امت مسلمه: تفاوت میان نسخه‌ها

[[امت]] [[مسلمه]] ترکیبی است از دو کلمه امت و مسلمه. واژه امت به معنای گروهی است که به لحاظ جهتی مشترک نظیر [[دین]] یا زبان یا مکان واحد به صورت اختیاری یا غیر اختیاری گرد هم جمع شده‌اند.<ref>مفردات، ص۸۶.، «امّ».</ref> این واژه به معانی دین،<ref>مقاییس اللغه، ج ۱، ص۲۱، «ام».</ref>[[انسان]] جامع صفات و [[افعال]] [[نیک]] [[امام]] <ref>بصائر ذوی التمییز، ج ۲، ص۷۹.</ref> و به معنای حین <ref>مفردات، ص۸۶، «ام»؛ مجمع‌البحرین، ج ۱، ص۱۰۷، «امم».</ref> آمده است که با واژه امت مسلمه ارتباطی ندارد.

[[اسلام]] دارای مراتبی است که از پایین‌ترین مرتبه یعنی [[تسلیم]] * زبانی آغاز شده: «قالَتِ الاَعرابُ ءامَنّا قُل لَم تُؤمِنوا ولـکِن قولوا اَسلَمنا ولَمّا یَدخُلِ الایمـنُ فی قُلوبِکُم... = [برخی از] [[بادیه نشینان]] گفتند:[[ایمان]] آوردیم. بگو: ایمان نیاورده‌اید؛ لیکن بگویید: اسلام آورده‌ایم و هنوز در دلهای شما [[ایمان]] داخل نشده است..». ([[حجرات]] / ۴۹، ۱۴) و پس از آن به مرتبه تسلیم [[قلبی]] و سپس به مرتبه‌ای می‌رسد که شخص، [[خدا]] را در کارهای خود حاضر می‌بیند و نهایتاً به عالی‌ترین مرحله که در آن خود و دیگران را نمی‌بیند و فقط خدا را می‌بیند پایان می‌پذیرد،<ref>مفردات،ص۴۲۳،«سلم»؛ المیزان،ج۱،ص۳۰۴ـ۳۰۶.</ref> ازاین‌رو امت مسلمه از گستره معنایی وسیعی برخوردار خواهد بود، گرچه این [[حقیقت]] را نمی‌توان نادیده گرفت که ابراهیم و اسماعیل {{ع}} از [[بندگان]] [[مقرّب]] خدا بوده‌اند و مناسب نیست که خواسته آنان و دعایشان را در حد پایین‌ترین مرتبه و حتی مراتب متوسط تنزل داد، بر این اساس باید پذیرفت که آنچه به عنوان اسلام مورد دعای ایشان قرار گرفته بالاترین مرتبه اسلام، یعنی همان [[عبودیت]] و [[تسلیم محض]] خدا شدن و وصول به [[توحید]] [[ناب]] است.<ref>المیزان، ج ۱، ص۲۸۶ ـ ۲۸۷.</ref> آنچه این نوع نگرش را به مفهوم مسلم و [[اسلام]] در [[آیه]] ۱۲۸ بقره / ۲ و نیز به واژه [[امت]] [[مسلمه]] تقویت می‌کند، به‌کار رفتن دو واژه «مُسلِمَینِ» و «مُسلِمَة» همراه با «لَکَ» است که به [[استسلام]] و [[انقیاد]] و [[رضایتمندی]] محض در برابر [[قضا و قدر]] اشعار دارد و این همان حالتی است که [[انسان]] خویشتن را از روی [[خلوص]] [[وقف]] [[خدا]] می‌کند و همه [[تواضع]] و [[بندگی]] را در زبان و اعضا و جوارح خویش به‌کار می‌گیرد و به [[تعظیم]] [[ذات احدیت]] می‌پردازد.<ref>روح البیان، ج ۱، ص۲۳۳.</ref> افزون بر آنچه گفته شد از جمله «رَبَّنا وابعَث فیهِم رَسولاً مِنهُم» که در [[آیات]] بعد آمده است می‌توان چنین استفاده کرد که امت مسلمه همان [[امت پیامبر اسلام]] {{صل}} است؛ ولی مراد از امت [[پیامبر اکرم]] {{صل}} کسانی که [[نبی مکرم]] {{صل}} به سوی آنها [[مبعوث]] شده یا به [[دین اسلام]] گرویده‌اند نیست؛ زیرا یقینا بسیاری از [[پیروان]] این [[دین]] از ذریّه ابراهیم نیستند؛ همچنین با [[عنایت]] به آن بخش از جملات آیات بعدی که بر [[منزه بودن]] ذریّه ابراهیم {{ع}} از [[گناه]] و [[شرک]] دلالت دارد می‌توان به روشنی دریافت که مصداق [[واقعی]] امت مسلمه [[اهل]] * [[بیت]] گرامی [[پیامبر اسلام]] هستند؛ زیرا تنها این گروه هستند که افزون بر آنکه از امت پیامبر اسلام و ذریّه ابراهیم‌اند از هرگونه شرک و [[ظلم]] مبرایند.<ref>المیزان، ج ۱، ص۲۹۹ ـ ۳۰۰.</ref> در [[روایات شیعه]] [[مفهوم امت]] مسلمه نیز به بالاترین مراتب اسلام [[تفسیر]] شده و مصداق امت مسلمه تنها گروهی اندک از پر فضیلت‌ترین [[مسلمانان]] [[امت پیامبر]] {{صل}}، یعنی [[اهل بیت]] {{ع}} معرفی شده‌اند.<ref>الصافی، ج۱، ص۱۷۲؛ البرهان، ج ۱، ص۳۳۴.</ref> در مواجهه با این رویکرد که برگرفته از روایات شیعه است ممکن است چنین گفته شود که ظاهر این آیه و آیاتی که نظیر این آیه خصوصیاتی را درباره امت مطرح می‌کند خطابی عام و شامل همه مسلمانان است. در پاسخ این سخن نیز گفته شده است که واژه [[امت]] [[محمّد]] {{صل}} در معنای همه [[ایمان]] آورندگان به [[شریعت]] او پس ازنزول [[قرآن]] رایج گردیده؛ اما پیش از آن هیچ تبادری از این واژه یا واژه امت [[مسلمه]] به معنای تمامی [[پیروان]] این [[آیین]] نبوده است، ازاین‌رو هیچ مانعی از این نیست که مراد از امت مسلمه در قرآن گروه خاصی از امت [[نبی اکرم]] {{صل}} یعنی [[اهل بیت]] {{ع}} باشند.<ref>المیزان، ج ۱، ص۳۰۰.</ref> به [[عقیده]] [[طبری]] و برخی دیگر از [[مفسران]] اینکه در این [[دعا]] تنها گروهی از [[فرزندان]] ابراهیم و اسماعیل {{ع}} در امت مسلمه جای گرفته‌اند از آن‌روست که [[خداوند]] متعالی پیش از این به ابراهیم {{ع}} اعلام کرده بود که از میان فرزندان تو تنها گروهی به [[مقام]] [[عهد الهی]] می‌رسند که از دسته [[ظالمان]] و [[بت‌پرستان]] نباشند و از همین‌رو امت مسلمه فقط آن گروه از فرزندان ابراهیم {{ع}} را شامل می‌شود که ستمی را مرتکب نشده باشند.<ref>جامع البیان، مج ۱، ج ۱، ص۷۶۹.</ref> در [[احادیث]] [[تفسیری]] از سُدّی چنین نقل شده که این گروه از فرزندان ابراهیم، [[اعراب]] هستند.<ref>مجمع البیان، ج ۱، ص۳۹۳.</ref> طبری ضمن نقل این سخن از سدی می‌گوید: این سخن خلاف [[ظاهر آیه]] و نیز [[واقعیات]] [[تاریخی]] است؛ زیرا این گروه یقینا [[اهل]] [[طاعت]] و [[امتثال اوامر الهی]] و [[ولایت خداوند]] سبحان هستند و روشن است که چنین افرادی از ذریّه ابراهیم {{ع}} هم در میان اعراب بوده‌اند و هم [[غیر عرب]].<ref>جامع البیان، مج ۱، ج ۱، ص۷۶۹.</ref> برخی از مفسران بر این عقیده‌اند که ابراهیم و اسماعیل {{ع}} در بخش نخست دعایشان: «رَبَّنا واجعَلنا مُسلِمَینِ لَکَ» طالب [[ثبات]] و استمرار این وصف برای خود بوده‌اند؛ یعنی از [[خدا]] خواسته‌اند که چنان‌که در گذشته مسلم بوده‌اند در [[آینده]] نیز بر آن وصف بمانند.<ref>مجمع‌البیان، ج ۱، ص۳۹۲.</ref> در روح‌البیان این احتمال نیز مطرح شده است که آن دو برای عرصه‌های آزمونی که پیش روی داشتند ([[ذبح اسماعیل]] و افکنده شدن ابراهیم {{ع}} در [[آتش]]) تقاضای [[شکیبایی]] و به [[سلامت]] رهیدن از این عرصه را داشته‌اند.<ref>روح البیان، ج ۱، ص۲۳۳.</ref>.<ref>[[حسین دیبا|دیبا، حسین]]، [[امت مسلمه (مقاله)|مقاله «امت مسلمه»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۴، ص۲۸۰-۲۸۱.</ref>