بعثت پیامبر خاتم در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = بعثت پیامبر خاتم

| عنوان مدخل  = بعثت پیامبر خاتم

| مداخل مرتبط = [[بعثت پیامبر خاتم در تاریخ اسلامی]]

| پرسش مرتبط  =  

'''بِعثَت [[پیامبر خاتم]]''' به [[برگزیده شدن]] [[حضرت محمد]] {{صل}} به [[پیامبری]] و آغاز [[رسالت]] او به عنوان [[آخرین پیامبر]] [[الهی]] اشاره دارد. حضرت محمد {{صل}} در سال چهلم [[عام‌الفیل]] در سن چهل سالگی و در [[غار حراء]] به پیامبری [[برگزیده]] شد. [[شیعیان]] بیست و هفتم [[ماه رجب]] را [[روز]] بعثت پیامبر خاتم دانسته و این روز را به عنوان [[عید مبعث]] گرامی می‌دارند.

[[بعثت]] به معنای [[برانگیختن]] از سوی [[بشر]] یا [[خداوند]] است و معنای آن در موارد مختلف تفاوت می‌کند<ref>راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۵۲.</ref>. کاربرد [[قرآنی]] [[بعث]] درباره [[برانگیخته شدن]] [[انبیا]] و نیز [[روز قیامت]] و زنده شدن [[انسان‌ها]] در آن [[روز]]، [[شهرت]] بیشتری دارد<ref>{{متن قرآن|بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا}} «اوست که در میان نانویسندگان (عرب)، پیامبری از خود آنان برانگیخت» سوره جمعه، آیه ۲؛ {{متن قرآن|فَهَذَا يَوْمُ الْبَعْثِ}} «اینک این روز رستخیز است» سوره روم، آیه ۵۶؛ {{متن قرآن|وَأَنَّ اللَّهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ}} «و اینکه خداوند آن کسان را که در گورند برمی‌انگیزد» سوره حج، آیه ۷.</ref>. باعث، از [[نام‌های خداوند]] است که به معنای زنده کننده انسان‌ها پس از [[مرگ]] در روز قیامت است<ref>صدوق، التوحید، ص۲۱۵.</ref>. از این رو، [[بعثت انبیا]] نیز، هماهنگ با این معنا، می‌تواند به مفهوم فرستادن آنان برای [[زنده کردن]] [[انسانیت]] و [[فطرت بشری]] باشد، که گویی غبار [[گمراهی]] آن را میرانده است.

بر همین پایه، [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} بعثت [[رسول خدا]]{{صل}} را نعمتی برای انسان‌ها وصف کرد و فرمود: «پروردگارا! او [[گواه]] تو در [[روز رستاخیز]] و برانگیخته تو برای [[نعمت]] و فرستاده بر [[حق]] تو برای [[رحمت]] است»<ref>ثقفی، الغارات، ج۱، ص۱۶۰؛ سید رضی، نهج البلاغه، خ ۲۰۳.</ref>.

بر اساس این تعریف، [[هدف بعثت]] [[انبیای الهی]] نیز [[پاسخ‌گویی]] به ندای [[فطرت بشر]] و یادآوری نعمت‌های فراموش شده [[الهی]] خواهد بود. [[امام علی]]{{ع}} در این باره فرمود: «خداوند رسولانی فرستاد تا [[مردم]] را به [[پیمان]] خدایی [[فطرت]] پای‌بند کنند، نعمت فراموش شده او را یادآور شوند، گنجینه‌های [[خرد]] را برانگیزانند و نشانه‌های بزرگی خداوند را که در هندسه هستی نقش بسته، نشان دهند».

[[امام]] در ادامه با اشاره به بعثت رسول خدا{{صل}} فرمود: «زمانی که حضرت [[مبعوث]] شد، ساکنان [[زمین]] مردمی پراکنده بودند، [[گرایش‌ها]] پراکنده و راه‌ها درهم بود. گروهی [[خدا]] را به مخلوق [[تشبیه]] می‌کردند، جمعی به [[اسم الهی]] [[کفر]] می‌ورزیدند و برخی با نام الهی به موجودات [[پست]] اشاره می‌کردند. [[خداوند]] آنان را به وسیله پیامبرش از [[گمراهی]] و [[نادانی]] [[نجات]] داد»<ref>{{متن حدیث|فَبَعَثَ فِيهِمْ رُسُلَهُ... لِيَسْتَأْدُوهُمْ مِيثَاقَ فِطْرَتِهِ وَ يُذَكِّرُوهُمْ مَنْسِيَّ نِعْمَتِهِ وَ يَحْتَجُّوا عَلَيْهِمْ بِالتَّبْلِيغِ وَ يُثِيرُوا لَهُمْ دَفَائِنَ الْعُقُولِ وَ يُرُوهُمْ آيَاتِ الْمَقْدِرَةِ...}}؛ (سید رضی، نهج البلاغه، خطبه ۱). درباره هدف بعثت از منظر قرآن بنگرید: {{متن قرآن|الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}} «همان کسان که از فرستاده پیام‌آور درس ناخوانده پیروی می‌کنند، همان که (نام) او را نزد خویش در تورات و انجیل نوشته می‌یابند؛ آنان را به نیکی فرمان می‌دهد و از بدی باز می‌دارد و چیزهای پاکیزه را بر آنان حلال و چیزهای ناپاک را بر آنان حرام می‌گرداند و بار (تکلیف)‌های گران و بندهایی را که بر آنها (بسته) بود از آنان برمی‌دارد، پس کسانی که به او ایمان آورده و او را بزرگ داشته و بدو یاری رسانده‌اند و از نوری که همراه وی فرو فرستاده شده است پیروی کرده‌اند رستگارند» سوره اعراف، آیه ۱۵۷؛ {{متن قرآن|لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ...}} «ما پیامبرانمان را با برهان‌ها (ی روشن) فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو فرو فرستادیم تا مردم به دادگری برخیزند.».. سوره حدید، آیه ۲۵؛ {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ}} «اوست که در میان نانویسندگان (عرب)، پیامبری از خود آنان برانگیخت که بر ایشان آیاتش را می‌خواند و آنها را پاکیزه می‌گرداند و به آنان کتاب (قرآن) و فرزانگی می‌آموزد و به راستی پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند» سوره جمعه، آیه ۲.</ref>.

از ویژگی‌های [[بعثت]] [[رسول خدا]]{{صل}} آن بود که [[خداوند]] از همه [[انبیای پیشین]] پیمانی گرفت تا به وی [[ایمان]] آورند، با دشمنانش بجنگند و [[پیامبری]] او را به [[پیروان]] خود نیز خبر دهند. خداوند این [[پیمان]] را برای [[رسول خدا]]{{صل}} چنین نقل کرد: «هنگامی را که خداوند از [[پیامبران]] پیمان گرفت که هرگاه به شما کتاب و حکمتی دادم، سپس شما را فرستاده‌ای آمد که آنچه را با شماست [[تصدیق]] کرد، البته به او ایمان بیاورید و حتماً یاریش کنید. فرمود: «آیا [[اقرار]] کردید و در این باره پیمانم را پذیرفتید؟» گفتند: «اقرار کردیم» فرمود: «پس [[گواه]] باشید و من با شما از گواهانم»<ref>{{متن قرآن|وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنْصُرُنَّهُ قَالَ أَأَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلَى ذَلِكُمْ إِصْرِي قَالُوا أَقْرَرْنَا قَالَ فَاشْهَدُوا وَأَنَا مَعَكُمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ}} «و آنگاه خداوند از پیامبران پیمان گرفت که چون به شما کتاب و حکمتی دادم سپس پیامبری نزدتان آمد که آن (کتاب) را که با شماست راست می‌شمارد، باید بدو ایمان آورید و باید او را یاوری کنید و (آنگاه) فرمود: آیا اقرار کردید و بر (پایه) آن پیمان مرا پذیرفتید؟ گفتند: اقرار کردیم؛ فرمود: پس گواه باشید و من نیز همراه شما از گواهانم» سوره آل عمران، آیه ۸۱.</ref>.

[[بشارت]] به [[بعثت پیامبر خاتم]]{{صل}} و نشانه‌هایی از ظهور آن حضرت در [[تورات]] و [[انجیل]] آمده است و بسیاری از [[اهل کتاب]] و [[مشرکان]] از قبل، با آن آشنا بودند و حتی رسول خدا{{صل}} را مانند نزدیک‌ترین افراد خود می‌شناختند و به ویژگی‌ها و نشانه‌های آن حضرت [[آگاه]] بودند<ref>{{متن قرآن|وَإِذْ قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْرَاةِ وَمُبَشِّرًا بِرَسُولٍ يَأْتِي مِنْ بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ فَلَمَّا جَاءَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ قَالُوا هَذَا سِحْرٌ مُبِينٌ}} «و (یاد کن) آنگاه را که عیسی پسر مریم گفت: ای بنی اسرائیل! من فرستاده خداوند به سوی شمایم، توراتی را که پیش از من بوده است راست می‌شمارم و نویددهنده به پیامبری هستم که پس از من خواهد آمد، نام او احمد است؛ امّا چون برای آنان برهان‌ها (ی روشن) آورد، گفتند: این جادویی آشکار است» سوره صف، آیه ۶؛ {{متن قرآن|وَلَمَّا جَاءَهُمْ كِتَابٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَهُمْ وَكَانُوا مِنْ قَبْلُ يَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذِينَ كَفَرُوا فَلَمَّا جَاءَهُمْ مَا عَرَفُوا كَفَرُوا بِهِ فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الْكَافِرِينَ}} «و چون کتابی از سوی خداوند نزدشان آمد که آنچه را با خود داشتند، راست می‌شمرد؛ با آنکه پیش‌تر، (به مژده آمدن آن) در برابر کافران یاری می‌خواستند؛ همین که آنچه می‌شناختند نزدشان رسید، بدان کفر ورزیدند پس لعنت خداوند بر کافران باد» سوره بقره، آیه ۸۹.</ref>.<ref>[[رمضان محمدی|محمدی]]، [[منصور داداش‌نژاد|داداش‌نژاد]]، [[حسین حسینیان مقدم|حسینیان]]، [[تاریخ اسلام (کتاب)|تاریخ اسلام]] ص۷۱.</ref>

== [[بعثت]] [[رسول خدا]] {{صل}} ==

رسول خدا {{صل}} [[پیش از بعثت]]، هر سال<ref>سید رضی، نهج البلاغه، خطبه قاصعه، ص۱۹۲.</ref> یک ماه<ref>ابن هشام، ج۱، ص۲۵۱؛ طبری، تاریخ، ج۲، ص۳۰۰؛ عسکری، تصحیفات، ج۱، ص۲۹۶؛ بیهقی، دلائل، ج۲، ص۱۴۷.</ref> یا همواره از محیط [[مکه]] بیرون می‌رفت و بدون آنکه کسی به او [[دستور]] داده باشد یا از کسی [[پیروی]] کند، در [[غار حرا]] به [[عبادت]] می‌پرداخت<ref>ابن حزم، جوامع السیره، ص۳۶؛ حلبی، ج۱، ص۴۰۵.</ref>. این گونه عبادت رسول خدا {{صل}} که با دوری از [[جامعه]] و ویژگی‌هایی همراه بود، "[[تحنث]]"، از ماده "حنث" به معنای [[گناه بزرگ]]<ref>خلیل، ج۳، ص۲۰۶.</ref> و به معنای [[دوری از گناه]] بزرگ یا عبادت همراه با دوری از [[شرک]] و [[بت پرستی]] است<ref>ابن قتیبه، غریب الحدیث، ج۱، ص۱۴۳؛ عسکری، تصحیفات، ج۱، ص۲۹۶؛ جوهری، ج۱، ص۲۸۰؛ زمخشری، ج۱، ص۲۳۸. برای آگاهی بیشتر از معنای تحنث، ر.ک: تحنث.</ref>.

نخستین نشانه‌های بعثت رسول خدا {{صل}} رؤیاهای صادق بود که همچون سپیده صبح پدید آمد<ref>یعنی فرشته را در خواب می‌دید، نه آنکه در خواب مبعوث به رسالت شده باشد.</ref> و علاقه به [[تنهایی]] در ایشان ایجاد شد؛ چندان که تنهایی را بیش از هر چیز [[دوست]] می‌داشت<ref>ابن هشام، ج۱، ص۲۴۹ و ۲۵۰؛ ابن سعد، ج۱، ص۱۵۳؛ بلاذری، أنساب، ج۱، ص۱۱۶؛ ابونعیم، دلائل، ص۲۱۳.</ref>. چراکه با [[کوه]] حرا<ref>چون در برخی روایات غار نیست.</ref> به سر می‌برد، به فقیرانی که نزد ایشان می‌رفتند طعام می‌داد و چون آن ایام پایان می‌یافت، هفت بار یا هر چه [[خدا]] می‌خواست به [[طواف]] [[کعبه]]، می‌پرداخت و سپس به [[خانه]] می‌آمد<ref>ابن هشام، ج۱، ص۲۵۲.</ref>.

بنا بر [[نقلی]] آن حضرت پس از چند شب پی در پی عبادت و تنهایی در [[غار حراء]] نزد [[حضرت خدیجه]] {{س}} می‌آمد و زاد و توشه تهیه می‌کرد و باز می‌گشت تا آنکه در حالی که در غار حرا به سر می‌برد [[وحی]] بر او نازل شد<ref>ابن سعد، ج۱، ص۱۵۳؛ ابونعیم، دلائل، ص۲۱۳؛ ابن عبدالبر، الدرر، ص۳۱ و ۳۲؛ و با اندکی تغییر، ابن هشام، ج۱، ص۲۵۲.</ref>. در آستانه [[بعثت]]، هرگاه [[رسول خدا]] {{صل}} برای کاری از [[منزل]] دور می‌شد و به کوه‌های [[مکه]] می‌رفت، بر سنگ و درختی نمی‌گذشت مگر آنکه از آنها ندای "[[السلام]] علیک یا [[رسول الله]]" می‌شنید و چون اطراف و سمت راست و چپ و پشت سر خود را نگاه می‌کرد، چیزی جز سنگ و درخت نمی‌دید. مدتی به همین شکل سپری شد تا آنکه [[جبرئیل]] در [[ماه رمضان]] که آن حضرت در [[غار حرا]] بود، بر ایشان نازل شد<ref>ابن هشام، ج۱، ص۲۴۹ و ۲۵۰؛ ابن سعد، ج۱، ص۱۵۳؛ بلاذری، انساب، ج۱، ص۱۱۶.</ref>. بیشتر قریب به اتفاق منابع، سن آن حضرت را هنگام بعثت، [[چهل]] سال دانسته‌اند<ref>برای نمونه، ر.ک: ابن هشام، ج۱، ص۲۴۹؛ ابن سعد، ج۱، ص۱۵۲؛ خلیفة بن خیاط، التاریخ، ص۲۷.</ref>، اما ۴۱<ref>مجلسی، ج۱۸، ص۲۰۴.</ref>، ۴۳<ref>طبری، تاریخ، ج۲، ص۲۹۲.</ref> و ۴۵ سال نیز گفته شده است<ref>خلیفة بن خیاط، التاریخ، ص۲۸.</ref> که با توجه به [[شهرت]] داشتن چهل سال و حوادث سال‌های پس از بعثت و پس از [[هجرت]]، به نظر می‌رسد سال‌های دیگر نمی‌توانند درست باشند. در [[روز]] و [[تاریخ]] بعثت نیز [[اختلاف]] است. بیشتر [[منابع اهل سنت]]، [[تاریخ]] [[بعثت]] را ماه رمضان<ref>ابن هشام، ج۱، ص۲۵۰.</ref> یا هفدهم ماه رمضان<ref>ابن سعد، ج۱، ص۱۵۲؛ بلاذری، انساب، ج۱، ص۱۱۵؛ مقدسی، ج۲، ص۴۹.</ref> آورده‌اند، اما هیجدهم [[رمضان]]<ref>طبری، تاریخ، ج۲، ص۲۹۳.</ref> ۲۴ رمضان<ref>طبری، تاریخ، ج۲، ص۲۹۴.</ref> و [[دوازدهم ربیع الاول]]<ref>ابن کثیر، ج۳، ص۱۳۵.</ref> نیز گفته‌اند.

بیشتر [[منابع شیعه]] نیز تاریخ بعثت را ۲۷ ماه رجب دانسته‌اند<ref>کلینی، ج۴، ص۱۴۹؛ مفید، المقنعه، ص۲۲۶؛ طوسی، مصباح المتهجد، ص۸۲۰؛ ابن براج، ج۱، ص۱۴۸؛ فتال نیشابوری، ص۳۵۱؛ راوندی، النوادر، ص۲۶۶؛ محقق حلی، المعتبر، ج۲، ص۷۰۸؛ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ج۶، ص۱۹۱.</ref>. اما [[۲۵ رجب]]<ref>صدوق، المقنع، ص۲۰۷.</ref>، ده روز مانده به پایان رمضان<ref>یعقوبی، ج۲، ص۲۲.</ref>، [[ربیع الاول]]<ref>یعقوبی، ج۲، ص۲۲.</ref>، دهم ربیع الاول<ref> مسعودی، التنبیه و الاشراف، ص۱۹۸.</ref> و ۱۱ ربیع الاول<ref>مجلسی، ج۱۸، ص۲۰۵.</ref> هم گفته‌اند. روز بعثت را نیز بیشتر [[دوشنبه]]<ref>ابن حبیب، المحبر، ص۱۰ یعقوبی، ج۲، ص۲۲؛ طبری، تاریخ، ج۲، ص۲۹۳؛ مسعودی، مروج، ج۲، ص۲۷۶.</ref> دانسته‌اند، ولی [[پنجشنبه]]<ref>یعقوبی، ج۲، ص۲۲.</ref> و [[جمعه]]<ref>یعقوبی، ج۲، ص۲۳.</ref> نیز آورده‌اند. البته اختلاف‌های یاد شده در صورتی است که بتوان [[زمان]] [[بعثت]] و زمان [[نزول وحی]] و [[آیات قرآن]] را یکی دانست، اما در صورتی که زمان بعثت و نزول وحی یکی نباشد، برخی از تاریخ‌های یاد شده و [[اختلاف]] در آنها، مربوط به زمان نزول وحی است که به معنای اختلاف در زمان بعثت نیست. برخی بر این باورند که به موجب آیاتی همچون: {{متن قرآن|شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ}}<ref>«(روزهای روزه گرفتن در) ماه رمضان است که قرآن را در آن فرو فرستاده‌اند» سوره بقره، آیه ۱۸۵.</ref> و{{متن قرآن|إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ}}<ref>«ما آن (قرآن) را در شب قدر فرو فرستادیم» سوره قدر، آیه ۱.</ref> [[نزول قرآن]] در [[ماه رمضان]] بوده است<ref>ر.ک: ابن هشام، ج۱، ص۲۵۴.</ref>، حال اگر بعثت نیز با [[نزول]] آیاتی از [[قرآن]] آغاز شده باشد، پس نمی‌تواند در زمانی غیر از ماه رمضان رخ داده باشد. از سوی دیگر، عده‌ای اصل بعثت را از [[همراهی]] با نزول قرآن جدا دانسته و بر این باورند که بعثت می‌تواند پیش از نزول [[قرآن کریم]]، به شکل خبر یا رؤیایی صادق به اطلاع [[رسول خدا]] {{صل}} رسیده باشد، اما نزول وحی در ماه رمضان آغاز شده باشد. بر اساس نظری دیگر که موجب پدید آمدن نظریه [[نزول]] دفعی و تدریجی [[قرآن]] شده است، این [[کتاب آسمانی]]، یک بار به صورت مجموعی و دفعی بر [[قلب]] [[مبارک]] [[رسول خدا]] {{صل}} نازل شده، و بار دیگر به شکل تدریجی و [[آیه]] به آیه در طول ۲۳ سال بر آن حضرت نازل گردیده است. بر اساس این نظریه، لازم نیست [[بعثت]] و [[نزول قرآن]] حتما در یک [[زمان]] رخ داده باشند. پس می‌شود نزول قرآن در [[ماه رمضان]] و بعثت در زمانی دیگر صورت گرفته باشد؛ چنان که می‌شود حتی بر اساس همزمان بودن نزول قرآن و بعثت، نزول دفعی قرآن در ماه رمضان و نزول تدریجی آن در زمانی دیگر و همراه با بعثت رخ داده باشد، اما این نظریه نیز مورد پذیرش همگان قرار نگرفته است<ref>برای بررسی بیشتر، ر.ک: سهیلی ج۲، ص۳۹۶-۳۸۸؛ مجلسی، ج۱۸، ص۱۹۰؛ جعفر مرتضی عاملی، ج۲، ص۲۵۰-۲۴۴.</ref>.<ref>[[قاسم خانجانی|خانجانی، قاسم]]، [[دانشنامه سیره نبوی (کتاب)|مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی]] ج۱، ص۴۳-۴۴؛ [[سید جعفر مرتضی عاملی|عاملی، سید جعفر مرتضی]]، [[سیرت جاودانه ج۱ (کتاب)|سیرت جاودانه ج۱]]، ص۲۵۳؛ [[رمضان محمدی|محمدی]]، [[منصور داداش‌نژاد|داداش‌نژاد]]، [[حسین حسینیان مقدم|حسینیان]]، [[تاریخ اسلام (کتاب)|تاریخ اسلام]] ص۷۳.</ref>

== نخستین آیات ==

با آنکه برخی ادعا کرده‌اند بدون [[اختلاف]]، نخستین [[سوره]] نازل شده بر رسول خدا {{صل}} {{متن قرآن|اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ}}<ref>«بخوان به نام پروردگار خویش که آفرید» سوره علق، آیه ۱.</ref> است<ref>ر.ک: حسکانی، ج۲، ص۴۱۶؛ مقریزی، ج۴، ص۳۳۲.</ref>، اما در این باره اختلاف‌هایی وجود دارد: از این‌رو، [[سوره علق]]<ref>ابن ابی شیبه، ج۷، ص۱۹۵ و ج۸، ص۳۳۵؛ بیهقی، سنن، ج۹، ص۶.</ref>، [[سوره مدثر]]<ref>بخاری، ج۶، ص۷۴؛ ابن حبان، صحیح ج۱، ص۲۲۰-۲۲۲؛ طبری، جامع البیان، ج۲۹، ص۱۷۹.</ref>، سوره [[فاتحة الکتاب]]<ref>ثعلبی، ج۱۰، ص۲۴۴؛ طوسی، التبیان، ج۱۰، ص۱۷۱و ۳۷۸؛ طبرسی، مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۸۰.</ref>، [[سوره تین]]<ref>حلبی، ج۱، ص۴۲۰.</ref>، آیه {{متن قرآن|قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ}}<ref>«بگو: بیایید تا آنچه را خداوند بر شما حرام کرده است برایتان بخوانم» سوره انعام، آیه ۱۵۱. ابن العربی، احکام القرآن، ج۴، ص۴۱۷.</ref> و {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}}<ref>«به نام خداوند بخشنده بخشاینده» سوره فاتحه، آیه ۱. واحدی نیشابوری، ص۶؛ سیوطی، ج۱، ص۷۷.</ref> را نخستین [[آیه]] یا نخستین [[سوره]] دانسته‌اند که بر آن حضرت نازل شد، اما بیشتر منابع و [[مفسران]]، پنج آیه ابتدای [[سوره علق]] را نخستین آیات می‌دانند<ref>برای نمونه، ر.ک: ابن سعد، ج۱، ص۱۵۴؛ طبری، جامع البیان، ج۳۰، ص۳۲۰؛ بغوی، ج۴، ص۵۰۶؛ سمرقندی، ج۳، ص۴۵۸؛ ثعلبی، ج۱۰، ص۲۴۴؛ طوسی، التبیان، ج۱۰، ص۱۷۱ و ۳۷۸ طبرسی، مجمع، ج۱۰، ص۷۸۰.</ref> و بر نادرستی اقوال دیگر [[استدلال]] کرده‌اند<ref>ر.ک: واحدی نیشابوری، ص۶ و ۷؛ سیوطی، ج۱، ص۷۴ و ۷۷.</ref>. برخی برای رفع این [[اختلاف]]، نخستین آیات را سوره علق دانسته و [[سوره مدثر]] را نخستین سوره پس از [[انقطاع وحی]] یا نخستین سوره کامل می‌دانند<ref>طبرانی، الأوائل، ص۴۳؛ زیلعی، تخریج الأحادیث و الآثار، ج۴، ص۱۱۸ و ۱۱۹؛ سمعانی، تفسیر، ج۶، ص۸۷؛ سیوطی، ج۱، ص۷۲.</ref>. به نظر می‌رسد در این باره باید همان نظر مشهور را پذیرفت که پنج [[آیه]] ابتدای سوره علق، نخستین آیات نازل شده بر [[رسول خدا]] {{صل}} است؛ زیرا سوره مدثر، به سبب آنکه برخی [[آیات]] آن از [[دشمنان]] رسول خدا {{صل}} [[سخن]] می‌گوید، باید به حوادث پس از [[بعثت]] مربوط باشد. [[روایات]] مربوط به آیات و سوره‌های دیگر نیز به روشنی نزول نخستین آنها را [[اثبات]] نمی‌کند<ref> برای اطلاع بیشتر، ر.ک: جعفر مرتضی عاملی، ج۲، ص۲۵۰-۲۴۴؛ دوانی، باد نامه طبری، آغاز وحی و بعثت پیامبر در تاریخ و تفسیر طبری.</ref>.<ref>[[قاسم خانجانی|خانجانی، قاسم]]، [[دانشنامه سیره نبوی (کتاب)|مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی]] ج۱، ص۴۴؛ [[سید جعفر مرتضی عاملی|عاملی، سید جعفر مرتضی]]، [[سیرت جاودانه ج۱ (کتاب)|سیرت جاودانه ج۱]]، ص۲۵۳؛ [[رمضان محمدی|محمدی]]، [[منصور داداش‌نژاد|داداش‌نژاد]]، [[حسین حسینیان مقدم|حسینیان]]، [[تاریخ اسلام (کتاب)|تاریخ اسلام]] ص۷۳.</ref>

روایات مربوط به بعثت رسول خدا {{صل}}، به چند صورت این رویداد را بیان کرده‌اند و به بررسی کامل نیاز دارند، اما بی‌تردید برخی از این روایات را نمی‌توان پذیرفت. بر اساس خبری مشهور، اما نادرست، آن حضرت پس از آنکه با [[فرشته وحی]] روبه رو شد و مورد خطاب [[آیه]] {{متن قرآن|اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ}}<ref>«بخوان به نام پروردگار خویش که آفرید» سوره علق، آیه ۱.</ref>؛ قرار گرفت و پاسخ داد که خواندن نمی‌داند، از سوی [[جبرئیل]] مورد فشار و تکان‌های جسمی شدید قرار گرفت تا آنکه پس از سه مرتبه، سرانجام توانست آن [[آیات]] را بخواند. آن حضرت سپس از [[غار حرا]] پایین آمد و از [[ترس]] آنکه [[مردم]] او را به [[جن]]‌زدگی و امثال آن متهم کنند، نزدیک بود خود را از [[کوه]] پرتاب کند. وی نزد همسرش [[حضرت خدیجه]] {{س}} رفت و او را از ماجرا باخبر کرد و چون [[خدیجه]] ایشان را هراسناک و [[وحشت]] زده دید، دلداری‌اش داد که [[امیدوار]] است او [[برگزیده خداوند]] باشد و به سبب ویژگی‌هایی همچون مهمان نوازی، [[صله رحم]] و [[راستگویی]] که ایشان دارد، [[خدا]] او را [[خوار]] نخواهد کرد.

در [[روایت]] دیگری آمده است خدیجه {{ع}} نزد پسرعمویش، [[ورقة بن نوفل]] رفت و ماجرا را برای او تعریف کرد و او نیز به ایشان [[دلداری]] داد که نگران نباشد زیرا همسرش [[پیامبر]] این [[امت]] خواهد شد و...<ref>برای اطلاع از این روایات، ر.ک: ابن هشام، ج۱، ص۲۵۵-۲۵۳؛ ابن سعد، ج۱، ص۱۵۳؛ طبری، تاریخ، ج۲، ص۲۹۹-۲۹۸؛ بیهقی، دلائل، ج۲، ص۱۴۰-۱۳۵.</ref>.

بنابر [[نقلی]] دیگر، [[رسول خدا]] {{صل}} [[نذر]] کرد همراه با حضرت خدیجه {{ع}} یک ماه که مطابق با [[ماه رمضان]] بود، در [[غار حرا]] [[اعتکاف]] کند. آن حضرت شبی خارج شد و صدایی شنید که می‌گوید {{عربی|"السلام عليك"}}. ایشان [[گمان]] کرد این صدای جن است و بر خدیجه {{ع}} وارد شد و از او خواست تا وی را بپوشاند و...<ref>ر.ک: ابونعیم، دلائل، ص۲۱۵.</ref>. چنان که بر اساس روایتی از [[عایشه]]، رسول خدا {{صل}} در [[خواب]] به [[رسالت]] [[مبعوث]] شدند<ref>ر.ک: ابن هشام، ج۱، ص۲۵۲.</ref> که آن نیز درست نیست. [[اخبار]] یاد شده که در برخی منابع به اختصار و در برخی گزارش‌ها به تفصیل آمده است و نیز [[روایات]] دیگری که مشابه این اخبارند<ref> برای نمونه، ر.ک: ابونعیم، دلائل، ص۲۱۸-۲۲۲.</ref> و متأسفانه به برخی منابع [[شیعی]] نیز راه یافته‌اند<ref>ر.ک: مجلسی، ج۱۵، ص۳۶۴.</ref>، از نظر [[سند]]، محتوا و مضمون و نیز ناهماهنگی بین آنها و به لحاظ آنکه بخش‌هایی از این [[روایات]] با مبانی [[عقلی]] و [[اصول اعتقادی]] مخالف‌اند، اشکالات بسیاری دارند که نمی‌توانند مورد پذیرش قرار گیرند<ref>ر.ک: شرف الدین، النصو الاجتهاد، ص۴۲۰-۴۲۳؛ جعفر مرتضی عاملی، ج۲، ص۳۱۴-۲۸۷.</ref>.

از مهم‌ترین اشکالات روایات یاد شده این است که [[راوی]] اصلی این [[اخبار]] ـ همچون [[عایشه]]، [[عبدالله بن عباس]]، [[عبید بن عمیر بن قتاده لیثی]]، [[عبدالله بن حسن مثنی]]، [[محمد بن شهاب زهری]]، [[هشام بن محمد بن سائب کلبی]] ـ در [[زمان]] [[بعثت]] [[رسول خدا]] {{صل}} به [[دنیا]] نیامده یا [[کودک]] بوده‌اند و طبیعی است که نمی‌توانند وقایع بعثت را نقل کنند، مگر به نقل از دیگران و [[راویان]] یاد شده، [[روایات بعثت]] را از کسی دیگر نقل نکرده یا از او نام نبرده‌اند، بلکه به گونه‌ای نقل کرده‌اند که گویی خود [[شاهد]] ماجرا بوده‌اند. از این‌رو، روایات آنان مرسل است و قابل [[اعتماد]] نیست.

اشکال دیگر این است که سند بیشتر این روایات به [[آل زبیر]] می‌رسد و چون ممکن است بی‌تأثیر از مسائل [[سیاسی]] نبوده باشد، باید با [[تأمل]] بیشتری در این روایات نگریست<ref>برای آگاهی بیشتر از نقد و بررسی این روایات، ر.ک: دوانی، بادنامه طبری، آغاز وحی و بعثت پیامبر در تاریخ و تفسیر طبری.</ref>، به نظر می‌رسد [[روایت]] درست‌تر درباره بعثت رسول خدا {{صل}}، چنان باشد که بخشی از آن را [[امام علی]] {{ع}} در [[خطبه قاصعه]]<ref>سید رضی، نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲.</ref> آورده‌اند و گزارشی از آن از [[امام هادی]] {{ع}} نقل شده است که فرمود: "رسول خدا {{صل}} در همان [[تحنث]] در [[غار]]، مورد خطاب [[آیات]] ابتدای [[سوره علق]] قرار گرفت و با توجه به [[رؤیاهای صادقه]] و [[الهامات]] درونی که آن حضرت را برای پذیرش [[مسئولیت]] [[رسالت]] آماده ساخته بودند، رسالت خود را آغاز کرد. البته [[رسول خدا]] {{صل}} از [[عظمت]] و بزرگی [[خداوند]] و نیز از اینکه ممکن بود [[قریش]] خبر [[پیامبری]] ایشان را [[تکذیب]] کنند یا نسبت [[جنون]] به ایشان بدهند یا بگویند دچار [[وسوسه]] [[شیاطین]] شده است<ref>بدون وحشت‌ها و حالت‌هایی که در روایات نادرست آمده است.</ref> دچار تب شد، اما از [[کوه]] حرا پایین آمد، در حالی که همه چیز بر ایشان [[سلام]] می‌کرد و به ایشان [[بشارت]] می‌داد<ref>ر.ک: بحرانی، مدینة المعاجز، ج۱، ص۴۴۵-۴۴۴ مجلسی، ج۱۸، ص۲۰۶-۲۰۵.</ref>.  

البته در اینکه [[وحی]] از مقولات ماورای [[طبیعت]] است و از این‌رو برای آن حضرت هنگام تلقی آن، حالتی غیر عادی و تب (چنان که بدان اشاره کردیم) ایجاد می‌شد و [[نزول وحی]] و [[قرآن]] نیز ـ به [[گواهی]] خود قرآن که می‌فرماید: {{متن قرآن|سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا}}<ref>«ما سخنی سنگین را به زودی بر تو فرو می‌فرستیم» سوره مزمل، آیه ۵.</ref> سخنی سنگین است، هیچ تردیدی نیست، اما اینکه [[حضرت خدیجه]] {{س}} [[تأیید]] کند، یا [[ورقه بن نوفل]] (که در اصل وجود و جزئیات و [[زمان]] [[زندگی]] او اختلاف‌های بسیاری وجود دارد، ر.ک: مدخل [[ورقة بن نوفل]] بن [[اسد]]) [[بعثت]] ایشان را بشارت دهد و تأیید نماید، یا آنکه آن حضرت چنان دچار [[وحشت]] شده باشد که از [[ترس]] سخنان [[مردم]]، [[تصمیم]] بگیرد خود را از کوه پرتاب کند و مانند این سخنان، که از [[روایات]] [[نادرست]] بر می‌آید، پذیرفتنی نیست<ref>برای اطلاع بیشتر از نقد و بررسی این روایات، ریک: دوانی، یادنامه طبری، آغاز وحی و بعثت پیامبر در تاریخ و تفسیر طبری.</ref>.<ref>[[قاسم خانجانی|خانجانی، قاسم]]، [[دانشنامه سیره نبوی (کتاب)|مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی]] ج۱، ص۴۴-۴۵.</ref>

در اینکه نخستین مسلمان چه کسی بود، [[اختلاف]] وجود دارد. تصریح رسول خدا {{صل}} به پیشگام بودن [[امام علی]] {{ع}} در پذیرش اسلام<ref>برای نمونه، ر.ک: بلاذری، انساب، ج۲، ص۳۶۲؛ طبرانی، المعجم الکبیر، ج۶، ص۲۶۹.</ref>، تأکید خود امام علی {{ع}} در این باره<ref>طبری، تاریخ، ج۲، ص۳۱۰؛ خطیب بغدادی، ج۴، ص۴۵۶.</ref>، ادعای [[اجماع]] برخی از منابع اهل سنت<ref>ر.ک: حاکم، معرفة علوم الحدیث، ص۲۲؛ ابن حجر هیثمی، ص۱۲۰.</ref> و سخنان بسیاری از [[صحابه]] بزرگ و [[تابعین]] دراین مورد<ref>ر.ک: امینی، ج۲، ص۲۳۶-۲۲۴.</ref>، مهم‌ترین [[دلایل]] [[اثبات]] [[نخستین مسلمان]] بودن [[امام علی]] است. البته در اینکه [[حضرت خدیجه]] نخستین [[زن]] [[مسلمان]] بود اختلافی نیست<ref>ر.ک: ابن هشام، ج۱، ص۲۵۷؛ ابن سعد، ج۱، ص۱۵۳؛ بیهقی، دلائل، ج۲، ص۱۶۰.</ref>، ولی در اینکه وی نخستین مسلمان بود یا امام علی {{ع}}، [[اختلاف]] وجود دارد. برخی از منابع اهل سنت نیز به پیشگام بودن [[ابوبکر]] در پذیرش اسلام اشاره کرده‌اند<ref>ر.ک: ابن سعد، ج۲، ص۱۲۸.</ref>، اما این [[روایات]] اندک است و به دلایل مختلف اعتبار ندارند<ref>برای بررسی بیشتر، ر.ک: جعفر مرتضی عاملی، ج۱، ص۳۳۲-۳۲۴.</ref>.<ref>[[قاسم خانجانی|خانجانی، قاسم]]، [[دانشنامه سیره نبوی (کتاب)|مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی]] ج۱، ص۴۵.</ref>

[[رده:تاریخ پیامبر خاتم]]