن حضرت تضمین دادند و در مقابل، آن حضرت نیز [[پیروزی]] بلکه [[بهشت]] را برای آنها ضمانت کردند.  

[[کشی]] با سند خود گفت‌وگوی [[اسماعیل بن بزیغ]] با [[اصبغ بن نباته]] را چنین نقل می‌کند: {{متن حدیث|مَا كَانَ مَنْزِلَةُ هَذَا الرَّجُلِ فِيكُمْ قَالَ مَا أَدْرِي مَا تَقُولُ إِلَّا أَنَّ سُيُوفَنَا كَانَتْ عَلَى عَوَاتِقِنَا فَمَنْ أَوْمَأَ إِلَيْنَا ضَرَبْنَاهُ بِهَا وَ كَانَ يَقُولُ لَنَا تَشَرَّطُوا فَوَ اللَّهِ مَا اشْتِرَاطُكُمْ لِذَهَبٍ وَ لَا فِضَّةٍ وَ مَا اشْتِرَاطُكُمْ إِلَّا لِلْمَوْتِ إِنَّ قَوْماً مِنْ قَبْلِكُمْ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ تَشَارَطُوا بَيْنَهُمْ فَمَا مَاتَ أَحَدٌ مِنْهُمْ حَتَّى كَانَ نَبِيَّ قَوْمِهِ أَوْ نَبِيَّ قَرْيَتِهِ أَوْ نَبِيَّ نَفْسِهِ وَ إِنَّكُمْ لَبِمَنْزِلَتِهِمْ غَيْرَ أَنَّكُمْ لَسْتُمْ بِأَنْبِيَاءَ}}<ref>رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال)، ص۵، ش۸.</ref>.