سوره انشقاق در علوم قرآنی: تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر

سوره انشقاق در علوم قرآنی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۶ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۰۶

۲۷۶ بایت اضافه‌شده ، ‏۱۶ مارس ۲۰۲۴

۷۵٬۸۷۱

ویرایش

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 {{مدخل مرتبط
 | موضوع مرتبط = سوره انشقاق
-| عنوان مدخل  = [[سوره انشقاق]]
+| عنوان مدخل  = سوره انشقاق
 | مداخل مرتبط = [[سوره انشقاق در علوم قرآنی]]
 | پرسش مرتبط  =
@@ خط ۷: / خط ۷: @@
 == مقدمه ==
-این [[سوره]] به اتفاق، [[مکی]]<ref>البرهان فی علوم‌القرآن، ج ۱، ص۲۸۱؛ مجمع البیان، ج۱۰، ص۶۹۵؛ التحریر والتنویر، ج۳۰، ص۲۱۷.</ref> و در [[ترتیب نزول]]، هشتاد و سومین سوره [[قرآن]] است <ref> التحریر والتنویر، ج۳۰، ص۲۱۷؛ تاریخ قرآن، رامیار، ص۵۸۹.</ref> که پس از [[سوره انفطار]] و قبل از [[سوره روم]] نازل شده <ref>بصائر ذوی التمییز، ج ۱، ص۹۹؛ التمهید، ج ۱، ص۱۳۷ ـ ۱۴۰؛ التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص۲۱۷.</ref> و به این ترتیب، از آخرین سوره‌های فرود آمده در [[مکّه]] است.
+این [[سوره]] به اتفاق، [[مکی]]<ref>البرهان فی علوم‌القرآن، ج ۱، ص۲۸۱؛ مجمع البیان، ج۱۰، ص۶۹۵؛ التحریر والتنویر، ج۳۰، ص۲۱۷.</ref> و در ترتیب نزول، هشتاد و سومین سوره [[قرآن]] است <ref> التحریر والتنویر، ج۳۰، ص۲۱۷؛ تاریخ قرآن، رامیار، ص۵۸۹.</ref> که پس از [[سوره انفطار]] و قبل از [[سوره روم]] نازل شده <ref>بصائر ذوی التمییز، ج ۱، ص۹۹؛ التمهید، ج ۱، ص۱۳۷ ـ ۱۴۰؛ التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص۲۱۷.</ref> و به این ترتیب، از آخرین سوره‌های فرود آمده در [[مکّه]] است.
-[[نظم]] سوره و [[پیوستگی]] [[آیات]] آن دلیل بر [[نزول]] یکپارچه آن است.<ref>التفسیر الحدیث، ج ۵، ص۴۲۳.</ref> [[سوره انشقاق]] دارای ۲۵ [[آیه]]، ۱۰۸ کلمه <ref> المعجم الاحصائی، ج ۱، ص۳۰۴.</ref> و ۴۳۰ حرف <ref>روض الجنان، ج ۲۰، ص۱۹۴؛ تاریخ قرآن، رامیار، ص۵۸۹.</ref> است.<ref>غرائب القرآن، ج ۶، ص۴۶۸؛ المیزان، ج ۲۰، ص۲۴۰؛ المعجم الاحصائی، ج ۱، ص۳۰۹.</ref> برخی با ادغام آیات {{متن قرآن|فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ}}<ref>«امّا آنکه کارنامه‌اش به دست راست وی داده شود می‌گوید: بگیرید کارنامه مرا بخوانید!» سوره حاقه، آیه ۱۹.</ref> و {{متن قرآن|فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِسَابًا يَسِيرًا}}<ref>«به زودی با حسابی آسان به حساب او رسیدگی می‌شود،» سوره انشقاق، آیه ۸.</ref> آن را ۲۴ آیه <ref>الاتقان، ج ۱، ص۱۵۰؛ تاریخ قرآن، رامیار، ص۵۸۹؛ تاریخ قرآن، حجتی، ص۱۴۸.</ref> و بعضی افزون بر آن با یکی دانستن آیات ۱۰ و ۱۱ آن را ۲۳ آیه <ref>الصافی، ج ۵، ص۳۰۴؛ روض الجنان، ج ۲۰، ص۱۹۴.</ref> دانسته‌اند.
+[[نظم]] سوره و پیوستگی [[آیات]] آن دلیل بر نزول یکپارچه آن است.<ref>التفسیر الحدیث، ج ۵، ص۴۲۳.</ref> [[سوره انشقاق]] دارای ۲۵ [[آیه]]، ۱۰۸ کلمه <ref> المعجم الاحصائی، ج ۱، ص۳۰۴.</ref> و ۴۳۰ حرف <ref>روض الجنان، ج ۲۰، ص۱۹۴؛ تاریخ قرآن، رامیار، ص۵۸۹.</ref> است.<ref>غرائب القرآن، ج ۶، ص۴۶۸؛ المیزان، ج ۲۰، ص۲۴۰؛ المعجم الاحصائی، ج ۱، ص۳۰۹.</ref> برخی با ادغام آیات {{متن قرآن|فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ}}<ref>«امّا آنکه کارنامه‌اش به دست راست وی داده شود می‌گوید: بگیرید کارنامه مرا بخوانید!» سوره حاقه، آیه ۱۹.</ref> و {{متن قرآن|فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِسَابًا يَسِيرًا}}<ref>«به زودی با حسابی آسان به حساب او رسیدگی می‌شود،» سوره انشقاق، آیه ۸.</ref> آن را ۲۴ آیه <ref>الاتقان، ج ۱، ص۱۵۰؛ تاریخ قرآن، رامیار، ص۵۸۹؛ تاریخ قرآن، حجتی، ص۱۴۸.</ref> و بعضی افزون بر آن با یکی دانستن آیات ۱۰ و ۱۱ آن را ۲۳ آیه <ref>الصافی، ج ۵، ص۳۰۴؛ روض الجنان، ج ۲۰، ص۱۹۴.</ref> دانسته‌اند.
 نام مشهور سوره، انشقاق <ref>التحریر والتنویر، ج ۳۰، ص۶۱۷؛ الموسوعة القرآنیه، ج ۱۱، ص۱۵۳.</ref> است و بعضی آن را «انشقت»<ref>روض الجنان، ج ۲۰، ص۱۹۴.</ref> خوانده‌اند که از آیه نخست آن گرفته شده است.
-آیه {{متن قرآن|وَإِذَا قُرِئَ عَلَيْهِمُ الْقُرْآنُ لَا يَسْجُدُونَ}}<ref>«و چون بر آنان قرآن بخوانند به سجده درنمی‌آیند» سوره انشقاق، آیه ۲۱.</ref> یکی از موارد ده‌گانه [[سجده]] [[مستحب]] نزد [[دانشمندان شیعه]] <ref> تفسیر جامع آیات الاحکام، ج ۳، ص۱۲۵.</ref> و از موارد چهارده‌گانه سجده [[واجب]] نزد بیشتر علمای [[اهل سنت]] است.<ref>احکام القرآن، ج ۴، ص۱۹۱۱.</ref>
+آیه {{متن قرآن|وَإِذَا قُرِئَ عَلَيْهِمُ الْقُرْآنُ لَا يَسْجُدُونَ}}<ref>«و چون بر آنان قرآن بخوانند به سجده درنمی‌آیند» سوره انشقاق، آیه ۲۱.</ref> یکی از موارد ده‌گانه [[سجده]] [[مستحب]] نزد دانشمندان شیعه<ref> تفسیر جامع آیات الاحکام، ج ۳، ص۱۲۵.</ref> و از موارد چهارده‌گانه سجده [[واجب]] نزد بیشتر علمای [[اهل سنت]] است.<ref>احکام القرآن، ج ۴، ص۱۹۱۱.</ref>.<ref>[[محمد حسن درایتی|درایتی، محمد حسن]]، [[سوره انشقاق - درایتی (مقاله)|مقاله «سوره انشقاق»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]] ج۴، ص 520-521.</ref>
 == محتوای سوره ==
 # آیات: {{متن قرآن|إِذَا السَّمَاء انشَقَّتْ وَأَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَحُقَّتْ وَإِذَا الأَرْضُ مُدَّتْ وَأَلْقَتْ مَا فِيهَا وَتَخَلَّتْ وَأَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَحُقَّتْ}}<ref>«هنگامی که آسمان شکاف بردارد، و گوش به (فرمان) پروردگارش بسپارد و (همین) او را سزیده باد، و هنگامی که زمین کشیده شود، و هر چه درون آن است فرا افکند و تهی گردد، و گوش به (فرمان) پروردگارش سپارد و (همین) او را سزیده باد؛ (آنگاه رستخیز برپا شود).» سوره انشقاق، آیه ۱-۵.</ref> با بیان حوادث هولناک پایان این [[جهان]]، به برپایی [[روز قیامت]] اشاره دارد.
 # در آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَى رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِيهِ}}<ref>«ای انسان! بی‌گمان تو به سوی پروردگارت سخت کوشنده‌ای، پس به لقای او خواهی رسید» سوره انشقاق، آیه ۶.</ref> می‌فرماید: برای [[انسان]] سیری است به سوی پروردگارش و او در این مسیر تا آنجا پیش می‌رود که پروردگارش را [[ملاقات]] کند.
-# در آیات: {{متن قرآن| فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِسَابًا يَسِيرًا وَيَنقَلِبُ إِلَى أَهْلِهِ مَسْرُورًا وَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ وَرَاء ظَهْرِهِ فَسَوْفَ يَدْعُو ثُبُورًا وَيَصْلَى سَعِيرًا }}<ref>«اما آن کس که کارنامه‌اش را به دست راست وی دهند، به زودی با حسابی آسان به حساب او رسیدگی می‌شود، و شادان نزد خانواده‌اش باز می‌گردد، و اما آنکه کارنامه‌اش را از پس پشت وی به او دهند، به زودی (به لابه)، مرگ (خود) را فرا می‌خواند، و بر آتشی افروخته درمی‌آید» سوره انشقاق، آیه ۷-۱۲.</ref> ملاک [[پاداش]] در [[روز رستاخیز]] را [[نامه عمل]] می‌داند که براساس آن به حساب [[انسان‌ها]] رسیدگی می‌شود.
+# در آیات: {{متن قرآن| فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِسَابًا يَسِيرًا وَيَنقَلِبُ إِلَى أَهْلِهِ مَسْرُورًا وَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ وَرَاء ظَهْرِهِ فَسَوْفَ يَدْعُو ثُبُورًا وَيَصْلَى سَعِيرًا }}<ref>«اما آن کس که کارنامه‌اش را به دست راست وی دهند، به زودی با حسابی آسان به حساب او رسیدگی می‌شود، و شادان نزد خانواده‌اش باز می‌گردد، و اما آنکه کارنامه‌اش را از پس پشت وی به او دهند، به زودی (به لابه)، مرگ (خود) را فرا می‌خواند، و بر آتشی افروخته درمی‌آید» سوره انشقاق، آیه ۷-۱۲.</ref> ملاک [[پاداش]] در [[روز رستاخیز]] را نامه عمل می‌داند که براساس آن به حساب [[انسان‌ها]] رسیدگی می‌شود.
 # در [[آیات]]: {{متن قرآن|إِنَّهُ كَانَ فِي أَهْلِهِ مَسْرُورًا إِنَّهُ ظَنَّ أَن لَّن يَحُورَ بَلَى إِنَّ رَبَّهُ كَانَ بِهِ بَصِيرًا }}<ref>«بی‌گمان، او در میان خانواده‌اش شادان بود، او می‌پنداشت هرگز (به پیشگاه خداوند) باز نمی‌گردد. چرا، (باز می‌گردد) به راستی پروردگارش بر (احوال) او بیناست» سوره انشقاق، آیه ۱۳-۱۵.</ref> [[خوشحالی]] از [[کفر]] و [[گناه]] و نیز [[گمان]] به عدم [[معاد]] و بازگشت پس از [[مرگ]] را دو علّت برای [[عذاب]] بدکاران می‌شمارد و احاطه همه جانبه [[ربّ]] العزّه به تمامی [[رفتارها]] و پندارهای [[انسان]] را یادآور می‌شود.
 # در آیات: {{متن قرآن|فَلا أُقْسِمُ بِالشَّفَقِ وَاللَّيْلِ وَمَا وَسَقَ وَالْقَمَرِ إِذَا اتَّسَقَ لَتَرْكَبُنَّ طَبَقًا عَن طَبَقٍ }}<ref>«پس، نه، سوگند به سرخی شامگاه افق، و سوگند به شب و آنچه فرا پوشاند، و سوگند به ماه چون کامل گردد، که شما از حالی به حالی دیگرگون می‌شوید» سوره انشقاق، آیه ۱۶-۱۹.</ref> با ۴ [[سوگند]]، به مراحل [[سیر]] انسان در [[دنیا]] و [[آخرت]] و انتقالش از حالی به حال دیگر اشاره می‌کند.
 # آیات پایانی [[سوره]]، ابراز [[شگفتی]] از [[ایمان]] نیاوردن [[کافران]] و [[آگاهی]] [[پروردگار]] از آنچه ایشان در [[دل]] پنهان کرده‌اند و بیان فرجام بدکاران و [[نیکوکاران]] را دربردارد.<ref>اهداف کل سوره، ج ۴، ص۹۶؛ المیزان، ج ۲۰، ص۲۴۱.</ref>
-در [[فضیلت]] [[تلاوت]] این سوره، از [[امام صادق]] {{ع}} نقل شده است: کسی که همواره در نمازهای [[واجب]] و [[مستحب]] سوره‌های انفطار و انشقاق را بخواند، [[خداوند]] بین او و حاجتش فاصله نمی‌افکند و مانعی میان او و [[خدا]] نخواهد بود و پیوسته خداوند به او می‌نگرد تا از حساب [[مردم]] فارغ شود.<ref>ثواب‌الاعمال، ص۲۶۰؛ مجمع‌البیان، ج۱۰، ص۶۷۹.</ref> در [[حدیثی]] دیگر از [[پیامبر اسلام]] {{صل}} آمده است: هرکس همواره این سوره را بخواند خداوند او را از دریافت نامه عمل از پشت سر در [[امان]] می‌دارد<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۹۵؛ بصائر ذوی التمییز، ج ۱، ص۵۰۹.</ref>.<ref>[[محمد حسن درایتی|درایتی، محمد حسن]]، [[سوره انشقاق - درایتی (مقاله)| مقاله «سوره انشقاق»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۴.</ref>
+در [[فضیلت]] [[تلاوت]] این سوره، از [[امام صادق]] {{ع}} نقل شده است: کسی که همواره در نمازهای [[واجب]] و [[مستحب]] سوره‌های انفطار و انشقاق را بخواند، [[خداوند]] بین او و حاجتش فاصله نمی‌افکند و مانعی میان او و [[خدا]] نخواهد بود و پیوسته خداوند به او می‌نگرد تا از حساب [[مردم]] فارغ شود.<ref>ثواب‌الاعمال، ص۲۶۰؛ مجمع‌البیان، ج۱۰، ص۶۷۹.</ref> در [[حدیثی]] دیگر از [[پیامبر اسلام]] {{صل}} آمده است: هرکس همواره این سوره را بخواند خداوند او را از دریافت نامه عمل از پشت سر در [[امان]] می‌دارد<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۹۵؛ بصائر ذوی التمییز، ج ۱، ص۵۰۹.</ref>.<ref>[[محمد حسن درایتی|درایتی، محمد حسن]]، [[سوره انشقاق - درایتی (مقاله)| مقاله «سوره انشقاق»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۴، ص 521.</ref>
 == سوره انشقاق در دانشنامه معاصر قرآن کریم ==
@@ خط ۶۰: / خط ۶۰: @@
 جواب همه سوگندهای قبلی است و خطاب در آن به [[مردم]] است و منظور از آن، مراحل زندگی انسان از [[حیات دنیوی]] تا [[حسابرسی]] است. و این [[سوگندها]]، هم تأکید مضمون آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَى رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِيهِ}}<ref>«ای انسان! بی‌گمان تو به سوی پروردگارت سخت کوشنده‌ای، پس به لقای او خواهی رسید» سوره انشقاق، آیه ۶.</ref> و [[آیات]] بعد است که خبر از [[برانگیخته شدن]] [[انسان]] می‌دهد و هم [[زمینه‌چینی]] است برای [[آیه]] {{متن قرآن|فَمَا لَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ}}<ref>«و چگونه‌اند که ایمان نمی‌آورند؟» سوره انشقاق، آیه ۲۰.</ref> که به عنوان [[تعجب]] و به منظور [[توبیخ]] می‌فرماید: پس چه می‌شود ایشان را که [[ایمان]] نمی‌آورند؟ و هم برای آیه {{متن قرآن|فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ}}<ref>«به عذابی دردناک نوید ده!» سوره انشقاق، آیه ۲۴.</ref> که مشتمل است بر [[تهدید]] و [[بشارت]].
-آیه {{متن قرآن|وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا يُوعُونَ}}<ref>«و خداوند بر آنچه در ظرف دل می‌انبارند، آگاه‌تر است» سوره انشقاق، آیه ۲۳.</ref>، [[علم مطلق خداوند]] به امور آشکار و [[نهان]] را یادآوری می‌کند. کلمه {{متن قرآن|وَاللَّهُ أَعْلَمُ}}<ref> سوره انشقاق، آیه ۲۳.</ref> با {{متن قرآن|كَانَ بِهِ بَصِيرًا}}<ref> سوره انشقاق، آیه ۱۵.</ref> در تقارن است و یکی از نشانه‌های تقارن دو بخش است. آیات بعد تأکید می‌کند که در [[روز جزا]] [[حاکمیت خداوند]] [[ظهور]] تام دارد. و [[عذاب]] دردناک [[مخالفان]] عنود [[قرآن]] حتمی است و در مقابل، کسانی که ایمان آورده‌اند و [[عمل صالح]] انجام داده‌اند به پاداشی بی‌انتها خواهند رسید. با ابتدا کردن جمله با حرف فاء {{متن قرآن|فَبَشِّرْهُمْ}}<ref>«به عذابی دردناک نوید ده!» سوره انشقاق، آیه ۲۴.</ref>، می‌فهماند این تهدید نتیجه [[تکذیب]] است. {{متن قرآن|إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا}}<ref>«جز آنان که ایمان آورده‌اند» سوره انشقاق، آیه ۲۵.</ref> این استثنا به اصطلاح استثنای منقطع است، یعنی داخل در مستثنی منه نبوده، تا خارج شود، چون مستثنی منه آن، [[ضمیر]] در {{متن قرآن|فَبَشِّرْهُمْ}} است که به [[کفار]] تکذیب‌گر بر می‌گردد و [[مؤمنین]] جزو آنان نبودند تا با استثنا خارج شوند. در بخش ۲ به [[صراحت]] از [[کافران]] و [[مؤمنان]] نامی ذکر نشده است، اما در بخش ۳ که تفصیل بخش ۲ و در تقارن با آن است به صراحت بیان و [[آینده]] [[اخروی]] آنها به روشنی تصریح شده است. [[ثواب و عقاب]] کافران و مؤمنین در [[قیامت]] که پس از شکافتن [[آسمان]] و [[درهم]] پاشیدن [[زمین]] داده می‌شود، بدین وسیله به قول البقاعی در [[تفسیر]] [[نظم]] الدرر آخر [[سوره]] به اول سوره برمی‌گردد.
+آیه {{متن قرآن|وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا يُوعُونَ}}<ref>«و خداوند بر آنچه در ظرف دل می‌انبارند، آگاه‌تر است» سوره انشقاق، آیه ۲۳.</ref>، [[علم مطلق خداوند]] به امور آشکار و [[نهان]] را یادآوری می‌کند. کلمه {{متن قرآن|وَاللَّهُ أَعْلَمُ}}<ref> سوره انشقاق، آیه ۲۳.</ref> با {{متن قرآن|كَانَ بِهِ بَصِيرًا}}<ref> سوره انشقاق، آیه ۱۵.</ref> در تقارن است و یکی از نشانه‌های تقارن دو بخش است. آیات بعد تأکید می‌کند که در [[روز جزا]] [[حاکمیت خداوند]] [[ظهور]] تام دارد. و [[عذاب]] دردناک [[مخالفان]] عنود [[قرآن]] حتمی است و در مقابل، کسانی که ایمان آورده‌اند و [[عمل صالح]] انجام داده‌اند به پاداشی بی‌انتها خواهند رسید. با ابتدا کردن جمله با حرف فاء {{متن قرآن|فَبَشِّرْهُمْ}}<ref>«به عذابی دردناک نوید ده!» سوره انشقاق، آیه ۲۴.</ref>، می‌فهماند این تهدید نتیجه [[تکذیب]] است. {{متن قرآن|إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا}}<ref>«جز آنان که ایمان آورده‌اند» سوره انشقاق، آیه ۲۵.</ref> این استثنا به اصطلاح استثنای منقطع است، یعنی داخل در مستثنی منه نبوده، تا خارج شود، چون مستثنی منه آن، ضمیر در {{متن قرآن|فَبَشِّرْهُمْ}} است که به [[کفار]] تکذیب‌گر بر می‌گردد و [[مؤمنین]] جزو آنان نبودند تا با استثنا خارج شوند. در بخش ۲ به [[صراحت]] از [[کافران]] و [[مؤمنان]] نامی ذکر نشده است، اما در بخش ۳ که تفصیل بخش ۲ و در تقارن با آن است به صراحت بیان و [[آینده]] [[اخروی]] آنها به روشنی تصریح شده است. [[ثواب و عقاب]] کافران و مؤمنین در [[قیامت]] که پس از شکافتن [[آسمان]] و [[درهم]] پاشیدن [[زمین]] داده می‌شود، بدین وسیله به قول البقاعی در [[تفسیر]] [[نظم]] الدرر آخر [[سوره]] به اول سوره برمی‌گردد.
 غرض سوره بیان [[همبستگی]] [[دنیا]] و [[آخرت]] و مبدأ، [[معاد]] و [[انسان]] است.
@@ خط ۷۶: / خط ۷۶: @@
 == منابع ==
 {{منابع}}
-# [[پرونده:1100409.jpg|22px]] [[محمد حسن درایتی|درایتی، محمد حسن]]، [[سوره انشقاق - درایتی (مقاله)| مقاله «سوره انشقاق»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴''']]
+# [[پرونده:000055.jpg|22px]] [[محمد حسن درایتی|درایتی، محمد حسن]]، [[سوره انشقاق - درایتی (مقاله)| مقاله «سوره انشقاق»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴''']]
 # [[پرونده: 10524027.jpg|22px]] [[سید سلمان صفوی|صفوی، سید سلمان]]، [[سوره انشقاق (مقاله)|مقاله «سوره انشقاق»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|'''دانشنامه معاصر قرآن کریم''']]
 {{پایان منابع}}