اعتقاد به حاکمیت خدا در اخلاق اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-==منابع== +== منابع ==)) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = اعتقاد به حاکمیت خدا | |||
| عنوان مدخل = اعتقاد به حاکمیت خدا | |||
| مداخل مرتبط = [[اعتقاد به حاکمیت خدا در اخلاق اسلامی]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
از نظر [[اسلام]]، [[جهان هستی]] نه‌تنها معلول و مخلوق [[خداوند]] است، بلکه پیوسته تمام موجودات و نظامات [[جهان]] از جمله [[انسان]] و تمامی کنش و واکنش‌های او تحت اداره، [[تدبیر]] و در احاطه قیومی [[ذات اقدس الاهی]] است. [[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ مَا لَكُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَلِيٍّ وَلَا شَفِيعٍ أَفَلَا تَتَذَكَّرُونَ}}<ref>«خداوند همان است که آسمان‌ها و زمین و آنچه را که میان آنهاست در شش روز آفرید سپس بر اورنگ (فرمان‌فرمایی جهان) استیلا یافت؛ شما را هیچ دوست و میانجی‌یی جز او نیست؛ آیا پند نمی‌گیرید؟» سوره سجده، آیه ۴.</ref><ref>سید محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۶، ص۳۷۴.</ref> و می‌فرماید: {{متن قرآن|يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ يَعْرُجُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ}}<ref>«کار (جهان) را از آسمان تا زمین تدبیر می‌کند سپس (کردارها) در روزی که در شمار شما هزار سال است به سوی او بالا می‌رود» سوره سجده، آیه ۵.</ref><ref>سید محمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۶، ص۳۷۷.</ref>. | |||
بنابراین [[جهان هستی]] به خود وانهاده نیست، بلکه همه [[جهان]] از جمله [[انسان]]، پیوسته تحت [[نظارت]] و [[مراقبت]] خداست [[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|مَا يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ}}<ref>«هیچ سخنی بر زبان نمی‌آورد مگر آنکه نزد او فرشته مراقبی حاضر است (تا آن سخن را بنویسد)» سوره ق، آیه ۱۸.</ref>. | |||
بنابراین، عملی که [[انسان]] انجام می‌دهد به طور کامل در حافظه این [[جهان]] محفوظ است به‌طوری که کوچک‌ترین گفته و کرده [[انسان]] گم نمی‌شود {{متن قرآن|قَالَ عِلْمُهَا عِنْدَ رَبِّي فِي كِتَابٍ لَا يَضِلُّ رَبِّي وَلَا يَنْسَى}}<ref>«گفت: دانش آن در کتابی نزد پروردگار من است؛ پروردگارم نه بیراه می‌شود و نه فراموش می‌کند» سوره طه، آیه ۵۲.</ref>. | |||
[[خداوند متعال]] بر عالم احاطه دارد؛ چون یکی از [[شئون]] [[ربوبیت]] احاطه پیوسته بر مربوب است، به طوری که مربوب همواره در پیشگاه او حاضر است<ref>سید محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۴، ص۱۶۹.</ref>. | |||
[[قرآن کریم]] به ما خبر می‌دهد که [[خداوند متعال]] بر [[کردار]] [[بندگان]] احاطه دارد، {{متن قرآن|وَاللَّهُ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ}}<ref>«و خداوند به آنچه انجام می‌دهند نیک داناست» سوره انفال، آیه ۴۷.</ref>». ابن احاطه از [[شئون]] [[ربوبیت]] است و [[جهان]] برای ادامه [[حیات]] خود بدان محتاج است {{متن قرآن|إِنَّ رَبِّي بِمَا تَعْمَلُونَ مُحِيطٌ}}<ref>«بی‌گمان پروردگار من فراگیر هر کاری است که انجام می‌دهید» سوره هود، آیه ۹۲.</ref>. همچنین از نظر [[قرآن]] [[خداوند]] نگاهبان، [[حافظ]] و مراقب هر چیزی است، {{متن قرآن|اللَّهُ حَفِيظٌ عَلَيْهِمْ}}<ref>«و خداوند (خود) مراقب کسانی است که به جای او سرورانی (را به پرستش) می‌گیرند» سوره شوری، آیه ۶.</ref>»، چنان‌که هیچ چیزی از حضور او مخفی نمی‌شود<ref>جارالله محمود زمخشری، کشاف، ج۳، ص۴۶۰</ref> و [[حافظ]] [[اعمال]] انسان‌هاست که در ازای آنها [[پاداش]] و [[کیفر]] می‌دهد<ref>محمد بن حسن طوسی، التبیان، ج۹، ص۱۴۵.</ref>. | |||
این [[حفاظت]] نیز از [[شئون]] [[ربوبیت]] است که [[نظام هستی]] به آن [[نیازمند]] است؛ لذا در [[آیه]] دیگر [[حفاظت]] را به [[رب]] نسبت داده، می‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّ رَبِّي عَلَى كُلِّ شَيْءٍ حَفِيظٌ}}<ref>«بی‌گمان پروردگار من نگاهبان همه چیز است» سوره هود، آیه ۵۷.</ref>. | |||
اگر [[خداوند]] مخلوقات را [[حفظ]] نکند و ادامه وجود را به آنها [[افاضه]] نفرماید، هلاک و نابود می‌شوند. [[شأن]] [[ربوبیت خداوند]] [[متعال]] اقتضا می‌کند که وجود و بقا و هلاک و فنای هر چیزی را در [[اختیار]] داشته باشد<ref>ر. ک: سید محمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۱، ص۳۰۹.</ref>؛ بنابراین هیچ موجودی حتی یک لحظه از محضر [[اقدس]] او غایب نیست و هم از این رو، [[انسان]] و [[اعمال]]، گفتار و دار او نیز از حیطه [[آگاهی]] [[خدا]] خارج نیست. [[اعتقاد]] به [[حاکمیت]] و [[نظارت]] مطلقه [[خداوند متعال]] بر [[جهان آفرینش]]، در شکل‌گیری [[نظام اخلاقی]] [[انسان]] تأثیری به سزا و نقشی تعیین کننده دارد. [[امامان اهل بیت]] نیز از این انگاره که [[خداوند]] بر تمام ذرات وجود احاطه و [[سلطه]] دارد، در [[مواعظ]] خویش بهره گرفته‌اند. | |||
در [[روایت]] آمده است: مردی به [[حضرت امام حسین]] {{ع}} شرفیاب شد و عرض کرد: من نمی‌توانم از [[گناه]] خودداری کنم، مرا بفرما. فرمود: هرگاه خواستی [[گناه]] کنی یکی از این پنج کار را انجام بده، سپس هر [[گناه]] که خواستی مرتکب شو: از روزی [[خدا]] نخور یا از حيطه ولايت [[خدا]] خارج شویا مکانی پیدا کن که [[خدا]] تو را نبیند یا راهی بیاب که [[فرشته]] [[مرگ]] را از خود برانی و [[تسلیم]] او نشوی با تدبیری بیندیش که اگر مالک [[جهنم]] خواست تو را به [[آتش]] برد از او [[اطاعت]] نکنی و به [[آتش]] پا نگذاری، هرگاه یکی از این پنج چیز فراهم شد، هر [[گناه]] که خواستی انجام بده<ref>محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۷۵، ص۱۲۶ (با ترجمه آزاد).</ref>.<ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱ (کتاب)|اخلاق الاهی، ج۱]]، ص۱۱۷-۱۱۹.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:1100246.jpg|22px]] [[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱ (کتاب)|'''اخلاق الاهی ج۱''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده: | [[رده:خداشناسی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۷ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۳۲
این مدخل زیرشاخهٔ بحث اعتقاد به حاکمیت خدا است. اعتقاد به حاکمیت خدا از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اعتقاد به حاکمیت خدا در اخلاق اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
از نظر اسلام، جهان هستی نه‌تنها معلول و مخلوق خداوند است، بلکه پیوسته تمام موجودات و نظامات جهان از جمله انسان و تمامی کنش و واکنش‌های او تحت اداره، تدبیر و در احاطه قیومی ذات اقدس الاهی است. قرآن کریم می‌فرماید: ﴿اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ مَا لَكُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَلِيٍّ وَلَا شَفِيعٍ أَفَلَا تَتَذَكَّرُونَ﴾[۱][۲] و می‌فرماید: ﴿يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ يَعْرُجُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ﴾[۳][۴].
بنابراین جهان هستی به خود وانهاده نیست، بلکه همه جهان از جمله انسان، پیوسته تحت نظارت و مراقبت خداست قرآن کریم می‌فرماید: ﴿مَا يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ﴾[۵].
بنابراین، عملی که انسان انجام می‌دهد به طور کامل در حافظه این جهان محفوظ است به‌طوری که کوچک‌ترین گفته و کرده انسان گم نمی‌شود ﴿قَالَ عِلْمُهَا عِنْدَ رَبِّي فِي كِتَابٍ لَا يَضِلُّ رَبِّي وَلَا يَنْسَى﴾[۶].
خداوند متعال بر عالم احاطه دارد؛ چون یکی از شئون ربوبیت احاطه پیوسته بر مربوب است، به طوری که مربوب همواره در پیشگاه او حاضر است[۷].
قرآن کریم به ما خبر می‌دهد که خداوند متعال بر کردار بندگان احاطه دارد، ﴿وَاللَّهُ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ﴾[۸]». ابن احاطه از شئون ربوبیت است و جهان برای ادامه حیات خود بدان محتاج است ﴿إِنَّ رَبِّي بِمَا تَعْمَلُونَ مُحِيطٌ﴾[۹]. همچنین از نظر قرآن خداوند نگاهبان، حافظ و مراقب هر چیزی است، ﴿اللَّهُ حَفِيظٌ عَلَيْهِمْ﴾[۱۰]»، چنان‌که هیچ چیزی از حضور او مخفی نمی‌شود[۱۱] و حافظ اعمال انسان‌هاست که در ازای آنها پاداش و کیفر می‌دهد[۱۲].
این حفاظت نیز از شئون ربوبیت است که نظام هستی به آن نیازمند است؛ لذا در آیه دیگر حفاظت را به رب نسبت داده، می‌فرماید: ﴿إِنَّ رَبِّي عَلَى كُلِّ شَيْءٍ حَفِيظٌ﴾[۱۳].
اگر خداوند مخلوقات را حفظ نکند و ادامه وجود را به آنها افاضه نفرماید، هلاک و نابود می‌شوند. شأن ربوبیت خداوند متعال اقتضا می‌کند که وجود و بقا و هلاک و فنای هر چیزی را در اختیار داشته باشد[۱۴]؛ بنابراین هیچ موجودی حتی یک لحظه از محضر اقدس او غایب نیست و هم از این رو، انسان و اعمال، گفتار و دار او نیز از حیطه آگاهی خدا خارج نیست. اعتقاد به حاکمیت و نظارت مطلقه خداوند متعال بر جهان آفرینش، در شکل‌گیری نظام اخلاقی انسان تأثیری به سزا و نقشی تعیین کننده دارد. امامان اهل بیت نیز از این انگاره که خداوند بر تمام ذرات وجود احاطه و سلطه دارد، در مواعظ خویش بهره گرفته‌اند.
در روایت آمده است: مردی به حضرت امام حسین (ع) شرفیاب شد و عرض کرد: من نمی‌توانم از گناه خودداری کنم، مرا بفرما. فرمود: هرگاه خواستی گناه کنی یکی از این پنج کار را انجام بده، سپس هر گناه که خواستی مرتکب شو: از روزی خدا نخور یا از حيطه ولايت خدا خارج شویا مکانی پیدا کن که خدا تو را نبیند یا راهی بیاب که فرشته مرگ را از خود برانی و تسلیم او نشوی با تدبیری بیندیش که اگر مالک جهنم خواست تو را به آتش برد از او اطاعت نکنی و به آتش پا نگذاری، هرگاه یکی از این پنج چیز فراهم شد، هر گناه که خواستی انجام بده[۱۵].[۱۶]
منابع
پانویس
- ↑ «خداوند همان است که آسمان‌ها و زمین و آنچه را که میان آنهاست در شش روز آفرید سپس بر اورنگ (فرمان‌فرمایی جهان) استیلا یافت؛ شما را هیچ دوست و میانجی‌یی جز او نیست؛ آیا پند نمی‌گیرید؟» سوره سجده، آیه ۴.
- ↑ سید محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۶، ص۳۷۴.
- ↑ «کار (جهان) را از آسمان تا زمین تدبیر می‌کند سپس (کردارها) در روزی که در شمار شما هزار سال است به سوی او بالا می‌رود» سوره سجده، آیه ۵.
- ↑ سید محمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۶، ص۳۷۷.
- ↑ «هیچ سخنی بر زبان نمی‌آورد مگر آنکه نزد او فرشته مراقبی حاضر است (تا آن سخن را بنویسد)» سوره ق، آیه ۱۸.
- ↑ «گفت: دانش آن در کتابی نزد پروردگار من است؛ پروردگارم نه بیراه می‌شود و نه فراموش می‌کند» سوره طه، آیه ۵۲.
- ↑ سید محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۴، ص۱۶۹.
- ↑ «و خداوند به آنچه انجام می‌دهند نیک داناست» سوره انفال، آیه ۴۷.
- ↑ «بی‌گمان پروردگار من فراگیر هر کاری است که انجام می‌دهید» سوره هود، آیه ۹۲.
- ↑ «و خداوند (خود) مراقب کسانی است که به جای او سرورانی (را به پرستش) می‌گیرند» سوره شوری، آیه ۶.
- ↑ جارالله محمود زمخشری، کشاف، ج۳، ص۴۶۰
- ↑ محمد بن حسن طوسی، التبیان، ج۹، ص۱۴۵.
- ↑ «بی‌گمان پروردگار من نگاهبان همه چیز است» سوره هود، آیه ۵۷.
- ↑ ر. ک: سید محمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۱، ص۳۰۹.
- ↑ محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۷۵، ص۱۲۶ (با ترجمه آزاد).
- ↑ تهرانی، مجتبی، اخلاق الاهی، ج۱، ص۱۱۷-۱۱۹.