|
برچسب‌ها: جایگزین شد پیوندهای ابهام‌زدایی |
| خط ۲: |
خط ۲: |
|
| |
|
| == آشنایی اجمالی == | | == آشنایی اجمالی == |
| [[جامورانی]]<ref>ر.ک: الرجال (ابن الغضائری)، ص۹۷، ش۱۴۴؛ رجال النجاشی، ص۳۴۸، (ش ۹۳۹) و ص۴۵۶، (ش ۱۲۳۸)؛ الفهرست (طوسی)، ص۴۱۰، (ش ۶۲۳) و ص۵۲۹، (ش ۸۵۰)؛ رجال الطوسی، ص۴۵۱، (ش ۶۴۱۲) و ص۴۵۲، (ش ۶۴۲۶)؛ الرجال (ابن داود)، ص۴۹۸، (ش ۴۰۹) و ص۵۶۸، (ش ۱۹)؛ خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۲۵۶، (ش ۵۹) و ص۲۶۸، (ش ۲۶)؛ معالم العلماء، ص۱۳۴، ش۹۰۸؛ إیضاح الإشتباه، ص۳۲۲، ش۷۷۳؛ نقد الرجال، ج۴، ص۱۱۳، ش۴۴۲۵، ج۵، ص۱۸۱، ش۶۰۹۳؛ مجمع الرجال، ج۵، ص۱۲۷؛ ج۷، ص۶۲؛ جامع الرواه، ج۲، ص۵۹، (ش ۴۵۰)، ص۳۹۸، ش۲۹۲۰) و ص۳۹۹، (ش ۲۹۳۰؛ الرجال (حر عاملی)، ص۲۰۷، (ش ۱۲۰۴) و ص۲۷۰، (ش ۱۰۴ و ۱۰۶)؛ الوجیزة فی الرجال، ص۱۵۰، (ش ۱۵۸۴)، ص۲۰۸، (ش ۲۲۴۹) و ص۲۱۳، (ش ۲۳۳۸)؛ منهج المقال (ط.ق)، ص۳۹۲؛ حاوی الأقوال، ج۴، ص۳۹۸، ش۲۲۰۴؛ منتهی المقال، ج۵، ص۳۱۳، ش۲۴۳۶؛ ج۷، ص۱۹۷، (ش ۳۶۲۵) و ص۲۰۰، (ش ۳۶۳۲)؛ بهجة الآمال، ج۶، ص۲۴۰، ج۷، ص۴۳۷ و ۵۲۰؛ هدایة المحدثین، ص۲۸۹؛ إتقان المقال، ص۳۳۷، ش۹؛ جامع المقال (ط.ق)، ص۱۳۸ و ۱۴۵؛ طرائف المقال، ج۱، ص۲۱۲، ش۱۲۵۳)، ص۳۸۱، (ش ۲۹۴۴) و ص۳۸۸، (ش ۳۰۳۶)؛ تنقیح المقال (ط.ق)، ج۲، ص۶۶، ش۱۰۳۰۳؛ ج۳، ص۲۴، ۲۵ و ۴۸؛ أعیان الشیعه، ج۲، ص۳۷۵، (ش ۲۲۹۳) و ص۳۷۶، (ش ۲۳۲۷)؛ معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۵۵، ش۱۰۱۸۶، ج۲۲، ص۲۴۳، ش۱۴۵۱۱؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۸، ص۵۱۲، ش۱۷۶۷۶؛ قاموس الرجال، ج۹، ص۵۳، ش۶۳۵۱؛ ج۱۱، ص۴۰۱، ش۵۴۸؛ ج۱۲، ص۱۵، ش۳۸؛ أضبط المقال، ص۴۷.</ref> در پنج [[سند روایت]] [[تفسیر کنز الدقائق]] و به نقل از کتاب‌های [[الکافی]] و [[بصائر الدرجات]] واقع شده است؛ نمونه: | | [[شیخ طوسی]] در [[رجال طوسی|رجال]] خود [[ابوعبدالله محمد بن احمد جامورانی رازی]] را در ردیف کسانی که از [[ائمه]]{{ع}} [[روایت]] نکرده‌اند، آورده است.<ref>رجال الطوسی ۵۱۹.</ref> [[محدثان]] بزرگی چون [[احمد بن محمد بن خالد برقی]]،<ref>رجال النجاشی ۲/۴۳۸.</ref> [[سعد بن عبدالله]]<ref>جامع الرواة ۲/۵۹.</ref> و [[محمد بن احمد بن یحیی]] از او روایت نمودند.<ref>هدایة المحدثین ۲۸۹.</ref> [[علامه حلی]] [[مذهب]] [[جامورانی]] را محکم و مستقیم ندانسته و مینویسد: [[قمی‌ها]] وی را [[ضعیف]] شمرده‌اند، هر چند آنچه را که در کتاب نوادر الحکمه از او روایت شده، استثنا کرده‌اند.<ref>خلاصه الاقوال ۲۵۶.</ref> کتاب «الحدیث»<ref>الذریعه ۶/۳۰۹.</ref> و «المرشد» <ref>معالم العلماء ۱۳۴.</ref> دو اثر وی می‌‌باشند. [[تاریخ]] درگذشت جامورانی در دست نیست، ولی با [[عنایت]] به [[راویان]] و شاگردانش می‌‌توان وی از رجال [[قرن سوم]] به شمار آورد.<ref>جمعی از پژوهشگران، [[فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی (کتاب)|فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی]] ج۱، ص۶۸۱.</ref> |
| | |
| {{متن حدیث|عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْجَامُورَانِيِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ{{ع}}السُّحْتُ أَنْوَاعٌ كَثِيرَةٌ مِنْهَا كَسْبُ الْحَجَّامِ إِذَا شَارَطَ وَ أَجْرُ الزَّانِيَةِ وَ ثَمَنُ الْخَمْرِ فَأَمَّا الرِّشَا فِي الْحُكْمِ فَهُوَ الْكُفْرُ بِاللَّهِ الْعَظِيمِ}}<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۴، ص۱۲۱ به گزارش از الکافی، ج۵، ص۱۲۷، ح۳.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۵ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۵، ص 333-334.</ref>
| |
| | |
| ==شرح حال [[راوی]]==
| |
| نام راوی [[محمد بن احمد]] و کنیه‌اش «أبو عبدالله» و [[لقب]] او [[الجامورانی]]<ref>{{عربی|بالجیم و المیم المضمومة بعد الألف و الواو و الراء و النون بعد الألف}}. (خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۲۵۶، ش۵۹).</ref> است و در [[اسناد روایات]] با عنوان [[أبو عبدالله الجامورانی]]<ref>ر.ک: الأمالی (صدوق)، ص۶۰، ح۱۰.</ref>، [[أبو عبدالله الرازی]]<ref>ر.ک: الأمالی (صدوق)، ص۱۳۴، ح۲.</ref>، الجامورانی<ref>ر.ک: المحاسن، ج۲، ص۶۰۲، ح۲۵.</ref>، [[الجامورانی الرازی]]<ref>ر.ک: تهذیب الأحکام، ج۶، ص۷۳، ح۱۴۰.</ref> و [[أبو عبدالله الجامورانی الرازی]]<ref>ر.ک: کامل الزیارات، ص۴۹، ح۱۵.</ref> [[روایت]] کرده است.
| |
| | |
| ولی در سندی با عنوان محمد بن احمد روایت نکرده است، در نتیجه اشتهارش به [[کنیه]] و لقب است و در [[کتب رجالی]] نیز از راوی در باب [[اسماء]] با عنوان «محمد بن احمد» و در باب کنی با عنوان «أبو عبدالله الجامورانی» یا «ابو عبدالله الرازی» و در باب لقب با عنوان «الجامورانی» یاد شده است.
| |
| | |
| پسوند الرازی نشان می‌دهد راوی از [[اهل]] [[ری]] است و الجامورانی به جهت انتساب به منطقه خاص.
| |
| | |
| [[حمیری]] در عنوان الجامور نوشته است: {{عربی|جبل في شرقي مرسي بحر تونس كبير غير معمور بينه و بين المرسي نحو سبعين ميلا، و فيه بئر معينة و آثار قديمة و فيه يختفي عدو البحر إذا رام الوثوب علي ما يستفرصه}}<ref>الروض المعطار فی خبر الأقطار، ص۱۵۶.</ref>.
| |
| | |
| بر این اساس می‌‌توان گفت زادگاه راوی، ری بوده و بخشی از دوران زندگانی خویش را در منطقه‌ای از تونس یا نزدیک به آن گذرانده؛ یا به عکس، زادگاه وی تونس بوده و سپس به [[شهر]] ری که یکی از مراکز [[علمی]] و نقل و [[کتابت حدیث]] بوده، [[هجرت]] و سکونت کرده است.
| |
| | |
| [[أبو عبدالله جامورانی]] افزون بر [[نقل حدیث]]، یک اثر علمی از خودش به یادگار گذاشته که [[احمد بن محمد بن خالد برقی]] آن را روایت کرده است.
| |
| | |
| [[نجاشی]]: {{عربی|أبو عبدالله الجاموراني، ابن بطة، عن البرقي، عن أبي عبدالله الجاموراني بكتابه}}<ref>رجال النجاشی، ص۴۵۶، ش۱۲۳۸.</ref>.
| |
| | |
| [[شیخ طوسی]]: {{عربی|أبو عبدالله الجاموراني، له كتاب. رويناه بهذا الإسناد، عن أحمد بن أبي عبدالله، عنه}}<ref>الفهرست (طوسی)، ص۵۲۹، ش۸۵۰.</ref>. | |
| | |
| [[ابن شهر آشوب]] از [[راوی]] یاد کرده و از کتاب وی با عنوان کتاب المرشد نام برده است<ref>معالم العلماء، ص۱۳۴، ش۹۰۸: {{عربی|أبو عبدالله الجامورانی، له کتاب المرشد}}.</ref>، چنان که [[آقابزرگ تهرانی]] از کتاب [[جامورانی]] یک بار با عنوان کتاب الحدیث و بار دیگر با عنوان المرشد یاد کرده است<ref>الذریعه، ج۶، ص۳۰۹، ش۱۶۷۰: {{عربی|کتاب الحدیث لأبی عبدالله الجامورانی الرازی، یرویه عنه أحمد بن محمد بن خالد البرقی، و الشیخ و النجاشی رویاه بطریقیهما إلی البرقی عنه}}؛ الذریعه، ج۲۰، ص۳۰۴، ش۳۰۹۹: {{عربی|المرشد لأبی عبدالله الجامورانی، ذکره ابن شهر آشوب فی الکنی من معالمه، و فی بعض النسخ المرید و أبو عبدالله الجامورانی هو محمد بن أحمد الذی استثنوه القمیون من روایات نوادر الحکمة. صرح باسمه ابن الغضائری، و ذکره النجاشی و الفهرست فی المستثنین بعنوان أبی عبدالله الجامورانی}}.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۵ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۵، ص 334-336.</ref>
| |
| | |
| ==[[طبقه راوی]]==
| |
| [[تاریخ]] ولادت و [[وفات]] جامورانی روشن نیست و در [[اسناد روایات]]، بی‌واسطه از [[امام]] [[معصوم]]{{عم}} [[روایت]] نقل نکرده و در [[کتب رجالی]] از [[اصحاب ائمه]]{{عم}} شمرده نشده، بلکه [[شیخ طوسی]] در [[کتاب الرجال]] از وی دو بار در باب {{عربی|"من لم یرو عن الأئمه{{عم}}}} نام برده است؛ یک بار با عنوان [[أبو عبدالله الرازی الجامورانی]] و بار دیگر با عنوان [[أبو عبدالله الجامورانی]]<ref>رجال الطوسی، ص۴۵۱، (ش ۶۴۱۲) و ص۴۵۲، (ش ۶۴۲۶).</ref>.
| |
| | |
| عبارت {{عربی|"من لم یرو عنهم{{عم}}}} بدین معناست که هم‌دوران [[ائمه]]{{عم}} نبوده یا هم‌دوره بوده و [[توفیق]] [[ادراک]] [[محضر امام]] معصوم{{عم}} و [[نقل روایت]] مستقیم از آن حضرت را نداشته است و جامورانی از [[راویان]] [[دست]] دوم است؛ زیرا [[احمد بن محمد بن خالد برقی]] که از [[اصحاب]] [[امام جواد]]، [[امام هادی]] و [[امام عسکری]]{{عم}} بوده، از وی روایت کرده است<ref>رجال الطوسی، ص۴۵۱، (ش ۶۴۱۲) و ص۴۵۲، (ش ۶۴۲۶).</ref>؛ بنابراین جامورانی دوره بعضی از ائمه{{عم}} را ادراک کرده؛ ولی روایتی از آن بزرگواران نقل نکرده است.
| |
| [[آیت الله بروجردی]] از راوی در طبقه هفتم از راویان نام برده است<ref>الموسوعة الرجالیه، ج۴، ص۴۲۹، ج۷، ص۱۲۱۵.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۵ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۵، ص 336</ref>
| |
| | |
| ==[[استادان]] و [[شاگردان راوی]]==
| |
| معروف‌ترین استاد [[راوی]]، [[حسن بن علی بن أبی حمزه بطائنی]] است که بیشترین روایاتش از وی است<ref>ر.ک: المحاسن، ج۱، ص۲۰۵، ح۵۹؛ ج۲، ص۳۹۰، (ح ۲۵) و ص۶۰۲، (ح ۲۴)؛ و....</ref> و از کسان دیگری مانند [[سلیمان الجعفری]]، [[علی بن سلیمان بن رشید]]، [[علی بن اسباط]]، [[منصور بن العباس]]، [[احمد بن محمد بن أبی نصر]]، [[الحسن بن الحسین اللؤلؤی]] و [[نصر بن الصباح]]<ref>الکافی، ج۶، ص۲۲۵، ح۳؛ الخصال، ج۱، ص۹، (ح ۲۹)، ص۶۳، (ح ۹۲) و ص۹۰، (ح ۲۹)؛ بصائر الدرجات، ص۴۶۶، ح۹؛ التوحید، ص۳۶۳، ح۱۱؛ معانی الأخبار، ص۱۵۳، ح۱.</ref> [[روایت]] کرده که از استادانش شمرده می‌گردند و افرادی همچون [[احمد بن أبی عبدالله]] ([[احمد بن محمد بن خالد البرقی]])، [[سهل بن زیاد]]، [[محمد بن احمد بن یحیی]]، [[عمران بن موسی]]، [[سعد بن عبدالله اشعری قمی]]، [[سلمة بن الخطاب]] و [[محمد بن علی بن محبوب]]<ref>الکافی، ج۲، ص۴۷۸، ح۹؛، ج۵، ص۷۵، ح۱۰؛ ج۷، ص۲۶۲، ح۱۲؛ کامل الزیارات، ص۴۹، (ح ۱۵)، ص۱۰۰، (ح ۲) و ص۲۰۸، (ذیل ح۵)؛ الإستبصار، ج۱، ص۸۹، ح۱.</ref> از وی روایت کرده‌اند که از شاگردانش به شمار می‌آیند.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۵ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۵، ص 227-229.</ref>
| |
| | |
| ==[[مذهب]] راوی==
| |
| در [[تشیع]] و [[امامی بودن]] راوی تردیدی نیست، به دو دلیل:
| |
| #[[نجاشی]] در کتاب خودش که به یادکرد [[راویان]] امامی و آثار [[علمی]] آنها اختصاص دارد، از وی نام برده و صاحب کتاب معرفی کرده است؛ نیز [[شیخ طوسی]] در الفهرست که به [[اعتقاد]] بعضی موضوعش راویان امامی‌اند.
| |
| #مضامین روایاتش به روشنی بر [[اعتقاد صحیح]] وی دلالت دارند؛ نمونه‌ها:
| |
| ##{{متن حدیث|حَدَّثَنَا أَبِي رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى بْنِ عِمْرَانَ الْأَشْعَرِيِّ قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِيُّ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ عِيسَى بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْمُحَمَّدِيِّ مِنْ وُلْدِ مُحَمَّدِ ابْنِ الْحَنَفِيَّةِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَابِرٍ عَنْ عَطَاءٍ عَنْ طَاوُسٍ قَالَ: أَتَى قَوْمٌ مِنَ الْيَهُودِ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ وَ هُوَ يَوْمَئِذٍ وَالٍ عَلَى النَّاسِ فَقَالُوا أَنْتَ وَالِي هَذَا الْأَمْرِ بَعْدَ نَبِيِّكُمْ وَ قَدْ أَتَيْنَاكَ نَسْأَلُكَ عَنْ أَشْيَاءَ إِنْ أَنْتَ أَخْبَرْتَنَا بِهَا آمَنَّا وَ صَدَّقْنَا وَ اتَّبَعْنَاكَ فَقَالَ عُمَرُ سَلُوا عَمَّا بَدَا لَكُمْ قَالُوا أَخْبِرْنَا عَنْ أَقْفَالِ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مَفَاتِيحِهَا وَ أَخْبِرْنَا عَنْ قَبْرٍ سَارَ بِصَاحِبِهِ وَ أَخْبِرْنَا عَمَّنْ أَنْذَرَ قَوْمَهُ لَيْسَ مِنَ الْجِنِّ وَ لَا مِنَ الْإِنْسِ وَ أَخْبِرْنَا عَنْ مَوْضِعٍ طَلَعَتْ فِيهِ الشَّمْسُ وَ لَمْ تَعُدْ إِلَيْهِ وَ أَخْبِرْنَا عَنْ خَمْسَةٍ لَمْ يُخْلَقُوا فِي الْأَرْحَامِ عَنْ وَاحِدٍ وَ اثْنَيْنِ وَ ثَلَاثَةٍ وَ أَرْبَعَةٍ وَ خَمْسَةٍ وَ سِتَّةٍ وَ سَبْعَةٍ وَ عَنْ ثَمَانِيَةٍ وَ تِسْعَةٍ وَ عَشَرَةٍ وَ حَادِيَ عَشَرَ وَ ثَانِيَ عَشَرَ قَالَ فَأَطْرَقَ عُمَرُ سَاعَةً ثُمَّ فَتَحَ عَيْنَيْهِ ثُمَّ قَالَ سَأَلْتُمْ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ عَمَّا لَيْسَ لَهُ بِهِ عِلْمٌ وَ لَكِنَّ ابْنَ عَمِّ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} يُخْبِرُكُمْ بِمَا سَأَلْتُمُونِي عَنْهُ فَأَرْسَلَ إِلَيْهِ فَدَعَاهُ فَلَمَّا أَتَاهُ قَالَ لَهُ يَا أَبَا الْحَسَنِ إِنَّ مَعَاشِرَ الْيَهُودِ سَأَلُونِي عَنْ أَشْيَاءَ لَمْ أُجِبْهُمْ فِيهَا بِشَيْءٍ وَ قَدْ ضَمِنُوا لِي إِنْ أَخْبَرْتُهُمْ أَنْ يُؤْمِنُوا بِالنَّبِيِّ{{صل}} فَقَالَ لَهُمْ عَلِيٌّ يَا مَعْشَرَ الْيَهُودِ أَعْرِضُوا عَلَيَّ مَسَائِلَكُمْ فَقَالُوا لَهُ مِثْلَ مَا قَالُوا لِعُمَرَ فَقَالَ لَهُمْ عَلِيٌّ أَ تُرِيدُونَ أَنْ تَسْأَلُوا عَنْ شَيْءٍ سِوَى هَذَا قَالُوا لَا يَا أَبَا شَبَّرَ وَ شَبِيرٍ فَقَالَ لَهُ عَلِيٌّ أَمَّا أَقْفَالُ السَّمَاوَاتِ فَالشِّرْكُ بِاللَّهِ وَ مَفَاتِيحُهَا قَوْلُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ... قَالَ فَأَقْبَلَ الْيَهُودُ يَقُولُونَ نَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} وَ أَنَّكَ ابْنُ عَمِّ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} ثُمَّ أَقْبَلُوا عَلَى عُمَرَ فَقَالُوا نَشْهَدُ أَنَّ هَذَا أَخُو رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} وَ اللَّهِ إِنَّهُ أَحَقُّ بِهَذَا الْمَقَامِ مِنْكَ وَ أَسْلَمَ مَنْ كَانَ مَعَهُمْ وَ حَسُنَ إِسْلَامُهُمْ}}<ref>الخصال، ج۲، ص۴۵۶، ح۱.</ref>.
| |
| ##{{متن حدیث|عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْجَامُورَانِيِّ عَنْ سُلَيْمَانَ الْجَعْفَرِيِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا{{ع}}يَقُولُ لَا تَقْتُلُوا الْقُنْبُرَةَ وَ لَا تَأْكُلُوا لَحْمَهَا فَإِنَّهَا كَثِيرَةُ التَّسْبِيحِ تَقُولُ فِي آخِرِ تَسْبِيحِهَا لَعَنَ اللَّهُ مُبْغِضِي آلِ مُحَمَّدٍ{{عم}}}}<ref>الکافی، ج۶، ص۲۲۵، ح۳.</ref>.
| |
| ##{{متن حدیث|حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِيِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْكَرِيمِ أَبِي عَلِيٍّ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِيِّ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} لِلْمُفَضَّلِ كَمْ بَيْنَكَ وَ بَيْنَ قَبْرِ الْحُسَيْنِ{{ع}} قُلْتُ بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَوْمٌ وَ بَعْضُ يَوْمٍ آخَرَ قَالَ فَتَزُورُهُ فَقَالَ نَعَمْ قَالَ فَقَالَ أَ لَا أُبَشِّرُكَ أَ لَا أُفَرِّحُكَ بِبَعْضِ ثَوَابِهِ قُلْتُ بَلَى جُعِلْتُ فِدَاكَ قَالَ فَقَالَ إِنَّ الرَّجُلَ مِنْكُمْ لَيَأْخُذُ فِي جِهَازِهِ- وَ يَتَهَيَّأُ لِزِيَارَتِهِ فَيَتَبَاشَرُ بِهِ أَهْلُ السَّمَاءِ فَإِذَا خَرَجَ مِنْ بَابِ مَنْزِلِهِ رَاكِباً أَوْ مَاشِياً- وَكَّلَ اللَّهُ بِهِ أَرْبَعَةَ آلَافِ مَلَكٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ يُصَلُّونَ عَلَيْهِ حَتَّى يُوَافِيَ قَبْرَ الْحُسَيْنِ{{ع}} يَا مُفَضَّلُ إِذَا أَتَيْتَ قَبْرَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ{{ع}} فَقِفْ بِالْبَابِ وَ قُلْ هَذِهِ الْكَلِمَاتِ فَإِنَّ لَكَ بِكُلِّ كَلِمَةٍ كِفْلًا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ فَقُلْتُ مَا هِيَ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَالَ تَقُولُ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا وَارِثَ آدَمَ صَفْوَةِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا وَارِثَ نُوحٍ نَبِيِّ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا وَارِثَ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا وَارِثَ مُوسَى كَلِيمِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا وَارِثَ عِيسَى رُوحِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا وَارِثَ مُحَمَّدٍ حَبِيبِ [نَبِيِّ] اللَّهِ...}}<ref>کامل الزیارات، ص۲۰۵-۲۰۷، ح۵.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۵ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۵، ص 337-340.</ref>
| |
| | |
| ==جایگاه [[حدیثی]] [[راوی]]==
| |
| [[نجاشی]] و [[شیخ طوسی]] تنها به ذکر نام راوی و صاحب کتاب بودن وی بسنده کردند و به [[جرح و تعدیل]] او نپرداختند؛ ولی در [[ترجمه]] [[محمد بن احمد بن یحیی]] صاحب کتاب «نوادر الحکمة» [[أبو عبدالله جامورانی]] را در زمره راویانی نام بردند که از مستثنیات [[ابن ولید]] هستند و استثنای این افراد از سوی ابن ولید به معنای [[تضعیف]] آنهاست و بزرگانی مانند [[ابن نوح]] و [[ابو جعفر ابن بابویه]] معروف به [[شیخ صدوق]] با [[پیروی]] از ابن ولید این [[راویان]] را [[ضعیف]] شمرده‌اند.
| |
| | |
| نجاشی:{{عربی|و كان محمد بن الحسن بن الوليد يستثني من رواية محمد بن أحمد بن يحيي ما رواه عن محمد بن موسي الهمداني، أو ما رواه عن رجل، أو يقول بعض أصحابنا، أو عن محمد بن يحيي المعاذي، أو عن أبي عبدالله الرازي الجاموراني... قال أبو العباس بن نوح: و قد أصاب شيخنا أبو جعفر محمد بن الحسن بن الوليد في ذلك كله و تبعه أبو جعفر بن بابويه على ذلك}}<ref>رجال النجاشی، ص۳۴۸، ش۹۳۹.</ref>.
| |
| | |
| [[شیخ طوسی]]: {{عربی|محمد بن أحمد بن يحيي بن عمران الأشعري القمي، جليل القدر كثير الرواية له كتاب نوادر الحكمة... أخبرنا بجميع كتبه و رواياته عدة أصحابنا... و قال أبو جعفر بن بابويه: إلا ما كان فيها من غلو أو تخليط، و هو الذي يكون طريقه محمد بن موسي الهمداني، أو يرويه عن رجل، أو عن بعض أصحابنا، أو يقول: و روي، أو يرويه عن محمد بن يحيي المعاذي، أو عن أبي عبدالله الرازي الجاموراني...}}<ref>الفهرست (طوسی)، ص۴۰۹-۴۱۰، ش۶۲۳.</ref>. | |
| | |
| بر این پایه، سه [[شخصیت]] معروف، یعنی [[ابن ولید]]، ابن نوح و [[شیخ صدوق]]، [[جامورانی]] را [[تضعیف]] کردند. [[ابن غضائری]] نیز نوشته است: {{عربی|ضعفه القميون، و استثنوا من كتاب نوادر الحكمة ما رواه، و في مذهبه ارتفاع}}<ref>الرجال (ابن الغضائری)، ص۹۷، ش۱۴۴.</ref>.
| |
| | |
| [[رجالیان]] بعدی نیز با [[پیروی]] از این بزرگان، جامورانی را از [[راویان ضعیف]] قلمداد کردند<ref>ر.ک: الضعفاء من رجال الحدیث، ج۳، ص۱۱۹، ش۳۰۰.</ref>. [[علامه حلی]] و [[ابن داوود]] نام [[راوی]] را در بخش دوم کتاب [[رجال]] خود که به راویان ضعیف اختصاص دارد، ذکر کردند<ref>ر.ک: خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۲۵۶، (ش ۵۹) و ص۲۶۸، (ش ۲۶)؛ الرجال (ابن داود)، ص۴۹۸، (ش ۴۰۹) و ص۵۶۸، (ش ۱۹).</ref>. | |
| | |
| [[سید تفرشی]] پس از نقل [[کلام]] ابن غضائری مینویسد: {{عربی|و نبه النجاشي و الشيخ في الفهرست عند ترجمة محمد بن أحمد بن يحيي علي ضعفه}}<ref>نقد الرجال، ج۴، ص۱۱۳، ش۴۴۲۵.</ref>.
| |
| | |
| [[شیخ حر عاملی]] و [[علامه مجلسی]] نیز او را از راویان ضعیف برشمرده‌اند<ref>الرجال (حر عاملی)، ص۲۷۰، ش۱۰۴؛ الوجیزة فی الرجال، ص۱۵۰، ش۱۵۸۴.</ref>.
| |
| | |
| [[علامه مامقانی]]: {{عربی|و في النفس من رمي القدماء رجلا بالارتفاع و إن كان شيء إلا أن غاية ما هناك خروج الرجل من برج الضعف إلي برح الجهالة فتأمل}}<ref>تنقیح المقال (رحلی)، ج۲، ص۶۶، ش۱۰۳۰۳.</ref> و [[علامه شوشتری]] در مقابل [[تضعیف]] همراه با تردید مامقانی مینویسد: {{عربی|ثم بعد تقرير الشيخ في الفهرست و النجاشي لهم كابن الغضائري، يكون ضعفه اتفاقيا}}<ref>قاموس الرجال، ج۹، ص۵۳، ش۶۳۵۱.</ref>.
| |
| | |
| بعضی از [[محققان]]، [[ادله]] [[تضعیف راوی]] را ناتمام دانسته و به [[وثاقت]] [[جامورانی]] نظر دادند.
| |
| صاحب کتاب [[مشایخ الثقات]] در عنوان [[أبو عبدالله الجامورانی]] نوشته است: {{عربی|ثقة؛ هو أبو عبدالله الرازي محمد بن احمد من رجال كامل الزيارة؛ و استثناء ابن الوليد له من روايات نوادر الحكمة ليس تضعيفا}}<ref>مشایخ الثقات، ص۹۲، ش۲۷۸.</ref>.
| |
| | |
| [[شهید]] آقا [[مصطفی خمینی]] پس از نقل روایتی که در سندش جامورانی قرار گرفته، نوشته است: {{عربی|ثم إن الأظهر اعتبار سندها، فإن فيه أبا عبدالله الرازي، و هو محمد بن أحمد الجاموراني، فإنه و إن ضعفه القميون لارتفاع مذهبه، ولكن رواية المشايخ عنه تشهد علي حسن حاله، و لا يضر تضعيف القميين المستند إلي ارتفاع المذهب، كما تحرر}}<ref>کتاب الصوم (سید مصطفی خمینی)، ص۱۸۹-۱۹۰.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۵ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۵، ص 340-343.</ref> | |
| | |
| ==بررسی و تحقیق==
| |
| #از عبارت [[ابن غضائری]] و فی مذهبه ارتفاع برداشت می‌شود که اساس تضعیف راوی به [[غلو]] برمی‌گردد و [[حقیقت]] غلو، [[اعتقاد]] به [[ربوبیت]] [[ائمه]]{{عم}} و ترک [[عبادات]] از قبیل [[نماز]] است<ref>علامه شوشتری: {{عربی|... و إنما مرادهم بالغلو ترک العبادة اعتمادا علی ولایتهم{{عم}}}}. (قاموس الرجال، ج۱، ص۶۶؛ کلیات فی علم الرجال، ص۹۵).</ref>؛ نه صرف نقل یک سلسله [[روایات]] در [[فضائل]] و [[کرامات ائمه]]{{عم}}؛ و [[محدثان قم]] که در [[نقل حدیث]] سختگیر بودند، نقل [[کرامات]] و [[مقامات ائمه]]{{عم}} را که امروزه از [[اعتقادات شیعه]] به شمار می‌آید، از نشانه‌های غلو به شمار می‌آوردند<ref>علامه [[مجلسی]] پس از تعریف غلو: {{عربی|ولکن أفرط بعض المتکلمین و المحدثین فی الغلو لقصورهم عن معرفة الأئمة{{عم}}، و عجزهم عن إدراک غرائب أحوالهم و عجائب شؤونهم، فقدحوا فی کثیر من الرواة الثقات بعض غرائب المعجزات حتی قال بعضهم: من الغلو [[نفی]] السهو عنهم، أو القول بأنهم یعلمون [[ما کان و ما یکون]]}}. ([[بحار الأنوار]]، ج۲۵، ص۳۴۷).
| |
| [[وحید بهبهانی]]: {{عربی|أعلم أن الظاهر أن کثیرا من القدماء سیما القمیین منهم و الغضائری کانوا یعتقدون للأئمة{{عم}} منزلة خاصة من الرفعة و الجلالة و مرتبة معینة من العصمة و الکمال بحسب اجتهادهم و رأیهم، و ما کانوا یجوزون التعدی عنها، و کانوا یعدون التعدی ارتفاعا و غلوا علی حسب معتقدهم، حتی أنهم جعلوا مثل [[نفی]] السهو عنهم غلوا، بل ربما جعلوا مطلق التفویض إلیهم، أو التفویض الذی اختلف فیه کما سنذکر، أو المبالغة فی معجزاتهم و نقل العجائب من خوارق العادات عنهم، أو الإغراق فی شأنهم و إجلالهم و تنزیههم عن کثیر من النقائص و إظهار کثیر قدرة لهم و ذکر علمهم بمکنونات السماء و الأرض ارتفاعا أو مورثا للتهمة به، [[سیما]] بجهة أن الغلاة کانوا مختفین فی الشیعة مخلوطین بهم مدلسین}}. (منهج المقال، ج۱، ص۱۲۸-۱۲۹).</ref>، از این رو شماری از [[راویان]] به جهت نقل این نوع [[روایات]] به [[غلو]] متهم می‌شدند، در نتیجه [[تضعیف]]، و روایاتشان از گردونه اعتبار خارج می‌گشتند و [[جامورانی]] از این دست راویان است، چنان‌که روایات وی به آن [[گواهی]] می‌دهند؛ نمونه‌ها:
| |
| ##{{متن حدیث|حَدَّثَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ مُوسَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِيِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ{{ع}} قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنَّ أَبِي حَدَّثَنِي عَنْ جَدِّكَ أَنَّهُ سَأَلَهُ عَنِ الْإِمَامِ يُفْضِي إِلَيْهِ عِلْمُ صَاحِبِهِ فَقَالَ فِي السَّاعَةِ الَّتِي يُقْبَضُ فِيهَا يَصِيرُ إِلَيْهِ عِلْمُ صَاحِبِهِ فَقَالَ هُوَ أَوْ مَا شَاءَ اللَّهُ يُورَثُ كُتُباً وَ لَا يُوكَلُ إِلَى نَفْسِهِ وَ يُزَادُ فِي اللَّيْلِ وَ النَّهَارِ فَقُلْتُ لَهُ عِنْدَكَ تِلْكَ الْكُتُبُ وَ ذَلِكَ الْمِيرَاثُ فَقَالَ إِي وَ اللَّهِ أَنْظُرُ فِيهَا}}<ref>بصائر الدرجات، ص۴۶۶، ح۹.</ref>.
| |
| ##{{متن حدیث|مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِيِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}}قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَ مَا عَلَى الْإِمَامِ زَكَاةٌ فَقَالَ أَحَلْتَ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ أَ مَا عَلِمَتْ أَنَّ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةَ لِلْإِمَامِ يَضَعُهَا حَيْثُ يَشَاءُ وَ يَدْفَعُهَا إِلَى مَنْ يَشَاءُ جَائِزٌ لَهُ ذَلِكَ مِنَ اللَّهِ إِنَّ الْإِمَامَ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَا يَبِيتُ لَيْلَةً أَبَداً وَ لِلَّهِ فِي عُنُقِهِ حَقٌّ يَسْأَلُهُ عَنْهُ}}<ref>الکافی، ج۱، ص۴۰۸-۴۰۹، ح۴.</ref>.
| |
| ##{{متن حدیث|أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَيْنِ اللُّؤْلُؤِيِّ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ مِهْزَمٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} أَخْبِرْنِي عَمَّا اخْتَلَفَ فِيهِ مَنْ خَلَّفْتَ مِنْ مَوَالِينَا قَالَ قُلْتُ فِي الْجَبْرِ وَ التَّفْوِيضِ قَالَ فَسَلْنِي قُلْتُ أَجْبَرَ اللَّهُ الْعِبَادَ عَلَى الْمَعَاصِي قَالَ اللَّهُ أَقْهَرُ لَهُمْ مِنْ ذَلِكَ قَالَ قُلْتُ فَفَوَّضَ إِلَيْهِمْ قَالَ اللَّهُ أَقْدَرُ عَلَيْهِمْ مِنْ ذَلِكَ قَالَ قُلْتُ فَأَيُّ شَيْءٍ هَذَا أَصْلَحَكَ اللَّهُ قَالَ فَقَلَبَ يَدَهُ مَرَّتَيْنِ أَوْ ثَلَاثاً ثُمَّ قَالَ لَوْ أَجَبْتُكَ فِيهِ لَكَفَرْتَ}}<ref>التوحید، ص۳۶۳، ح۱۱.</ref>.
| |
| ##{{متن حدیث|بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ رَوْحِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ خَارِجَةَ رَفَعَهُ عَنْ فَاطِمَةَ{{س}} قَالَتْ أَصَابَ النَّاسَ زَلْزَلَةٌ عَلَى عَهْدِ أَبِي بَكْرٍ فَفَزِعَ النَّاسُ إِلَى أَبِي بَكْرٍ وَ عُمَرَ فَوَجَدُوهُمَا قَدْ خَرَجَا فَزِعَيْنِ إِلَى عَلِيٍّ{{ع}} فَتَبِعَهُمَا النَّاسُ إِلَى أَنِ انْتَهَوْا إِلَى بَابِ عَلِيٍّ{{ع}} فَخَرَجَ إِلَيْهِمْ عَلِيٌّ{{ع}} غَيْرَ مُكْتَرِثٍ لِمَا هُمْ فِيهِ فَمَضَى وَ اتَّبَعَهُ النَّاسُ حَتَّى انْتَهَى إِلَى تَلْعَةٍ فَقَعَدَ عَلَيْهَا وَ قَعَدُوا حَوْلَهُ وَ هُمْ يَنْظُرُونَ إِلَى حِيطَانِ الْمَدِينَةِ تَرْتَجُّ جَائِيَةً وَ ذَاهِبَةً فَقَالَ لَهُمْ عَلِيٌّ{{ع}} كَأَنَّكُمْ قَدْ هَالَكُمْ مَا تَرَوْنَ قَالُوا وَ كَيْفَ لَا يَهُولُنَا وَ لَمْ نَرَ مِثْلَهَا قَطُّ قَالَتْ فَحَرَّكَ شَفَتَيْهِ ثُمَّ ضَرَبَ الْأَرْضَ بِيَدِهِ ثُمَّ قَالَ مَا لَكِ اسْكُنِي فَسَكَنَتْ فَعَجِبُوا مِنْ ذَلِكَ أَكْثَرَ مِنْ تَعَجُّبِهِمْ أَوَّلًا حَيْثُ خَرَجَ إِلَيْهِمْ قَالَ لَهُمْ فَإِنَّكُمْ قَدْ عَجِبْتُمْ مِنْ صَنْعَتِي قَالُوا نَعَمْ قَالَ أَنَا الرَّجُلُ الَّذِي قَالَ اللَّهُ {{متن قرآن|إِذَا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزَالَهَا * وَأَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقَالَهَا * وَقَالَ الْإِنْسَانُ مَا لَهَا}}<ref>هنگامی که زمین از لرزه واپسین خود به لرزه افتد * و زمین بارهای سنگین خود را، برون افکند * و انسان پرسد که چه بر سر آن آمده است؟ سوره زلزال، آیه ۱-۳.</ref> فَأَنَا الْإِنْسَانُ الَّذِي يَقُولُ لَهَا مَا لَكِ {{متن قرآن|يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبَارَهَا}}<ref>در آن روز زمین رازهایش را باز می‌گوید سوره زلزال، آیه ۱-۵.</ref> إِيَّايَ تُحَدِّثُ}}<ref>علل الشرائع، ج۲، ص۵۵۶، ح۸.</ref>.
| |
| ##{{متن حدیث|أَخْبَرَنِي الشَّيْخُ أَيَّدَهُ اللَّهُ تَعَالَى عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ دَاوُدَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِيِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو الْحَسَنِ الدَّلَّالُ عَنْ يَحْيَى بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} يَقُولُ مَا عَلَى أَهْلِ الْمَيِّتِ مِنْكُمْ أَنْ يَدْرَءُوا عَنْ مَيِّتِهِمْ لِقَاءَ مُنْكَرٍ وَ نَكِيرٍ قَالَ قُلْتُ كَيْفَ نَصْنَعُ قَالَ إِذَا أُفْرِدَ الْمَيِّتُ فَلْيَتَخَلَّفْ عِنْدَهُ أَوْلَى النَّاسِ بِهِ فَيَضَعُ فَمَهُ عِنْدَ رَأْسِهِ ثُمَّ يُنَادِي بِأَعْلَى صَوْتِهِ- يَا فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ أَوْ يَا فُلَانَةُ بِنْتَ فُلَانٍ هَلْ أَنْتَ عَلَى الْعَهْدِ الَّذِي فَارَقْتَنَا عَلَيْهِ مِنْ شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ سَيِّدُ النَّبِيِّينَ وَ أَنَّ عَلِيّاً أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ سَيِّدُ الْوَصِيِّينَ وَ أَنَّ مَا جَاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ حَقٌّ وَ أَنَّ الْمَوْتَ حَقٌّ وَ الْبَعْثَ حَقٌّ وَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ قَالَ فَيَقُولُ مُنْكَرٌ لِنَكِيرٍ انْصَرِفْ بِنَا عَنْ هَذَا فَقَدْ لُقِّنَ حُجَّتَهُ}}<ref>تهذیب الأحکام، ج۱، ص۳۲۱-۳۲۲، ح۹۳۵.</ref>.
| |
| #[[نجاشی]] و [[شیخ طوسی]] به [[تضعیف راوی]] تصریح نکرده، بلکه تنها به ذکر نام [[راوی]] و کتاب وی بسنده، و از [[جرح و تعدیل]] وی [[سکوت]] کردند.
| |
| #[[روایت]] اجلای از روات، مانند [[احمد بن ادریس اشعری قمی]]<ref>کامل الزیارات، ص۹۸، ح۲.</ref>، [[سعد بن عبدالله اشعری قمی]]<ref>کامل الزیارات، ص۱۰۰، (ح ۲)، ص۱۵۳، (ح ۴) و ص۲۵۱، (ح ۲).</ref>، [[محمد بن علی بن محبوب]]<ref>الإستبصار، ج۱، ص۸۹، ح۱؛ تهذیب الأحکام، ج۱، ص۳۴۷، ح۱۲.</ref> از وی، و قرار گرفتنش در [[اسناد]] شماری از [[روایات]] [[کامل الزیارات]]، از قرائن [[حسن حال]] [[جامورانی]] بلکه [[وثاقت]] او هستند.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۵ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۵، ص 343-347.</ref>
| |
|
| |
|
| == منابع == | | == منابع == |
