القاب امام علی: تفاوت میان نسخه‌ها

| مداخل مرتبط = [[القاب امام علی در تاریخ اسلامی]] - [[القاب امام علی در معارف و سیره علوی]]

[[امام]] {{ع}} القاب‌<ref>لقب، غیر از کنیه است و همان صفت مشهوری است که برای ستایش یا نکوهش شخص به کارمی‌رود، مانند صادق و کذاب.</ref> و اوصاف بسیاری دارد که هر کدام، اشاره‌ای دارند به بُعدی از ابعاد والای [[علمی]]، عملی، [[فرهنگی]]، [[اجتماعی]]، [[معنوی]] و [[سیاسی]] [[شخصیت]] او. بسیاری از این [[القاب]]، درروزگار [[پیامبر خدا]] شناخته شده بود که [[پیامبر خدا]]، [[امام]] {{ع}} را بدان‌ها خطاب می‌کرد.

برخی از این [[القاب]] چنین‌اند: "[[أعلمُ الامة]]"، "[[أقضَی الامة]]"، "[[أولُ مَن أسلَمَ]]"، "[[أولُ مَن صلی]]"، "[[خیر البشر]]"، "[[أمیر المؤمنین]]"، "[[إمام المتقین]]"، "[[قائد]] الغُر المُحَجلین"، "[[سید]] المسلمین"، "[[سید]] المؤمنین"، "[[یعسوب المؤمنین]]"، "[[الأنزع البطین]]"، "[[عمود الدین]]"، "[[سید الشهداء]]"، "[[سید]] العرب"، "[[رایة الهدی]]"، "[[باب الهدی]]"، "[[حَیدر]]"، "[[المرتضی]]"، "[[الولی]]" و "[[الوصی]]". [[پیامبر]] با این [[القاب]] به جایگاه والای او در [[رهبری]] ره می‌نمود و برای آن زمینه‌سازی می‌کرد؛ لذا در میان [[القاب]] [[علی]] {{ع}}، این دو [[لقب]] از بقیه مشهورتر است: "[[أمیر المؤمنین]]" و "[[وصی]]"<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۲۹؛ [[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[‌پیشوایان هدایت ج۲ (کتاب)|‌پیشوایان هدایت ج۲]]، ص ۶۴.</ref>.

== القاب امیرالمؤمنین{{ع}} ==

=== [[ابوالیتامی و المساکین]] ===

از آنجا که [[امیر مؤمنان]]{{ع}}، پدر [[یتیمان]] و [[یاور]] بینوایان و بیوه‌زنان بود، ابوالیتامیٰ [[لقب]] گرفت. «اب» در اینجا به معنای صاحب و یاور است<ref>تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۱، ص۱۶؛ خوارزمی، موفق بن احمد، المناقب ص۴۱ – ۴۵.</ref>. آن حضرت فرمود: {{متن حدیث|أَنَا الْهَادِي وَ أَنَا الْمُهْتَدِي وَ أَنَا أَبُو الْيَتَامَى وَ الْمَسَاكِينِ وَ زَوْجُ الْأَرَامِلِ...}}<ref>تستری، قاضی نورالله، احقاق الحق، ج۴، ص۲۸۵؛ قندوزی، سلیمان، ینابیع الموده، ج۳، ص۴۰۱.</ref>؛ «من [[هدایت‌گر]] و راه‌یافته، و پدر یتیمان و بینوایان و یاور بیوه‌زنانم...».

=== [[اسدالله]] ===

این لقب، نماد [[شجاعت]] و [[دلیری]] حضرت است. [[امام]] در برابر توده [[مسلمانان]]، رئوف‌ترین و مهربان‌ترین بود؛ ولی در برابر خائنان و [[دشمنان]]، [[قوی]] و [[خشن]] و باشهامت و شجاعت. [[ابن عباس]] می‌گوید: [[پرچم]] [[مهاجران]] در تمام [[جنگ‌ها]]، چون [[بدر]]، [[احد]]، [[خیبر]]، [[احزاب]] و [[فتح مکه]]، همواره در دست علی{{ع}} بود<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۷۲؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، ج۱، ص۳۷۴؛ گنجی شافعی، کفایة الطالب، ص۱۳۴ – ۱۳۵.</ref>. چند لقب دیگر حضرت نیز نظیر اشد [[الناس]]، اشجع الناس، کرّار غیر فرّار نیز به همین معناست. در [[حدیث معراج]]، علی{{ع}} «اسدالله الغالب» نامیده شده است<ref>تستری، قاضی نورالله، احقاق الحق، ج۴، ص۲۷۹، به نقل از: کشفی ترمذی، محمد صالح، المناقب المرتضویه، ص۱۵۹.</ref>.

[[امام]]، به معنای [[پیشوا]] و [[رهبر]] است. [[قرآن]] [[پیروی]] از «[[امام نور]]» را ستوده<ref>{{متن قرآن|وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءَ الزَّكَاةِ وَكَانُوا لَنَا عَابِدِينَ}} «و آنان را پیشوایانی کردیم که به فرمان ما راهبری می‌کردند و به آنها انجام کارهای نیک و برپا داشتن نماز و دادن زکات را وحی کردیم و آنان پرستندگان ما بودند» سوره انبیاء، آیه ۷۳؛ {{متن قرآن|وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ}} «و چون شکیب ورزیدند و به آیات ما یقین داشتند برخی از آنان را پیشوایانی گماردیم که به فرمان ما (مردم را) رهنمایی می‌کردند» سوره سجده، آیه ۲۴؛ {{متن قرآن|وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ}} «و برآنیم که بر آنان که در زمین ناتوان شمرده شده‌اند منّت گذاریم و آنان را پیشوا گردانیم و آنان را وارثان (روی زمین) کنیم» سوره قصص، آیه ۵.</ref>، «[[امام نار]]»<ref>{{متن قرآن|وَإِنْ نَكَثُوا أَيْمَانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَطَعَنُوا فِي دِينِكُمْ فَقَاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لَا أَيْمَانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ يَنْتَهُونَ}} «و اگر پیمانشان را پس از بستن بشکنند و به دینتان طعنه زنند با پیشگامان کفر که به هیچ پیمانی پایبند نیستند کارزار کنید باشد که باز ایستند» سوره توبه، آیه ۱۲؛ {{متن قرآن|وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ لَا يُنْصَرُونَ}} «و آنان را (به کیفر کفرشان) پیشوایانی کردیم که (مردم را) به سوی آتش دوزخ فرا می‌خوانند و روز رستخیز یاری نخواهند شد» سوره قصص، آیه ۴۱.</ref> را نکوهیده و طراز ارزیابی [[رهبری]] را بر نوع و چگونگی آن نهاده که عالی‌ترین آن، امامتی [[الهی]] و ابراهیم‌گونه است. عنوان پیشین با ضمیرهای خطاب، مانند {{متن حدیث|عَلِيٌّ إِمَامَكُمْ}} و {{متن حدیث|أَنْتَ الْإِمَامُ}} و با ضمیر غایب مانند {{متن حدیث|هُوَ الْإِمَامُ}}، بارها بیان شده است<ref>ری‌شهری، محمد، موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب{{ع}}، ج۲، ص۱۹۰ - ۱۹۱، ۱۹۵ - ۱۹۶.</ref>.

 

[[رسول خدا]]{{صل}} می‌فرماید: «علی با [[حق]]، و حق با او است و [[امام]] و [[جانشین]] پس از من، فقط همو است»<ref>{{متن حدیث|عَلِيٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُ مَعَهُ وَ هُوَ الْإِمَامُ وَ الْخَلِيفَةُ بَعْدِي}}؛ خزاز قمی، ابو القاسم، کفایة الأثر، ص۱۰۰، ۱۱۷، ۱۳۲، ۱۵۷؛ ری‌شهری، محمد، موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب{{ع}}، ج۲، ص۱۹۰ - ۱۹۱.</ref>.<ref>[[علی مختاری|مختاری، علی]]، [[نام‌ها و لقب‌های امام علی (مقاله)| مقاله «نام‌ها و لقب‌های امام علی»]]، [[دانشنامه امام علی ج۱۰ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۱۰]]، ص ۳۴۵.</ref>

 

[[روایات]] بسیاری در توضیح این لقب وارد شده که در اوایل قرون [[اسلامی]] مورد استشهاد و [[منازعه]] [[شیعه]] و [[سنی]] قرار گرفته است. [[ابن خلدون]]، هنگامی که از انتساب [[عمر]] به این لقب از طرف [[عمرو عاص]] سخن می‌گوید، می‌نویسد: [[امیرالمؤمنین]]، در میان [[مردم]] به منزله لقبی برای علی{{ع}} تلقی گردید و آن‌گاه خلفای پس از وی این لقب را به [[وراثت]] از وی گرفتند. آن‌گاه [[شیعیان]]، لقب امام را به علی{{ع}} اختصاص دادند تا [[مقام امامت]] که اخت و مرادف [[خلافت]] است، صفت خاص او گردد. در [[مذهب]] ایشان نیز کنایه از این بود که علی برای امامت نماز، از [[ابوبکر]] شایسته‌تر است. پس کلمه [[امام]] را به علی{{ع}} و کسانی که پس از وی در مذهب آنان نامزد خلافت بوده‌اند، اختصاص دادند و همه ایشان را «امام» می‌گفتند<ref>ابن خلدون، مقدمه، ترجمه پروین گنابادی، ج۱، ص۳۴۳.</ref>.

 

۱. [[پیامبر]] به علی{{ع}} فرمود: «تویی آن‌که [[خداوند]] [در [[آغاز آفرینش]]] با خلقش به او [[احتجاج]] کرد؛ آن‌گاه که آنان را به پا داشت و پرسید: آیا [[پروردگار]] شما نیستم؟ همگی پاسخ دادند: آری. باز پرسید: آیا محمد پیامبرم نیست؟ همگی پاسخ دادند: بلی. پس گفت: و آیا علی [[امیر مؤمنان]] نیست؟ همگی از روی [[استکبار]] و [[سرکشی]] از [[پذیرش ولایت]] تو، پاسخ دادند: نه؛ مگر اندک افرادی که بسیار اندکند، و منظور از «[[اصحاب]] الیمین» همین‌ها هستند»<ref>{{متن حدیث|أَنْتَ الَّذِي احْتَجَ اللَّهُ بِهِ فِي ابْتِدَاءِ الْخَلْقِ حَيْثُ أَقَامَهُمْ فَقَالَ {{متن قرآن|أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ}} قالُوا جَمِيعاً بَلى فَقَالَ مُحَمَّدٌ رَسُولِي فَقَالُوا جَمِيعاً بَلَى فَقَالَ وَ عَلِيٌّ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ فَقَالُوا جَمِيعاً لَا اسْتِكْبَاراً وَ عُتُوّاً عَنْ وَلَايَتِكَ إِلَّا نَفَرٌ قَلِيلٌ وَ هُمْ أَقَلُّ الْقَلِيلِ وَ هُمْ أَصْحَابُ الْيَمِينِ}}، سید ابن طاووس، الیقین، ص۲۱۳، ۲۳۱، ۳۸۲؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۲۶، ص۲۸۵، ح۴۳؛ ج۳۷، ص۳۰۶، ح۳۵؛ ج۲۶، ص۲۸۵، ح۴۴؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۱، ص۵۴۸.</ref>.

 

 

۲. [[پیامبر اسلام]]{{صل}} فرمود: «به [[راستی]] که در [[لوح محفوظ]] زیر [[عرش خدا]]، [نوشته است]: [[علی بن ابی‌طالب]]، [[امیرمؤمنان]] است»<ref>{{متن حدیث|إِنَّ فِي اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ تَحْتَ الْعَرْشِ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ}}؛ سید ابن طاووس، الیقین، ص۳۸۱.</ref>.

 

۳. [[پیامبر اسلام]]{{صل}} دستور می‌داد که به علی، با عنوان «یا [[امیرالمؤمنین]]» [[سلام]] کنید<ref>سید ابن طاووس، الیقین، ص۱۳۲.</ref>. [[اسامه]]، با [[اعتراض]] به [[غصب]] امارت از سوی [[ابوبکر]] به او گفت: آیا این داستان را از یاد برده‌ای: هنگامی که [[پیامبر]] به ما [[فرمان]] داد بر علی{{ع}} با عنوان امیرالمؤمنین سلام کنیم، تو پرسیدی: آیا این فرمانی از جانب [[خدا]] و [[رسول]] او است؟ حضرت فرمود. آری. [[عمر]] برخاست و گفت: آیا این دستوری از طرف خدا و رسول او است؟ پیامبر فرمود: آری. سپس همگی برخاستند و بر او سلام کردند؛ و من که از همه شما کم‌سن و سال‌تر بودم، ایستادم و با تعبیر امیرالمؤمنین سلام کردم. ابوبکر گفت: خدا هیچ‌گاه [[پیامبری]] و [[خلافت]] را در یک [[خاندان]] جمع نمی‌کند<ref>سید ابن طاووس، الیقین، ص۳۱۰ - ۳۱۱؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، ج۱، ص۳۰۷؛ تستری، قاضی نورالله، احقاق الحق، ج۴، ص۲۷۷؛ ج۱۵، ص۱۹۷؛ ج۳۱، ص۱۹.</ref>.

 

 

 

 

[[پیامبر اکرم]]{{صل}} می‌فرماید: «به [[راستی]] که [[علی بن ابی‌طالب]] [[خلیفه خدا]] و [[خلیفه]] من و [[حجت خدا]] و [[حجت]] من است»<ref>{{متن حدیث|إِنَّ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ خَلِيفَةُ اللَّهِ وَ خَلِيفَتِي وَ حُجَّةُ اللَّهِ وَ حُجَّتِي}}، شیخ صدوق، الامالی، ص۲۷۱، ح۲۹۹؛ کراچکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۲، ح۱۳؛ ابن شاذان، مأة منقبه، ص۵۸، ح۱۴.</ref>. نیز خطاب به علی{{ع}} فرموده‌اند: إنک لحجة [[الله]] علی خلقه و أمینه علی سره و [[خلیفة الله]] علی عباده}}؛ «به راستی که تو حجت خدا بر خلقش و [[امین]] او بر سرش و خلیفه خدا بر بندگانش هستی»<ref>تستری، قاضی نور الله، احقاق الحق، ج۵، ص۵۰، به نقل از: قندوزی، سلیمان، ینابیع الموده، ص۵۲.</ref>.<ref>[[علی مختاری|مختاری، علی]]، [[نام‌ها و لقب‌های امام علی (مقاله)| مقاله «نام‌ها و لقب‌های امام علی»]]، [[دانشنامه امام علی ج۱۰ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۱۰]]، ص ۳۶۴.</ref>

 

 

 

 

 

 

فاروق، یعنی روشن‌گر و جداکننده [[حق]] از [[باطل]]. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} می‌فرمود: به زودی پس از من [[فتنه]] پدید می‌آید. وقتی چنان شد، ملازم و همراه [[علی بن ابی‌طالب]] باشید؛ زیرا [[روز قیامت]]، او نخستین شخصی است که با من دیدار می‌کند و نخستین کسی است که با من [[مصافحه]] می‌کند و او صدیق اکبر و فاروق این [[امت]] است که [[حق و باطل]] را جدا می‌کند...<ref>تستری، قاضی نورالله، احقاق الحق، ج۴، ص۲۶؛ عاملی، سید جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ج۴، ص۴۸، به نقل از: هیثمی، نورالدین، مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۰۲؛ علامه امینی، الغدیر، ج۲، ص۳۱۳ و ج۱۰، ص۴۹؛ گنجی شافعی، کفایة الطالب، ص۱۸۷؛ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۳، ص۲۲۸؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۶۵۷؛ ابن حجر، الاصابه، ج۴، ص۱۷۱.</ref>.

 

 

مرتضیٰ از اوصاف مشهور [[امام علی]]{{ع}} است. [[ابن عباس]] می‌گوید: علی{{ع}} همواره در تمام کارهایش، در پی [[خشنودی خدا]] و [[رسول]] بود؛ به همین دلیل، [[مرتضی]] نامیده شد<ref>مرعشی نجفی، شهاب الدین، ملحقات الاحقاق، ج۳۰، ص۱۴۶.</ref>. [[پیامبر]] در این باره، وجه دیگری را بیان می‌فرماید: «مرتضی نامیده شد؛ زیرا خدای بلندمرتبه او را پسندید و از او [[خشنود]] شد»<ref>{{متن حدیث|سُمِّيَ الْمُرْتَضَى لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَى ارْتَضَاهُ}}؛ تستری، قاضی نور الله، احقاق الحق، ج۲، ص۳۳۰؛ ج۵، ص۷؛ ج۴، ص۱۱۳ و ۳۷۷؛ ج۷، ص۲۳۲-۲۳۳؛ ج۹، ص۱۹۳؛ ج۱۸، ص۲۲۷؛ ج۱۲، ص۱۲۶.</ref>.<ref>[[علی مختاری|مختاری، علی]]، [[نام‌ها و لقب‌های امام علی (مقاله)| مقاله «نام‌ها و لقب‌های امام علی»]]، [[دانشنامه امام علی ج۱۰ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۱۰]]، ص ۳۷۵.</ref>

 

 

دستور [[ابلاغ]] [[وصایت]]، از جانب [[خداوند]] بود و [[حضرت رسول]]{{صل}} در این باره می‌فرماید: «مژده بادت ای علی! زیرا [[جبرئیل]] نزدم آمد و به من گفت‌: ای محمد، به [[راستی]] خداوند [[اصحاب]] تو را بررسی کرد؛ پس پسر عمو و دامادت، [[همسر]] دخترت [[فاطمه]] را بهترینِ اصحابت یافت و او را به وصایت تو برگزید»<ref>{{متن حدیث|أَبْشِرْ يَا عَلِيُّ فَإِنَّ جَبْرَئِيلَ أَتَانِي فَقَالَ لِي يَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى نَظَرَ إِلَى أَصْحَابِكَ فَوَجَدَ ابْنَ عَمِّكَ وَ خَتَنَكَ عَلَى ابْنَتِكَ فَاطِمَةَ خَيْرَ أَصْحَابِكَ فَجَعَلَهُ وَصِيَّكَ...}}، ری‌شهری، محمد، موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب{{ع}}، ص۱۱۱، ح۳۳۳۲، به نقل از: شیخ صدوق، الخصال، ص۵۷۷، ح۱.</ref>.<ref>[[علی مختاری|مختاری، علی]]، [[نام‌ها و لقب‌های امام علی (مقاله)| مقاله «نام‌ها و لقب‌های امام علی»]]، [[دانشنامه امام علی ج۱۰ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۱۰]]، ص ۳۷۵.</ref>

[[رده:کنیه‌ها و لقب‌های امام علی]]