سکوت امام علی: تفاوت میان نسخه‌ها

| مداخل مرتبط =  

با مطالعه تاریخ صدر اسلام به ویژه سخنان [[حضرت علی]]{{ع}}، [[دلایل]] [[سکوت]] آن حضرت روشن می‌شود؛ از جمله:

==[[حفظ وحدت مسلمانان]]==

وقتی [[رهبر]] یک حرکت [[عظیم]] [[تاریخی]] که بنیان‌های [[جامعه]] آن [[روز]] را زیر و رو و [[اندیشه]] و نظامی نوین برقرار کرده، از میان [[مردم]] می‌رود، بهترین شرایط برای حرکت [[ارتجاعی]] و [[ضد]] تکاملی فراهم می‌آید. حال اگر داخل [[امت]] و بین سران و [[نخبگان]] آن نیز درگیری به وجود آید، روشن است که امور آن جامعه و امت، هیچ‌گاه به سامان نخواهد رسید و چه بسا نتایج همه حرکت‌های قبلی نیز از دست برود. در [[صدر اسلام]] نیز دقیقاً همین شرایط پیش آمد. دشمنانِ خارجیِ حرکت عظیم [[اسلام]] (همانند [[روم]] و [[ایران]]) از یک‌سو، و [[منافقان]] و عناصر ارتجاعی داخلی از سوی دیگر، [[منتظر]] فراهم آمدن شرایطی بودند تا نهال نورسته اسلام را از بن برکنند. اگر در چنین شرایطی [[امام علی]]{{ع}} برای [[احقاق حق]] خود دست به [[شمشیر]] می‌برد، مسلماً در [[جنگ]] دامنه‌داری درگیر می‌شد که پایان آن چیزی جز از بین رفتن زحمات [[پیامبر]]{{صل}} نبود. بدین جهت حضرت علی{{ع}} در [[نامه]] خود به [[معاویه]]، [[حفظ اتحاد اسلامی]] و [[خوف]] از برگشت دوباره [[کفر]] را یکی از علل [[خویشتنداری]] خود بیان کرده و فرموده است:

وقتی مردم با [[ابابکر]] [[بیعت]] کردند، پدرت [[ابوسفیان]] نزد من آمد و گفت: «تو به این امر سزاوارتری و من با تمام قوا از تو در برابر ابن [[ابی‌قحافه]] [[حمایت]] می‌کنم»؛ اما من سخن او را نپذیرفتم؛ به جهت [[ترس]] از [[تفرقه]] بین [[مسلمانان]]<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ج۲، ص۲۸۱؛ ابن أعثم، الفتوح، ج۲، ص۵۵۹.</ref>.

همچنین در تقبیح [[مخالفت]] [[طلحه]] و [[زبیر]] با [[خلافت علی]]{{ع}}، آن حضرت چنین بیانی دارند:

{{متن حدیث|وَ ايْمُ اللَّهِ لَوْ لَا مَخَافَةُ الْفُرْقَةِ بَيْنَ الْمُسْلِمِينَ وَ أَنْ يَعُودُوا إِلَى الْكُفْرِ وَ يُعَوَّرَ الدِّينُ لَكُنَّا قَدْ غَيَّرْنَا ذَلِكَ مَا اسْتَطَعْنَا...}}<ref>«سوگند به خدا اگر بیم آن نبود که مسلمانان پراکنده شوند و به کفر بازگردند و دین کژ و ناهموار گردد، همانا تا آنجا که توان داشتیم شرائط کنونی را دگرگون می‌ساختیم». مفید، الامالی، ص۱۵۵؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۴۹۷.</ref>.

یکی از اقدامات علی{{ع}} در [[حفظ وحدت مسلمانان]] این بود که [[تفرقه‌افکنان]] را مهدورالدم اعلام کرد و فرمود:

همواره با بزرگ‌ترین جمعیت‌ها باشید که [[دست خدا]] با [[جماعت]] است. از پراکندگی بپرهیزید که انسانِ تنها، بهره [[شیطان]] است؛ آن‌گونه که گوسفندِ تنها، طعمه گرگ خواهد بود. [[آگاه]] باشید، هر کس [[مردم]] را به این [[شعار]] «[[تفرقه]] و جدایی» [[دعوت]] کند، او را بکشید؛ هرچند که زیر [[عمامه]] من باشد<ref>{{متن حدیث|وَ الْزَمُوهُ وَ الْزَمُوا السَّوَادَ الْأَعْظَمَ فَإِنَّ يَدَ اللَّهِ [عَلَى‌] مَعَ الْجَمَاعَةِ وَ إِيَّاكُمْ وَ الْفُرْقَةَ فَإِنَّ الشَّاذَّ مِنَ النَّاسِ لِلشَّيْطَانِ كَمَا أَنَّ الشَّاذَّ مِنَ الْغَنَمِ لِلذِّئْبِ أَلَا مَنْ دَعَا إِلَى هَذَا الشِّعَارِ فَاقْتُلُوهُ وَ لَوْ كَانَ تَحْتَ عِمَامَتِي هَذِهِ}}. (نهج البلاغة، خطبه ۱۲۷).</ref>.

ایشان همین [[سیاست]] را درباره [[ابوسفیان]] به کار گرفت و در پاسخ وی که می‌خواست از [[فرصت]] [[اختلاف]] [[مسلمانان]] [[سوء]] استفاده کند و پس از تشکیل [[شورای سقیفه]]، با [[ترغیب]] علی{{ع}} به [[قیام]]، [[فتنه]] به پا کند، فرمود: «ای مردم، امواج کوه‌پیکر [[فتنه‌ها]] را با کشتی‌های [[نجات]] [[علم]]، [[اتحاد]] و [[ایمان]] بشکافید، از راه اختلاف و پراکندگی دوری گزینید و نشانه‌های [[تفاخر]] بر یکدیگر را از سر بر [[زمین]] نهید»<ref>{{متن حدیث|أَيُّهَا النَّاسُ شُقُّوا أَمْوَاجَ الْفِتَنِ بِسُفُنِ النَّجَاةِ وَ عَرِّجُوا عَنْ طَرِيقِ الْمُنَافَرَةِ وَ ضَعُوا تِيجَانَ الْمُفَاخَرَةِ أَفْلَحَ مَنْ نَهَضَ بِجَنَاحٍ أَوِ اسْتَسْلَمَ فَأَرَاحَ...}}. (نهج البلاغة، خطبه ۵؛ بلاذری، أنساب الأشراف، ج۲، ص۲۸۱).</ref>.

همان‌طور که ملاحظه شد، [[سکوت]] علی{{ع}} در قبال [[خلفا]] و حتی [[همکاری]] آن حضرت در برخی از موارد با آنها، بر اساس [[مصالح اسلام]] و مسلمانان بوده است. اتخاذ چنین سیاستی از سوی علی{{ع}} در آن شرایط و مقطع زمانی حساس، معقول، منطقی و حکیمانه بوده است؛ زیرا با توجه به [[موقعیت سیاسی]] و [[اجتماعی]] خاص علی{{ع}} میان مسلمانان، قیام او موجب [[خونریزی]] بین مسلمانان می‌شد و خطرات جدی برای [[اسلام]] داشت؛ لذا کسی که خود [[وظیفه]] [[پاسداری از اسلام]] را بر عهده داشت، چگونه ممکن بود به یک خطر و عامل [[تهدید]] برای اسلام تبدیل شود؟! اگر [[امام علی]]{{ع}} [[قیام]] می‌کرد، برخی [[تصور]] می‌کردند آن حضرت برای رسیدن به [[قدرت]]، [[مصالح اسلام]] و [[مسلمانان]] را نادیده گرفته است.<ref>[[حافظ نجفی|نجفی، حافظ]]، [[اعتقاد ائمه شیعه به امامت خود (مقاله)|مقاله «اعتقاد ائمه شیعه به امامت خود»]]، [[موسوعه رد شبهات ج۲۱ (کتاب)|موسوعه رد شبهات ج۲۱]] ص ۱۶۷.</ref>

==[[پاسداری]] و [[حراست]] از [[دین اسلام]]==

بی‌تردید [[حکومت]] در نگرش [[سیاسی]] [[ائمه]]{{عم}}، ابزاری برای [[ریاست‌طلبی]] و [[کامیابی]] (آن‌گونه که [[دنیاطلبان]] پی آن بودند) نبود؛ بلکه آن را وسیله‌ای برای [[حفظ اسلام]]، [[اجرای قوانین الهی]]، [[احقاق حقوق]] [[عامه]] و احیای [[سنت رسول خدا]]{{صل}} می‌دانستند؛ چنان‌که امام علی{{ع}} [[هدف]] از قیام خود در [[جنگ صفین]] را چنین بیان می‌کند:

خدایا، تو [[آگاهی]] که [[انگیزه]] ما برای [[جنگ]]، [[رغبت]] به [[زمامداری]] و [[به دست آوردن مال]] و منال بی‌ارزش [[دنیا]] نبود؛ بلکه ما می‌خواستیم با این [[اقدامات نظامی]]، [[احکام]] و آثار فراموش‌شده [[دین]] تو را به صحنه برگردانیم و [[اصلاحات اجتماعی]] را انجام دهیم تا [[بندگان]] [[مظلوم]] تو، [[امنیت]] داشته باشند و حدود تعطیل‌شده تو، [[اجرا]] گردد<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ إِنَّكَ تَعْلَمُ أَنَّهُ لَمْ يَكُنِ الَّذِي كَانَ مِنَّا مُنَافَسَةً فِي سُلْطَانٍ وَ لَا الْتِمَاسَ شَيْ‌ءٍ مِنْ فُضُولِ الْحُطَامِ وَ لَكِنْ لِنَرِدَ الْمَعَالِمَ مِنْ دِينِكَ وَ نُظْهِرَ الْإِصْلَاحَ فِي بِلَادِكَ فَيَأْمَنَ الْمَظْلُومُونَ مِنْ عِبَادِكَ وَ تُقَامَ الْمُعَطَّلَةُ مِنْ حُدُودِكَ}}. (نهج البلاغه، خطبه ۱۳۱).</ref>.

[[امام حسین]]{{ع}} نیز در نامه‌ای خطاب به بزرگان [[اهل بصره]]، در مورد هدف قیام خود نوشت: «من شما را به [[کتاب خداوند]] و [[سنت]] پیامبرش فرا می‌خوانم؛ زیرا سنت [[پیامبر]]{{صل}} مرده و [[بدعت]] زنده شده است».<ref>{{متن حدیث|و أنا أدعوکم إلی کتاب الله و سنّة نبیه فإن السنة قد أمیتت و انّ البدعة قد أحییت}}؛ ابو مخنف، وقعه الطف، ص۱۰۷.</ref>؛

البته ایفای [[مسئولیت]] توسط ائمه{{عم}}، با در نظر گرفتن شرائط زمانی و مکانی، متفاوت بود: گاهی این مهم با [[تحمل]] و [[بردباری]] و [[صبر]] کردن در برابر [[مصائب]] و [[سکوت]] در برابر [[حقوق]] [[غصب]] شده به دست می‌آمد و گاهی هم نیازمند [[رویارویی]] و دخالت مستقیم و برخورد [[قاطع]] بود. هر دو روش را در [[زندگی]] [[امامان]]{{عم}} [[مشاهده]] کنیم. [[ابن حجر هیتمی]] به نقل از [[رسول خدا]]{{صل}} می‌نویسد: «در هر قرنی افراد عادلی از [[اهل بیت]] من در بین امّتم خواهند بود که [[تحریف]] [[گمراهان]] و نسبت‌های ناروا و [[باطل]] و تأویل‌های [[نادانان]] را از ساحت [[دین]]، [[پاک]] و دور می‌کنند. [[آگاه]] باشید، [[پیشوایان]] شما فرستادگان شما نزد [[خداوند]] هستند. پس بنگرید که چه کسانی را می‌فرستید».<ref>{{متن حدیث|فِى كُلِّ خَلَفٍ مِنْ أَمتى عُدُولٌ مِنْ اهل بيتى يَنْفُونَ عَنْ هَذَا الدِّينِ تَحْرِيفَ الضَّالِّينَ وَ انْتِحَالَ الْمُبْطِلِينَ، وَ تَأْوِيلَ الْجَاهِلِينَ أَلَا وَ إِنَّ ائمتكم وَفْدُكُمْ الى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَانْظُرُوا مَنْ تُوفِدُونَ}}؛ ابن حجر هیتمی، الصواعق المحرقة، ج۲، ص۴۴۱.</ref>.

با تصمیم‌گیری‌های خردمندانه‌ای که [[امیر مؤمنان]]{{ع}} داشت، هر چند ایشان به حسب ظاهر از [[منصب خلافت]] و [[جانشینی]] به [[حق]] رسول خدا{{صل}} بازماند و در واقع [[حقّ]] مسلم ایشان را [[غصب]] کردند، اما بدین وسیله توانست نهال نوپای [[اسلام]] را تناور کند و از خطرهای گوناگون [[نجات]] دهد. از منظر [[امام علی]]{{ع}} غصب ظاهری حق [[خلافت]]، دلیل نمی‌شد که ایشان به دیگر [[وظایف]] خود عمل نکند. گاهی تدبیرها و تصمیم‌گیری‌های ناصواب [[خلفا]] سبب می‌شد، [[احکام اسلام]] دگرگون شود، افرادی به ناحق کشته شوند و چه بسا [[اساس اسلام]] به خطر بیفتد. در این موارد، [[امام]] [[وظیفه]] داشت از [[شریعت اسلامی]] [[پاسداری]] کند و نگذارد [[احکام]] و [[معارف]] اسلام [[قربانی]] ندانم‌کاری‌ها شود؛ مثلاً در قضایای متعددی [[حکم]] [[رجم]] برای برخی [[مجرمان]] صادر می‌شد یا از [[خلیفه]] پیرامون [[عقاید]] صحیح [[دین اسلام]] و [[حقایق]] و [[معارف قرآن]] و برخی [[اسرار]] عالم [[خلقت]] سؤال می‌شد و سؤال‌شوندگان از پاسخ آن عاجز بودند و راه چاره را از باب [[علم نبی]] -[[علی بن ابی‌طالب]]{{ع}}- جویا می‌شدند. در چنین موقعیت‌هایی [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} وظیفه داشت که [[نظام اسلامی]] و دین نوپا را [[حفظ]] کند؛ چون [[وظیفه]] او، همانند هر فرد [[مسلمان]] دیگر، [[حفظ دین]] است؛ چنان که ایشان در داستان [[شورا]] می‌فرماید: «[[مردم]] با [[ابوبکر]] [[بیعت]] کردند، در حالی که به [[خدا]] [[سوگند]] من از او سزاوارتر و شایسته‌تر بودم؛ ولی از [[ترس]] بازگشت و [[گرایش]] مردم به دوران [[کفر]] و [[جاهلیت]] و کشیده شدن شمشیرها برای زدن گردن یکدیگر، [[سکوت]] کردم و شنیدم و [[مخالفت]] نکردم. سپس با [[عمر]] بیعت کردند، در حالی که از او سزاوارتر و شایسته‌تر بودم؛ ولی باز هم شنیدم و کوتاه آمدم تا به کفر و [[برادر]] کشی بازنگردند».<ref>{{متن حدیث|بَایَعَ النَّاسُ لأَبِی بَکْرٍ وَأَنَا وَاللَّهُ أَوْلی بِالأَمْرِ مِنْهُ، وَأَحَقُّ بِهِ مِنْهُ، فَسَمِعْتُ وَ أَطَعْتُ مَخَافَةَ أَنْ یَرْجِعَ النَّاسُ کُفَّارَاً یَضْرِبُ بَعْضُهُمْ رِقَابَ بَعْضٍ بِالسَّیْفِ، ثُمَّ بَایَعَ النَّاسُ عُمَرَ وَأَنَا وَاللَّهُ أَوْلِی بِالْأَمْرِ مِنْهُ وَأَحَقُّ بِهِ مِنْهُ، فَسَمِعْتُ وَأَطَعْتُ مَخَافَةَ أَنْ یَرْجِعَ النَّاسُ کُفَّارَاً یَضْرِبُ بَعْضُهُمْ رِقَابَ بَعْضٍ بِالسَّیْفِ}}؛ حموئی جوینی، فرائد السمطین، ج۱، ص۳۲۰. همین معنا در روایات معصومان{{عم}} نیز آمده است. امام باقر{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|إِنَّ النَّاسَ لَمَّا صَنَعُوا مَا صَنَعُوا إِذْ بَايَعُوا أَبَا بَكْرٍ لَمْ يُمْنَعْ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ{{ع}}مِنْ أَنْ يَدْعُوَ إِلَى نَفْسِهِ إِلَّا نَظَراً لِلنَّاسِ وَ تَخَوُّفاً عَلَيْهِمْ أَنْ يَرْتَدُّوا عَنِ الْإِسْلَامِ فَيَعْبُدُوا الْأَوْثَانَ وَ لَا يَشْهَدُوا أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} وَ كَانَ الْأَحَبَّ إِلَيْهِ أَنْ يُقِرَّهُمْ عَلَى مَا صَنَعُوا مِنْ أَنْ يَرْتَدُّوا عَنْ جَمِيعِ الْإِسْلَامِ وَ إِنَّمَا هَلَكَ الَّذِينَ رَكِبُوا مَا رَكِبُوا فَأَمَّا مَنْ لَمْ يَصْنَعْ ذَلِكَ وَ دَخَلَ فِيمَا دَخَلَ فِيهِ النَّاسُ عَلَى غَيْرِ عِلْمٍ وَ لَا عَدَاوَةٍ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ{{ع}} فَإِنَّ ذَلِكَ لَا يُكْفِرُهُ وَ لَا يُخْرِجُهُ مِنَ الْإِسْلَامِ- وَ لِذَلِكَ كَتَمَ عَلِيٌّ{{ع}}أَمْرَهُ وَ بَايَعَ مُكْرَهاً حَيْثُ لَمْ يَجِدْ أَعْوَاناً}}؛ (کلینی، الکافی، ج۸، ص۲۹۶) «وقتی مردم آن کار را کردند و با ابوبکر بیعت نمودند، امیرالمؤمنین علی{{ع}} را منع نکرد از اینکه مردم را به سوی خود فراخواند، مگر نگاه به مردم و ترس از اینکه مبادا از اسلام بازگردند و بت‌پرست شوند و به یگانگی خدا و رسالت پیامبر گواهی ندهند.... بدین جهت امر خود را مکتوم نگه داشت و با حالت اکراه بیعت نمود؛ چون یارانی برای خود نیافت».</ref>.

در [[حقیقت]] [[امیر مؤمنان]]{{ع}} بین بازگشت [[مردم]] به [[رسوم جاهلی]] و [[صبر]] و [[شکیبایی]] در برابر [[ظلم‌ها]] و [[همکاری با خلفا]] یکی را باید [[انتخاب]] می‌کرد که طبق دستور [[رسول خدا]]{{صل}} گذشتن از [[حق]] [[غصب]] شده خود و همکاری با خلفا را ترجیح داد تا اصل و [[اساس اسلام]] به خطر نیفتد؛ لذا در روایتی می‌فرماید «این [[قوم]] [[تصمیم]] گرفتند تا حقم را غصب کنند و با آنان [[بیعت]] کنم. گروهی [[سرپیچی]] کردند و از [[دین]] دور شدند. پس [[ظلم]] بر حق خویش را برگزیدم؛ اگرچه آنان هرچه خواستند، انجام دادند»<ref>{{متن حدیث|إِنَّ هَؤُلَاءِ خَيَّرُونَّا أَنْ يَظْلِمُونِي حَقِّي وَ أُبَايِعَهُمْ فَارْتَدَّ النَّاسُ حَتَّى بَلَغَتِ الرِّدَّةُ أَحَداً فَاخْتَرْتُ أَنْ أُظْلَمَ حَقِّي وَ إِنْ فَعَلُوا مَا فَعَلُوا}}. (مجلسی، بحار الانوار، ج۲۸، ص۳۹۳)</ref>.

چون [[پیامبر]]{{صل}} [[وفات]] یافت و [[بلا]] و [[مصیبت]] بر [[مسلمانان]] بزرگ شد، [[یهودیان]] سر برافراشتند، [[مسیحیان]] [[خوشحالی]] کردند، [[اهل]] [[نفاق]] از دین برگشتند و [[اعراب]] می‌خواستند [[مرتد]] شوند و [[اهل مکه]] می‌خواستند مجدداً [[بت‌پرستی]] کرده، دین پیامبر{{صل}} را [[منسوخ]] کنند<ref>ابن هشام، السیرة النبویة، ج۲، ص۶۶۵.</ref>.

علی{{ع}} نیز در [[خطبه ۶۲]] [[نهج البلاغه]] به همین وضعیت اشاره کرده و فرموده است:

آن‌گاه که پیامبر{{صل}} به سوی [[خدا]] رفت، مسلمانان پس از وی در کار [[حکومت]] با یکدیگر درگیر شدند. [[سوگند]] به خدا، نه در فکرم می‌گذشت و نه در خاطرم می‌آمد که [[عرب]]، [[خلافت]] را پس از رسول خدا{{صل}} از [[اهل بیت]] او بگرداند یا مرا پس از وی از عهده‌دار شدن حکومت بازدارد تنها چیزی که نگرانم کرد، شتافتن مردم به سوی فلان شخص بود که با او بیعت کردند و من دست از آن کشیدم.... تا آنجا که دیدم گروهی از [[اسلام]] باز گشته، می‌خواهند دین محمد{{صل}} را نابود سازند. پس ترسیدم که اگر [[اسلام]] و طرفدارانش را [[یاری]] نکنم، رخنه‌ای در آن بینم یا [[شاهد]] نابودی آن باشم که [[مصیبت]] آن بر من سخت‌تر از رها کردن [[حکومت]] بر شماست که کالای چند [[روزه]] دنیاست و به زودی ایام آن می‌گذرد<ref>{{متن حدیث|حَتَّى رَأَيْتُ رَاجِعَةَ النَّاسِ قَدْ رَجَعَتْ عَنِ الْإِسْلَامِ يَدْعُونَ إِلَى مَحْقِ دَيْنِ مُحَمَّدٍ{{صل}} فَخَشِيتُ إِنْ لَمْ أَنْصُرِ الْإِسْلَامَ وَ أَهْلَهُ أَنْ أَرَى فِيهِ ثَلْماً أَوْ هَدْماً تَكُونُ الْمُصِيبَةُ بِهِ عَلَيَّ أَعْظَمَ مِنْ فَوْتِ وِلَايَتِكُمُ الَّتِي إِنَّمَا هِيَ مَتَاعُ أَيَّامٍ قَلَائِلَ يَزُولُ مِنْهَا}}. (نهج البلاغه، خطبه ۶۲).</ref>.

در [[اندیشه]] فرو رفتم که میان دو راه کدام را برگزینم آیا با کوته‌دستی [[قیام]] کنم یا بر [[تاریکی]] [[کور]] [[صبر]] کنم که به سبب آن، بزرگسالان فرتوت می‌شوند و تازه‌سال پیر می‌گردد و [[مؤمن]] در تلاش سخت تا آخرین نفس واقع می‌شود؟ پس دیدم صبر بر همین حالت طاقت‌فرسا عاقلانه‌تر است. پس صبر کردم؛ در حالی که گویا [[خار در چشم]] و استخوان در گلوی من مانده بود و با دیدگان خود می‌نگریستم که [[میراث]] مرا به [[غارت]] می‌برند<ref>{{متن حدیث|... فَرَأَيْتُ أَنَّ الصَّبْرَ عَلَى هَاتَا أَحْجَى فَصَبَرْتُ وَ فِي الْعَيْنِ قَذًى وَ فِي الْحَلْقِ شَجًا أَرَى تُرَاثِي نَهْباً حَتَّى إِذَا مَضَى الْأَوَّلُ لِسَبِيلِهِ فَأَدْلَى بِهَا إِلَى فُلَانٍ [ابْنِ الْخَطَّابِ‌] بَعْدَهُ}}؛ (سبط ابن جوزی، تذکره الخواص، ص۱۱۸).</ref>.<ref>[[حافظ نجفی|نجفی، حافظ]]، [[اعتقاد ائمه شیعه به امامت خود (مقاله)|مقاله «اعتقاد ائمه شیعه به امامت خود»]]، [[موسوعه رد شبهات ج۲۱ (کتاب)|موسوعه رد شبهات ج۲۱]] ص ۱۶۹.</ref>

==فراهم نبودن شرایط [[اجتماعی]] و [[سیاسی]]==

این، مانند آب تلخ و لقمه است که در گلوی خورنده آن گیر می‌کند و مانند کسی است که میوه نارسی را می‌چیند. اگر درباره [[حق]] خودم سخنی بگویم گویند [[حرص]] بر [[حکومت]] دارد و اگر [[سکوت]] کنم گویند از [[مرگ]] می‌ترسد! هرگز<ref>{{متن حدیث|هَذَا مَاءٌ آجِنٌ وَ لُقْمَةٌ يَغَصُّ بِهَا آكِلُهَا وَ مُجْتَنِي الثَّمَرَةِ لِغَيْرِ وَقْتِ إِينَاعِهَا كَالزَّارِعِ بِغَيْرِ أَرْضِهِ فَإِنْ أَقُلْ يَقُولُوا حَرَصَ عَلَى الْمُلْكِ وَ إِنْ أَسْكُتْ يَقُولُوا جَزِعَ مِنَ الْمَوْتِ هَيْهَاتَ}}. (سبط ابن جوزی، تذکره الخواص، ص۱۲۱).</ref>.<ref>[[حافظ نجفی|نجفی، حافظ]]، [[اعتقاد ائمه شیعه به امامت خود (مقاله)|مقاله «اعتقاد ائمه شیعه به امامت خود»]]، [[موسوعه رد شبهات ج۲۱ (کتاب)|موسوعه رد شبهات ج۲۱]] ص ۱۷۴.</ref>

 

==[[حسن ظن]] به [[مردم]] و [[یاران پیامبر]]{{صل}}==

 

 

[[امام حسین]]{{ع}} نیز هنگامی که معاویه موضوع [[خلافت یزید]] را مطرح کرد، با روش‌های گوناگون به شدت با [[جانشینی]] [[یزید]] [[مخالفت]] کرد و در نهایت با قیام [[تاریخی]] و بی‌نظیرش، حماسه‌ای جاودان آفرید. [[امام]]{{ع}} [[هدف]] از قیام خود را [[اصلاح امور]] [[امت پیامبر]] و بازگرداندن [[جامعه اسلامی]] به مسیر صحیح اعلام کرد: {{متن حدیث|إِنَّمَا خَرَجْتُ لِطَلَبِ الْإِصْلَاحِ فِي أُمَّةِ جَدِّي‌}}<ref>ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۵، ص۲۱؛ بحار الأنوار، ج۴۴، ص۳۲۹؛ قمی، نفس المهموم، ج۱، ص۶۹.</ref>. اگر قیام آن حضرت به [[پیروزی]] می‌رسید، امام با در دست گرفتن [[حکومت]] و اجرای صحیح [[احکام]] و [[موازین اسلامی]]، امور [[امت]] و [[جامعه]] را [[اصلاح]] می‌کرد؛ ولی آن قیام به [[شهادت]] [[حضرت امام حسین]]{{ع}} و یارانش منجر شد؛ اما با [[شهادت]] آن حضرت، ماهیت [[واقعی]] جریان مقابل نشان داده شد، [[مردم]] [[آگاه]] شدند و خطوط اصیل [[اسلامی]] برای همیشه در [[تاریخ]] ترسیم گردید و زمینه [[اصلاح امور]] [[مسلمانان]] و [[جلوگیری از انحراف]] در [[اسلام]]، محقق شد<ref>ترکاشوند، فلسفه امامت، ص۷۷ - ۷۸.</ref>.

 

 

 

 

در [[زمان امام هادی]]{{ع}}، [[حاکمان عباسی]] به دلیل [[احساس]] [[ضعف]] و سستی برای [[حکومت]] خود پس از [[مأمون]]، به [[سیاست]] [[ارعاب]]، [[جاسوسی]] و [[خشونت]] روی آوردند و بر بزرگان [[بنی‌هاشم]]، به ویژه امام{{ع}}، بیشتر سخت گرفتند؛ زیرا آنان، به دلیل علاقه مردم به [[امامان]]{{عم}}، آنها را مهم‌ترین رقبای خود در [[قدرت]] و حکومت می‌دانستند؛ از این رو [[امام هادی]]{{ع}} در طول دوران ۳۴ ساله [[امامت]] خود، کمترین فرصتی برای اجرای [[شئون]] [[اجتماعی]]، [[سیاسی]] و علمی امامت نداشت و اکثر دوران امامت را در محاصره [[نظامیان]] [[عباسی]] در [[سامرا]] به سر برد؛ اما با این حال از هر فرصتی برای [[مبارزه]] با [[غاصبان]] [[حق]] خود و معرفی [[جایگاه امامت]] -هر چند به صورت غیر مستقیم- بهره می‌برد<ref>ترکاشوند، فلسفه امامت، ص۱۱۲ - ۱۱۳.</ref>. روزی [[متوکل]] آن حضرت را نزد خود فراخواند و کنار خود جای داد و پیاله شراب به طرف او گرفت امام عذر خواست و فرمود «گوشت و [[خون]] من تا به حال با شراب [[آلوده]] نشده است». آن‌گاه متوکل خواست تا آن حضرت شعری برایش بخواند که او را به وجد و [[نشاط]] آورد. [[امام هادی]]{{ع}} اشعاری [[عرفانی]] برایش خواند که کلیه حاضران را تحت تأثیر قرار داد؛ حتی شخص [[متوکل]]، از کثرت [[گریه]] منقلب شد و دستور داد بساط شراب را از آن مجلس برچینند<ref>{{متن حدیث|بَاتُوا عَلَى قُلَلِ الْأَجْبَالِ تَحْرُسُهُمْ‌ غُلْبُ الرِّجَالِ فَلَمْ تَنْفَعْهُمُ الْقُلَلُ‌

بر بلندای کوه‌ها شب را به [[سحر]] آوردند؛ در حالی که مردان چیره و [[نیرومندی]] از آنان [[پاس]] می‌دادند، ولی آن قله کوه‌ها برایشان سودی نبخشید.

کجا رفت آن چهره‌ها که با ناز و [[نعمت]] پرورش یافته و مقابل آنها پرده‌های گرانبهای نازک آویخته بودند.

هنگامی که این سؤال از آنها می‌شود، قبرهایشان از طرف آنها جواب می‌دهد آن چهره‌ها هم‌اکنون محل آمدوشد کرم‌های لاشخوار شده‌اند. ([[کراجکی]]، کنز الفوائد، ج۱، ص۳۴۲؛ [[شبراوی شافعی]]، الاتحاف بحب الاشراف، ص۴۲۶).</ref>.

وضعیت [[سیاسی]]، [[امنیتی]] و [[اجتماعی]] [[حاکم]] بر [[دوران امام حسن]] [[عسکری]]{{ع}} نیز تفاوت چندانی با وضعیت حاکم بر [[عصر امام هادی]]{{ع}} نداشت؛ با این [[وجود امام]]{{ع}} کوشید با [[ابلاغ]] رهنمودها و هشدارهای امنیتی، [[توطئه‌ها]] و دسیسه‌های [[ظالمانه]] دستگاه حاکم را خنثی یا کم‌اثر کند؛ اما [[عباسیان]] با [[آگاهی]] از اینکه [[حضرت مهدی]]{{ع}}، نابودکننده [[ستمگران]] و گستراننده [[عدالت]] در [[جهان]]، [[فرزند امام عسکری]]{{ع}} است<ref>کلینی، الکافی، ج۲، ص۴۳۴؛ الاتحاف بحب الاشراف، ص۴۲۶.</ref>، وضعیت خفقان‌آور علیه [[امام عسکری]]{{ع}} و [[شیعیان]] را تشدید کردند و امام عسکری{{ع}} را در محاصره نظامی خود در [[سامرا]] قرار دادند؛ به گونه‌ای که آن حضرت [[مکلف]] بود روزهای [[دوشنبه]] و [[پنج‌شنبه]] در [[دارالخلافه]] حاضر شود<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ج۵۰، ص۲۵۱.</ref>. هر [[سه خلیفه]] معاصر [[امام عسکری]]{{ع}}، در دوران کوتاه [[امامت]] ایشان، برای به [[شهادت]] رساندن [[امام]] [[توطئه]] کردند و سرانجام [[معتمد عباسی]] آن حضرت را به شهادت رساند<ref>ابن طاووس، مُهج الدعوات، ص۲۷۳ - ۲۷۶؛ مسعودی، مروج الذهب، ص۲۶۳ و ۲۷۰؛ ترکاشوند، فلسفه امامت، ص۱۱۳ - ۱۱۴.</ref>.<ref>[[حافظ نجفی|نجفی، حافظ]]، [[اعتقاد ائمه شیعه به امامت خود (مقاله)|مقاله «اعتقاد ائمه شیعه به امامت خود»]]، [[موسوعه رد شبهات ج۲۱ (کتاب)|موسوعه رد شبهات ج۲۱]] ص ۱۷۶-۱۸۸.</ref>

 

 

پیش از این در تبیین موضوع روشن شد که [[امامت ائمه]]{{عم}} [[دلایل]] و مستندات فراوانی از [[قرآن]] و [[سنت]] دارد. [[رسول الله]]{{صل}} چندین بار در مناسبت‌های مختلف، به [[امامت امام علی]]{{ع}}، با عبارت‌های گوناگون، برای [[مردم]] تصریح کرده است؛ از آغازین روزهای [[بعثت]] تا آخرین حجی که با [[مسلمانان]] به جا آورد؛ گاهی در حضور جمعی از مسلمانان خطاب به [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} فرمود: «تو نسبت به من همان فضائلی را داری که [[هارون]]{{ع}} نسبت به [[موسی]]{{ع}}داشت، مگر اینکه بعد از من [[نبی]] نخواهد بود»<ref>مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۴، ص۱۸۷۰.</ref>. در [[غدیر خم]]، در برابر بسیاری از [[اصحاب]] خود رسماً امامت امام علی{{ع}} را بیان کرد و برای او [[بیعت]] گرفتند<ref>مغازلی، مناقب أمیرالمؤمنین علی بن ابی طالب{{ع}}، ص۴۶.</ref>.

 

 

از این جهت بود که [[امام علی]]{{ع}} تا شش ماه پس از [[رحلت پیامبر]]{{صل}}، به خلیفه‌ای که در [[سقیفه]] تعیین شده بود، اعتراض می‌کرد<ref>بخاری، صحیح البخاری، ج۵، ص۱۳۹.</ref>. [[مسعودی]] می‌نویسد: در [[روز]] [[بیعت]] سقیفه، علی{{ع}} به [[ابوبکر]] فرمود: «کار ما را تباه کردی و با ما [[مشورت]] نکردی و [[حق]] ما را رعایت ننمودی». ابوبکر گفت: «آری و لکن از بروز [[فتنه]] ترسیدم!»<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۳۰۱.</ref>.

حتی بالاتر از اعتراض زبانی، به دنبال یارانی بودند که ایشان را برای احقاق حقشان [[یاری]] کنند. ولی متأسفانه وضعیت به گونه دیگری ورق خورده بود و [[مردم]] از یاری امام خودداری می‌نمودند؛ چنان که خود حضرت فرمودند: {{متن حدیث|... فَنَظَرْتُ فَإِذَا لَيْسَ لِي مُعِينٌ إِلَّا أَهْلُ بَيْتِي فَضَنِنْتُ بِهِمْ عَنِ الْمَوْتِ}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۷.</ref>. نگریستم و دیدم مرا یاری نیست و جز کسانم مددکاری نیست. دریغ آمدم که آنان دست به یاریم گشایند؛ مبادا که به کام [[مرگ]] در آیند... .

همچنین فرمود: {{متن حدیث|... فَنَظَرْتُ فَإِذَا لَيْسَ لِي رَافِدٌ وَ لَا ذَابٌّ وَ لَا مُسَاعِدٌ إِلَّا أَهْلُ بَيْتِي، فَضَنِنْتُ بِهِمْ عَنِ الْمُنْيَةِ...}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۱۷.</ref>. پس نگریستم و دیدم نه مرا یاری است نه مدافعی و مددکاری؛ جز کسانم که دریغ آمدم به کام مرگشان برانم... . در سخنی دیگر نیز فرمود: {{متن حدیث|لو وجدت أربعين ذوي عزم منهم لناهضت القوم...}}<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۴۸.</ref>. اگر چهل تن که دارای [[عزم]] [[استوار]] باشند، از میان ایشان بیابم، با این گروه به [[نبرد]] بر می‌خیزم.

از این سخنان امام استفاده می‌شود که [[انتقاد]] و اعتراض ایشان در برابر [[حاکمیت]] از مرحله زبانی گذشته بود و کار به جایی رسیده بود که اگر یاورانی درخور توجه داشت، قطعاً در برابر جریان سقیفه [[اقدام]] می‌کرد؛ البته با در نظر گرفتن مصالح اسلام و [[جامعه اسلامی]]. چنانچه خود ایشان در این باره می‌فرماید: {{متن حدیث|... فَأَمْسَكْتُ يَدِي‌، حَتَّى رَأَيْتُ رَاجِعَةَ النَّاس قَدْ رَجَعَتْ عَنِ الإِسْلامِ، يَدْعُونَ إِلَى مَحْقِ دَيْنِ محمَّد{{صل}}، فَخَشِيتُ إِنْ لَمْ أَنْصُرِ الإِسْلامَ وأَهْلَهُ أَنْ أَرَى فِيهِ ثَلْماً أو هَدْماً، تَكُونُ الْمُصِيبَةُ بِهِ عَلَيَّ أَعْظَمَ مِن فَوْتِ وِلايَتِكُمُ...}}<ref>نهج البلاغه، نامه ۶۲.</ref>. ... پس دست خود باز کشیدم تا آنکه دیدم گروهی در [[دین]] خود نماندند و از [[اسلام]] روی برگرداندند و [[مردم]] را به نابود ساختن دین محمد{{صل}} خواندند؛ پس ترسیدم که اگر اسلام و [[مسلمانان]] را [[یاری]] نکنم، رخنه‌ای در آن بینم یا ویرانی، که [[مصیبت]] آن بر من سخت‌تر از [[محروم]] ماندن از [[خلافت]] است.

بنابراین [[سکوت]] ایشان برای [[حفظ]] اساس و بنیان اسلام بوده است و نباید این سکوت را علامت [[رضایت]] ایشان از [[حاکمیت]] در [[جهان اسلام]]، بر اساس تصمیمات [[سقیفه]] دانست و این شبهه‌ای بی‌اساس را مطرح نمود که چرا [[امام علی]] و ائمه‌{{عم}} از [[امامت]] خویش [[دفاع]] نکردند.

در [[تاریخ]] آمده است که [[دشمنان]] از هر سو در تلاش بودند تا اساس اسلام را ویران نمایند، از گوشه و کنار [[کشور]] پهناور [[اسلامی]] گزارش می‌آمد که برخی از [[قبایل]] تازه مسلمان سر به [[شورش]] برآورده و [[پرچم]] [[ارتداد]] را برافراشته‌اند و عملاً در برابر اسلام ایستاده‌اند. [[فتنه]] دیگر ظهور [[مدعیان نبوت]] همچون [[مسیلمه]]، سجاح و طلیحه بود و افزون بر اینها خطر دو امپراتور [[روم]] و [[ایران]] بنیان اسلام و مسلمانان را [[تهدید]] می‌نمود. اگر امام علی{{ع}} همچنان به [[مخالفت]] خود ادامه می‌داد، اساس دین ضربه می‌خورد و برای ایشان هیچ چیز بالاتر از حفظ اصل اسلام نبود.

[[امام]]{{ع}} هنگام تشریح اوضاع [[سیاسی]] - [[اجتماعی]] [[زمان]] خود و تبیین [[سیاست]] [[بازی]] سیاسی کاران عصر خویش، این گونه می‌گویند: [[آگاه]] باشید! به [[خدا]] [[سوگند]] [[ابابکر]] [[جامه]] خلافت را بر تن کرد، در حالی که می‌دانست جایگاه من نسبت به [[حکومت اسلامی]]، چون محور آسیاب است به آسیاب که دور آن حرکت می‌کند. او می‌دانست که سیل [[علوم]] از دامن کوهسار من جاری است و مرغان دور پرواز [[اندیشه‌ها]] به بلندای [[ارزش]] من نتوانند پرواز کرد. پس من ردای [[خلافت]] رها کرده و دامن جمع نموده، از آن [[کناره‌گیری]] کردم و در این [[اندیشه]] بودم که آیا با دست تنها برای گرفتن [[حق]] خود بپا خیزم یا در این محیط خفقان‌زا و [[تاریکی]] که به وجود آوردند، [[صبر]] پیشه سازم؟ که [[پیران]] را فرسوده، [[جوانان]] را پیر، و مردان با [[ایمان]] را تا [[قیامت]] و [[ملاقات]] [[پروردگار]] [[اندوهگین]] نگه می‌دارد! پس از ارزیابی درست، صبر و [[بردباری]] را خردمندانه‌تر دیدم. پس صبر کردم در حالی که گویا خار در چشم و استخوان در گلوی من مانده بود. و با دیدگان خود می‌نگریستم که [[میراث]] مرا به [[غارت]] می‌برند<ref>نهج البلاغه، خطبه شقشقیه.</ref>.<ref>[[ائمه و ادعای امامت (مقاله)|مقاله «ائمه و ادعای امامت»]]، [[موسوعه رد شبهات ج۱۷ (کتاب)|موسوعه رد شبهات ج۱۷]] ص ۱۱۲.</ref>

[[رده:امام علی]]